مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

«فهرست مطالب»

عنوان :	صفحه :
مقدمه	1
اهمیت موضوع و دلایل انتخاب آن	1
فصل اول:	4
مطالعات پایه	4
1 . 1 ) مطالعات جغرافیایی، اقلیمی، اجتماعی و فرهنگی و ....	5
1 . 2 ) مطالعات پیرامون نجوم	17
1 . 2 . 1 ) مفاهیم پایه و اطلاعاتی از دانش ستاره شناسی	17
جهان، ستارگان، منظومه شمسی، خورشید، سیارات، سیارکها، اقمار، ستارگان دنباله دار، شهاب سنگها، سیاره زمین، اثرات معلول، چرخش زمین، حرکت انتقالی به دور خورشید، ساکن نبودن زمین.	17
چشم غیر مسطح می بیند؟	23
1 . 2 . 2 ) پیشینه پژوهشهای دانش ستاره شناسی در سرزمین ایران	24
الف ) پیش از اسلام؛	25
دنیای اساطیر ایرانی و علم نجوم؛	25
- روحانیت و علم نجوم	26
فصل دوم :	27
مطالعات کالبدی و برنامه ریزی طرح	27
مکانیابی رصدخانه	28
2 . 1 ) لزوم پژوهش برای مکانیابی و رصد خانه به همراه معرفی چند نمونه رصدخانه خارجی	28
2 . 2 ) پارامترهای مهم در مکانیابی رصدخانه	33
2 . 3 ) جدول استانداری های مکان یابی رصدخانه	37
2 . 4 ) مکان یابی رصدخانه ملی ایران	39
2 . 5 ) پلانتاریم	41
فصل سوم :	52
طراحی	52
3 . 1 ) شرح فضاها را استانداردها	53
3 . 2 ) برنامه فیزیکی	65
3 . 3 ) تجزیه و تحلیل سایت و مکان یابی	71
3 . 3 . 1 ) انتخاب بستر فیزیکی طرح	72
3 . 3 . 2 ) دستریسها	72
3 . 3 . 3 ) مکان یابی	73
3 . 3 . 4 ) سد کینه ورس	74
3 . 4 ) دیدگاهها و رویکرد های نظری طراحی:	78
3 . 5 ) سازه مجموعه	82
3 . 6 ) نیازهای فنی طرح	83
3 . 7 ) تعیین جهت استقرار ساختمان	83
3 . 8 ) ساختار طرح پلانتاریم مجموعه	84
ضمائم:	86
نقشه ها و مدارک طراحی	86
منابع و مآخذ	87

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه :

اهمیت موضوع و دلایل انتخاب آن.

با نگاهی به گذشته کشور عزیزمان ایران، به این نکته می رسیم که تاهمین چند قرن پیش ایران، یکی از چند مرکز مهم تولید علم، در جهان بوده است.

در واقع با ورود اسلام به ایران، و تشویق علم آموزی و اکتشاف در چگونگی آغاز و انجام این جهان در معارف دینی، مسلمانان در قرن اولیه هجری تا به حال به طور پیوسته در کسب علم و دانش کوشیده اند حال بگذریم از این نکته که در بر هه ای از زمان بسیار پر تحرک و در برهه ای دیگر بنا بر علل سیاسی و روی کار نبودن دولت مرکزی نیرومند از این كار بازمانده اند؛ تاریخ علمی کشورمان با داشتن بزرگانی چون؛ زکریا رازی، فارابی، دکترحسابی ، ابن سینا، خیام، ابوریحان بیرونی، خواجه نصرالدین توسی، شیخ بهایی، و صدها دانشمند و پژوهشگر و ادیب و عارف دیگر، دلیل محکمی بر این ادعاست.

نجوم از جمله علومی بوده است که از همان آغاز تمدن شهرنشینی ایران یعنی تمدنهای پیش از دو هزار قبل از میلاد منجمله عیلام و سایر تمدنهای اطراف آن نضج یافته است.

در این مدت طولانی تا این زمان همواره ایرانیان بنابر دلایلی مختلفی که در ادامه خواهد آمد توجه ویژه ای به علم نجوم داشته اند. که رصدخانه مراغه در واقع نمونه مهم آن است.

برای پی بردن به اهمیت مرکز علمی رصدخانه مراغه همین بس که بدانیم پایه گذاری رصدخانه مراغه به گونه یک بنیاد عظیم پژوهشی و آموزشی از قرن هفتم هجری و نقش مهم آن در گرد آوردن گروهی بزرگ از دانشمندان و دانش پژوهان و دانشجویان از یک سوو تمرکز دادن کتابها و مدارک و اسناد علمی معتبر در آن و فراهم ساختن موجبات پژوهش در جوی آرام و بهره مند از تمامی امکانات لازم و بالاخره عرضه ساختن بررسیها و کشفیات این بنیاد علمی در جهان آن روز موجبات آن فر اهم ساخت تا شهرت این مرکز علمی به بیشتر سرزمینها بپیچد و توجه بسیاری از سرزمین ها را به خود جلب نماید تا جائیکه بیشتر حکمرانان و محققان آرزو می کردند تا بتوانند نظیر چنین چیزی مرکزی را در سرزمین خویش بر پا سازند.

با عنایت به ضرورت معرفی این گذشته پر بار به نسل جوان امروزی تشویق و ترغیب آنان به ادامه راه گذشتگان، ونیز ایجاد مرکزی برای و رصد اجرام آسمانی، تحقیق و پژوهش، برگزاری همایش ها و کنفرانسهای علمی و پژوهشی و ایجاد یک مرکز مطالعات نجوم در شهر ترانزیتی چون ابهر که در مسیر اتصال سه قطب علمی غرب و شرق و جنوب کشور است ضروری می نماید.

در طراحی این مجموعه باید تاسیسات جنبی را طراحی کرد که می تواند گذشته تاریخی پرشکوه علم نجوم ایران را به بازدید کنند گان در سطح های مختلف و با دانستنی های متفاوت اطلاعات ارز نده ای را انتقال داد. با ایجاد این واحد ها برداشتی متفاوت برای همه بازدید کنند گان در زمینه های علوم ستاره شناسی کهن ایران و سير چگونگی آن بدست خواهد آمد – محققان و پژوهشگران نیز خواهند توانست با استفاده از امکانات فراهم آمده در این مجنمع علمی به کار پژوهشهای ارزنده ای در زمینه علم ستاره شناسی و رشد تکاملی آن بپردازند و بسیاری از نکات تاریک و ناشناخته را روشن کنند همچنین با ایجاد یک تالار کوچک کنفرانس و امکان برگزاری سمینارهای علمی و تبادل نظر در زمینه ستاره شناسی و تاریخ علم نجوم در ایران فراهم خواهد آمد.

با ایجاد یک پلانتاریم نیز موجبات آن فراهم خواهد گشت تا بازدید کنند گان از مجموعه بتوانند با مشاهده آن شناختی مطلوب از آسمان بدست آورند.

باشد که این خود موجب آن گردد تا شوق تحقیق در کارهای شتاره شناسی که پس از دورانهای شکوفایی گذشته. امروز از جانها بیرون رفته است دوباره در میان جوانان این مرز و بوم زنده شود.

از طرفی ایجاد و چنین مجموعه ای می تواند در جلب توریست نیز موثر بود. و ضمن رونق بخشیدن به اقتصاد شهر با توجه به بناهای تاریخی شهر موجب رونق صنعت جهانگردی شود.

جدا از مناطق فوق باید به این نکته توجه داشت که اصولا تحقیق درباره علوم زیر بنایی چون نجوم جز و شاخص های توسعه کشورها به حساب می آید بنابراین پرداختن به مسائلي همچون علم نجوم می تواند روح تحقیق و توسعه را در ملت ها پرورش دهد.

