چكيده :

پس از انقلاب اقدامات زيادي در خصوص بهبود شرايط زندگي روستائيان و جلوگيري از مهاجرت آنها به عمل آمده است در اين راستا فعالتيهاي انجام شده توسط ادارة جهاد كشاورزي شهرستان كرج در بخش اشتهارد مد نظر قرار گرفت در اين تحقيق از روش تمام شماري استفاده گرديد و پس از استخراج اطلاعات از پرسشنامه ها و تدوين آنها به اين نتيجه رسيديم كه فعاليتهاي متنوع اثرات يكساني بر روند مهاجرت ندارند مثلاً شهرك صنعتي كوثر به مهاجرت پذيري برخي روستاهاي اشتهارد كمك كرده است اقدامات هيأت هفت نفره مانع مهاجرت روستائياني شده است كه زمين دريافت كرده اند و اشتغال زائي خوبي براي افراد بي كار ايجاد كرده است . دامداراني كه مجوز بهسازي دريافت كرده بودند نيز اشتغال زائي خانوادگي خوبي را ايجاد كرده اند در ضمن با مقايسة روند مهاجرت در سالهاي اخير و طرح هاي اجرا شده در سه روستاي اين بخش اين نتيجه حاصل شد كه روستائي كه طرح هاي زيادي در آن اجرا شده بود مهاجر پذير تر بود و روستايي كه طرح هاي كمتري در آن اجرا شده بود مهاجر فرست بود .

با محاسبة خالص مهاجرت روستاهاي بخش اشتهارد با فرمول رياضي به اين نتيجه رسيديم كه در مجموع روستاهاي اين بخش داراي خالص مهاجرت منفي بوده ومهاجر فرست مي باشند يعني با وجود اشتغال‌زايي فعاليت هاي جهاد مهاجرت از روستاها ادامه يافته‌است و اين فعاليت ها نتوانسته تمام روستائيان را منتفع گرداند .

 

1-1مقدمه:

در اين فصل به رابطه بين مهاجرت وتوسعه اشاره اي مختصر نموده ايم. سپس بيان مساله را مطرح كرده ايم.

در قسمت بعدي سهم برنامه هاي عمراني اجرا شده را قبل از انقلاب به طور مختصر شرح داده ايم تا سهم كم بودجه هاي عمراني را به روشني در زمان قبل از سال 1357 نشان دهيم.

اهميت موضوع تحقيق نيز در ادامه آمده است پس از آن دلايل انتخاب موضوع را بصورت مختصر بيان نموده ايم.

تعاريف عملياتي، محدوده تحقيق ومحدوديت هاي تحقيق از موارد قابل ذكري است كه در اين فصل گرد آمده است.

 

1-2 مهاجرت كمك به جريان توسعه يا سدي در مقابل آن:

روستا نخستين سكونت گاه بشري وبستر فعاليت هاي كشاورزي بوده است. به مرور زمان و با گسترش شهرها ساكنان روستاها بدليل امكانات و زمينه هاي مناسب اشتغالي كه در شهرها وجود داشت به سمت شهرها كشيده شدند.

مهاجرت به شهرها درآفريقا، آسيا وآمريكاي لاتين با نرخ بي سابقه اي جريان دارد و دليل عمده آن ركود اقتصادي در مناطق روستايي بوده است.

اگر با ديدي تاريخي به اين موضوع نگاه كنيم متوجه مي شويم با انجام فعاليتهايي كه در محيط هاي روستايي صورت گرفته تغييراتي نيز در اين محيط ها ايجاد شده است.مثلا با انجام برنامه اصلاحات ارضي تغييرات متفاوتي در محيط هاي روستايي مشاهده مي شود تجربه اصلاحات ارضي هند نشان داد كه فرد روستايي از اين اصلاحات سودي نبرده ولي تجربه كشور كره جنوبي موضوع ديگري را نشان ميدهد. لذا اين تغيرات از كشوري به كشور ديگر متفاوت است.براي بيان بهتر اين موضوع به مثال ديگري اشاره مي كنيم در كشوري ممكن است احداث راهها وبهبود شبكه سراسري باعث گردد روستائيان به راحتي به محل كار خود رفت و آمد كنندوسكونتگاه خود را تغيير ندهند ولي در كشور ديگر ممكن است باعث كاهش هزينه مهاجرت گردد وروستائيان تشويق به مهاجرت شوند.

عمران روستاها شامل فعاليت هايي از قبيل امور زيربنايي ،خدماتي،فرهنگي و... بوده وبعنوان جزئي از راهبرد توسعه روستايي قابل بررسي است.هدف بنيادين برنامه هاي توسعه روستايي همبسته بازسازي سبك زندگي روستايي از طريق فراهم آوردن امكانات زيربنايي اجتماعي و فيزيكي در مناطق روستايي است.علت مهاجرت كساني كه به شهر مهاجرت مي كنند نه تنها شغل بلكه دسترسي به آموزش درمان ومسكن با كيفيت تر نيز هست لذا بهبود بخشيدن به شرايط زندگي كه هدف توسعه روستايي همبسته است،بايد تاثير مهمي در جريان هاي مهاجرت داشته باشد. بعلاوه عده اي اعتقاد دارند كه مهاجرت رشد اقتصادي را تحريك وتقويت مي كند كه تفكر آنهارا در مدل زير نشان ميدهيم.

 

حركت نيروي كار از محيط فعاليتهاي روستايي كم بازده به سمت بخش هاي نوينخدماتي وشهري

 

افزايش سطح متوسط درآمدها

 

تحريك رشد اقتصادي

و در نهايت پديده مهاجرت به توسع كمك مي كند چرا كه رشد اقتصادي يكي از اجزاء توسعه است.

عده اي ديگر نيز اعتقاد دارند كه مهاجرت براي مناطق روستايي وشهري زيان هايي را به دنبال داشته ورفاه اجتماعي را تقليل داده است. كه نحوه تفكر آنها را به شكل زير نشان مي دهيم.

 

 

با ازدحام جهت در مناطق شهري به علل مهاجرت (روستايي،سايركشورها) وافزايش طبيعي جمعيت(افزايش طبيعي جمعيت بومي+جمعيت مهاجر،جمعيت مناطقي كه در نتيجه آلودگي مناطق شهري، تمركز ثروت ودرآمد وسرمايه انساني، منافع فردي، زيان هاي وارده به مناطق شهري وروستايي،رفاه اجتماعي. الحاق به شهر جزء مناطق شهري محسوب مي شوند و..)

