فهرست مطالب

عنوان صفحه

ابزارهاي اندازه گيري دقيق 1

تعريف اعداد اعشاري 2

حدود اندازه ها 5

تلرانس 7

جدول اعشاري 8

سيستم اندازه گيري متريك 9

گونياي مركب 10

انواع مختلف عمق سنج 12

اندازه گيري به وسيله اتصال 17

پرگارها 18

فيوزها 21

برقگيرها 23

تستهاي دوره اي تجهيزات كليدخانه هاي فشار قوي 27

چك كردن رله بوخهلتز 33

زمين حفاظتي در تجهيزات الكتريكي 34

بازرسي و تست شبكه اتصال زمين 40

استفاده از فيلتر ترموسيفون در ترانسفورماتور 43

سكسيونر 46

سكسيونرهاي قابل قطع زير بار 50

 

ابزارهاي اندازه گيري دقيق :

تقسيمات كسري از تقسيم يك اينچ به قسمتهاي 2/1 ،4/1 ، 8/1، 16/1 ، 32/1 ، 64/1 حاصل مي شد اين تقسيمات براي اندازه گيري كارهاي دقيق كه در كارگاه ماشينهاي ابزار صورت مي گيرد كافي نخواهد بود .بهمين منظور برايايجاد دقت بيشتر در كارها و اندازه گيري قطعات نياز بيشتري به اندازه هاي دقيقتر يعني اندازه هاي كوچكتر از اندازه هاي شرح داده شده در بالا مي باشد . بنابراين مي بايستي از سيستم اعشاري نيزاستفاده شود. بطور كلي ابزارهاي اندازه گيري كه براي مدرج كردن آنها از سيستم اعشاري استفاده شده بمراتب دقيقتر از سيستم كسري مي باشند .در اين صورت اندازه هايي كه براي كارگاه ماشين در نظر گرفته اند غالباً بر حسب اعشاري تعيين مي شوند . اين نوع كارها را مي بايستي با تلرانس هاي مشخصي كه در حدود يك هزارم اينچ ويا كمتر هستند تراشيد .

در سيستم اعشاري يك اينچ را به دو قسمت مساوي تقسيم نموده كه فاصله هر خط برابر يك دهم اينچ و نيز يك دهم اينچ را مجدداً به ده قسمت مساوي تقسيم كرده كه فاصله هر خط برابر يك صدم اينچ و چنانچه اندازه دقيقتر نيز لازم باشد مي توان يك صدم اينچ را به ده قسمت مساوي تقسيم نموده كه فاصله هر خط برابر يك هزارم اينچ خواهد بود.

 

 

تعريف اعداد اعشاري :

براي شناسائي اعداد اعشاري غالباً از علامت خط 45 درجه (/) كه آن را در زبان فارسي مميز مي نامند استفاده مي شود . در زبان لاتين براي تعيين اعداد اعشاري بعد از اعداد صحيح نقطه بكار برده مي شود . به طور كلي علامت مميز و يانقطه بسيار مهم است ، كه بايستي بعد از اعداد صحيح گذارده شود عدد سمت چپ نقطه يا مميز را اعداد صحيح و عدد سمت راست را اعداد اعشاري مي نامند . اندازه 025/5 اينچ به اين معني است كه 5 اينچ كامل با اضافه بيست و پنج هزارم اينچ را نشان مي دهد و خواندن اعداد به اين صورت است كه ابتدا سمت چپ اعداد صحيح و سپس علامت اعشاري كه نقطه يا مميز مي باشد و آنگاه عدد سمت راست كه به صورت اعشاري است خوانده خواهد شد . يعني ابتدا تمام اعداد صحيح و بعد از مميز اعداد اعشاري خوانده مي شود .

مثلاً براي خواندن عدد 125/7 ابتدا عدد 7 و سپس يك صد و بيست وپنج هزارم اينچ خوانده مي شود و يا عدد 250/12 كه طرز خواندن صحيح آن 12 اينچ و دويست و پنجاه هزارم اينچ .

