مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

فهرست مطالب

عنوان صفحه

تشكر و قدرداني 1

مقدمه 2

ذرت خوشه اي sorghum sp 3

اكولوژي سورگوم 4

خصوصيات گياه شناسي سورگوم 5

انواع مختلف سورگوم 8

خصوصيات زراعي ذرت خوشه اي 8

عمليات داشت 11

برداشت سورگوم 12

منشاء ، گونه ها و نژادها 16

گياه شناسي با گلدهي و كنترل گرده افشاني 17

روشهاي خودگشني و تلاقي 18

توليد بذر سورگوم هيبريد 20

هدف هاي اصلاحي 20

بيماريها 21

ذرت معمولي corn 25

مشخصات گياهشناسي ذرت 26

اكولوژي ذرت 28

انواع ذرت 29

خصوصيات زراعي 30

موقع كاشت 31

عمليات داشت 33

برداشت 35

برداشت ذرت دانه اي 35

برداشت ذرت براي سيلو 36

بيماريهاي ذرت دانه اي ( بلال ) 37

اصلاح ذرت 40

گلدهي و گرده افشاني 41

هدفهاي اصلاحي 43

سويا 45

خصوصيات بتانيكي 45

خصوصيات زراعي 46

برداشت سويا 48

آفات سويا 49

گلدهي و گرده افشاني 51

روشهاي تلاقي 52

هدفهاي اصلاحي 53

منابع 64

مقدمه :

دوره كارآموزي يعني بكارگيري تمامي آموخته ها و معلوماتي كه در طي اين چند سال در محيط دانشگاه كسب كرده ايم . يا مي توان چنين بيان كرد كه دوره كارآموزي تكرار تمام مهارت ها ، از ابتدايي ترين سطوح تا پيشرفته ترين آنها در محيطي خارج از محيط آموزشي مي باشد .

بكارگيري فنون و تكنيك هاي فراگير شده در محيط كار باعث ثبات هرچه بيشتر اين مهارتها در ذهن و سبب ايجاد خلاقيت در انجام مراحل كار كشاورزي مي شود.

باتوجه به اطلاعاتي كه در دوره كاراموزي بدست آورده ايم با قاطعيت مي توان بيان كرد كه علم كشاورزي ، پيشرفت بسيار چشمگيري در زمينه علم گياهپزشكي داشته و به نتايج بسيار خوبي دست پيدا كرده است .

در اين گزارش سعي شده است كه هرچه بيشتر در رابطه با كاربرد تكنولوژي هاي علمي جديد در زمينه ي بذر ، ارقام ، و همچنين روشهاي مبارزه اي با آفات و بيماريهاي مورد بررسي اشاره شود .

 

 

 

 

ذرت خوشه اي sorghum sp

ذرت خوشه اي گياه بخصوص مناطق گرم است ولي به علت بازده خوبي كه از نظر علوفه و دانه دار و كشت آن در غالب نقاط دنيا متداول است . كشت آن از زمانهاي قديم در هندوستان و آفريقا متداول بوده و در ساير نقاط خشك ونيمه خشك دنيا از اين گياه گرمسيري استفاده هاي متعددي بعمل مي آيد و قدمت آن را به 700 سال قبل از ميلاد مسيح نسبت مي دهند . عمده ترين مصرف سورگوم در تغذيه حيوانات است و موارد استفاده ديگري نيز در توليد موم ، نشاسته ، الكل ، قند ، دكستروز و روغن خوراكي دارد . از دانه سورگوم هم چنين آرد سورگوم نيز توليد مي شود . بعلاوه از آن به عنوان مرتع سيلو و علوفه نيز استفاده مي شود . در ايران ذرت خوشه اي درمناطق بلوچستان و سيستان و كرمان و بنادر در جنوب كشت و به مصرف تغذيه مي رسد .

زراعت سورگوم را در ايران و چين به قرن اول يا كمي قبل از ميلاد نسبت مي دهند و تقريبا تمام واريته هاي ذرت خوشه اي كه اكنون در آمريكا زراعت مي شود از مناطق مختلف آفريقا به آنجا وارد شده است و عمده ترين كشورهاي توليد كننده آن كشورهاي آفريقايي ، هندوچين ، چين و آمريا و در درجات بعد استراليا و كشورهاي غرب اروپا و آسياي صغير مي باشند . سطح كشت آن را حدود 40 بيليون هكتار مي دانند .

 

 

اكولوژي سورگوم

ذرت خوشه اي گياهي است يك ساله ، بهاره و مخصوص مناطق گرم و خشك و كم آب و برگها و ساقه هاي اين گياه با مواد مومي پوشيده شده كه ميزان تلفات آب را كاهش مي دهد و به علت كمي سطح برگهاي آن ميزان آبي را كه از طريق تبخير و تعرق هدر مي دهد كم و گياه قادر است در شرايط گرم و خشك به حالت ركود رفته و با مساعد شدن شرايط مجددا شروع به رشد نمايد . بنابراين به خشكي بسيار مقاوم است و با مناطقي كه بارندگي آن كم و تابستانهاي گرم دارند سازگاري يافته است . زماني كه توسط درجه حرارت بين 5/23 تا 5/28 درجه سانتي گراد باشد محصول خوبي مي دهد و در صورتي كه در طول گل دادن به بذر نشستن حرارت خيلي زياد باشد ميزان بذر كاهش مي يابد . در مناطقي كه كشت سورگوم به ميزان زيادي رايج است كشت آن را طوري تنظيم مي كنند كه ريزش بارانهاي بهاري شروع شده باشد و رسيدن آن همزمان با شروع فصل خشك باشد . هواي آفتابي و خشك پاييز موجب حفظ رنگ روشن دانه ها و زود خشك شدن آن مي شود . رشد آن سريع و در مدت كوتاهي در حدود 50 روز محصول مي دهد .