 

 

آلودگي مناطق شهري

 

تمركز ثروت و درآمد وسرماية انساني

 

 

منافع فردي

 

زيانهاي وارده به مناطق شهري و روستايي

-

 

 

رفاه اجتماعي

 

 

مطالعاتي كه در كشورهاي مختلف ازقبيل(هند،كره جنوبي ،اندونزي،ونزوئلا،تانزانيا،مالزي،برزيل،پاكستان،لهستان و...)صورت گرفته است نشان مي دهند كه فعاليت هاي عمراني و اقتصادي اثرات مختلفي بر روند مهاجرت داشته برخي از اين فعاليت ها مهاجرت را افزايش مي دهد و برخي ديگر ان را كاهش مي دهند.

 

1-3 بيان مساله:

مطالعات روستايي از ديرباز مورد توجه پژوهشگران متعددي از جمله جامعه شناسان، جغرافي دانان واقتصاد دانان بوده است وهريك با ملاك هاي خود به روستا ومسايل آن نگريسته اند.

با مطالعه آثار اين پژوهشگران مي توان استعدادهاي مناطق روستايي را شناسايي نمود و از اين استعدادها در جهت توسعه روستا بهره برد.

مهاجرت از نقاط روستايي به شهرها واز نقاط كمتر توسعه يافته به نقاط توسعه يافته تر مشكلات خاصي ايجاد كرده ودر بسياري از كشورها« پديده مهاجرت» تبديل با « مشكل مهاجرت »شده است(جوان ،1380)

تهران بصورت يك قطب مهاجرپذير در قبل از سال 1365 ومهاجرپذير ومهاجر فرست درسال 1375 ظاهر گرديده است(مقايسه سرشماري هاي عمومي نفوس ومسكن سالهاي 65و75)

تهران بعنوان مركز سياسي كشور بيشترين امكانات زيربنايي توليدي،خدماتي،توزيعي وتسهيلات اجتماعي ودرماني را در خود جاي داده است.بديهي است در يك نگاه كلي تمركز اغلب امكانات د رتهران چهره توسعه يافته اي را از آن در ذهن افراد منعكس مي سازد. تهران حدود18% مهاجران كل كشور را در دهه 75-65 به سوي خود جلب كرده است. گروه عمده اي از دانشجويان در مراكز بخش دولتي وغيردولتي مشغول به تحصيلند حدود نيمي از اعضاء هيات علمي دانشگاههاي دولتي در تهران زندگي مي كنند.

از نظر خدمات درماني = بهداشتي استان تهران به يك سطح استاندارد دست يافته است وبراي هر 1000 نفر 9/2 تخت بيمارستاني وجود دارد در حالي كه در سطح كشور براي هر هزار نفر 73/1تخت وجوددارد. از نظر فرصت هاي اشتغال بويژه در زمينه صنعت 2/31 درصد كارخانه هاي بزرگ كشور در استان تهران مستقر شده است.

از نظر امكانات فرهنگي، تفريحي استان تهران در مقايسه با هر كدام از ساير استان هاي كشور وضعيت بهتري را دارا است(مجله برنامه و بودجه سال س 1376)

حال اين سئوال پيش مي آيد كه آيا با ارائه امكانات وخدمات بهتر به روستائيان وتوجه به مبدا (روستا) مهاجرت سيرنزولي خواهد گرفت يا خير؟

عمران وتوسعه پديده پيچيده اي است كه دلالت بر يك مفهوم كلي مي كند كه خود ممكن است به عنوان رشد اقتصادي تفهيم گردد ويك مفهوم كيفي كه خود ميتواند به عنوان ايده خوشبختي وسعادت ورفاه عمومي مردم روستاها ارائه شود.رشد اقتصادي پديده اي است كه بوسيله افزايش درامد ملي ودرآمد سرانه قابل اندازه گيري است. افزايش درآمد سرانه رفاه وخوشبختي مردم را درپي دارد كه ارتقاء مردم به استاندارد زندگي بالاتري شاخصه آن است. استاندارد زندگي هم يك تصور پيچيده اي است كه اندازه گيري كمي ان مشكل است وشامل عوامل متعدد و مختلفي از قبيل سطح برخورداري مردم از امكانات عمومي مانند غذا، لباس،مسكن،بهداشت،آموزش وپرورش تفريحات سالم امنيت واقناع روحي مي باشد.

هدف عمران وتوسعه روستايي به موازات افزايش توليد ودرامد شامل توزيع عادلانه درامد،افزايش اشتغال ،بهداشت ومسكن بهتر، تغذيه بهتر براي همه روستائيان ،توسعه وتعميم موقعيت هاي آموزشي براي همه تقويت امور اداره بوسيله خود روستائيان از طريق تعاون وتفاهم، ريشه كن كردن فقر روستايي واعتلاي عدالت اجتماعي درسطح روستاها مي باشد(عبدالحميد خان،1345)

البته به موضوع فوق 2 ايراد وارد است.

اولا: عمران وتوسعه روستايي را نمي توان مترادف يكديگر شمرد زيرا در اين صورت به مشكلي بر مي خوريم روستاهايي وجود دارد كه طرح هاي عمراني زيادي در آنها اجرا شده است در حالي كه امروزه جمعيت كمي را در خود جاي داده اند ويا خالي از سكنه شده اند. لذا طرح هاي عمراني هيچ كمكي به فقيرترين وحاشيه اي ترين افراد كه در توسعه روستايي بسيار مورد توجه هستند نكرده است(ميردامادي،1384)

ثانيا: هميشه افزايش درامد سرانه ملاك خوشبختي مردم نيست.بلكه بايستي برابري در توزيع درآمدهانيز مدنظر قرار گيرد.مثلا ممكن است در كشوري درآمد سرانه بالا باشد ولي دهك هايي بيشترين درآمد را به خود اختصاص داده باشند وبه تعبير ديگري گروه اندكي از افراد جامعه سهم نسبتا زيادي از درآمد كل را به خود اختصاص داده باشند(طبيبيان ،1382)

 

1-4مروري بر تاثيرات برنامه هاي عمراني (1356-1327)درروند مهاجرت روستائيان به شهرها:

برنامههاي عمراني اجرا شده طي سالهاي 1356-1327 متشكل از 2برنامه هفت ساله(برنامه اول ودوم عمراني)وسه برنامه پنج سالهس (برنامه سوم تا پنجم عمراني )بود.

 

1-4-1:برنامه عمراني (1334-1227):

بخش كشاورزي 8/24 درصد از كل اعتبارات را به خود اختصاص داد وبعنوان يك اولويت مطرح گرديد. در بخش كشاورزي عمران ناحيه اي در دشت مغان مدنظر بود.

راههاي درجه يك ودو كه به شهرها ختم مي شد و ايجاد بنادر وايستگاههاي راه آهن نيز به توسعه شهري كمك فراواني كرد. درواقع اعتبارات تخصيص يافته به تجهيز وتوسعه شهرها مربوط بوده و ميتوانست در امر مهاجرت روستائيان به شهرها موثر واقع شود. طي اين دوره بحث « ملي كردن » صنعت نفت پيش آمد وانگليس نيز نفت ايران را تحريم كرد ولذا پولي براي پروژه ها مهيا نشد وبرنامه اول به مدت دوسال اجرا شد.در اين برنامه بخش معيني براي عمران روستاها وجود نداشت.