از طرفي ديگر مي توان سيستم اعشاري را بواحد هاي كوچك تقسيم نمود . مثل يك ميليونيم اينچ كه عبارتند از :

عدد 1/0 را ميتوان نوشت 10/1 (يكدهم)

عدد 01/0 را مي توان نوشت 100/1 (يكصدم)

عدد 001/0 را مي توان نوشت 1000/1 (يك هزارم )

عدد 0001/0 را مي توان نوشت 10000/1 (يك ده هزارم )

عدد 00001/0 را مي توان نوشت 100000/1 (يك صد هزارم )

عدد 000001/0 را مي توان نوشت 1000000/1 (يك ميليونيم)

اعداد سمت راست مميز معمولاً داراي رقمهاي محدود مي باشد كه مي توانيد در مثالهاي مختلف مشاهده كنيد .از طرفي هر چقدر اعداد بعد از مميز بيشتر شوند دقت اندازه گيري زيادتر خواهد بود . در بعضي از موارد تا سه رقم اعشاري ولي بطور معمولي تا چهار رقم اعشاري مورد استفاده قرار مي گيرد . در كارگاههاي سنگ زني اغلب تا 5 رقم اعشاري لازم مي باشد .

خواندن اعداد اعشاري :

در كارگاه ماشينهاي افزار معمولاً اعداد اعشاري را تا هزارم اينچ مي خوانند در اين صورت اعداد سمت راست كه اعشاري مي باشند بايستي بصورت سه رقمي نوشته شوند . در صورتيكه اعداد سمت راست يك يا دو رقمي باشند بايد به سمت راست آن يك يا دو صفر اضافه نمود .

بنابراين براي عدد 12/0 (دوازده صدم ) بايد يك صفر در سمت راست 12 اضافه كرد كه مي توان نوشت 120/0 و چنين خوانده مي شود (يك صدو بيست هزارم ) چنانچه اعداد اعشاري يك رقمي باشد بايد به سمت راست آن دو صفر اضافه كرد مثل 5/0 (پنج دهم) كه بايد به سمت راست آن دو صفر اضافه نمود تا بدينصورت خوانده شود 500/0 (پانصد هزارم) ولي به طور كلي صفرهاي اضافه شده در سمت راست اعداد اعشاري تغييري در وضعيت عدد اعشاري نخواهد داد .

مثالهاي زير مطلب را روشن خواهند كرد :

550/0 يعني پانصدو پنجاه هزارم

555/0 يعني پانصدو پنجاه و پنج هزارم

055/0 يعني پنجاه و پنج هزارم

005/0 يعني پنج هزارم

001/0 يعني يك هزارم

010/0يعني ده هزارم

100/0 يعني صد هزارم يا مي توان نوشت 1/0 اينچ

اعداد بيشتر از سه رقم اعشاري را بايد ماشينكار ابتدا عدد هزار و سپس صد و بلاخره در آخر ده هزارم را اضافه نمايد . مثل عدد 4375/0 كه مي توان به اين صورت خواند .چهار هزار و سيصدو هفتادو پنج هزارم اينچ يا ميليمتر يا واحد ديگر .

عدد چهارم سمت است اعداد اعشاري معني دهم را مي دهد مثل عدد 5 در مثال قبلي آنرا بصورت 10/5 يا پنج ده هزارم و يا داراي ارزشي برابر نصف عدد سوم اعداد اعشار است . از طرفي ديگر عدد 005/0 را بايد به صورت پنج هزارم خواند ولي عدد 0005/0 را مي توان بصورت ده هزارم خواند .

وقتي اعداد اعشاري را ملاحظه و ارقام آنرا تشخيص داديم 2و يا 3 ويا 4 ويا 5 رقم در سمت راست علامت اعشاري است بعداً بايد آنرا خواند مثل عدد 00001/0 كه ابتدا ارقام آن مشخص و در اين مثال تعداد ارقام آن برابر 5 است در اين حالت آنرا بصورت 100000/1 يكصد هزارم و يا صد هزارم مي توان خواند .

حدود اندازه ها :

براي ساختن قطعات لازم است ابتدا نقشه هر قطعه روي كاغذ رسم شده و سپس اندازه هاي مورد نياز را روي نقشه نوشت . براي اندازه گذاري روي نقشه ها معمولاً مي بايستي دو حد كه آنرا حد بالا بزرگترين اندازه قابل قبول و حد پائين يعني كوچكترين اندازه قابل قبول در نظر گرفت بطوريكه ملاحظه مي شود كوچكترين و بزرگترين اندازه مجازي كه براي ساخت قطعات قابل قبول است مشخص شده كه عبارتند از كوچكترين اندازه يعني 999/1 و بزرگترين اندازه برابر ½ ميباشد .