در ضمن سورگوم گياهي است روز كوتاه و در صورتي كه ميزان بارندگي 400 تا 500 ميليمتر باشد به صورت ديم كشت مي شود در طيف وسيعي از خاكها به خوبي رشد مي كند ولي در خاكهاي شني بومي عميق و حاصلخيز رشد و نمو بهتري دارد و در خاكهاي قليايي مقاومت و تحمل زيادتري از خود نشان مي دهد . همچنين در خاكهاي سنگين به شرط اينكه به خوبي زه كشي شده باشند نيز به خوبي محصول مي دهد و به طور كلي حاصلخيزي خوب ، زه كشي و حرارت مناسب و طولاني سه عامل عمده براي موفقيت در كشت سورگوم است و مي توان آن را به صورت علوفه خشك ، علوفه سبز و سيلو و حتي براي چراي مستقيم مورد استفاده قرار داد . در مناطقي كه بارندگي زياد است سورگوم در مقايسه با ذرت دانه كمتري توليد مي كند . سورگوم درخانواده گياهان مانند شتر در جانوران است بدين معني كه مي تواند مدت زيادي در مقابل خشكي مقاومت كند ولي بعد از يك آبياري يا بارندگي مناسب سريعا رشد و نمو نموده و زمان عقب افتادگي را كه مواجه با خشكي و كم آبي بوده است جبران مي كند و گياهي است مخصوص نقاط خشك و كم آب از اين رو به نام علف شتري نيز ناميده مي شود و در چنين نقاطي به خوبي مي تواند جايگزين ذرت شود .

خصوصيات گياه شناسي سورگوم

سورگوم گياهي است از خانواده Gramine و جنس sorghum كه گونه هاي آن عبارتند از :

1- sorghum versicolor كه از نوع وحشي و داراي 10 كروموزوم 10=n2 كه اولين بار در آفريقا پيدا شده و گياهي است يك ساله و علفي .

2- sorghum halo pense كه گياهي است چند ساله و داراي 40 كروموزوم 40=n2

3- Sorghum vulgare يا ذرت خوشه اي اصلاح شده كه زراعت آن در سطح وسيع انجام مي گيرد و داراي 20 كروموزوم 20=n2 است و كليه ارقام آن يكساله مي باشند.

ذرت خوشه اي معمولي يا sorghum valgare مانند ساير غلات داراي سيستم ريشه هاي منشعب است . اولين ريشه اي كه در موقع جوانه زدن بذر به وجود مي آيد در تمام دوران رشد و نمو نبات باقي مي ماند و توليد ريشه هاي فرعي زيادي مي نمايد كه به نگهداري و استحكام گياه كمك مي نمايد . ساختمان ريشه سخت و داراي رنگ روشن است طول آنها 25 تا 30 سانتي متر و در حالت هاي استتثناي به يك متر هم ممكن است برسد و پراكندگي آن در اطراف ساقه و در زير خاك نسبتا زياد است . ساقه هاي آن مستقيم و خشن و ضخيم بوده و ساقه اصلي از قاعده خود چندين ساقه توليد مي نمايد كه در تكثير غيرجنسي مي تواند مورد استفاده قرار گيرند . ارتفاع ساقه 60 تا 200 و گاهي تا 600 سانتي متر مي رسد . قطر ساقه از پايين به بالا به تدريج كم مي شود و فاصله گره ها در پايين كمتر و در بالاي ساقه زياد مي شود . گره هاي پايين خاصيت ريشه زايي داشته و از آخرين گره ها ريشه هاي فرعي خارج و در زمين فرو مي رود .

ميان گره هاشياردار و مغز ساقه محتوي مقداري مواد قندي مي باشد و تعداد ساقه هاي فرعي ممكن است در حد بوته به دو عدد برسد . رنگ ساقه ها بر حسب واريته و محيط رشد ممكن است سبز تا قرمز باشد . در محل هرگره يك برگ مي رويد كه با داشتن نوك تيز و برنده و دندانه دار بودن حاشيه از ذرت متمايز مي شود كه به طور متناوب قرار گرفته اند .

جمع برگها در ساقه اصلي 16 تا 27 عدد است كه واريته هاي زودرس تعداد برگ كمتري دارند . طول برگها 50 تا 80 سانتي متر و عرض آنها 5 تا 10 سانتي متر است و رگبرگ اصلي كلفت و در زير برگ برجسته است . برگها داراي غلاف بندي هستند كه روي گره ها و ميان گره را مي پوشاند . سطح برگها صاف و از يك لايه مومي پوشيده شده است .

گل آذين آن خوشه اي و بر حسب نوع ممكن است متراكم يا غير متراكم باشد . محور گل آذين شياردار و از محل گره ها خوشه هاي فرعي خارج مي شود . سنبلك ها در گل بصورت جفت دارند كه يكي فاقد دم گل و بذر توليد مي كند و ديگري دم گل كوتاهي دارد و معمولا عقيم است .

صبح زود يا شبها باز مي شوند و رنگ آنها در گونه هاي مختلف متفاوت است. پرچم ها درمواقع گرم روز خارج مي شوند و 95 درصد تلقيح به صورت مستقيم انجام مي گيرد. گل كردن از راس خوشه شروع و به طرف قاعده ادامه مي يابد و مدت يك هفته تا ده روز به طول مي انجامد و در يك گل آذيت ممكن است 6000 سنبلك وجود داشته باشد و حرارت نقش مهمي در گل كردن دارد كمي حرارت ممكن است گل كردن را به تاخير بياندازد. دانه يا بذر ذرت خوشه اي گندمه ، گردونك دار و به رنگهاي سفيد ، قرمز ، قهوه اي ، تا سياه ممكن است تغيير كند . تعداد دانه در يك خوشه كامل حدود 2000 دانه و وزن هزار دانه آن 25 تا 35 گرم است . پوست دانه نسبتا سخت و در مقابل آفات انباري مقاوم و محتواي تانن و مواد آردي يا نشاسته اي سفيد است.