 

1-4-2 برنامه عمراني دوم(1344-1331):

فصل كشاورزي وآبياري 1/31 درصد از هزينه هارا دربرداشت كه براي سد سازي واتمام پروژه هاي برنامه اول در نظر گرفته شده بود. در اين دوره مكانيزاسيون كشاورزي مورد توجه قرار گرفت كه در سالهاي اتي نقش خود را نشان دادو باعث جانشيني ماشين بجاي نيروي كار ودر نتيجه بيكاري روستائيان و در نهايت باعث مهاجرت هاي روستايي گرديد.

در اين دوره صنعت نساجي،صنعت قند وصنعت سيمان 4/77 درصد از اعتبارات هزينه شده فصل صنايع ومعادن راجذب كرده بودند بطور عمده در شهرها وحومه آنها احداث شدند كه نياز اين كارخانه ها به نيرويكار به مهاجرت روستائيان انجاميد.

تنها موردي كه مختص به روستاها بود فعاليت عمران دهات واراضي باير نام داشت.

در اين برنامه 5/4 درصد از سهم بخش كشاورزي براي عمران 65000 ده (كه بيش از 70% جمعيت كشور را در خود جاي داده بود) هزينه گرديد.

 

1-4-3 برنامه عمراني سوم(1346-1342):

در اين برنامه چرخش الگوي توسعه اقتصادي از محوريت بخش كشاورزي به مبنا قرار گرفتن صنعت را شاهد هستيم.

طي اين برنامه شاهد افزايش بيكاري هستيم و در كل سياست هاي تعيين شده نتيجه عكس داد(باري ير، 1363) كشاورزي و آبياري 1/23 درصد از اعتبارات را به خود اختصاص داد.

از اين مقدار 8/45 درصد مربوط به آبياري و 2/54 درصد در جهت اجراي اصلاحات ارضي مصرف شد.

انجام اصلاحات ارضي در طول اين برنامه كه موجب مهاجرت هزاران روستايي به شهرها وتشديد رشد بخش خصوصي شد از يك سو نيروي كار ارزان براي فعاليت هاي اقتصادي در شهرها،اعم ازصنعت، ساختمان وخدمات را فراهم ساخت و از سوي ديگر بازارهاي روستايي را به روي كالاهاي وارداتي گشود.

در بخش صنعت هم اولويت اين برنامه ورود واستقرار صنايع ساختماني وكالاهاي سرمايه اي وواسطه اي قرار داشت كه برايند آنها جلب وجذب مهاجران روستايي بيشتر براي انبوه سازي وفعاليت هاي ساختماني وگسترش فيزيكي شهري وتوسعه شهرنشيني بود.

در اين برنامه عمران روستايي جزيي از بخش كشاورزي در نظر گرفته شد ولي جايگاه خاص ومعيني براي آن منظور نشده بود در مجموع در مورد عمران وتوسعه روستايي هدف مشخص وجامعي دنبال نمي شد.اگرسهم اعتبارات عمران روستايي(73/4 ميليارد ريال) را با سهم اعتبارات عمران شهري(2/7 ميليارد ريال) را با هم مقايسه كنيم درمي يابيم كه عمران شهري اولويت بيشتري داشته است.

سرمايه گذاري عمراني براي هر فرد روستايي 76 ريال بود كه اين مبلغ 40/1 سرمايه اي است كه براي هر فرد شهري از طرف دولت سرمايه گذاري شده بود.اين توزيع نابرابر به روشني شكاف عميق موجود بين شهر و روستا را نشان مي دهد. اين امر مشوق مهاجرت ميليون ها روستايي به شهرهامي شد بطوري كه روند افزايش مهاجرت از سال 1345 به بعد شتاب گرفت.

د:برنامه عمراني چهارم(1351-1347):

فصل كشاورزي ودامپروري از كل درصدهاي پرداختي برنامه 1/8 درصد را كسب كرد.لذا سرمايه گذاري كافي براي توسعه بخش كشاورزي انجام نگرفت تا بدينوسيله وضع درآمد كشاورزان هم اندكي بهبود يابد زيرا اولين ومهمترين عامل موثر در مهاجرت روستائيان به شهرها كم درآمدي وسختي معاش آنان بود عمران شهري و ساختمان ومسكن دو فصلي بود كه روي هم رفته تاثير مستقيم و به سزايي در افزايش روند مهاجرت روستايي داشتند.چرا كه ساختمان سازي كه به نيروي كار ساده وبدون تخصص نياز داشت كارگران خود را از ميان مهاجران روستايي در شهرها جذب مي كرد.

در اين برنامه تاكيد زيادي بر صنعتي شدن گرديده بود.ولذا دولت به ايجاد صنايع سنگين مانند كارخانه ماشين سازي تبريز واراك وذوب آهن اصفهان در نزديكي شهرهاي تبريز، اراك و اصفهان مبادرت نمود. يكي از شروط لازم براي توليد آن كارخانه ها تامين نيروي انساني مورد نياز بود لذا تحقق اين امر مستلزم تشديد حركت انتقالي جمعيت از روستا به شهر بود.

طي اين برنامه فصل مجزايي با 9/8 ميليارد ريال بعنوان « نوسازي ده ها » در نظر گرفته شد.عمران روستايي در برنامه عمراني چهارم از اهداف وسياستهاي نسبتا مشخص تري برخوردار بود ولي درآن به صورت بلندپروازانه اي برجنبه هاي رفاهي عمران روستايي تاكيد شده بود و در نهايت در اين برنامه عمران وتوسعه روستايي محدود به بعد فيزيكي عمران ده ها ومنحصر به ايجاد بعضي از تاسيسات شد.

 

1-4-5 برنامه عمراني پنجم(1356-1352):

فصل كشاورزي و منابع طبيعي 6/6 درصد از كل اعتبارات برنامه را به خود اختصاص دادند كه اين ميزان بودجه با توجه به جمعيت شاغل در بخش كشاورزي بسياراندك بود. درمجموع مي توان گفت كه مقدار قابل توجهي از اعتبارات عمراني اين برنامه صرف اموري شد كه افزايش روند جابجايي جمعيت از روستاها به شهرها را در پي داشت وسالهاي دهه 1350دوره مهاجرت هاي شديد روستايي به شمار مي آيد زيرا دراين دوره از يك سو شاهد افزايش چشم گير درامد كشوراز محل «فروش نفت» وسرازير شدن درآمدهاي اضافي به بخش هاي مختلف شهري هستيم كه نتيجه آن احداث كارخانه هاي جديد وافزايش سهم اشتغال در بخش خدمات بود. از سوي ديگر با تشديد عملكرد عوامل جاذبه شهري در اثر ساخت وسازها وفعاليت هاي عمراني در شهرهاي بزرگ وقوت يافتن عوامل دافعه روستا به دليل افزايش فشارهاي جمعيتي مهاجرت هاي مذكور سرعت زيادي داشت.هر دو مورد فوق باعث روانه شدن سيل نيروي كار روستايي به شهرها بود.