طريقه ديگري كه براي اندازه گذاري روي نقشه معمول مي باشد اينست كه براي بزرگترين و كوچكترين حد اندازه از علامت با ضافه و يا منها استفاده شود. باين ترتيب كه ابتدا اندازه اسمي يعني اندازايكه بايد روي نقشه نوشته شده و سپس حد بالا يعني مقدار اندازه مجازيكه باندازه اصلي اضافه مي شود با علامت باضافه مشخص شده كه در اين حالت بزرگترين اندازه قطعه نيز همان مجموع اندازه مجاز و اندازه اسمي قطعه خواهد بود . آنگاه حد پايين يعني مقدار اندازه مجازي كه از اندازه اصلي كم مي شود و با علامت منها مشخص خواهد شد . در اين صورت كوچكترين اندازه مججازي كه از اندازه اصلي كم مي شود و با علامت منها مشخص خواهد شد . در اين صورت كوچكترين اندازه قطعه نيز همان تفاصل اندازه مجاز و اندازه اسمي قطعه مي باشد .

ولي در بعضي از موارد كه حد بالا و حد پائين برابر باشند ابتدا مقدار اندازه مجاز را نوشته و در سمت چپ آن علامت باضافه و منها را مي نويسند

تلرانس :

براي اينكه قطعات بطور دقيق روي هم سوار شوند و يا آنها را بتوان بطور ساده تعويض نمود ، طراح معمولاً مي بايستي حدود اندازه مجاز نسبت به اندازه اسمي يا اندازه اصلي هر قطعه را در نظر گرفته و روي نقشه مربوط به آن قيد نمايد . اين حدود مجاز را تلرانس مي نامند . و به عبارت ديگر تلرانس عبارت است از تفاوت كوچكترين اندازه قابل قبول هر قطعه از بزرگترين اندازه قابل قبول آن اختلاف بين بزرگترين اندازه يعني ½ و كوچكترين اندازه يعني 999/1 كه برابر 002/0 بوده تلرانس ناميده مي شود . ولي در شكل2 قسمت D به اين ترتيب است كه قطعه بايد باندازه ½ ساخته شود نه بزرگتر از آن اندازه ونه كوچكتر از 000/2 در اين صورت تلرانس قطعه برابر است با 001/0

اعداد اعشاري

در كارگاه ماشينهاي ابزار غالباً لازم است اعداد كسري را به اعداد اعشاري تبديل نمود .مثل كسر 8/5 منظور از اين كسر اين است كه عدد 5 بر عدد 8 تقسيم شود . و يا به عبارت ديگر مي توان كسر فوق را بطرق ديگر تقسيم نمود باين ترتيب كه طول پاره خطي را به 8 واحد معين تقسيم و از 8 واحد 5 واحد آنرا انتخاب نموده ايم . حال براي تبديل آن لازم است عدد 5 را بر عدد 8 تقسيم نموده و حاصل را به صورت اعداد اعشاري بدست آوريم جواب كسر فوق برابر 625/0 خواهد بود كه درست برابر كسر 8/5 مي باشد .

بيشتر اوقات براي اينكه ماشينكار اندازه (8/5)3 را بوسيله ميكرو متر بخواند لازم است ابتدا مقدار كسر 8/5 را به اعداد اعشاري مساويش تبديل نموده و حاصل كسر 8/5 كه برابر 625/0 خواهد شد با عدد 3 جمع كرده كه حاصل برابر با 625/3 مي شود . در اينحالت براي اندازه گيري قطعه مي توان از ميكرومتر 3 تا 4 اينچ استفاده كرد .

جدول اعشاري :

جدول اعشار حاصل از كسزهاي متعارفي در اغلب كتابهاي دستي Hand book و با كتابهاي جيبي درج شده اند . در ضمن براي اينكه ماشينكارها وقت زيادي را براي تبديل آنها صرف نكنند و راحتر بتوانند از آنها استفاده نمايند ، در اغلب كارگاه ها اين جداول را به صورت تابلوئي نوشته و به ديوار كارگاه و يا كلاسهاي درس نصب نموده اند و يا به صورت كارتهاي جيبي در دسترس ماشينكار قرار داده اند .