 

 

فصل اول : مطالعات پایه

 

 

 

 

1 - 1 ) مطالعات جغرافیایی، اقلیمی، اجتماعی و فرهنگی و ...

شناخت و ارزیابی وضع موجود

معرفی اجمالی استان زنجان:

استان زنجان با وسعتی بیش از 22 هزار کیلومتر مربع در منطقه شمال بین 35 و 35 و 15 و 37 عرض شمالی از خط استوا و 10 و 47 و 28 و 49 طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد. میانگین ارتفاع آن بیش از 1500 متر از سطح دریاست. پست ترین نقطه داخل آن با ارتفاع 300 متر در منطقه طارم و بلندترین قله آن با ارتفاع 2900 متر در کوههای تخت سلیمان از ارتفاعات شهرستان ماهنشان قرار دارد. استان زنجان از شمال به استانهای آذربایجان شرقی، اردبیل و گیلان از شرق به استان قزوین و از جنوب به استان همدان و کردستان و از غرب به استان آذربایجان غربی محدود می باشد. براساس آخرین تقسیمات کشوری استان زنجان دارای 7 شهرستان، 15 بخش، 46 دهستان، 16 شهر باشد.

اگر اقلیم را عملکرد ویژگیهای قالب یک منطقه دراز مدت تعریف کنیم که خود تحت تاثیر عواملی از قبیل عرض جغرافیایی، دوری و نزدیک به منابع بزرگ آب، پستی و بلندی ارتفاع سطح دریاها، واقع شدن در مسیر جریانهای عظیم رطوبتی قرار می گیردفلذا در استان زنجان با توجه به متوسط سالیانه 200 تا 400 میلیمتر متوسط دمای سالیانه 9 تا 17 درجه سانتیگراد سه نوع اقلیم:

v نیمه خشک فراسرد؛

v نیمه خشک سرد؛

v مدیترانه ای سرد؛

را می توان مشخص کرد براساس اقلیم منطقه ابهر و خرمدره نیمه خشک سرد و منطقه خدابنده مدیترانه ای سرد و زنجان نیمه خشک فراسرد خواهد بود. همچنین می توان گفت که آب و هوای کوهستانی که نواحی قیدار، زنجان و ابهر را در بر می گیرد زمستانهای سرد و پربرف و تابستانهای معتدل از ویژگیهای آن است. منطقه طارم علیا دارای آب و هوای گرم و نیمه مرطوب می باشد که تابستانهای گرم و زمستانهای ملایم دارد و از درجه رطوبت و میزان بارندگی قابل توجهی برخوردار است. مناطق قشلاق افشار، انگوران، ماهنشان نواحی استان را تشکیل می دهند.

الف ) معرفی موقعیت شهرستان در استان:

شهرستان ابهر یکی از شهرستانهای هفتگانه استان زنجان است که در شرق این استان واقع شده و مرکز آن شهر ابهر است. این شهرستان شامل 4 شهر به نامهای ابهر، سلطانیه، صائین قلعه و هیدج است. شهرستان ابهر از نظر اوضاع توپرگرافی و پدیده های انسانی قابل مقایسه با شهرستان زنجان است و ارتفاعات تاریخی مشترکی دارند[1].

این شهرستان از سمت جنوب و مشرق به تاکستان، از غرب به قیدار، از شمال به طارم علیا و زنجان و از شمال شرقی به طارم سفلی از استان قزوین محدود است و فاصله ان تا تهران 230 کیلومتر و تا مرکز استان 90 کیلومتر است. جدول شماره (1) تقسیمات اداری، سیاسی زنجان در سال 1380 را نشان می دهد. (نقشه شماره 1 )

جدول شماره 1 ) تقسیمات اداری، سیاسی استان زنجان در سال 1380

شهرستان	تعداد بخش	تعداد دهستان	مساحت (کیلومتر مربع)	تعداد آبادی			نام شهرستانهای تابعه
				جمع	دارای سکنه	خالی از سکنه
کل استان	15	46	22164	1206	974	232
ابهر	2	8	2993	146	118	28	ابهر، صائین قلعه، هیدج، سلطانیه
ایجرود	2	4	1829	95	79	16	زرین آباد، حلب
خدابنده	4	10	5151	266	235	31	قیدار، سجاس، گرماب، زرین رود
خرمدره	1	2	407	29	18	11	خرمدره
زنجان	2	11	6763	257	289	68	زنجان
طارم	2	5	2235	154	101	53	آب بر، چورزق
ماهنشان	2	6	2786	159	134	25	ماهنشان، دندی

مأخذ : سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان زنجان، آمار نامه استان زنجان، 1380

2 ) بررسی جغرافیا و منابع طبيعي محدوده شهرستان شامل:

جمعیت، رودها، کوهها، مراتع، طول و در عرض جغرافیایی، راههای ارتباطی، پوشش گیاهی و ...

تعداد جمعیت و خانوار شهرستان ابهر: شهرستان ابهر در سال 1365 دارای 1674470 نفر جمعیت بوده است. از مجموع کل شهرستان تعداد 91134 نفر ساکن در نقاط شهری و 76336 نفر ساکن در نقاط روستایی بوده اند.

طبق سرشماری سال 1375 جمعیت شهرستان ابهر به 200305 نفر افزایش یافته است که با توجه به جمعیت 1674470 نفری سال 1365 در طی این مدت از نرخ رشدی برابر 8/1 درصد برخوردار بوده است. در سال 1375 جمعیت شهرستان ابهر در حدود 2/22 درصد جمعیت کل استان را تشکیل داده است.

از تعداد جمعیت شهرستان در سال 1375 حدود 59 درصد در نقاط شهری و 41 درصد در نقاط روستایی سکونت داشته اند. نرخ رشد جمعیت شهری شهرستان در دهه 75-65 برابر 7/2 درصد و در مناطق روستایی برابر 5/0 درصد بوده است. جدول شماره (2) تعداد جمعیت و خانوار شهرستان ابهر را در سال 1375 نشان می دهد.

 

 

 

 

 

 

جدول شماره 2 ) تعداد جمعیت و خانوار شهرستان ابهر در سال 1375

شرح	جمعیت	خانوار	مرد	زن
نقاط شهری	119999	25310	60922	59077
نقاط روستایی	80306	15317	39862	40444
جمع	200305	40627	100784	99521

مأخذ : مرکز آمار، نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375، شهرستان ابهر.

ساخت جنسی و سنی :

در آبان 1375 از 200305 نفر جمعیت شهرستان، 100782 نفر مرد و 99521 نفر زن بوده اند که در نتیجه، نسبت جنسی برابر 101 به دست می آید. به عبارت دیگر در این شهرستان در مقابل هر 100 نفر زن، 101 نفر مرد وجود داشته است. از جمعیت این شهرستان 93/39 درصد در گروه سنی کمتر از 15 ساله، 98/54 درصد در گروه سنی 15-64 و 05/5 درصد در گروه در گروه سنی 65 ساله و بیشتر قرار داشته اند و سن بقیه افراد نیز نامشخص بوده است.

بعد خانوار و پراکندگی آن :

در آبان 1375؛ از کل خانوارهای معلولی ساکن شهرستان،28/64 درصد در نقاط شهری و 72/35 درصد در نقاط روستایی سکونت داشته اند.

در این شهرستان، میانگین تعداد افراد در خانوارهای معمولی، 96/4 نفر به دست آمده است. این میانگین برای خانوارهای شهری، 69/4 نفر و برای خانوار های روستایی، 23/5 بوده است.

مهاجرت:

توزیع مهاجرت بر حسب آخرین محل اقامت قبلی:

در فاصله سالهای 1365 تا 1375، 19964 نفر به شهرستان وارد و یا در داخل این شهرستان جابه جا شده اند. محل اقامت قبلی 89/24 درصد مهاجران، سایر استانها، 91/9 درصد شهرستانهای دیگر استانمحل سرشماری و 61/63 درصد شهر یا آبادی دیگیر در همین شهرستان بوده است. محل اقامت قبلی افراد، خارج تاز کشور یا اظهار نشده بوده است.