سهم بودجه عمران ونوسازي روستاها از كل بودجه عمراني 8/1 درصد بود.

در اين برنامه تجهيز نيروي انساني لازم ومواد مصالح مورد نياز براي ايجاد راههاي روستايي وگسترش شبكه انتقال نيرو به روستاها بسيار مشكل بود.

در سال 1355 صرفه جوئي در مصرف اعتبارات عمراني آغاز شد ومحروم كردن روستاها آسانتر از همه جا بود.

لذا اغلب طرح هاي پيش بيني شده به اجرا در نيامد (مرتضوي تبريزي1383)

لذا ذكر اين ضرب المثل در اينجا خالي از لطف نيست فقرا آخرين افرادي هستند كه استخدام مي شوند واولين افرادي هستند كه اخراج مي شوند( چمبرز ، 1997 )

با پيروزي انقلاب اسلامي در سال 1357 همراه با تغيير نگرش كلي در سطح كشور برخورد با روستا ومسايل مربوط به ان دچار دگرگوني شد و با توجه به اهداف وماهيت انقلاب جهت گيري قانون اساسي براي رشد واعتلاي جامعه انساني تجديد سازمان وجهت گيري كل نظام در ابعاد مختلف اجتماعي ،فرهنگي ، وعدالت اجتماعي سازمان ها ونهادهاي دولتي مختلفي تشكيل شدند كه يكي از نهادهاي تشكيل شده جهاد سازندگي بود(ركن الدين افتخاري،1370)

جهاد سازندگي بعنوان اصي ترين ارگان عهده دار وظايف دولت در توسعه روستاها ،سرمايه گذاري نسبتا قابل توجهي در زمينه هاي آموزشي،بهداشتي،كشاورزي وبطور كلي در زمينه ارائه خدمات زيربنايي انجام داده است. يكي از اهداف اين گونه فعاليت ها كاهش نرخ مهاجرت روستائيان به شهرها مي باشد. لذا در اين تحقيق ميزان دستيابي با اين هدف مورد سنجش قرار خواهد گرفت.

در سال 1379 جهاد سازندگي ووزارت كشاورزي ادغام شدند و وزارتخانه جديد جهاد كشاورزي شكل گرفت.ازآنجا كه هم اكنون نيز فعاليت هاي جهاد كشاورزي مرتبط با محيط هاي روستايي است و شهرك صنعتي كوثر كه توسط اداره عمران جهادسازندگي شكل گرفته توسط اداره جهاد كشاورزي اداره مي شود لذا از لفظ جهادكشاورزي بجاي جهاد سازندگي در عنوان تحقيق استفاده گرديد.

 

1-5 اهميت موضوع:

اهميت بررسي اين موضوع از دو جهت قابل تامل وتوجه است.

1)توجه زيادي كه پس از انقلاب اسلامي به عمران روستاها داده شده است.

2)مساله مهاجرت روستايي

توسعه اقتصادي تاريخي اروپاي غربي و ايالات متحده آمريكا با تغيير مكان نيروي كار از مناطق روستايي به مناطق شهري همراه بود(يعني مهاجرت از مناطق كشاورزي به مناطق صنعتي)

در فاصله سالهاي1940-1820حدود60 ميليون نفر اروپايي به آمريكا مهاجرت كردند(فيليپ مارتين،1383)

ولي مهاجرت مازاد بر فرصت هاي شغلي هم نشانه توسعه نيافتگي كشورهاي جهان سوم وهم عامل كمك كننده وبه عقب ماندگي اين كشورهاست.(تودارو،1942)

مهاجرت هاي بي رويه در كشورهاي جهان سوم اثرات سوئي را در نقاط مهاجر فرست (روستا)ومهاجر پذير شهر بجا مي گذارد.

اثرات منفي مهاجرت بر مبدا عبارتنداز:

1-كاهش نيروي كار در روستاها

2-افزايش دستمزد كارگران روستايي

3-ركود كشاورزي

4-كاهش كيفيت نيروي كار( ازطريق مهاجرت تحصيل كرده ترها)

مهاجرت باعث خروج افرادي از مناطق روستايي ميشود كه ميتوانستند كشاورزي را نوسازي كرده وشيوه هاي جديد در آن بكار برند

(1975،Addo)

اثرات منفي مهاجرت بر مقصد عبارتند از:

1-افزايش تقاضا براي تسهيلات

2-افزايش قيمت زمين واجاره

3-كاهش دستمزدها از طريق افزايش عرضه نيروي كار

4-حاشيه نشيني

5-بيكاري وكم كاري و ..........

اين موارد اهميت مطالعه مهاجرت هاي روستايي را آشكار مي سازد.

هدف بيشتر راهبردهاي توسعه روستايي كند كردن آهنگ مهاجرت روستائيان به شهرهاست. از آنجا كه اغلب روستانشينان به دليل كمبود وشغل ويادرآمد مناسب مهاجرت مي كنند، با افزايش فرصت هاي شغلي كشاورزي و غيركشاورزي وبالابردن درآمد ميتوان انتظار داشت كه مهاجرت از نقاط روستايي كاهش يابد.

از گذشته دو راهبرد توسعه روستايي بكار گرفته شده است: يكي سياست توسعه كشاورزي سرمايه بر و ديگري سياست توسعه روستايي همبسته (الف)سياست توسعه كشاورزي

تاپيش از نيمه دهه 1970 بيشتر برنامه هاي توسعه روستايي همان توسعه كشاورزي سرمايه بر بود. هدف اين گونه برنامه ها افزايش توليد به كمك استفاده از تكنولوژي پيشرفته است بدون توجه به جنبه هاي اشتغال يا برابري. اين برنامه ها در كاهش روند مهاجرت روستائيان به شهرها در حد گسترده اي شكست خوردند.يكي از دلايل كه تكنولوژي جديد اشتغال اندكي را بوجود مي آورد همراهي اين برنامه ها با استفاده بيش از حد از روش ماشيني دركشتزارهاي بزرگ بوده است. كشتزارهاي بزرگ كارگر مزد بگير استخدام مي كنند وهدفشان به دست آوردن حداكثر سود است. اين گونه كشتزارها اغلب مي توانند بهره وري كار را افزايش دهند ولي به اندازه كشتزارهاي كوچك خانوادگي اشتغال ايجاد نكرده وزمين زيادي را مورد استفاده قرارنمي دهند (Ishikawa.1978)

ب)توسعه روستايي همبسته:

اين نوع سياست شامل اصلاحات ارضي عرضه اعتبارات وامكانات فيزيكي وزير بنايي بكارگيري تكنولوژي كاربر دركشاورزي بهبودبخشيدن به بهداشت وسلامت روستايي افزايش فرصت هاي شغلي غيركشاورزي در مناطق روستايي و خط مشي هاي حمايتي در سطح ملي مي شود.