ماشينكارهايي كه به طور متوالي از آنها استفاده مي كنند بر اثر كثرت استفاده ، اعداد اعشاري مزبور را به خاطر دارند . با اين حال اين نوع جدولها به آنها كمك خواهند كرد كه اعداد اعشاري بيشتري را كه از كسرهاي متعارفي حاصل مي شوند بدست آورند.

سيستم اندازه گيري متريك :

بسط و توسعه تكنولوژي صنايع فلزي سبب مي شود كه ماشينكار با سيستمهاي اندازه گيري متريك نيز آشنا شوند . براي اين منظور مي بايستي واحدهاي اندازه گيري در اين سيستم شرح داده شوند .بيشتر كشورهاي صنعتي چون آلمان ، فرانسه ، روسيه و بيشتر كشورهاي اروپاي شرقي از سيستم متريك استفاده مي كنند . بدين جهت سيستم متريك متداولترين سيستمي است كه از آن بسيار استفاده مي شود ، و در آن واحد طول را متر در نظر گرفته و ساير اجزاء و اضعاف آن بصورت اعشاري و يا مضربي از آن بوده كه ذيلاً شرح داده خواهد شد . براي مثال يكي از اجزاء متر سانتيمتر است كه برابر 100/1 متر واضعاف آن كيلومتر است كه برابر 1000 متر مي باشد . جدول شماره II اجزاء واضعاف وابسته به متر و رابطه آن باسيستم اينچي را نشان مي دهد .

 

واحد اندازه گيري طول متر است و اجزاء واضعاف آن عبارتند از :

گونياي مركب : COMBINATION SET

وسيله ديگر اندازه گيري كه گونياي مركب ناميده مي شود . كه يكي از مناسبترين وسيله اندازه گيري در كارگاه ماشين مي باشد ، بطوريكه مشاهده خواهيد كرد اين وسيله اندازه گيري شامل قسمت هاي زير مي باشد.

خط كش ، سر گونيائي كه مركب از تراز ،سوزن خط كش و گونياي 45 درجه ، نقاله و مركز ياب ،گونياي مركب براي كارگاه هاي مختلف مخصوصاً براي خط كشي روي قطعات مختلف و اندازه گيري زوايا مورد استفاده قرار مي گيرد .از اين وسيله براي آزمايش درستي سطوح گونيا شده و نيز براي اندازه گيري ارتفاع قطعات مانند عمق سنج استفاده مي كنند .از خط كش فولادي گونياي مركب مي توان به عنوان يك خط كش ساده جهت خط كشي استفاده كرد .گونياي مركب به اندازه هاي مختلف براي نيازمندي هاي كارگاه ماشين و يا ماشينكار ساخته شده است .

در قسمت سر گونيائي بيشتر گونياهاي مركب ، ترازي تعبيه شده كه بوسيله آن مي توان طراز بودن قطعات كار را تشخيص داد . سوزن خط كش نيز در قسمت سر گونيا داخل بوش قرار گرفته است .

 

نقاله را مي توان روي خط كش سوار كرد و براي اندازه گيري و خط كشي زواياي بين صفر تا 180 درجه از آن استفاده كرد . تقسيمات موجود روي نقاله بر حسب درجه يعني از صفر تا 180 درجه از راست به چپ و از چپ به راست مدرج شده است و مي توان از هر طرف كه لازم باشد از درجات آن استفاده كرد . ولي در بعضي از گونياهاي مركب عدد صفر در وسط نيم دايره نقاله قرار داده و سپس از صفر تا 90 درجه به سمت راست و از صفر تا 90 درجه به سمت چپ مدرج نموده اند . از اين وسيله مي توان به عنوان يك ابزار دستي براي اندازه گيري زوايا استفاده كرد .