مقایسه محل اقامت قبلی مهاجران با محلی که در آن سرشماری شده اند نشان می دهد، 70/32 درصد از روستا به شهر، 53/45 درصد از شهر به شهر، 87/10 درصد از روستا به روستا و 30/9 درصد از شهر به روستا در طی 10 سال قبل از سرشماری آبان 1375 مهاجرت کرده اند.

 

 

 

 

 

 

 

جدول شماره (2): مهاجران وارد شده طی 10 سال قبل از سرشماری آبان 1375 بر حسب آخرین محل اقامت قبلی به تفکیک نقاط شهری و روستایی و جنس.

آخرین محل اقامت قبلی	جمع	ساکن در نقاط شهری		ساکن در نقاط روستایی
		مرد	زن	مرد	زن
جمع	19964	8116	7590	2064	2194
شهرستان محل سرشماری	12700	5165	4614	1421	1500
شهر	5321	2167	2102	494	558
آبادی	7379	2998	2512	927	942
شهرستانهای دیگر در همین استان	1978	828	780	178	192
شهر	952	399	393	74	86
آبادی	1026	429	387	104	106
شهرستانهای سایر استانها	4969	2071	2161	347	390
شهر	4674	1963	2066	303	342
آبادی	295	108	95	44	48
خارج از کشور	241	10	8	116	107
اظهار نشده	76	42	27	2	5

دین:

در آبان 1375 ، از جمعیت شهرستان 86/99 درصد را مسلمانان تشکیل می داده اند. این نسبت در نقاط شهری 83 99 درصد و در نقاط روستایی 91/99 درصد بوده است.

سواد :

در آبان 1375 از 48316 نفر جمعیت 6 ساله و بیشتر این شهر ، 85 درصد با سواد بوده اند این نسبت در بین مردان 56/89 درصد و در بین زنان 42/80 درصد بوده است.

از جمعیت این شهر 8517 نفر در دوره ابتدایی و سواد آموزی ، 5751 نفر در دوره راهنمایی 4456 نفر در دوره نتوسطه و 1213 نفر در دوره عالی در حال تحصیل بوده اند.

آموزش:

در آبان 1357 ، از جمعیت 6- 24 ساله شهرستان ، 95/69 درصد در حال تحصیل بوده اند. این نسبت در نقاط شهری 23/76 درصد و در نقاط روستایی 90/60 درصد بوده است.

در این شهرستان ، 33/95 درصد از کودکان ، 27/90 درصد از نوجوانان و 77/39 درصد از جوانان به تحصیل اشتغال دارند.

وضع فعالیت :

در آبان 1357 ، در این شهرستان ، افراد شاغل و افراد بیکار (جویای کار) در مجموع 18/32 درصد از جمعیت دهساله و بیشتر را تشکیل می داده اند.

این نسبت در نقاط شهری 09/32 درصد را مردان و 78 / 6 درصد را زنان تشکیل می داده اند.

بیشترین میزان فعالیت مربوط به گروه سنی 30 – 34 ساله با 16 /56 درصد و کمترین میزان به گروه سنی 10 – 14 ساله با 42 / 1 درصد بوده است.

بالاترین میزان فعالیت برای مردان مربوط به کروه سنی 35 – 39 ساله با 09 /97 درصد و برای زنان مربوط به گروه سنی 30 - 34 ساله با 19 / 11 درصد بوده است.

 

توپوگرافی، زمین شناسی منطقه و رودخانه ها و سایر منابع آب :

(شهرستان ابهر در منطقه ای کوهستانی قرار دارد که شهرها و روستا های آن در دامنه ها و دشت های بین کوهها قرار گرفته اند، این رشته کوهها از نظر زمان پیدایش متعلق به دوران سوم زمین شناسی بوده و فرسایش دوران چهارم سبب تغییر چهره این ناهمواریها شده و بیشتر ماسه ای و دولومیتی تشکیل گردیده ، از جوانترین تشکیلات بایندر که ماسه سنگهای ارغوانی و شیتهای سیلیسی به ضخامت 150 متر و روی آن تشکیلات سلطانیه که دولومیتهای روشن بطور هم شیب روی تشکیلات بایندر قرار دارند در جنوب مشاهده می شوند که به وسیله گسلهای متعدد از هم جدا شده اند.)

زمین شناسی :

تشکیلات زمین شناسی منطقه زنجان متفاوت و متعلق به دورانهایی از پر کامبرین تا دوران سوم زمین شناسی است. در قسمت غرب ، منطقه روی تشکیلات بلوکی مشهور بنام کوههای بلوکی میانه قرار دارند که در اثر نیرو های وارده طبقات بطور افقی بالا آمده و به وضوح قابل رویت می باشد و رسوبات این تشکیلات شامل مارن ، رس ، نمک ، گچ و طبقات سبز کلریتی هستند. کوههای بلوکی تا نزدیکی های زنجان در دو طرف دشت مورد مطالعه کشیده شده اند و در اطراف زنجان وجود معادن نمک نشانه قاره ای بودن آن است. در جنوب غربی زنجان تشکیلات بیجار مشرف به دشت مورد مطالعه مربوط به دوران اینفراکامبرین که قدیمی ترین دوران زمین شناسی است وجود دارد و شامل سنگهای گرانیت دوران می باشد. در قسمت جنوب شرقی منطقه تشکیلات سلطانیه از قدیمی ترین تشکیلات دوان پر کامبرین است و شامل دولومیتهای مشهور سلطانیه می باشد که نشاندهنده پیشروی دریا در دوران فوق است. همچنین در این قسمت و نزدیکی های روستای بولاماجی دراثر فعالیتهای آتشفشانی توفهای دوره مشاهده می شود. در قسمت شمال شهرستان زنجان ، منطقه طارم شامل سنگهای گرانیت و گرانودیوریت که جزو مواد نفوذی می باشند وجود دارد و دارای مینرالهای آمفیبول ، فلسدسپات و دیوریت است و مربوط به دوران سوم (ائوسن) بوده و در بعضی مناطق سنگهای گرانیتی ، توفها را دگرگون نموده است.

رودخانه ها و سایر منابع آب :

منابع آبیاری منطقه مورد مطالعه شامل رودخانه های زنجان چای و ابهر چای و نزولات آسمانی و تعدادی چاههای عمیق و نیمه عمیق و یک رشته قنات به شرح زیر می باشند:

• ابهر چای در جنوب شرقی منطقه اراضی دشت را در اطراف خرمدره مشروب می نماید.
• زنجان رود قسمت اعظم اراضی دشت زنجان را در مرکز و شمال غربی منطقه مشروب می کند.
• یک رشته قنات در اراضی قریه دیزج جهت آبیاری مورد بهره برداری قرار می گیرد.
• علاوه بر منابع فوق و نزولات آسمانی که در مبحث آب و هوا به صورت جدولی خلاصه شده است.
• در قسمت های مختلف منطقه چاههای نیمه عمیق عمیق حفر و مورد استفاده قرار می گیرد.

که نتایج تجزیه های آزمایشگاهی آنها در جدول زیر قید و با توجه به ارقام مندرج آبهای مذکور قابل استفاده و کاملا ً مناسب آبیاری می باشند.

مراتع ، پوشش گیاهی :

از نظر درجه بندی ، مراتع موجود در منطقه ابهر جزو مراتع خوب و متوسط به حساب می آیند که در ارتفاع 2000 متر قرار دارند و مراتع ییلاقی نامیده می شوند که در حدود 25 درصد از کل مراتع استان ا تشکیل می دهند.