اين فعاليت ها تاثيرات مختلفي بر مهاجرت روستائيان دارند. ولي در مجموع مي توان گفت اين فعاليت ها مي تواند فاصله توسعه اي بين شهر وروستا را كم كرده وانگيزه روستائيان را براي مهاجرت كمتر ووابستگي آنان را به روستا و فعاليت هاي روستايي بيشتر نمايد.

 

1-6 دلايل انتخاب موضوع

براي كاهش مهاجرت هاي روستائيان به شهرها همواره اقدامات مختلفي در نقاط گوناگون صورت گرفته است.

خط مش هاي اشتغال و درآمد ايجاد مشاغل بيشتر با سطوح درآمد بالاتر در مناطق روستايي تغيير در تكنولوژي توليد،اصلاحات ارضي،پروژه كار عمومي روستايي، عدم تمركز صنعتي و...

 

توسعه روستايي منسجم كه به دنبال اصلاحات ارضي مي آيد تا سيستم پشتيباني را براي كشاورزان كوچك عرضه كند كه شامل عرضه كامل تكنولوژي جديد،اعتبار،نهادها،بازاريابي وخدمات اجتماعي مي باشد.شهري شدن پراكنده:شامل ايجاد مشاغل غيركشاورزي و....(فيندلي ،1373)

ا ما اين فعاليت ها واقعا چه تاثير بر روند مهاجرت داشته است. اين فعاليت ها با هزينه هاي زيادي كه داشته اند به كجا رسيده اند. كدام يك از موارد فوق تاثير بيشتري بر كاهش روند مهاجرت روستائيان دارد.

همه اين موارد باعث شد كه موضوع تحقيق براي بررسي خيلي جالب به نظر برسد و اين موضوع را براي كندوكاو برگزيديم.

عامل ديگري كه علاقه محقق را براي انتخاب موضوع بيشتر نمود اين بود كه برخي افراد فعاليتهاي صورت گرفته را قطعا در كاهش مهاجرت هاي روستايي بخش اشتهارد موثر ميدانند ولي هيچ سندي براي گفته هاي خويش ندارند.

 

1-7 تعاريف عملياتي:

1-7-1 روستا:

روستا عمدتا يك واحد همگن طبيعي ،اجتماعي،اقتصادي،فرهنگي وكالبدي است كه از يك مركز جمعيتي ومحل كار وسكونت (اعم از پيوسته يا پراكنده) با حوزه وقلمروي معين ثبتي يا عرفي تشكيل مي شود اكثر ساكنان شاغل دائمي آن بطورمستقيم يا غيرمستقيم به يكي از فعاليت هاي اصلي زراعي ،دامداري ،باغداري،صيادي،صنايع دستي يا تركيبي از اين فعاليت ها اشتغال دارند و از آن ارتزاق مي نمايند.(مرتضوي تبريزي،1383)

1-7-2-مهاجرت:

مهاجرت شكلي از حركت جغرافيايي يا « تحرك مكاني » است كه بين دو واحد جغرافيايي صورت مي گيرد.اين تحرك جغرافيايي «تغيير اقامتگاه » از مبدا يا محل حركت به مقصد يا محل ورود مي باشد از لحاظ « مدت زماني » دائمي بوده و از نظر جهت مهاجرت داخلي و از نوع روستايي-شهري مي باشد. همچنين تغيير در« محل فعاليت » از ديگر مشخصه هاي مهاجرت است.

1-7-3 فعاليت هاي عمراني:

منظور از فعاليت هاي عمراني فعاليت هاي اداره عمران جهاد سازندگي شهرستان كرج در بخش اشتهارد است. اين فعاليت ها عبارتنداز احداث شبكه دفع وفاضلات آب آشاميدني ،نگهداري راه روستايي،برق رساني،تجمع صنايع در شهرك صنعتي كوثر، احداث راه روستايي و...

1-7-4 فعاليت هاي اقتصادي:

منظور فعاليت هايي است كه جهادسازندگي در آن دخيل بوده است وتاثيرات اقتصادي مبتني بر روستائيان بخش اشتهارد داشته است.

1-7-5 واگذاري زمين در روستا:

منظورزمين است كه توسط هيات 7 نفره در بخش اشتهارد درقالب مشاع واگذار شده است.

1-8 محدوده تحقيق:

الف:محدوده زماني:اين تحقيق در سال 1385-1384صورت خواهد گرفت.

ب:محدوده مكاني:اين تحقيق در بخش اشتهارد انجام خواهدگرفت.كه ابتدا به معرفي اجمالي شهرستان كرج وسپس به معرفي بخش اشتهارد خواهيم پرداخت.

1-8-1 معرفي اجمالي شهرستان كرج:

وجه تسميه كرج :

الف:كرج از كلمه كراج به معني بانگ وفرياد آمده است زيرا در تپه آتشگاه وكوههاي مراد تپه وكلاك وقلعه دختر وشهرستانك.در ايام تابستان براي خبر رساندن وديده باني آتش افروزي مي شد ودر مواقع جنگ بدينوسيله از هجوم دشمنان با خبر مي شدند (سيماي بخش كشاورزي شهرستان كرج،1384)

ب:لفظ كرج از كلمات كرژ به معناي كوهپايه ،كرزوكرزه به معناي كشت وزراعت وپله بندي وكرت بندي زمينه هاي شيب دار كوهپايه است.(همان منبع)

 

1-8-2 موقعيت شهرستان كرج

شهرستان كرج يكي از شهرستانهاي مهاجرپذير استان تهران بوده وبعلت اينكه جمعيت آن تقريبا نمونه اي از جمعيت كل كشور است به اين شهرستان لقب ايران كوچك داده اند.