انواع مختلف عمق سنج

عمق سنج خط كش دار RULE DEPTH GAGE

اين وسيله اندازه گيري كه براي اندازه گيري عمق سوراخها ، خزينه ها و شيارها طراحي شده است كه داراي خط كش مدرج بوده و از طرفي چون هنگام اندازه گيرير خط كش آن موازي با سوراخ قطعه كار قرار مي گيرد در نتيجه خطاي اندازه گيري نسبتاً كم خواهد بود .اين ابزار تشكيل شده از يك بدنه شيار دار كه جنس آن از فولاد آبكاري شده مي باشد و يك خط كش از جنس فولاد سخت با طول 6 اينچ معمولاً خط كش را در داخل شيار (كشوئي) پايه قرار داده يك پيچ سر عاج دار در هر فاصله كه لازم باشد بوسيله دست محكم مي كنند .

 

طرز استفاده عمق سنج :

مي بايستي سطح صاف پايه را روي سطح صاف قطعه كار قرار داده و دراين حالت بايد خط كش را با بدنه داخل استوانه يا شيار مورد نظر كاملاً مماس نمود . سپس خط كش را به سمت پائين سوراخ فشار داده تا پيشاني خط كش با ته سوراخ مماس شود و دراين حالت خط كش را بوسيله پيچ بايد محكم نمود پس از خارج كردن عمق سنج از داخل سوراخ ، اندازه مورد نظر مشخص خواهد شد .

در بعضي از موارد مي توان اندازه بدست آمده روي خط كش را كه در داخل قطعه كار قرار دارد مستقيماً خواند ولي در موارد استثنائي كه نتوان چنين عملي را انجام داد و يا نتوان قطعه كار را در موقعيت مناسبي گذاشت ، ممكن است اندازه بدست آمده را بطور مشكل ،در محل كار خواند در اين صورت خطاي اندازه گيري زياد خواهد بود. در اين حالت مي بايستي عمق سنج را از كار خارج كرده و سپس اندازه مشخص شده را خواند .

براي اندازه گيري داخلي در موقعيتهائيكه اندازه گيري به صورت مشكلي انجام مي گيرد ، اگر با عمق سنج محل نامبرده اندازه گيري شود خطاي اندازه گيري كمتر از اندازه گيري با خط كش ساده خواهد بود .

براي اندازه گيري ارتفاع خزينه ها چنانچه از عمق سنج استفاده شود عمل اندازه گيري بمراتب دقيق تر خواهد بود تا اينكه از يك خط كش ساده .

2- عمق سنج ميله دار ساده : PLAIN ROD DEPTH GAGE

اين ابزار اندازه گيري شامل يك پايه فولادي آبداده شده ، يك كشوئي براي حركت ميله ، يك ميله كه سر آن داراي توپي آج زده شده و نيز يك پيچ جهت قفل كردن ميله اندازه گيري مي باشد . ميله ، داخل كشوئي مي تواند حركت كند . سوراخي كه در پايه تعبيه شده نسبت به كف آن قائم بوده و اين عمق سنج مانند عمق سنج خط كش دار كه قبلاً شرح داده شده بكار برده مي شود . چون ميله و پايه هيچكدام مدرج نيستند بعد از اندازه گيري ارتفاع سوراخ و شيار مي بايستي طول ميله را تا كف پايه بوسيله خط كش اندازه گيري كرد كه اين همان اندازه ارتفاع شيار يا سوراخ مي باشد .

عمق سنج ميله اي فنر دار : SPRING ROD DEPTH GAGE

اين نوع عمق سنج از نوع عمق سنج ميله اي ساده كه قبلاً شرح داده شد ه كاملتر است زيرا كه ميله آن توسط فنري كه در آن تعبيه شده ، بطور خودكار به طرف پائين هدايت ميشود. سرعت اندازه گيري با آن نسبتاً زياد بوده و تا طول سه اينچ را مي تواند اندازه گيري كند.

پايه و انتهاي ميله اندازه گير كه بايستي با كار در تماس باشد سخت و سنگ زده ميباشند . براي به كار بردن اين وسيله آنرا روي كار يا دهانه و يا شيار قرار داده و ميله آن در امتداد شيار و يا سوراخ نگهداشته مي شود و نيز پيچ مخصوص قفل را كه در بالاي ميله قرار دارد باز كرده و در اين حالت ميله به طور خودكار در داخل سوراخ و يا در خزينه كار فرو برده مي شود . پس از اينكه پيشاني ميله به ته كار مماس شد پيچ قفل را دوباره محكم كرده تا ميله در محل خود محكم شود و چون ميله آن مانند عمق سنج ميله دار ساده مدرج نيست بعد از اندازه گيري قطعات ، آنرا از كار خارج كرده و سپس طول ميله را بوسيله خط كش و يا وسيله ديگري مجدداً اندازه گيري مي كنند .