رویش این مراتع از اوایل خرداد ماه شروع و تا آخر شهریور ماه ادامه دارد اما به علت کمی ریزش باران و بالا بودن تبخیر تجدید حیات گونه ها مرغوب مرتعی با مشکلات مواجه است و چون شغل عمده ساکنین اطراف و روستا ها دامداری است چرای بی رویه باعث از بین رفتن گونه ها شده است.

 

 

 

سطح اراضی کشاورزی :

بر اساس گذارش سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان مندرج در سال نامه اماری استان زنجان (سال 1380) سطح زیر کشت محصولات سالانه دائمی شهرستان ابر به میزان 63359 هکتار می باشد . سطح زیر کشت محصولات سالانه شهرستان ابهر 53586 هکتار که از این میزان 18106 هکتار آبی و 35480 هکتار دیم می باشد.

در شهرستان ابهر 8123 هکتار زیر کشت باغات مثمر و 1650 هکتار زیر کشت باغات غیر مثمر می باشد.

در این شهرستان 5000 هکتار جنگل و 152750 هکتار مرتع وجود دارد.

خاک :

خاکهای منطقه در سه واحد فیزیوگرافی به شرح زیر قرار دارند:

1 ) فلاتهای پست و بلند

2 ) دشتهای آبرفتی دامنه ای

3 ) اراضی پست

1 ) فلاتهای پست و بلند :

این خاکها قسمت اعظم منطقه را باستثنا اراضی اطراف رودخانه ابهر چا و زنجان چای تشکیل می دهد. شیب این اراضی متفاوت و از 1 تا 12 درصد و پستی و بلندی و فرسایش آبی کم تا زیاد دیده می شود . مقدار سنگریزه در سري هاي مختلف خاك از 15 تا40 درصد متغير است.

1 - 2 ) مطالعات پیرامون نجوم

1 - 2 - 1 ) مفاهیم پایه و اطلاعاتی از دانش ستاره شناسی:

جهان :

جهان مرکب از ستارگان ، سیارات ، ستارگان دنباله دار، و اجرای آسمانی دیگر است. چشم است. چشم غیر مسلح می تواند خورشید، چند سیاره ، یک قمر چند هزار ستاره ابر های شهاب و گهگاه ستاره ای دنباله دار را روئیت کند. این اجرام آسمانی اجزایی هستند که جهان را تشکیل می دهند ، کم و بیش به جهان صورتی که خانه ها، مساجد، بیمارستانها و گرد شگاهی ، اجزاء تشکیل دهنده یک محله هستند. این اجزاء جمع آمده اند تا بقای جهان را رقم زدنند. سیارات ، سیارکها، اقمار ، ستارگان دنباله دار شهاب سنگها به دور ستاره منفردی می گردند. ستاره ای که خورشید ش می نامیم اینها همه با همه منظومه شمسی را تشکیل می دهند. خورشید و میلوینها ستاره و دیگر ، اجتماعی از ستارگان را پدید می آوردند که به کهکشان راه شیری معروفند قطر کهکشانها تقریباً صد هزار سال نوری است.

کهکشانی مجموعه ای از میلیونها ستاره است که بعضی از آنها به مراتب از خورشید بزرگتر و برخی دیگر به طور قابل ملاحظه ای کوچکترند .

ستارگان :

ستارگان گوی های بزرگی از گاز بسیار گرم هستند که به واسطه نورشان می درخشد دمای آنها در سطح هزاران درجه است در واضح دمایشان بیشتر است.

ستارگان در فضا حرکت می کنند لذا حرکت آنها به آسانی مشهور نیست. در یک سال هیچ تغییری در وضعیت نسبی آنها نمی توان رديا بي کرد. حتی در هزار سال نیز حرکت قابل ملاحظه ای در آنها قابل مشاهده نیست. بی ثباتی ظاهری ستارگان موجب شده است که نام به آنها اطلاق شود. فاصله بین ستارگان خیلی بیشتر از فواصل میان سیارات است . حتی نزدیکترین ستار ، به خورشید در فاصله 450 هزار واضح نجومی است (فاصله زمین از خورشید 150 میلیون کیلومتر است این فاصله را واحد نجومی می نامند.)ننننن

منظومه شمسی :

نام منظومه به خاطر نظم خاصی که بر این مجموعه حاکم است. انتخاب شده وصفت شمسی حاکی از آن است که در این مجموعه خورشید و فرمانروا است. در حدود 9 / 99 در صد همه ماده این منظومه در خورشید مجتمع است. حاصل این توزیع جرم این است که خورشید بی جرم تقریباً ساکن است و همه اجرام سبكتر در گرد آن می گردند.

 

 

 

منظومه شمسی از عناصر زیر تشکیل شده است:

خورشید ، سیارات، سیارکها، چندین ماه که به اقمار مشهور نرو دور سیارات می گردند، ستارگان دنباله دار که گهگاه ظاهر می شدند و تعداد بسیار زیادی شهاب وار.

خورشید ستاره ای است که زمین و سیارات دیگر دور آن می گردند و از آن کسب نور و حرارت می کنند. حجم خورشید چندین هزار برابر حجم زمین و فاصله اش تا زمین 129 میلیون کیلومتر است و نور آن در مدت قریب به 8 دقیقه به زمین می رسد.

سیارات :

فاصله سیارات نسبت یکدیگر ثابت نیست و مکان خود را در آسمان تغییر می دهند و دو حرکت دارند. حرکت انتقالی به دور خورشید و حرکت وضعی به دور خود سیاراتی که به دور خورشید می گردند به ترتیب فاصله از خورشید عبارتند از:

1 ) عطارد «تیر» 2 ) زهره «ناهید» 3 ) زمین 4 ) مریخ (بهرام) 5 ) مشتری 6 ) زحل (کیوان) 7 ) اورانوس 8 ) نپتون 9 ) پلوتون سیارات از خورشیدی ندارند و از خورشید کسب نور می کنند.

سیارکها :

سیارکها اجرام جامد کوچکی با شکلهای نامنظم هستند که مانند سیارات بزرگ به دور خورشید می کردند و تفاوت عمده آنها با سیارات در اندازه آنهاست.

بزرگ ترین سیارک، قطی برابر با 800 کیلومتر دارد. و برخی قطری معادل 2 کیلومتر دارند.تخمین زده می شود که با یک الکتروسکوپ بزرگ می توان از بیش از 100 هزار سیارک دارند.

1 )ا قمار :

شش سیاره از نه سیاره بزرگ (زمین، مریخ، شتری، زحل، اورانوس، نپتون) هر کدام یک یا چند ماه دارند که به دور آن ها می گردند اینها ا قمار نامیده می شوند.

این سیارات کوچک غیر از حرکت به دور خود دو حرکت دیگر هم دارند، یکی به دور سیارات و دیگری به دور خورشی. زمین فقط یک ماه دارد در حاکی که مشتری 14 ماه دارد تا به حال 34 قمر کشف شده است.

ستارگان دنباله دار :

ستارگان دنباله دار اجرام آسمانی با شکل منحصر به فرد و اندازه ای بزرگ هستند که گهگاه ظاهر می شوند. یک ستاره دنباله دار تشکیل شده است از یک کره نورانی یا راس که به استوانه ای دقیق و دوار به نام دنباله متصل است. راس ممکن است به بزرگی خورشید به نظر آید و دنباله قومی را در آسمان رسم کند. ستاره دنباله دار که به چشم برهنه چون ماه بی حرکت به نظر می آید در واقع با سرعت صدها کیلومتر ثانیه حرکت می کنند. سرعت دقیق آن را می توان از دور تغییر مکان آن نسبت به ستارگان ثابت تعیین کرد. کمتر از 700 ستاره دنباله دار شناخت شده اند و هر ساله نیز چندین ستاره دنباله دار جدید کشف می شود اکثریت آنها به قدر ی کم سو هستند که به چشم برهنه مرئی نیستند. ستارگان دنباله دار بزرگ نادرند .