شهرستان كرج يكي از شهرستان هاي استان تهران با مركزيت شهر كرج مي‌باشد اين شهرستان داراي 6 شهر (كرج –اشتهارد-كمالشهر-گرمدره-مشكين دشت وماهدشت ) و سه بخش(مركزي،آسارا واشتهارد) و 7دهستان (پلنگ آباد-كمال آباد-گرمدره-محمدآباد-آسارا ، آدران و نساء )مي‌باشد.(سالنامه آماري،استان تهران ،1382) جمعيت شهرستان 5/1 ميليون نفر و وسعت آن 2475 كيلومتر مربع مي باشد.(شناسنامه روستاهاي شهرستان كرج،1385)

طول شرقي شهرستان از 9 دقيقه 50 درجه تا 31 دقيقه و51 درجه وعرض شمالي آن از 32 دقيقه و 35 درجه تا 12دقيقه و36 درجه امتداد دارد(سالنامه آماري استان تهران،1382)

موقعيت شهرستان كرج به گونه اي است كه 12 استان از طريق اين شهرستان مي توانند به پايتخت دسترسي يابند.(شناسنامه روستايي شهرستان كرج 1385)

 

1-8-3 توسعه ورونق اقتصادي شهرستان كرج:

احداث جاده چالوس وتاسيس كارخانه قند وايجاد مدرسه عالي كشاورزي از مهمترين اقداماتي هستند كه سبب توسعه شهر كرج شده اند(سيماي كشاورزي شهرستان كرج،1384)

وجود تالار بورس بسيار فعال 220 شعبه بانكي ، فرودگاه پيام مهرشهر،منطقه ويژه اقتصادي ،60 اتحاديه فعال صنفي با 40 هزار عضو،3000 واحد صنعتي وتوليدي بارزترين نشانه هاي رونق اقتصادي منطقه است(شناسنامه روستاهاي شهرستان كرج،1385)

 

1-8-4 جمعيت شهرستان كرج

جدول شماره (1-1)

تعداد خانوار و جمعيت در بخش مركزي به تفكيك شهر و دهستان :

نام دهستان و مناطق		تعداد خانوار معمولي	تعدادجمعيت ( نفر)
1	دهستان كمال آباد (كمال شهر )	8910	48227
2	دهستان محمد آباد (محمد شهر و مشكين دشت)	20884	100983
3	دهستان گرمدره	3020	13839
4	شهر ماهدشت	6049	28976
5	شهر كرج	208420	940968

 

منبع : سرشماري عمومي نفوس و مسكن ، 1375

 

جدول شماره (1-2)

تعداد خانوار و جمعيت بخش آسارا به تفكيك دهستان

نام دهستان و مناطق		تعداد خانوار معمولي	تعدادجمعيت ( نفر)
1	دهستان آدران	1432	5665
2	دهستان نساء	935	4152
3	دهستان آسارا	659	2501

منبع : سرشماري عمومي نفوس و مسكن ‍، 1375

 

جدول شماره (1-3)

تعداد خانوار و جمعيت بخش اشتهارد به تفكيك شهر و دهستان

نام دهستان و مناطق		تعداد خانوار معمولي	تعدادجمعيت ( نفر)
1	دهستان رحمانيه (پلنگ آباد)	1154	5646
2	شهر اشتهارد	2434	10286

 

 

جدول شماره (1-4)

جمعيت خانوراهاي معمولي ساكن شهرستان كرج بر حسب نقاط شهري وروستايي آبان 1375

شهرستان	جمع			شهري		روستايي
	مرد و زن	مرد	زن	مرد	زن	مرد	زن
1	1161161	598062	563099	538704	512339	59358	50760

 

مأخذ : نتايج تفصيلي استان تهران ‍، 1376

 

جدول شماره : (1-5 )

درصد شاغلان شهرستان كرج در بخشهاي كشاورزي ، صنعت ، خدمات و ساير بخشها

شهرستان	درصد مشاغلان در بخش كشاورزي	درصد شاغلان در بخش صنعت	درصد شاغلان در بخش خدمات	ساير بخشها
كرج	74/1	38/37	13/57	49/4

مأخذ :نتايج سرشماري استان تهران ‍، 1376

 

1-8-5 وضعيت آب هواي شهرستان كرج:

شهرستان كرج داراي آب وهواي سرد در زمستان ونسبتا گرم درتابستان وبطور كلي از نظر طبقه بندي داراي آب وهواي معتدل سرد مي باشد.(سيماي كشاورزي شهرستان كرج،1384)

1-8-6 موقعيت ،حدود وجغرافياي بخش اشتهارد:

پس از ويراني شهر ري بدست مهاجمان مغول مسير كارواني ورامين-اشتهارد اهميت ويژه اي داشته است واشتهارد اهميت خاصي داشته است(سيماي كشاورزي شهرستان كرج،1384)

لفظ اشتهارد از واژه« اشترده» گرفته شده وبيان گردوموضوع است اولا: شتر در نواحي گرم وخشك زندگي مي كند لذا اين واژه نشان دهنده گرم وخشك بودن اين منطقه بوده وثانيا: چون اين منطقه در مسير حركت كاروان هاي مختلف بوده و آن زمان شتر وسيله و ابزار حمل و نقل بوده است لذا اين منطقه بعلت اطراق كاروان هاي مختلف كه از اين مسير مي گذشته اندو شترها را در يك محل قرار ميداده اند اشترده نام گرفته است.

بخش اشتهارد از توابع شهرستان كرج بوده كه حدوداً در 60 كيلومتري آن ودر قسمت جنوب غربي در انتهايي ترين نقطه استان تهران واقع شده است(اشتهارد در يك نگاه،1383)

همسايه غربي بخش اشتهارد استان قزوين مي باشد

اين بخش با وسعت تقريبي 810 كيلومتر مربع از دو قسمت كوهستاني وجلگه اي تشكيل يافته است. در جنوب جاده ماهدشت (مردآباد) - اشتهارد رشته كوههاي جارو واقعند كه باعث شده تا شيب كلي منطقه به سمت شمال باشد. در قسمت شمال مناطق تبخيري ودرياچه هاي فصلي بيان گر وضعيت آب منطقه واراضي دشت اشتهارد مي باشد. رودخانه اي كه از ميان دشت عبور مي نمايد بنام «رودخانه شور» مشهور بوده كه خود بيان گر كيفيتآبآن مي باشد.

در مسير جاده كوره هاي آجرپزي درشمال ومرغداري ها ودامدارهاي پراكنده در جنوب وبردامنه هاي كوههاي جارو به چشم مي خورد.حركت آب زيرزميني از سمت كوههاي جارو به طرف مسير رودخانه شور ميباشد.

كه در قسمت هاي بالا (دامنه كوه) كيفيت آب تقريبا خوب بوده ولي با عبور از زمين هاي دشت از كيفيت نامطلوب و غيرقابل استفاده اي برخوردار مي گردد. اغلب باغات در ناحيه كوهپايه جارو پراكنده مي باشند.منطقه در14/50 طول جغرافيايي و 35/38 عرض جغرافيايي واقع شده است اين بخش از سطح دريا 1282 متر ارتفاع دارد.(اشتهارد در يك نگاه ،1383)

ضمنا بخش اشتهارد داراي يك دهستان بنام رحمانيه است. كه البته نام سابق ان پلنگ آباد يا پلنگ آوا بوده وبعدها به احترام امام زاده رحمان به رحمانيه تغيير نام داده است.