انواع مختلف سورگوم:

ذرت خوشه اي يا Sorghum valgare را از نظر زراعي و نوع استفاده به 5 گروه تقسيم مي نمايند :

1- ذرت خوشه اي قندي يا ذرت خوشه اي شيرين sirup sorghum

2- ذرت خوشه اي دانه اي grain sorghum

3- ذرت خوشه اي جاروئي broon sorghum

4- ذرت خوشه اي علوفه اي brass sorghum

5- ذرت خوشه اي علفي grass sorghum

خصوصيات زراعي ذرت خوشه اي :

ذرت خوشه اي كه در حال حاضر در سطح وسيعي در مناطق مختلف آمريكا، آمريكاي شمالي ، آسيا ، استراليا كه خيلي گرم و خشك بوده و براي زراعت ذرت مناسب نيستند كاشته مي شود هر چند بومي مناطق گرم است ولي بسياري از واريته هاي آن به آب و هواي نواحي معتدل سازش يافته اند . ليكن خواهان تابستان گرم هستند. محصول زراعت ذرت خوشه اي تقريبا در تمام انواع خاكهايي كه ميزان PH آنها 5/5 تا 5/8 باشد رضايت بخش است . زمين شني رسي حاصلخيز را بيشتر طالب است و در زمين سنگين زهكشي شده نيز محصول خوبي مي دهد . در زمينهاي كم قوه كه براي كاشت غلات مناسب نيستند زراعت آن مقرون به صرفه است و علوفه خشك مناسبي از آن به دست مي آيد. ذرت خوشه اي به خوبي قليايي بودن و شوري خاك را تحمل مي كند .

براي بدست آوردن محصول خوب و رضايت بخش از سورگوم بايستي بستر بذر خوب آماده و بدون علف هرز باشد و طريقه كشت ذرت خوشه اي بر حسب نوع استفاده اي كه از آن به عمل مي آيد متفاوت خواهدبود . و در صورت استفاده به عنوان علوفه سبز يا علوفه خشك و يا سيلو يا بذر و شيوه بايد نوع كاشت را با ماشين بذر افشان و كشت رديفي با در نظر گرفتن فاصله كافي و مناسب تعيين نمود . تا مسئله سهولت كاشت وعمليات داشت و برداشت با حداكثر محصول و يا جوش بيشتر در نظر گرفته شده باشد . تعداد عمليات لازم براي آماده شدن خوب بستر بذر به شرايط مزرعه آب و هوا بستگي دارد. بطور كلي بايد زمين را در پاييز به عمق 20 تا 25 سانتي متر شخم زده و همزمان كود مورد نياز را داخل خاك نمائيم.

در بهار قبل از كاشت در صورتي كه مزرعه داراي كلوخ مي باشد بوسيله يا كوليتواتور كلوخها را خود و خاك را با ماله صاف تا بستر نرم و يكنواختي آماده گردد و تمام سطوح بذر بتواند براي جذب بهتر رطوبت در تماس با خاك قرار گيرد مقدار مصرف كود نسبت به حاصلخيز بودن خاك متفاوت و بر حسب نوع استفاده متغير خواهد بود در صورتي كه اقدام به كشت سورگوم سودان گراس مي شود چون برداشت در چينهاي مختلف صورت مي گيرد بايد 200 تا 250 كيلوگرم فسفات آمونيوم و 100 كيلوگرم اوره در هكتار را قبل از كاشت و 100 كيلوگرم اوره در موقع 5 تا 7 برگي بودن و پس از برداشت هر چين نيز 100 كيلوگرم در هكتار اوره داده شود و براي سورگوم دانه اي 200 تا 250 كيلوگرم فسفات آمونيوم و 100 تا 150 كيلوگرم اوره قبل از كاشت و 100 كيلوگرم اوره به عنوان سرك در نوبت زمان گل و موقع دانه بستن داده شود و دقت شود فسفر را همزمان با شخم پاييزه به زمين داد زيرا اين نوع كودها پس از سپري شدن فصل سرما و يخبندان تجزيه شده و به موقع بصورت فسفر قابل جذب در اختيار گياه قرار مي گيرد .

زمان كاشت را با توجه به اينكه زمان مناسب جوانه زدن بذر سورگوم موقعي است كه خاك در عمق 5 سانتي متري داراي 8 تا 12 درجه سانتي گراد حرارت باشد مي توان درهر منطقه انتخاب شود و تا موقعي كه حرارت خاك حداقل به 8 درجه سانتي گراد نرسيده اقدام به بذركاري نشود .

هرچه حرارت بيشتر شود رشد گياه نيز سريع تر مي گردد . سورگوم در طول دوره رويش بطور متوسط به 23 تا 25 درجه حرارت نياز دارد طول زمان رويش با توجه به ارقام مختلف 100 تا 150 روز و براي ارقام زودرس 70 تا 80 روز مي باشد و كشت دوم سورگوم در نقاط گرمسير بعد از برداشت محصول زمستانه و از اواخر خرداد تا اواخر تيرماه مي باشد .

روش كاشت به صورت خطي و فاصله رديف ها بر حسب اينكه جهت توليد دانه و علوفه يا سيلو باشد بين 50 تا 100 سانتي متر است . بهترين حالت در كشت سورگوم موقعي است كه بذر در عمق 5/2 تا 5 سانتي متر خاك كشت شود ميزان بذر نيز به عواملي مانند واريته مورد استفاده ، هدف كشت، اندازه بذر، ميزان رطوبت قابل دسترس در خاك و قوه ناحيه بذر بستگي دارد و معمولا براي توليد دانه در شرايط ديم 6 كيلوگرم در هكتار و براي شرايط كشت با آبيري 8 تا 15 كيلوگرم درهكتار توصيه مي شود و براي توليد علوفه 20 تا 30 كيلوگرم در هكتار كشت مي شود .