اینها به طور متوسط یکی دو بار در طول عمرشان پدیدار می شوند.

شهابوارها:

شهابوارها معمولاً اجسام جامد ریزی ( به اندازه ته سنجاق) هستند که در فضا حرکت می کنند. گهگاه گروهی از شهابوار ها جذب زمین شده و در جو مي افتند. گرمایی که در این برخورد ایجاد می شود جسم را می سوزاند غبار حاصل از این سوختن به زمین سقوط می کند. هر ساله صدها تن غبارشهابي بر سطح زمین می تابد در موارد نادر شهابوارهای بزرگتر قبل از آنکه کاملاً تحلیل روند به سطح زمین می رسند. پدیده نورانی که از ورود شهابوارها به جو زمین نتیجه می شود «تیر شهاب» نامیده می شود که در خشش آن ممکن است چند ثانیه درام آورد.

اثرات معلول چرخش زمین:

چندین اثر مستقیماً معلول چرخش زمین هستند:

الف ) توالی شب و روز

ب ) صلب بودن محور زمین، محور زمین زاویه میان خود را با صفحه مدار حفظ می کند و پیوسته رو به سوی ستاره جدی است. محور زمین نیز مانند محور زیر یسکوپ دارای حرکت تقویمی است.

پ ) یک نیروی گریز از مرکز که در استوا بیشترین نیرو و در قطب صفر است.

و در هر جسمی که بر روی زمین واقع است وارد می آید.

ت ) پخ بودن زمين در قطب ها احتمالاً معلول این چرخش در زمانی بود، که سطح زمین هنوز حالتی مایع یا شکل پذیر داشته است.

حرکت انتقالی به دور خورشید:

زمین به دور خورشید بر خلاف عقربه های ساعت می گردد.

ساکن نبودن زمین:

زمین و هیچ وجه پایگاه خوبی برای رصدهای نجومی نیست! اشکال اصلی ساکن نبودن آن است و همه رصدها را باید به خاطر این حرکت تصحیح کرد به علاوه حرکتش ساده نیست، بلکه ترکیب بسیار پیچیده ای از دست کم شش حرکت اساسی است:

1 ) زمین به دور محورش دوران می کند (روزی یکبار)

2 ) محور زمین برگردد خورشید می گردد (سالی یکبار)

3 ) محور زمین حرکتی تقویمی دارد.

4 ) محور زمین حرکتی رقص دارد (رقص محوری)

5 ) خورشید به همراه زمین و سیارات دیگر در میان خوشه محلی ستارگان با سرعت 2 کیلو متر در ثانیه حرکت می کند.

6 ) خوشه محلی ستارگان؛ با سرعتی حدود چند صد کیلومتر بر ثانیه بر گرد مرکز کهکشان ما می گردد.

حواس آدمی این حرکات را در نمی یابد همان طوری که در ترنی که با حرکت یکنواخت پیش می رود مسافران سرعت آن راه حس نمی کنند. تنها در هنگامی که حرکت جرمهای مساوی دیگر اندازه گیری می شوند باید حرکت زمین راه به دقت تمام در نظر گرفت

چشم غیر مسطح چه می بیند.

موارد زیر را چشم برهنه در یک شب صاف و دور از نور چراغهای شهر قابل رو ئيتند:

الف ) حدود 2 تا 4000 ستاره در هر نیمکره آسمان؛

ب ) چند سیاره که از میان ستارگان می گردند و هر سیاره سرعت خاص خود را دارد؛

پ ) پنج تا ده شهاب در هر ساعت که هر یک آسمان را طی می کنند و برای لحظه ای چند به دنبال خود اثری از نور بجای می گذارند.

تمام ستاره دنباله دار واقعاً پر نور، یکی دوبار در طول یک عمر.

 

 

 

 

 

پیشینه پژوهشهای دانش ستاره شناسی در سرزمین ایران

 

 

 

 

 

 

 

 

الف ) پیش از اسلام

دنیای اساطیر ایرانی و علم نجوم

صافی آسمان ایران و درخشش چشم گیر ستارگان را در بخش وسیعی از این سرزمین یکی از عوامل مهم در زمینه جلب توجه ایرانیان به پژوهش در زمینه های فلکی و ظهور علم نجوم می توان دانست. ایرانیان جز نخستین درمانی هستند که میان نمود ها آسمان و جنبه های معنوی و یزدانی پیوندی برقرار ساخته این ویژگی را به روشنی در فرهنگ اساطیری این مردم می توان مشاهده کرد. در آیین های کهن ایران چون مهر پرستی، فردا پرستی و بالاخره آئین یکتاپرستی، همه چیز، آسمان و خورشید و ماه و ستارگان.

جایگاهی خاص دارند تا جائیکه جایگاه ایزدان و فرشتگان را در آسمان ها دانسته اند و درست نیایش به سوی گنبد و دوار آسمان نیلگون بلند می ساخته اند.

ذکر این نکته الزامی ست که ویژگی خاص آسمان شفاف و درخشان ایران زمین که به خاطر ارتفاع بیش از چهار هزار پا از سطح دریا روشنتر و پرفروغ تر از سرزمین های بست و مه آلود می درخشد در پیشرفت سر دانش ستاره شناسی در فلات ایران بسیار موثر بوده است.

در فرهنگ ایرانی کوشش برای شناخت آسمان در دو قالب نمودار گشته است:

یکی قالب الهی برای پاسخ گفتن به معماهای آغاز و انجام جهان در زندگی و مرگ، دیگری، قالبی مادی برای تعبین تاثیر سیار استاد و ثوابت در زمین خاکی و زندگی آدمی، ادیان ایران به شکلی، بارزتر و قطبی تر دین مانی کوشید. از این در شکل گزارش را در هم آمیزند.

روحانیت و علم نجوم :

بسیاری از مجموعه های کیانی و کرات آسمانی از دیر باز شناخته شده بودند و برای هر یک از ایزدان و الهه ی نامگذاری شده بودند کاربردی ستارگان در همه سرزمینهای باستانی، به دست کاهنان و مردان مذهبی سپرده شده بود. این پدیده در آئین مهر پرستی نمود واقعی خود را نشان می داد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل دوم :

مطالعات کالبدی و برنامه ریزی طرح

 

 

 

 

 

مکانیابی رصدخانه

2 - 1 ) لزوم پژوهش برای مکان یابی رصدخانه

در زمانهای گذشته هر نقطه ای که در برسی های ساده مناسب به نظر می رسید، رصدخانه ها را بنا می کردند.

امروزه مسائل مختلفی در بر پایی یک رصدخانه مطرح شده که بدون گرفتن آنها، امکان تاسیس وجود ندارد.

با پیشرفت تکنولوژی ظرافت و دقت بکار رفته در ادوات و دستگاههای مختلف بیشتر می شود و به همان اندازه ارزش دستگاهها بالاتر می رود. به لحاظ پرهزینه بودن ساخت رصدخانه های بزرگ و حساسیت دستگاههای مورد استفاده لازم است احداث این رصدخانه در محل مناسب انجام گرفته و امکان سنجی دقیق تری که امروزه در دنیا مرسوم است صورت گیرد. به عنوان مثال؛ هزینه ساخت تلسکوپ 10 متری کک مبلغی معادل 80 میلیون دلار بود که تقریباً معادل بودجه یک کشور است. از بیشترین توان یک تلسکوپ هنگامی می توان استفاده کرد که شرایط پیرامون آن، از پوسته پوشاننده گرفته تا مکان جغرافیایی ویژه آنها متناسب انتخاب شده باشند. منظور از مکان یابی، انتخاب مناسبترین مکان از لحاظ پارامترهای هواشناسی و نجومی و محلی آن است.