بخش اشتهارد داراي 85 آبادي ومزرعه است كه 29 آبادي آن داراي سكنه مي باشد(اطلاعات جمعيتي آبادي هاي شهرستان كرج،1381) حدودا 4/1درصد از كل جمعيت شهرستان كرج در بخش اشتهارد سكونت دارد.اين بخش داراي 15930 نفر جمعيت بوده كه 5/64% آن در شهر اشتهارد والباقي در آبادي ها ومزارع ساكن هستند از 7807 نفر جمعيت 10سال به بالاي اين بخش 14/33 درصد به كار اشتغال دارند و در كل 1500نفر بهره بردار بخش كشاورزي در بخش اشتهارد وجود دارد (سرشماري عمومي نفوس ومسكن،1375)

 

1-8-7 منابع آب بخش اشتهارد:

از منابع آبهاي سطحي در اين بخش ميتوان به رودخانه شور اشاره كرد.اين رودخانه ازقسمت شمال غرب و از دو منطقه خرقان وپل كردان سرچشمه گرفته وپس از عبور از اراضي شور دشت كيفيت آن تغيير يافته و Ec آن افزايش مي يابد و سرانجام با حركت از سمت غرب به شرق به درياچه نمك قم مي ريزد.

در منطقه شمال غرب اشتهارد بعلت بالابودن زه آب اراضي داراي يك زه كش بطول 11 كيلومتر بوده كه پس از جمع شدن زه آبها در آن به رودخانه شور متصل مي گردد.

از منابع آبهاي زيرزميني در بخش اشتهارد چاهها،قنوات،چشمه ها مي باشند اين بخش بطور كلي داراي 23 حلقه چاه عميق،10حلقه چاه نيمه عميق و36 حلقه چاه دستي و 42 رشته قنات و40رشته چشمه مي باشد.(مركز خدمات جهاد كشاورزي بخش اشتهارد،1384)

 

1-8-8 وضعيت آب وهوا:

آب وهواي بخش اشتهارد جزء‌ آب وهواي معتدله خشك بوده و بطور كلي در اين منطقه 7ماه از سال دوران خشكي وجود دارد. اجمالا اين منطقه داراي تابستان هاي گرم وخشك وزمستان هاي نسبتا سرد مي باشد.

1-8-9 اسامي روستاهاي بخش اشتهارد:

1-جعفرآباد2-پلنگ آباد3-جارو4-فرد ‌آباد 5-مختارآباد6-گنگ 7-نكوجار8-ايپك 9-حسن آباد 10-قوزلو 11-قاني بولاغ 12-صحت اباد 13-مرادتپه 14-قشلاق دئيلر 15-روستاي گنده قوئي

 

1-8-10فعاليت اقتصادي روستائيان بخش اشتهارد:

روستائيان بخش اشتهارد از طريق زراعت ودامداري روزگار خود را مي گذرانند.زراعت عمده بخش عبارتند از گندم –پنبه وجو

كه سطح زير كشت اين 3 محصول به ترتيب عبارتند از گندم 1150ha –جو 850ha و پنه 1500 ha (مركز خدمات جهاد كشاورزي بخش اشتهارد 1384)

دامداران اين بخش به پرورش گاو (شيري-پرواري)گوسفند وبز اشتغال دارند

 

جدول شماره (1-6)تعداد دام هاي موجود در روستاهاي بخش اشتهارد

نوع دام روستا	تعداد گاو شيري	تعداد گاو پرواري	تعداد گوسفند	تعداد بزو بزغاله
كليه روستاهاي بخش اشتهارد	1110راس	7466	13440	3760

ماخذ : مركز خدمات جهاد كشاورزي بخش اشتهارد ،1380

 

تعداد دامداران روستاهاي اين بخش 754 نفر ميباشد (مركز خدمات جهاد كشاورزي بخش اشتهارد،1384)

مردم اشتهارد به زبان هاي فارسي،تاتي وآذري تكلم مي كنند(نتايج تفصيلي سرشماري،1375)

 

1-9 محدوديت هاي تحقيق:

1-تهيه اعتبارات لازم جهت اين تحقيق كه بايد توسط محقق مهيا گردد.

2-بعد مسافت: بخش اشتهارد تامحل سكونت محقق فاصله زيادي داشته و در طول مدت تحقيق محقق مي بايست به دفعات در محل تحقيق حاضر شود.

3-پراكنده بودن روستاها وعدم وجود وسيله نقليه عمومي براي دسترسي به اكثر روستاها.

 

2-1 مقدمه:

در اين فصل به الگوي مهاجرت عوامل موثر د رمهاجرت شامل عوامل اقتصادي اجتماعي –طبيعي وعامل زيرساخت ها وخدمات پرداخته ايم.

موضوع ديگري كه در اين فصل مورد توجه قرا رگرفته انواع مهاجرت از بعد مكاني بوده است در ادامه به تشكيل جهاد سازندگي وعملكردش در خصوص راه وبرق رساني وزيرساخت ها اشاره شده است.

در ادامه به تاريخچه وروند مهاجرت روستائيان به شهرها در ايران اشاره شده است در ادامه به مباني نظري تحقيق پرداخته ايم ونظريه هاي كه با موضوع تحقيق همخواني داشت را بطور مختصر توضيح داده ايم ودر خاتمه مطالعات پيشين را در هر يك از زمينه هاي اشتغال غيركشاورزي وصنايع روستايي-فعاليت هاي عمراني وزمين وارتباط آنها را با مهاجرت به اختصار بيان نموده ايم.

 

2-2 الگوي مهاجرت روستايي در ايران rural migration pattern

 

1-2-2مهاجرت دائمي

به آن دسته ازمهاجرت روستايي اطلاق مي گردد كه روستائيان به دلايلي روستاها را ترك كرده و براي هميشه با خانواده خود در شهرها وحواشي آن ساكن مي گردند ودر امارگيري رسمي نيز جزء شهروندان همان شهر سرشماري مي گردند در اين حالت ترك روستا با ترك دائمي فعاليت كشاورزي همراه است.

 

2-2-2 مهاجرت فصلي

در كنار مهاجرت دائمي مي توان به مهاجرت فصلي يا موقتي اشاره كرد كه بر حسب شرايط جغرافيايي محل بويژه تغييرات آب وهوا تعطيل شدن فعاليت هاي كشاورزي معمولا در فصول پاييز و زمستان روستائيان به نقاط شهري سرازير شده و پس از كسب مقداري درامد مجددا با شروع فصل گرما وشروع فعاليت هاي كشاورزي به روستاي خود مراجعه مي نمايند. در بسياري موارد به محض پيدا كردن شغل مناسب و سود بيشتر اين دسته از مهاجرين روستايي نيز براي هميشه در شهرها مستقر خواهند شد. تا زماني كه مهاجرين فصلي به مهاجران دائمي تبديل نشوند جابجايي موقتي آنها منافع زيادي براي شهر وروستا خواهد داشت زيرا با فراهم شدن نيروي انساني مورد نياز شهرها فعاليت در روستاها نيز ادامه مي يابد.