عمليات داشت

سورگوم مانند ذرت در مراحل اوليه رشد از نظر رقابت با علف هاي هرز ناتوان است و رشد آن در ابتدا خيلي كند است و مبارزه با علف هاي هرز به گياه اجازه مي دهد تا ريشه هاي خود را مستحكم نمايد . مزرعه ذرت خوشه اي را بايد پس از بذر كاري بلافاصله آبياري نمود . مناسب ترين روش آبياري طريقه نشتي است و بذر سورگوم در مقابل غرقاب شدن حساس است و بواسطه سله بستن جوانه ها قادر به خروج از خاك نيستند در وصرتي كه هوا مساعد باشد بذور كشت شده پس از ده روز سبز مي شوند. مقدار آب مورد نياز از كاشت تا برداشت در مناطق مختلف متفاوت و حدود 8 تا 9 هزار مترمكعب در هكتار است و تعداد دفعات آبياري بسته به شرايط محيطي و آب و هواي منطقه است و هنگام گلدهي مزرعه را بايد مرتبا آبياري نمود . مبارزه با علفهاي هرز نيز اهميت زيادي دارد و بايد تا زماني كه بوته ها به 50 تا 70 سانتي متر مي رسد مزرعه مرتبا كولتيواتور شود همچنين مي توان از سموم علف كش مجاز براي مبارزه با علفهاي هرز استفاده نمود .

برداشت سورگوم

برداشت سورگوم بر اساس نوع استفاده از محصول مختلف است . برداشت سورگوم دانه اي در مزارع كوچك با دست و در مزارع بزرگ و يكپارچه با كمباين عملي تر و اقتصادي تر است . زمان برداشت سورگوم دانه اي موقعي است كه دانه ها كاملا سفت برگهاي بالايي تقريبا زرد و برگهاي پايين نسبتا خشك شده باشند رطوبت دانه در اين حالت 18 تا 20 درصد است. در صورتيكه برداشت با كمباين انجام مي شود بايد دانه كاملا خشك شده باشد و براي اطمينان از انبار كردن بايد رطوبت دانه كمتر از 13 درصد باشد . در غير اينصورت احتمال دارد دانه ها در انبار گرم شده و فاسد گردند . با تغييراتي در كمباين گندم در غربالها و سيلندرها و سرعت باد مي توان از آن براي برداشت دانه سورگوم استفاده كرد و در صورت برداشت با دست و عدم دسترسي به كمباين خوشه ها را در افتاب پهن كرده با تراكتور يا ديسك كوبيده و دانه را جدا مي كنند. اگر وسايل خشك كردن در اختيار نباشد يا خطر و رس موجود باشد مي توان دانه را با رطوبت 20 درصد هم برداشت شود .

علوفه سورگوم به صورت خشك و بدون برداشت دانه از نظر ارزش غذايي مانند ذرت است و مي توان آن را با كمترين ضايعات مصرف نمود چون بسيار خوشمزه است و بهترين موقع برداشت آن در موقع خميري و سفت شدن دانه هاست. واريته هاي قد بلند را با درو كردن ذرت و واريته هاي كوتاه قد را با درو كردن غلات مي توان برداشت كرد.

دسته هاي درو شده تا زمان خشك شدن در مزرعه باقي مي ماند و چون ساقه سورگوم ضخيم و آبدار است بكندي خشك مي شود و بايد به اندازه كافي خشك شوند تا بتوان با اطمينان انبار نبود و آن زماني است كه ساقه ها حالت انعطاف پذيري نداشته و بشكند . از عدل بند نيز مي توان براي بسته بندي آن استفاده نمود و براي اينكار حدود 6 تا 10 روز بايد علوفه درو شده بر حسب آب و هوا بماندتا خشك شود .

درو كردن سورگوم براي سيلو با وسائل برداشت ذرت مثل چاپر انجام مي شود.ارزش غذايي سيلوي سورگوم حدود دو برابر زماني است كه به عنوان علوفه تازه مصرف مي شود . بخاطر مقاومت سورگوم به خشكسالي و آفات محصول سورگوم 30 تا 70 درصداز محصول ذرت بيشتر است و غالبا در مناطقي كه ذرت محصول رضايت بخشي ندارد سورگوم محصول خوبي مي دهد البته ارزش غذايي سيلوي ذرت بيش از سيلوي سورگوم است ولي سورگوم در شرايط خشك محصول بيشتري توليد و كمي ارزش را جبران
مي كند . براي سيلونبايد سورگوم قبل از رسيدن برداشت شود و سيلوي نارس داراي اسيد تيه زياد و نگهداري آن مشكل و سيلو كردن سورگوم رسيده با صرفه تر است .

علوفه سورگوم بصورت تازه و سبز مخصوصا سودان گراس بصورت خرد شده مي توان مصرف نمود و غذاي فراوان و ارزان قيمت براي تغذيه تابستاني دامها فراهم نمود . سورگوم پس از برداشت سريعا رشد كرده و سطح مزرعه را مي پوشاند از اين رو چند بار مي توان آنرا برداشت نمود . ساده ترين وسيله برداشت موور است و سودان گراس 6 تا 8 هفته بعد از كاشت و زمانيكه تازه شروع به گل دادن مي كند برداشت مي شود . فواصل چينها بسته به شرايط اقليمي 4 تا 6 هفت است . براي جلوگيري از خطر مسموميت بهتر است علوفه سبز برداشت شده را بمدت 24 ساعت در سايه نگهداري نمود تا ماده سمي در اندامهاي جوان و سبز از بين رفته و خطري دامها را تهديد ننمايد .