عمق سنج نقاله اي : PROTRACTOR DEPTH , GAGE

اين نوع وسيله اندازه گيري شامل يك خط كش مدرج و يك نقاله مدرج مي باشد . خط كش روي نقاله سوار شده و براي اندازه گيري خزينه و مخروطها مورد گيري قرار مي گيرد . از طرف ديگر خط كش مي تواند روي نقاله تحت هر زاويه اي كه باشد قرار گرفته و محكم شود . البته بايد گفت كه مهره عاج زده شده مانند يك نقطه سودمند خواهد بود .

دقت خطوط مدرج شده روي وسائل اندازه گيري (وقت و مراقبت از وسايل اندازه گيري خطي )

وسايل اندازه گيري كه درباره آنها بحث شده است . براي كنترل دقت اندازه گيري نزديكترين مقياس ، درجه بندي و طراحي شده اند . تمام وسايل اندازه گيري طوري ساخته شده اند كه در مقياس سايش مقدار قابل ملاحظه اي مقاومت دارند . در صورتي كه از آنها با يد استفاده شود : مدت طولاني كار كرده و بعد از آن لازم است كه آنها را به طور متناسب تعمير و سرويس نمود .

بطور كلي كار آموزان و دانشجويان و افرادي كه تجربه كاري ندارند بايد دقت كنند چگونه يك فرد ماشينكار با تجربه هنگام كاربرد ابزارها دقت لازم را مبذول مي دارد . همچنين افرادي كه در كارگاههاي ماشين كار مي كنند بايد بدانند كه كيفيت كار آنها بيشتر به نوع ابزاريكه مورد استفاده قرار مي دهند و نيز به مهارت آنها بستگي خواهد داشت .

ابزارهاي اندازه گيري را بايد طوري نگهداري كرد كه چنانچه از آنها استفاده نشود خود بخود زنگ نزنند . براي اين كار بايستي آنها را با يك ورقه نازك روغن پوشانده تا از زنگ زدن جلوگيري به عمل آيد و بايد آنها را در محل مناسب و سالمي نگهداري كرد .

اندازه گيري به وسيله اتصال :

صفحات صاف و مسطح بوسيله ابزارهاي معمولي مانند خط كش فولادي و عمق سنج كه قبلاً بحث شده اند اندازه گيري مي شوند قطعات مدور و استوانه اي بوسيله تماس ابزارهاي غير دقيق مثل پرگار فنر دار و يا پرگار پيچي كه نوكهاي پرگار به طرفين محيط كار تماس پيدا مي كند اندازه گيري مي شوند .

دقت اندازه گيري ابزارهاي اندازه گيري مانند پرگار داخلي و خارجي بستگي به حساسيت دست اندازه گير دارد .چون حس لامسه در سر انگشتان بشر قوي است ، پس حين اندازه گيري بيستي خيلي ملايم از انگشتان استفاده كرد . اگر اينگونه وسايل اندازه گيري را در موقع مصرف خيلي محكم گرفته و فشار بدهيد در نتيجه داراي دقت اندازه نخواهد بود .

پرگارها : CALIPERS

براي اندازه گيري صحيح قطر استوانه دهانه پرگار را باز كرده و روي محيط استوانه قرار مي دهيم .به وسيله پيچ دهانه پرگار را بهم نزديك كرده تا دو نوك پرگار خارجي بر روي محيط استوانه قرار گيرد . البته بايد توجه داشت كه در اين حالت به دهانه پرگار نبايستي فشار بيش از حد وارد شود . بلكه فقط بايد احساس كرد كه نوك آن با محيط استوانه در تماس است . در اين حالت براي اطمينان بهتر است پرگار را به صورت عمود روي محيط كار حركت خطي داده تا مماس بودن آن كاملاً حس گردد .بعد از اين عمل پرگار را برداشته و روي خط كش قرار مي دهيم . سپس اندازه فاصله دو نوك پرگار را روي خط كش مي خوانيم .