 

2-3مهاجرت از بعد مرزهاي سياسي داخلي وخارجي:

مهاجرت از لحاظ مرزهاي سياسي ممكن است داخلي يا خارجي باشد مهاجرت داخلي در درون مرزهاي سياسي كشور صورت مي گيرد كه خود به مهاجرت هاي درون استاني و برون استاني «منطقه اي» وانواع جزئي تر تفكيك مي گردد وموضوع بحث در اين تحقيق مهاجرت داخلي مي باشد چرا كه روستائيان كمتر به مهاجرت برون مرزي مي پردازند.

 

2-4 انگيزه مهاجرت داخلي:

علل وانگيزه مهاجرت از روستاها به شهرها تقريبا در اغلب كشورهاي در حال توسعه پديده اي عمومي است اما بعضي از عوامل داراي اهميت اساسي است.

بدون شك در ايران انگيزه مهاجرت از روستا به شهر بخصوص در مناطق مختلف استان هاي متفاوت است ونياز به بررسي از طريق پرسش نامه ومشاهده ومصاحبه جداگانه در هر استان دارد چنين اطلاعاتي براي تشخيص اهميت عوامل وعلل در مهاجرت كمك خواهد كرد تا تنظيم واجراي برنامه هاي عمراني استان ها ضمن جلوگيري مهاجرت از روستا به شهر در همان استان و ازيك استان به استان ديگر داراي توفيق بيشتر باشد.

 

2-5 برخي از علل مهاجرت روستا به شهر:

2-5-1 عوامل اقتصادي:

الف:افزايش وفشار قيمت در روستا وكمبود زمين زراعي وتوزيع نابرابر زمين

ب:فقدان كار يا كار مناسب در روستا ،بخصوص براي تحصيل كرده ها

ج:اثرات سوء وعوامل طبيعي مثل خشكسالي وسيل وآفات و.. در توليد محصول .

د:كمبود درآمد جهت زندگي وساير عوامل ديگر(گزارش بررسي مهاجرت داخلي در ايران ،1361)

2-5-2 علل اجتماعي (ازدواج –درگيري هاي محلي)

يكي ديگر از عوامل وعلل اساسي مهاجرت روستائيان به شهر عوامل اجتماعي مي باشد اين عوامل نقش اساسي در مهاجرت روستائيان ايفا مي كند.

تحمل ناپذير بودن نظام سنتي اجتماعي روستا بويژه براي جوانان يكي از علل اجتماعي است كه موجب مهاجرت جوانان به مراكز شهري مي گردد(همان منبع)

وجود پاره اي از ارزش ها وعادات و رسوم اجتماعي كه در روستاها مورد احترام وبا ارزش مي باشند ولي در شهرها فاقد آن ارزش اجتماعي وپايگاه اجتماعي هستند.

 

2-5-3 علل طبيعي:

يكي از عوامل موثر در مهاجرت روستائيان به شهر عوامل طبيعي مي باشد كه در ميان عوامل اساسي وموثر مهاجرت روستائيان نقش عمده اي ايفا مي كند بعلت كوهستاني بودن بيشتر اراضي كشور ووجود روستاها در مناطق كوهستاني ودره اي ونيز فراهم بودن آب وخاك مناسب براي كشاورزان وادامه حيات روستاها در مناطق كوهستاني ونيمه كوهستاني عوامل طبيعي مانند وقوع حوادث غيرمنتظره طبيعي مثل سيل زلزله-خشكسالي و...موجب كمتر شدن جمعيت وكم كم خالي شدن روستاها ومهاجرت اهالي به شهرها مي گردد وقوع سيل وخشكسالي موجب گسسته شدن حلقه هاي وابستگي روستائيان به روستاها واراضي كشاورزي مي گردد.

اين حوادث موجب مي شوند كه اندك اندك دست مايه وسرمايه كشاورزان از بين رفته وبنيه اقتصادي روستائيان متزلزل شده وجهت ادامه حيات دست به مهاجرت بزنند(بررسي علل مهاجرت روستائيان منطقه دودانگه به شهرستان ساري،1378)

 

2-5-4 خدمات عمراني وزيرساخت ها:

ارائه خدمات مفيد و مولد به مناطق روستايي علاوه بر اينكه كارايي نيروي انساني را افزايش مي دهد زمينه گسترده اي براي ايجاد فرصت هاي شغلي فراهم كرده مي تواند جايگاه اقتصاد روستايي را در اقتصاد كلان جامعه قوت بيشتري بخشد و از اين رو خدمات روستايي برق رساني،آب رساني، راه ،جاده،مسكن وعمران روستايي مطرح مي شود با ايجاد اين خدمات در روستاهاي كشور طبعاً انجام اين خدمات در برخي روستاها موجب مهاجرت -روستائيان به شهرها واندك مهاجرت نيز به مراكز دهستان ها شده است و در بعضي موارد نيز به تخليه روستا و بلااستفاده ماندن اين خدمات وهدر رفتن سرمايه ملي شده است. (بررسي عوامل موثر برمهاجرت روستايي،1383)

2-6در مقابل آنچه كه بعنوان علل مهاجرت ذكر شده بايد آنچه را كه باعث استقرار بخشي از روستائيان در روستا مي شود را نيز ذكر كرد.

 

 

2-6-1 اقتصادي:

پايين بودن هزينه هاي زندگي در روستا

خوراك ارزان وتازه در روستا

مسكن ارزان

 

2-6-2 اجتماعي ورواني:

لذت در كار كشاورزي ودامداري

زندگي آرام در روستا

وابستگي خانوادگي در روستا

فرهنگ سنتي خانوادگي در روستا

 

2-7 انواع مهاجرت از بعد مكاني:

1-روستا به شهر 2-روستا به روستا 3-شهر به روستا

4-مهاجرت شهر به شهر5-متولد خارج كشور به شهر 6-مهاجرت خارج از كشور به روستا كه ازموارد شش گانه فوق به توضيح سه مورد اول مي پردازيم.

 

2-7-1 مهاجرت از روستا به شهر:

اين نوع مهاجرت بيشتر جنبه اقتصادي داشته بطوري كه بيشترين مهاجرين اين گروه را اكثراً جوانان تشكيل مي دهند كه جوياي كارند يا خانواده هاي مرفه روستايي هستندكه براي اسكان دائم به شهر مهاجرت مي كنند.اين مهاجرت اصولا جنبه اقتصادي دارد.

در اين نوع مهاجرت بيشتر نيروي فعال و نيروي جوان روستا به شهر ها سرازير مي شوند ودر نتيجه گروه فعال روستا براي كشاورزي كاهش يافته و درنتيجه سطح زير كشت وخلاصه اينكه ميزان توليد كاهش مي يابد.