براي تهيه سورگوم آب گرفته ياهديراته زماني بايد برداشت انجام شود كه دانه به حالت خميري سخت در آمده باشد در اين حالت گياه را بوسيله علوفه خرد كردن ( چاپر) به شكل قطعات كوچك برداشت و در ماشين خشك كن در حرارت بالا خشك مي كنند و در عرض چند دقيقه رطوبت علوفه به 8 تا 10 درصد مي رسد سپس آنها را در دستگاه ديگري بصورت قطعات كروي يا لوله اي كه اصطلاحا سورگوم فشنگي مي گويند در مي آورند و در طول اينكار مواد پروتئيني يا ملاس و يا مواد معدني نيز بدان اضافه مي كنند سورگوم فشنگي 4 تا 6 درصد پروتئين دارد و چون داراي رطوبت كمي است بارگيري و حمل و نقل آن مقرون به صرف و به راحتي انبار مي شود البته تهيه آن در مناطقي امكان پذير و با صرف است كه سوخت ارزان و در دسترس باشد .

 

 

سورگوم از لحاظ توليد پس ازگندم ، برنج ، ذرت و جو پنجمين غله در دنيا و سومين غله در ايالات متحده پس از ذرت و گندم مي باشد . سورگوم گياهي با تنوع ژنتيكي زياد است ولي ويژگي اصلي آن ساز و كار آن براي تحمل گرما و خشكي مي باشد . در نتيجه سورگوم دانه اي جهت مصرف غذايي انسان در نواحي نيمه خشك آفريقا و نواحي خشك مركزي هندوستان به طور وسيعي كشت مي گردد . در ايالات متحده سورگوم دانه اي جهت تغذيه چهارپايان در مناطقي كه براي كشت ذرت بيش از حد گرم مي باشد كشت مي شود . با كاشت هيبريدهاي پر توليد و خاك حاصلخير و آبياري مناسب حدود يك چهارم توليد جهاني سورگوم دانه اي در ايالات متحده مي باشد كه مساحتي برابر با 10% سطح زير كشت دنيا را داراست .

اصلاح ژنتيكي سورگوم با چندين طرح بهنژادي جامع دولتي در فلاتهاي بزرگ مركزي و جنوبي ايالات متحده اجرا مي گردد . با وارد شدن به ايالات متحده اين گياه به عنوان يك گياه زراعي پا بلند ، ديررس و نامناسب براي برداشت مكانيزه معرفي گرديد . تغييرات ژنتيكي در ارقام سورگوم زماني كه كشاورزان تگزاس بوته هاي موتانت براي پاكوتاهي و زودرسي را در مزارع سورگوم پيدا كردند ، آغاز گرديد . اصلاح كنندگان سورگوم از اين انواع موتانت پا كوتاه براي بهنژادي ارقام آزاد گرده افشان پاكوتاه و سرپا كه به طور مكانيكي قابل برداشت بودند و همچنين ايجاد ارقام زودرس كه ناميد توليد سورگوم را به داخل فلات هاي بالايي تگزاس به طرف شمال به داخل نبداسكا و داكوتاي جنوبي گسترش داد . با شناسايي نر عقيمي سيتوپلاسمي و نظام ژن بازگرداننده باروري در سورگوم ، توليد هيبريد جايگزين ارقام آزاد گرده افشان گرديد .

طرحهاي بهنژادي وسيعي در حال حاضر در اين ناحيه توسط شركتهاي توليد كننده ، بذر سورگوم هيبريد در دست اجرا مي باشد . طرح بهنژادي سورگوم به طور جامع براي استفاده در كشورهاي كمتر توسعه يافته گرمسيري و نيمه گرمسيري توسط ICRISAT موسسه بين المللي تحقيقات گياهان گرمسيري نيمه خشك واقع در پاتانچرو ، آندمرابارادش هندوستان اجرا مي گردد.

منشاء ، گونه ها و نژادها :

سورگوم حدود 5000 سال قبل از آفريقا منشاء يافته است . بيشترين تنوع ژنتيكي سورگوم در اتيوپي در نواحي مجاور و شمال شرقي آفريقا موجود مي باشد. سورگوم از آفريقا به هندوستان و چين انتقال يافته است . در اين مسير نژادها ي بسيار و متمايزي به وجود آمده اند . در حال حاضر سورگوم مجموعه اي با تنوع ريخت شناسي بسيار زياد مي باشد . اين تنوع ، ايجاد يك روشي ساده براي طبقه بندي تاكزونومي سورگوم را با مشكل مواجه ساخته است .

جنس سورگوم داراي خوشچه هاي جفتي است كه يكي از آنها بارور و ديگري عقيم بوده و گاهي فقط حاوي بخش نرينه گل مي باشد . اين جنس به پنج بخش تقسيم مي شود كه مهمترين آنها بخش سورگوم است كه داراي سه گونه زير است :

1-sorghum bicolor : سورگوم هاي يكساله وحشي و زراعي .

2- sorghum propinaum : گونه اي وحشي ، دائمي ، ديپلوئيد و ريزدم دار و د اراي بذرهاي سخت و كوچك است . اين گونه با s.bicolor تلاقي پذيراست .

3- sorghum halepense : گونه اي دايمي ، تتراپلوئيد و ريزدم دار است كه عموما در ايالات متحده به جانسون تگزاس مشهور است و به عنوان يك علف هرز در ايالات جنوبي مشكل ساز مي باشد .

گونه ي اول طبقه ي بسيار بزرگ و پيچيده اي است كه متشكل از سورگوم هاي يكساله زراعي ، سورگوم هاي يكساله ي وحشي و هيبريدهاي بين آنها مي باشد .