نصب و استقرار تلسکوپ های اپتیکی بزرگ که بتوان رصد ستارگان را بادقت و کیفیت بهتر نسبت به جاهای دیگر امکان پذیر سازد، مستلزم مطالعه دقیق دربارهی عوامل موثر در دید و سایر به پارامترهای مکان یابی و استفاده از تجهیزات متنوع برای اندازه گیری این پارامترها می باشد. به این ترتیب، تردیدی نیست که برای استفاده و بهره برداری هر چه بیشتر از این ابزارها و مراقبت در نگهداری سرمایه کلانی که صرف آن شده بهترین مکان انتخاب شود تا از نظر بهره وری دچار مشکلی نشویم.

جای مناسب برای یک رصد خانه اپتیکی، مکانی است که بیشترین شبهای صاف و بدون ابر را در طول داشته و واضح ترین تصاویر را از جرم آسمانی بدهد. کیفیت تصویر در یک تلسکوپ، وابسته به حرکت توده های هوا و تلاطم موجود در جو است.

پژوهشهایی که در این زمینه صورت گرفته نشان می دهد که برای انتخاب یک نقطه باید مکان هایی را در نظر گرفت که بلندی آنها در نزدیکی اقیالنوسها بیش از دو هزار متر و در داخل خشکی ها بیش از سه هزار متر از سطح دریاهای آزاد باشد. می توان تصور نمود که چون اتمسفر زیمن مهمترین عامل در چگونگی تصویر اجرام آسمانی در یک تلسکوپ می باشد، برای رهایی از آن بهتر است از تلسکوپ در مدار زمین و یا ساخت یک رصد خانه در کره ماه استفاده نمود.

 

 

 

 

در حقیقت هم اکنون نیز بسیاری از پژوهشگران مشغول انجام چنین مطالعاتی می باشند. ولی هزینه استفاده از راکت ها و قمر های مصنوعی بسیار زیاد است و به تکنولوژی پیشرفته ای نیازمند می باشد. در ضمن زمینه ساز انجام چنین پژوه هایی رصد خانه های زمینی می باشند که راه را برای پژوه های کامل تر و مدرن تر باز می کنند.

اتمسفر به راههای گوناگونی در رصدهای نجومی که روی زمین انجام می گیرد، اثر می گذارد. تغییر جهت انتشار نور و تغییر شدت نور رسیده به زمین از این مسئله ناشی می شوند.

در مناطق خشک سطح زمین در شب به سرعت سرد می شود و این انرژی فقط به مقدار بسیار کمی به وسیله هوای بدون بخار آب جذب می شود از این رو نزدیک سطح زمین هوا سردتر است. ولی در لایه های بالاتر اتمسفر تغییرات دما بسیار کم می باشد (مگر این که وزش باد به قدر کافی باشد) . در مناطق خشک این کم شدن سریغ دما در شب که مدت چند ساعت ممکن است دوام داشته باشد می رساند که توده ا از هوای سرد به محوطه مورد نظر در حال حرکت است و کم شدن سریع دما همیشه با دید بد همراه است. حال آن که دمای ثابت با افزایش بسیار کم دما در شب دید خوب را به همراه دارد تغییرات روزانه دما در محلی که مناسب رصد خانه باشد بایستی تا حد ممکن کمتر باشد. در درجه اول این تغییرات در شب می بایستی بسیار کم و ناچیز باشد که شکل آینه تلسکوپ در طول شب ثابت بماند و کوچک بودن این تغییرات در روز نیز سبب می شود تا از ذخیره گرما در داخل گنبد جلوگیری شود به تجربه معلوم شده است که در قله کوه ها معمولاً تغییرات دما کمتر است و حال آن که تپه های کوچک در یک فلات معمولاً کاهش زیاد دما را در شب نشان می دهد. تلسکوپ باید در بالای کوه و در نزدیکی پرتگاهی قرار داده شود که به سوی آن باد می وزد. چنین علمی آشفتگی هوای اطراف تسلکوپ را که ممکن است به خاطر توپوگرافی نا مناسب بالای قله باشد، در نزدیکی دهانه تسلکوپ به حداقل می رساند.

دوری از شهر ها و مراکز صنعتی از شرایط اصلی انتخاب جای مناسب برای رصد خانه است آلودگی هوا در نزدیکی مراکز تجمع نور چراغهای شهر ها در شب سبب خطا در نتیجه رصد ها می شوند. و باید از آنها پرهیز نمود در ضمن باید بتوان پیش بینی نمود که توسعه شهر سازی در آینده در آن حوالی رخ ندهد.

از این رو انتخاب کوهی مرتفع در ناحیه ای با رطوبت کم با این که از نقطه نظر آسایش و زندگی برای پژوهشگران و کار کنان رصد خانه کمی مشکل خواهد بود ولی این امتیاز را نیز دارد که در آینده ای نزدیک شهری در حوالی آن بوجود نخواهد آمد.

به طور کلی از روی پژوهشهای انجام شده می توان گفت که یک رصد خانه پژوهشی از شهری که دویست هزار نفر جمعیت دارد باید حداقل 25 کیلومتر و از شهر یک میلیونی حداقل 35 کیلومتر و از شهر چهار میلیونی حداقل 45 کیلومتر به دور باشد. (9). به طوری که همیشه اثر نوع چراغ ها در شب در سمت الراس نا چیز و در چهل و پنج درجه از افق در سوی چشمه نور از یکدهم واحد قدر ستارگان کمتر باشد و این موضوع را می توان با یک نور سنج معمولی تحقیق نمود.

در بعضی نقاط ،رفت و آمد هواپیما ها موجب اعتشاش در جو می شوند و ممکن است تا چه شب کار با تلسکوپ را بی فایده سازد . بنابراین عوامل مختلفی در انتخاب محل رصد خانه موثر است که از این رو بایستی شرایط کلی آب و هوایی و عوامل محلی و توپوگرافی موثر دردید را مورد توجه قرار داد.

بهتر است تلسکوپ را در بالای کوهی بلند قرار دهیم و مخصوصاً بهتر است که این کوه مجزا و بلند تر از کوه ها مجاور خود باشد به نحوی که از سطح افق تا زاویه 15 درجه اطراف در تمامی جهات مانعی برای رصد وجود نداشته باشد.

 

 

 

 

 

 

 

شکل 1 . 6 رصد خانه خورشیدی دب اکبر در انگلیس که برای کاستن از تشدید اثر گرمای تابش نور در کنار رودخانه بنا شده است.

نکته دیگری که باید به آن توجه داشت این است که پس از ایجاد رصد خانه پروژه های آبادانی دیگری که در منطقه صورت می گیرد مشکلاتی برای رصد خانه ایجاد نکنند. مثلاً ایجاد جنگل مصنوعی و یا دریاچه های مصنوعی می توانند تاثیر منفی در شرایط اقلیمی منطقه از نظر نجومی ایجاد کند.

 

 

 

 

 

 

 

شکل 1 . 7 رصد خانه خورشیدی مونت ویلسون که به منظور کاهش تشدید حررات روزانه ، به اندازه 30 متر از سطح زمین ارتفاع دارد.

2 - 2 ) پارامتر های مهم در مکان یابی و رصد خانه ها:

به طور کلی پارامتر های مهم در مکانیابی و عمدتاً به سه دسته تقسیم می شوند.

الف ) پارامتر های هوا شناسی :

مانند: پوشش ابری ، سرعت و جهت باد، تغییرات دما در طول شب، تغییرات فشار، لایه های وارونگی دمائی و تعداد وقوع در ارتفاع این لایه ها، رطوبت و ....

ب ) پارامتر های نجومی :

مانند : تعداد شب های مناسب برای طیف سنجی، کیفیت دید محل، چشمک زنی، کدورت، روشنایی و آسمان و ....