پرگار خارجي : OUT SIDE CALIPER

همانطوريكه از اسمش پيدا است اين نوع پرگار براي اندازه گيري سطوح خارجي و مسطح و استوانه اي مورد استفاده قرار مي گيرد . پايه هاي آن داراي قوسي است بطرف خارج به اين منظور كه بتوان قطرهاي بزرگ را بخوبي قطرهاي كوچك اندازه گيري كرد اين نوع پرگارها مي توانند بطور دقيق و ساده تر از پرگار معمولي روي قطعه كار قرار گرفته و اندازه گيري نمايند . زيرا اين وسيله داراي پيچ و مهره اي بوده كه بعنوان قفل پرگار از آن استفاده مي كنند . از طرفي مي توان بوسيله آن دهانه پرگار را به هر مقدار كه لازم باشد باز و بسته نمود .اين نوع پرگار زياد مورد استفاده قرار ميگيرد .

پرگار داخلي : INSIDE CALIPER

پرگار داخلي براي اندازه گيري قطر داخلي سوراخها ، پهناي شيارها و جا خارها مورد استفاده قرار مي گيرد . براي اندازه گيري قطر داخلي استوانه لازم است كه يك پايه پرگار را بديواره داخلي استوانه ، شيار يا جاخار قرار داده وپايه ديگر را به آهستگي به داخل سوراخ و يا شيار يا جاخار هدايت كرده بطوريكه احساس شود كه نوك پرگار به ديواره ديگر قطعه يعني ديواره مقابل مماس است.

پس از مماس بودن ، آنرا از كار خارج كرده وسپس روي خط كش اندازه هاي دهانه پرگار بوسيله خط كش بدست مي آيد .

در بعضي از موارد براي دقت اندازه گيري زياد لازم است كه دهانه پرگار را بين دو فك ميكرومتر قرار داده و فك متحرك ميكرومتر را بطرف نوك ديگر پرگار آنقدر هدايت كرد تا مماس بودن آنها كاملاً حس گردد . در اين صورت اندازه ميكرومتر خوانده شود.

طريقه نگهداري پرگارها :

اغلب پرگارها داراي پايه هاي باريك و كم قطر مي باشند . و نيز داراي حالت فنريت بوده يعني بر اثر فشاري ممكن است پايه ها كج شوند يا بشكنند . در اين حالت مي بايستي هنگام كار با آنها و اندازه گيري قطعه كمال دقت را مبذول داشته ، فشار كمي به آنها وارد آورد .پرگارهاي معمولي داراي فنريتي در حدود 64/1 بوده و نيز نبايستي آنها را با فشار داخل كار وارد كرد . هنگاميكه از آنها استفاده نمي شود بايد آنها را در جاي مخصوصشان آويزان نمود . سعي كنيد آنها را روي ميز كار جا نگذاريد زيرا ممكن است ابزارهاي بزرگ و سنگين روي آنها قرار گرفته و در نتيجه پايه آنها كج شود . براي جلوگيري از زنگ زدن بايد سعي نمود كه يك ورقه روغن روي آنها ماليده شود .

فيوزها

فيوزها جهت قطع مدار در شرايط اضافه بار و يا اتصال كوتاه به كار برده شده و پارامتر هاي اصلي آنها ولتاژ نامي ، جريان نامي و مشخصه اي است كه كه تغييرات زمان ذوب فيوز را نسبت به جريان هاي مختلف اضافه بار نشان مي دهد .

يك فيوز اصولاً قدرت قطع منطبق با جريان نامي خود را داشته و عملاً جريان هاي خيلي زياد را قبل از انكه به مقدار ماكزريمم خود برسد قطع مي نماييم . لذا در بعضي از مدارهاي الكتريكي ، فيوز ها را جهت محدود نمودن جريان اتصال كوتاه نيز بكار مي روند .

فيوز هاي فشار قوي كه جهت نسب در فضاي باز و يا بسته ساخته مي شوند ، اصولاً از پايه فيوز تا مقره چيني و فيوز پلي شكل كه المان ذوب شونده در داخل ان قرار گرفته است تشكيل شده و از نظر ساختمان به دو نوع گازي و كريستالي تقسيم ميشوند.