گياه شناسي با گلدهي و كنترل گرده افشاني :

خوشه سورگوم از حالت متراكم تا باز متفاوت است . خوشچه ها به صورت جفتي به وجود آمده كه يكي از آنها دو جنسه و بارور و ديگري عقيم يا به صورت يك جنسه نر مي باشد . سنبلچه بارور داراي دو گل است كه يكي دوجنسه و بارور و ديگري عقيم است . گلهاي سورگوم دقيقا با طلوع آفتاب باز مي شود و تا اوايل صبح گلدهي ادامه مي يابد و گاهي ممكن است در شرايط معيني تا اواسط روز نيز ادامه يابد . ابتدا گلهاي قسمت فوقاني خوشه به تدريج گلهاي پاييني باز مي شوند . براي باز شدن تمام گلهاي هر خوشه 6 تا 9 روز وقت لازم است .

با باز شدن گلوم ها ، بساك ها و كلاله ها از گل خارج مي شوند . با خارج شدن بساك ها و يا مدت كوتاهي بعد از آن بساك ها شكفته شده و ابر كوچكي از دانه هاي گرده را انتشار مي دهد .

يك خوشه سورگوم ممكن است 24 تا 100 ميليون دانه گرده توليد نمايد ، دانه هاي گرده سورگوم چند ساعت پس از انتشار عمرشان به پايان مي رسد . پذيرش كلايه يك يا دو روز قبل از باز شدن گلها و تا چند روز پس از باز شدن گلها ادامه مي يابد.

سورگوم گياهي روز كوتاه است ودوره هاي طول روز كوتاه و دماي بالا موجب تسريع در گلدهي آن مي شود . سورگوم مادر حساسيت به طول روز متفاوت اند و ميلو، هگاري و فتوتيا ؛ تغييرات طول روز حساس ولي سورگوم جارويي نسبتا خنثي است .

روشهاي خودگشني و تلاقي

كلاله هايي كه با شكستن بساك ها نمايان مي شوند درمعرض دگر گرده افشاني قرار
مي گيرند . متوسط ميزان دگرگشني طبيعي در سورگوم حدود 6% استولي در سودان گراس ممكن است به 30% نيز برسد. براي جلوگيري از دگرگشني قراردادن خوشه سورگوم در داخل پاكت در طي دوره گلدهي ضروري است .

تلاقي مصنوعي با اخته كردن والد بذري و گرده افشاني دستي آن با گرده هاي جمع آوري شده از والد گرده افشان صورت مي گيرد . براي اخته كردن با دست بايد از پنس نوك باريك ، سوزن آزمايشگاهي ، مداد نوك تيز يا ابزار مشابهي جهت حذف بساك ها استفاده نمود . معمولا يك شاخه كوچك از خوشه اخته مي گردد و باقيمانده خوشه حذف مي گردد تا بتوان بخش اخته شده خوشه را باكت نمود.

قسمتي از نوك گلوم ها باري دسترسي پرچمها حذف مي گردد ولي بايد توجه نمود كه برش و حذف بيش از حد گل موجب كاهش تشكيل بذر مي شود زيرا كلاله ها خشك مي گردند .

دانه هاي گرده در پاكت جمع آوري شده و بر روي كلاله ها پاشيده مي شود و يا اينكه يك خوشه در حال انتشار گرده را بر روي خوشه اخته شده تكان مي دهند تا گرده هاي آن بر روي كلاله گلهاي اخته شده ريخته مي شود . خوشه هاي اخته شده يا خوشه هايي كه گرده افشاني شده اند در داخل پاكت هاي كاغذي قرار داده تا از گرده هاي بيگانه حفاظت گردد . اخته كردن دسته جمعي گاهي با پوشانيدن خوشه سورگوم با يك پاكت پلاستيكي كه رطوبت زياد را در داخلش نگه دارد ، صورت مي گيرد . بساك ها از گل خارج شده ولي شكفته نمي شوند و با تكان دادن پاكت و سپس برداشتن پاكت به طوري كه به خوشه فشار وارد گردد بساك ها ريزش مي نمايند . قدري خودگشني ممكن است رخ دهد و لذا ژنهاي نشاندار براي شناسايي بوته هاي f₁ از بوته هاي خودگشني شده ضروري است .

 

 

توليد بذر سورگوم هيبريد

در توليد تجاري بذر هيبريد ، هيبريد با كاشت رديفهاي متناوب از لاين هاي A- و R- در يك مزرعه ايزوله توليد مي شود . لاين A- با گروه هاي بادآورنده لاين R- گرده افشاني مي شود. معمولا به ازاي هر دوازده رديف A- نر عقيم چهار رديف لاين R- گرده افشاني كاشته مي شود . لاين هاي R,B را با پاكت كردن و برداشت بذر خودگشتن شده نگهداري مي كنند و يا در يك مزرعه ايزوله كاشته و بذر را از آنها برداشت مي نمايند .

لاين R- نر بارور بوده و داراي ژن هاي بازگرداننده باروري مي باشد. اين لاين با لاين A- تركيب شده و يك هيبريد سنگل كراس بابينه اي را توليد مي كند . بذر هيبريد سينگل كراس را كشاورزان مي كارند .

دانه هاي گروه سورگوم ممكن است تا مسافت دوري حمل شود . براي كاهش مخلوط شدن بايستي مزارع سورگوم را 200 متر از يكديگر فاصله داد . در ايالات متحده روش متداول اين است كه توليد كنندگان بذر پس از برداشت نمونه اي از بذرشان را به مكان گرمسيري ارسال داشته تا كشت شود و براي خلوص مورد آزمون قرار گيرد .

هدف هاي اصلاحي

سورگوم براي توليد دانه ، علوفه ، سيلو ، مرغزار و چرا ، شربت و جارو كاشته مي شود.