ج ) پارامتر هالی محلی :

مانند : ژئوفیزیک عمومی ، آلودگی نوری، جنس زمین مورد نظر (پوشش گیاهی و ضریب جذب نور) دسترسی آب، برق، مخابرات، جاده اصلی و .....

مهمترین پارامتر جهت مکان یابی سایت رصد خانه پارامتر دید می باشد. دید بر اثر دما، فشار و وزش باد، در جوّ آشفتگی ایجاد می شود و این آشفتگی موجب تغییر چگالی محلی و در نتیجه ضریب شکست محیط می شود به طوری که بر جبهه موج دریافتی از جرم آسمانی اثر می گذارد. این پدیده را تلاطم جوّ می گویند.

تاثیر این تلاطم باعث جابه جایی تصور در زمان های نور دهی بالا می شود یا اینکه سنجش اندازه های بسیار کوچک و تشخیص جزییات را در اجرام آسمان کاهش می دهد. برای اندازه گیری این جابه جایی می توان از عکسبرداری رد ستاره ها توصیف ستاره قطبی را استفاده از CCD آست نور اختلال در نور ستاره یا جرم آسمانی موجب پراکندگی نور آن می شود. به این ترتیب سنجش دید با استفاده از این تصاویر قابل محاسبه است. برای مکان های مناسب و خوب کمیت دید بین نیم تا یک و نیم ثانیه قوس است. در بهترین نقاط رصدی شناخته شده در دنیا همچون کوه موناکی درها وایی، سرو پارانال در شیلی و یا موتت ویلسون ، به علت ثبات هوا دید حتی گاهی بهتر از این می شود.

کمیت دید، نشان دهنده توان واقعی تفکیک است. به عنوان مثال به طور نظری توان تفکیک یک تلسکوپ 20 سانتی متری حدود یک ثانیه قوس است اما به دلیل آشفتگی جوی در عمل چنین تفکیکی در توان یک تلسکوپ یک متری یا بزرگتر در محل مناسب رصدی است. بر اثر آشفتگی جوّ، تصویر ستاره پخش می شود. قطر ظاهری آن ممکن است به یک ثانیه قوس یا بیشتر برسد، به طوری که ستاره ای در فاصله ای کمتر از این مشخص نخواهد شد.

پارامتر دیگر چشمک زدن است، این پارامتر در تعیین محل رصد خانه نقش موثری ندارد و بر تغییر شار نور ستاره و یا دامنه تغییرات نوری به وجود می آید. این تغییرات عمدتاً ناشی از گذر نور ستاره از محیط میان ستاره ای در بین ما و آن ستاره است. این پدیده که در اپتیک های بزرگ مشخص است، با چشمک زدن ستاره ها که با چشم غیر مسلح دیده می شود، متفاوت است. چشمک زدن ستاره ها در رصد با چشم غیر مسلح یا پرش نور ستاره ها در رصد یا تسلکوپ ناشی از شکست نور آنها در جوّ است.

کمیت مهم دیگر کدورت جوّی می باشد که بر اثر جذب نور در ماده موجود بین ستاره و ما (مثل جوّ زمین) به وجود می آید. این کمیت در محل های مختلف به علت وجود گرد و غبار، بخار، آب و عناصر دیگر متفاوت است. محل های نزدیک کارخانجات سیمان و یا دشت های کویری دارای کدورت جوی زیادی هستند.

به طور کلی رصد خانه در محلی احداث می شود که کمترین دید را داشته باشد. کمیتهای دیگر در طی شبهای رصدی اندازه گیری می شوند و تصحیح می گردند.

کمیت مهم دیگری که در طی سالهای گذشته مشکلات زیادی را برای رصد خانه ها و منجمان ایجاد کرده است، آلودگی نوری می باشد که به دلیل نور مصنوعی شهر ها و روستا ها و .... ایجاد می شود برای استقرار تلسکوپ یک متری حدود 30 کیلومتر از روستا و 100 کیلومتر از شهر ها باید فاصله گرفت. البته این کمیت تقریبی، به محل رصد خانه و کوه ها و شهر های اطراف بستگی دارد. استفاده از روشنایی هایی با سر پوش مناسب و چراغ های جیوه ای با نور کم در شهر ها یا روستا های نزدیک به رصد خانه، در کاهش آلودگی نوری بسیار موثر است که در این رساله به طور کامل در این باره صحبت خواهیم کرد و روشهای حذف آن را بیان خواهیم نمود. قسمتی از آلودگی نوری موجود مربوط به روشنایی آسمان می باشد که نور رسیده از زمینه آسمان است که نمی توان آن را حذف کرد.

 

 

 

2 - 3 ) جدول استاندارد های مکان یابی رصد خانه ها :

موسسه بین المللی اختر شناسی که در اکثر کشور ها شعبه دارد، هر ساله سمینار سالانه اختر شناسی را در یکی از کشور های جهان برگزار می کنند تا آخرین دستاورد های اختر شناسی را در اختیار دانشمندان قرار دهد و در این باره تبادل نظر انجام دهد.

لازم به ذکر است که تنها رصد خانه ای معتبر به شمار می آید که از این استاندارد ها در مکانیابی و ساخت تبعیت کرده باشد و تحقیقات این رصد خانه ها به عنوان تحقیقات معتبر در سطوح جهان مطرح می شوند طبیعی است رصد خانه ای که دارای استاندارد های این مرکز نباشد نمی تواند تحقیقات خود را به عنوان تحقیق علمی اثبات شده معرفی کند همچنین موسسه ذکر شده به تمام رصد خانه های معتبر جهان کمک مالی می کند و این موضوع در توجیه اقتصادی رصد خانه به خصوص در کشوری همانند ایران تاثیر به سزایی خواهد گذاشت.

 

 

 

 

 

 

در جدول زیر خلاصه این استاندارد ها آورده شده است.

شرایط	مورد استاندارد	نوع استاندارد
با استاندارد **Z.A.T.S مطابقت داشته باشد	1 و 2 و 3	نوع تلسکوپ
دو جداره با عایق حرارتی	1 و 2	پوشش تلسکوپ
از سطح دریا بیشتر از 2700 متر باشد	1 و 2 و 3	ارتفاع محل رصد
تا 15 درجه از سطح افق بدون مانع باشد	1 و 2	زاویه قابل رصد
فاصله از شهر 000/200 نفری 25 کیلومتر از شهر 000/100 نفری 35 کیلومتر فاصله از شهر 000/3000 نفری و بیشتر از آن 45 کیلومتر	1	فاصله از آلاینده های نوری
فاصله از شهر 000/300 نفری 25 کیلومتر – فاصله از شهر 000/1000 نفری 35 کیلومتر فاصله از شهر 000/3000 نفری و بیشتر از آن 45 کیلومتر – فاصله از مناطق صنعتی 40 کیلومتر	1 و 2	فاصله از آلاینده های هوا
در دامنه تأثیر فرستنده های مخابراتی زمینی و ماهواره های نباشد	3	فاصله از مناطق دارای تراکم امواج رادیویی
فاصله از نزدیکترین خط هوایی 15 کیلومتر	1 و 2 و 3	فاصله از خطوط هوایی
در طول سال کمتر از 65 روز باشد	1 و 2 و 3	تعداد روزها و شبهای ابری
در طول شب کمتر از 9 درجه سانتیگراد باشد	1 و 2	تغییرات دما
کمتر از 35% باشد	1 و 2 و 3	رطوبت نسبی
در صورت داشتن بادهای دائمی سرعت باد در شب کمتر از 60 کیلومتر در ساعت باشد.	1 و 2	سرعت باد

1 ) رصدخانه اپتیکی 2 ) رصد خانه خورشیدی 3 ) رصد خانه رادیویی

جدول 1 . 2 ) جدول استانداردهای مکان یابی رصدخانه

 

 

2 - 4 ) مکان یابی رصد خانه ملی ایران:

موقعیت کشور هایی پیرامون و همچنین وضعیت رصد خانه های ما، بعنوان کشوری که روزی بزرگترین رصد خانه های جهان را می ساخته است، جامعه نجوم کشور را بر آن داشت که موضوع مکانیابی رصد خانه ملی را به طور جدی از حدود پنج سال پیش آغاز کند و در این مدت با تلاشهای مستمر، مناطق مختلف کشور از دیدگاه هواشناسی و محلی مورد بررسی قرار گرفت. در گام نخست پوشش ابری مکانهای مختلف ایران مورد مطالعه قرار گرفت و از میان آنها، 31 منطقه که از شبهای صاف بیشتری نسبت به سایر مناطق بر خوردار بودن برای این موضوع نامزد شدند. در گام بعدی سرعت و جهت وزش باد بعنوان مهمترین عامل ایجاد کننده تلاطم جوی مورد بررسی قرار گرفت و از میان این 31 گزینه، چهار منطقه قم، کاشان و کرمان و خراسان جنوبی که دارای باد آرام بیشتری نسبت به سایر مکانها انتخاب شدند (13 و 12) و در مرحله بعدی این چهار منطقه از لحاظ هواشناسی و ژنوفیزیکی بطور دقیق که بیشتر بعنوان موضوع پایان نامه دانشجویان کار شناسی ارشد مطرح شده مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت و مطالعه و بررسی قرار گرفت و مطابق جدول (1 - 5) هر کدام از این مناطق در جایگاههای متفاوتی قرار گرفتند.

 

 

 

نام پارامتر	رتبه	اول	دوم	سوم	چهارم
باد	بسیار با اهمیت	کاشان	قم	کرمان	فردوس
لرزه شناسی	بسیار با اهمیت	قم و کاشان	فردوس	کرمان	-
ارتفاع وارونگی دما	با اهمیت	قم	کاشان	فردوس	کرمان
تعداد وارونگی دما	با اهمیت	فردوس	کاشان	فردوس	کرمان
روزهای غباری	با اهمیت	کاشان	قم	فردوس	کرمان
دید کمتری از 2 کیلومتر	با اهمیت	کاشان	قم	فردوس	کرمان
روزهای بارندگی	با اهمیت	کاشان	فردوس	قم	کرمان
پوشش ابری	با اهمیت	کاشان	فردوس	قم	کرمان
رطوبت نسبی	با اهمیت	قم و کاشان	کرمان	فردوس	کرمان
نزدیکی به مراکز و امکانات	با اهمیت	قم و کاشان	کرمان	فردوس	-

جدول 1 . 3 ) رتبه بندی نامزدهای نهایی از لحاظ پارامترهای هواشناسی و ژئوفیزیکی

علاوه بر اقدامات مذکور، دکتر سارازین از رصد خانه جنوبی اروپا که از متخصصان تراز اول مکانیابی به شمار می آید و دکتر گاین از آمریکا به اتفاق آقای دکتر نصیری از ارتفاعات منطقه کاشان بازدید نموده و برای انتخاب مکان های مناسب مورد مشورت قرار گرفتند و یک کار گاه آموزشی در این زمینه به اتفاق افراد فوق و تعدادی دیگر از متخصصان در مرکز تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان برگزار گردید.

در ادامه کار ضروری بود که یک مطالعه آماری از وضعیت دید مناطق مذکور که به عنوان مهمترین پارامتر مکانیابی در انتخاب نهایی تعیین کننده است، انجام گیرد. برای این منظور در تیر ماه 1383 کار گاه مکانیابی رصد خانه ملی ایران در مرکز علمی و کتب به عمل آمد و از میان شرکت کنند گان چهار گروه دو نفره برای بررسی دید هر کدام از مناطق چهار گانه انتخاب شدند. سپس آموزشهای لازم به این گروه ها ارائه شد.

از اویل شهریور ماه 1383 دکتر نصیری و دکتر درودی طی چندین سفر به اتفاق گروههای مکانیابی هر استان از محلهای مختلف در چهار منطقه کرمان، کاشان، قم و خراسان جنوبی بازدید کرده و ضمن بررسی وضعیت توپوگرافی و شرایط اقلیمی محل ها مختلف، به طور میانیگین دو شب در هر محل با دستگاه DIMM داده برداری دراز مدت انتخاب نمودند، هر منطقه کرمان محل سر در، در منطقه کاشان محل کلاه برفی، در منطقه قم محل فرد و در منطقه خراسان جنوبی، منطقه مزار گاهی انتخاب شدند. سپس هر گروه را با تجهیزات کامل دستگاه DIMM در این مکانها مستقر کردند. هم اکنون بعد از یک سال داده برداری مستمر پارامتر دید سایت خراسان جنوبی حذف گردید و مطالعات جهت انتخاب بهترین محل ادامه خواهد داشت.

2- 5 پلانتاریوم

تاریخچه پلانتاریوم

بشر همواره تمایل داشته است تا به آسمان بنگرد و از اسرار آن آگاهی پیدا کند. در قرن شانزدهم میلادی فردی به نام نیکلاس کپزنیک کشف کرد که خورشید در مرکز منظومه شمسی قرار دارد و سیارات بدور آن در حال گردش هستند. این کشف او باعث شده که بسیاری از علاقمندان ستاره شناسی کار او را دنبال کنند. سال ها بعد جهت درک بهتر واقعیتهای موجود جهان، هنرمندان و دانشمندان اقدام به ساخت وسایل مکانیکی نوینی کردند تا منظومه شمسی را باز سازی نموده و توانایی به نمایش در آوردن آنرا داشته باشند. بسیاری از این مدلها دارای دقتی شگفت آور بودند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مدلهایی که در قرن هفدهم ساخته شدند کره های بسیار بزرگی بودند که ستارگان در سطح داخلی آن نقاشی شده بودند. در سال 1914 میلادی بانی موزه مونیخ از کارخانه کارل زایس تقاضای ساخت یک پلانتاریوم هندسی را کرد. کارل زایس چنین دستگاهی را در سال 1924 ساخت و در موزه مونیخ آن را به نمایش گذاشت. با تولید اولین دستگاه راه برای تولید نمونه های مشابه آماده گشت و در طول زمان این دستگاهها با طرز کاری نسبتاً مشابه ایجاد شدند و رفته رفته تکامل پیدا کردند. در سال 1975 اولین پلانتاریوم بزرگ کیهانی ساخته شد. استفاده از دستگاههای اتوماتیک در پلانتاریومها سبب شد تا دانشمندان بتوانند با مشابه سازی به آموزش بهتر علوم ستاره شناسی دست یابند. چنانکه یک کمپانی در آمریکا توانست توسط پلانتاریوم (SPACE MASTER) قبل از آنکه بشر قدم در کره ماه بگذارد آنجا را مشابه سازی کند. با توجه به هزینه بالا جهت تجهیز پلانتاریومهای بزرگ برای شهر های بزرگ و پر جمعیت کماکان این پلانتاریومها مورد استفاده قرار می گیرند. برای مکانهای کوچک و با صرف هزینه کمتر از پلانتاریومهای کوچک با گنبد های نمایش به قطر 6 و 8 متر استفاده می شود.

 

[1] . مساحت شهرستان ابهر حدود 5/2958 کیلومتر می باشد که به طور تقریب 6/13 درصد از کل مساحت استان زتجان را شامل می شود. در آخربن سرشماری عمومی نفوس و مسکن در ایران که به موجب قانون هر 10 سال یکبار توسط مرکز آمار ایران انجام می شود و در سال 1375 انجام گرفته است. شهرستان ابهر دارای 5 شهر بوده است، لیکن در سال 1376 شهر خرمدره به فرمانداری تبدیل و براساس تقسیمات اداری سیاسی استان زنجان در سال 1379 خرمدره به عنوان شهرستان شامل شهر خرمدره محسوب گردید.