دانه سورگوم به مصرف غذاي انسان ، تغذيه دام يا محصولات صنعتي مي رسد . در سورگوم هاي دانه اي تلاش اصلاحي اصلي بسوي عملكرد بالاتر دانه ، متمركز است اما هدفهاي ديگري از قبيل زودرسي ، سازش به برداشت ماشيني ، مقاومت به گرماو تنش خشكي ، مقاومت به بيماري و. آفت مقاومت به گياهان انگل و كيفيت نيز مهم مي باشند .

بيماريها

1- سياهك شاخي ذرت خوشه اي يا سورگوم : Sporisorium ehrenbergii

سياهك شاخي سورگوم ابتدا در سال 1887 در كشور مصر ديده شد و در سال 1340 از ايران گزارش گرديده است .

علايم بيماري

دانه هاي مبتلا در خوشه رشد طولي پيدا كرده در نوك خميده شده به شكل شاخ در مي آيند كه به وضوح قابل تشخيص هستند . در ابتداي آلودگي ، طول دانه هاي آلوده كم بوده تدريجا طويل تر مي گردند . طول دانه هاي آلوده به طور متوسط 2 تا 4 سانتي متر و عرض آنها 5/0 تا 1 سانتي متر مي باشد . دانه هاي آلوده ا غلب در قسمت انتهايي خوشه تشكيل مي شوند . غشاء دانه هاي آلوده حاوي اسپور به رنگ قهوه اي مايل به زرد و گاهي شيري هستند.

 

 

عامل بيماري:

عامل بيماري سياهك شاخي سورگوم قارچ tolyposporium ehrenbergii بوده ، جديدا به نامehrenbergiisporisorium خوانده مي شود. اسپورهاي اين قارچ منفرد نبوده بلكه به صورت 20 و گاهي 40 تايي به هم چسبيده ، تشكيل توده اي متراكم را مي دهند كه به آساني از هم جدا نمي شوند . رنگ اين توده مايل به قهوه اي بوده اندازه آنها 30 تا 240 ميكرومتر مي باشد .

زيست شناسي :

نحوه ايجاد آلودگي و انتشار اين بيماري دقيقا معلوم نيست ، احتمالا گلها با اسپورهايي كه توسط باد از روي زمين پراكنده شده اند آلوده مي شوند . اغلب بر اين عقيده هستند كه اسپورهاي موجود در خاك پس از جوانه زدن ، بازيديوسپور توليد كرده و بازيديوسپورها پس از انتقال روي گلها ، آلودگي ايجاد مي نمايند . انتشار اسپورها از مزارع با واريته هاي زودرس به مزارع با واريته هاي ديررس و يا انتقال از منطقه گرم به منطقه سر امكان پذير مي باشد .

مبارزه :

مبارزه شيميايي و ضد عفوني كردن بذر ، براي مبارزه با اين بيماري تاكنون موثر گزارش نشده است . جمع آوري و انهدام خوشه هاي آلوده ، اجراي تناوب زراعي و عدم كاشت سورگوم در اراضي كه قبلا آلوده به اين بيماري بوده اند در كنترل بيماري و كاهش خسارت موثرند .

2- سياهك پنهان ذرت خوشه اي (سورگوم):sporisorium sorghi

اين بيماري در سراسر سورگوم كاري جهان از جمله ايران انتشار دارد و تا كنون از مناطق مختلف ايران از جمله در استان مازندران و گرگان نيز گزارش شده است . در سال 1346 فاطمي ، ميزان آلودگي اين بيماري در كرج را80 درصد برآورد نمود .

علائم بيماري :

بيماري تاظهور خوشه در بوته مشخص نيست . بوته هاي آلوده از نظر ارتفاع ، قطر ساقه تفاوتي با بوته هاي سالم ندارند . در دانه هاي آلوده توده سياه رنگي از تيلوسپورهاي قارچ تشكيل مي شوند . پوسته دانه هاي آلوده خاكستري يا قهوه اي رنگ مي باشد . ممكن است تمامي دانه هاي خورشيد و يا دانه هاي موجود در نوك ، قسمت جانبي و قاعده خوشه آلوده گردند .

عامل بيماري :

قارچ sphacelitheca sorghi عامل بيماري سياهك پنهان سورگوم بوده كه به اسم sporisorium sorghi Eh.ex تغيير يافته است .

تيلوسپورهاي اين قارچ ريز و خاردار به قطر 4 تا 7 ميكرون هستند . بازديد اين قارچ ديواره دار و بازديد يوسپورهاي جانبي مي باشند .

اين بيماري بذر زاد مي باشد و سيكل آن مشابه سياهك مخفي گندم است .

مبارزه :

ضد عفوني كردن بذر با ديتاداكس ترام به نسبت 2 در هزار بيماري را به خوبي كنترل مي كند .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ذرت معمولي corn :

كشف اين گياه از قرنها پيش در آمريكا رايج و تا كشف آمريكا در ساير مناطق وجودنداشت و پس از آن به ساير كشورها برده شد . ذرت يكي از با ارزش ترين گياهان زراعي و بعنوان سلطان غلات معروف است و توليد آن در جهان بعد از گندم و برنج مي باشد و ساليانه بيش از يكصدو بيست ميليون هكتار از اراضي جهان به كشت ذرت اختصاص دارد كه حدود نيمي از آن در آمريكا كشت مي شودو چه از نظر مقدار محصول و چه از نظر ارزش غذايي داراي اهميت خاصي است . دانه آن به مصرف خوراك انسان و دام و علوفه سبز آن نيز به صورت تازه و سيلو شده يكي از بهترين غذاهاي دامي است .

كريستوف كلمب در اولين مسافرت خود به آمريكا در سال 1492 ذرت را در اراضي وسيعي مشاهده كرد كه اهالي آن سرزمين از دانه آن تغذيه مي كردند . درهنگامي كه ذرت در آمريكا شناخته شده بوئد كشورهاي اروپا و آفريقا از آن اطلاعي نداشتند و دركشورهاي آسيايي هم آثار و شواهدي حاكي از وجود اين گياه در دوره قبل از كلمب بدست نيامده است . در هنگام ورود اروپائيان به آمريكا ذرت گياه اصلي در كشاورزي بوميان آمريكا بوده است كه به وسيله كريستف كلمب به اسپانيا برده شد و پس از چند سال از اسپانيا به جنوب فرانسه ، ايتاليا ، شمال آفريقا برده شد و از سابقه زراعت آن در ايران اطلاع صحيحي در دست نيست .

مشخصات گياهشناسي ذرت :

ذرت داراي ريشه هاي افشان قوي و انبوه و در عين حال سطحي است و مي تواند به استقامت گياه كمك نمايد . ريشه اوليه ذرت كه بعد از جوانه زدن بذر توليد مي شود 3 تا 5 عدد است و در عمق 3 تا 5 سانتي قوي خاك ريشه هاي ثانويه به تعداد زياد و حدود 20 عدد از گره هاي در عمق خاك خارج مي گردد . همچنين از گره هايي كه در سطح خاك قراردارند نيز ريشه هاي خارج و وارد خاك مي شوند . مجموعه ريشه ها بطرف عمق زمين و اطراف پراكنده شده و بتدريج بر طول آنها اضافه مي گردد كه ممكن است تا عمق 2 تا 3 متري خاك نفوذ نمايند . ساقه ذرت مانند ساير گياهان تيره غلات بند بند و بودن انشعال است . اين ساقه ها راست داراي ارتفاع 2 تا 5 متر بوده و در شرايطي ممكن است تا 8 متر برسد. فاصله بين گره هاي ساقه متفاوت ممكن است 6 تا 20 سانتي متر باشد و بطور كلي ارتفاع بوته به گونه يا زودرسي آن مربوط است . ضخامت ساقه ذرت حدود 3 سانتي متر و حدود 8 تا 12 ميان گره دارد كه ميان گره پايين ساقه كوتاهتر و ميان گره بالاي ساقه بلندتر است . برگ ذرت از محل گره ها خارج مي شود و از دو قسمت پهنك و غلاف تشكيل شده است كه غلاف بدور ساقه پيچيده شده و پهنك برگ بطول 30 تا 80 سانتي متر و گاهي 150 سانتي متر بوده و عرض آن در حدود10 سانتي متر و ضخامت 2 ميلي متر مي باشد . تعداد برگهاي ذرت بطور متوسط 12 تا 18 است كه ارقام زودرس تعداد برگ كمتر و ارقام ديررس برگ بيشتري دارند.

گل هاي نر و ماده درذرت جدا از هم ولي بر روي يك پايه قرار دارند و بنابراين گياهي است يك پايه يا monoique . آرايش گل هاي ماده در محل گره ها و در بغل گره ها و گل هاي نر در انتهاي ساقه قرار دارند . سنبله ماده از يك محور اصلي قطور تشكيل شده كه روي آن سنبلك ها در رديف هاي منظمي قرار گرفته اند . هر سنبلك داراي دو گل است كه فقط گل بالائي بارور مي شود . مجموعه آرايش گلهاي ماده بوسيله غلافي كه پوست بلال ناميده شده است از محل تخمدان گلها ميله بلند و باريكي بنام خامه خارج مي گردد كه روي آن كلاله ظريف و كركداري وجود دارد .

و از راس پوسته در بلال خارج مي گردند اين ميله ها كه به ريش ذرت معروف مي باشند براي توليد به مدت زماني حدود 5 تا 10 روز احتياج دارند . تعداداين مجموعه يا بلالها در هر بوته بر حسب واريته و گياه متفاوت و از يك تا 12 عدد مي باشد كه طول هر بلال بين 5/1 تا 60 سانتي متر است .گلهاي نر به صورت خوشه در انتهاي ساقه اصلي قرار داشته كه در روي خوشه هاي متعدد آن در سنبلچه بلند و كوتاه بطور منظم قرار گرفته و هر سنبلچه داراي دو گل و هر گل داراي 3 پرچم است كه گرده افشاني بصورت غيرمستقيم انجام و درصد كمي نيز ممكن است بطور مستقيم صورت گيرد. پرچمها مي توانند مقدار زيادي گرده توليد نمايد كه به وسيله باد به گلهاي ماده همان گياه يا ساير پايه هاي منتقل مي گردد و بلافاصله بعد از قرار گرفتن روي كلاله شروع به جوانه زدن نموده و پس از 20 دقيقه فقط يك ميله گرده به تخمدان مي رسد . دانه ذرت ميوه ايست گندمه و رنگ آن بسته به ارقام مختلف متفاون واز سفيد ، زرد ، قرمز ، ارغواني تا سياه تغيير مي كند . وزن هزار دانه آن 100 تا 400 گرم است .

اكولوژي ذرت :

ذرت در خاكهاي لولي كه داراي عمق كافي بوده و نرم و هوادار و زهكشي شده و از نظر هوموس و مواد آهكي غني باشد بهترين رشد را خواهد داشت . اراضي خيلي سنگين وسله دار و اراضي خيلي شني و سبك براي كشت ذرت مناسب نيستند ولي در صورتيكه زمين هاي شني سبك كود داده شده باشند بر اراضي رسي و مرطوب ترجيح دارند . بهترين ph براي رشد ذرت 5/5 تا 7 يعني خاكهاي كمي اسيدي تا خنثي و در خاكهاي قليائي نيز در صورتيكه آبياري شود قادر به رشد مي باشد .