در نوع گازي براي خاموش نمودن سريع جرقه از مواد دود زايي كه به صورت جامد هستند نظير PVC ، فيبر و غيره استفاده شده و در نوع كريستالي محفظه فيوز را از كريستالهاي شن خشك پر مي نمايند . فيوز گازي از لوله اي از جنس مواد دود زا همراه با المان ذوب شونده و يك كپسول فلزي تشكيل مي شود اين فيوز مخصوص فضاي باز بوده و عملكرد آن با خروج گاز و. شعله اي كه طول آن حتي تا دو متر ممكن است برسد همراه باشد .

فيوز محدود كننده جريان از يك فشنگ چيني و المان ذوب شونده آن كه با كريستال هاي شن محصور شده است ، تشكيل مي شود و نوعي از آن براي نصب در سالنهاي سربسته ساخته مي شوند داراي نشان دهنده اي هستند كه در موقع عملكرد فيوز تحت فشار گاز يا فنر روي قسمت بيروني فيوز قرار گرفته و آن را مشخص مي نماييم ترانسفورماتورهاي ولتاژ را معمولاً توسط فيوزهاتي كه در سطوح ولتاژ 20 ، 10 ، 6 ، 3 و 35 كيلو ولت ساخته مي شوند محافظت مي نمايند .

قدرت قطع ماكزيمم اين نوع فيوز ها 1000 مگا ولت آمپر بوده و المان ذوب شونده آنها از جنس مس مي باشد كه در قسمت وسط ان قطعه اي كوچكي از قلع خالص جوش داده شده است . وقتي كه درجه حرارت فيوز به نقطه ذوب قلع برسد ، قلع مذاب روي المان مسي منتشر شده و آلياژ جديدي بوجود مي آيد كه نقطه ذوب آن از مس پايين تر مي باشد .

بدين ترتيب اين فيوز ها در شرايط عادي قابليت هدايت مس را دارا بوده و در شرايط اتصال كوتاه نيز به وجود آمدن آلياژ جديد نسبت به جريان اضافي حساسيت و دقت بيشتري را نشان مي دهند .

علاوه بر آن جرقه حاصل از پيدا شدن اولين فاصله هوايي در فيوز باعث ذوب شدن تمامي المان فلزي شده و دهانه كنتاكت دفعتاً بقدري زياد مي شود كه امكان برقراري جرقه را از بين مي برد . لذا اين فيوزها عملاً جريان اتصال كوتاه را قطع مي نمايند .

برقگيرها

موجها با اضافه ولتاژهاي لحظه اي در شبكه برق به دو دسته تقسيم مي شوند :

داخلي (نظير موجهاي حاصل از كليدئ زني ها ، اتصال كوتاهها و تغيير مدار ) و خارجي (نظير شكل موجهاي ناشي از رعد و برق ).

پالسهاي كليد زني علي القاعده در اثر قطع و وصلهاي روتين مدار و يا قطعهاي اتفاقي نظير اتصال كوتاهها و پارگيهاي خط بوجود مي آيد .

براي حفاظت شبكه از پالسهاي ناشي از رعد و برق بايد خطوط انتقال و تجهيزات كليد خانه ها را به طور جداگانه حفاظت نمود .

علاوه بر اين تجهيزات كليد خانه ها بايستي هم در مقابل ضربات مستقيم رعد و برق و هم در مقابل موجهايي كه روي خطوط انتقال نشسته اند محافظت گردند .

حفاظت مستقيم د رمقابل رعد و برق توسط ميله هاي برقگير صورت گرفته و درجه حفاظت اين ميله ها با شعاع منطقه اي كه رعد و برق آن توسط ميله تخليه مي شود ، مشخص مي شود . كه به اين منطقه زون حفاظتي برقگير مي گويند .

اگر برجهاي برقگير در اطراف تاسيسات و با ارتفاعي بلندتر از تجهيزات موجود ايجاد شوند ، پديدترين ميدان الكتريكي برق جوي نسبت به زمين به ميله برقگير اصابت كرده و تجهيزات حفاظت مي شوند .

ميله برقگير بايد داراي مقاومت اهمي بسيار كم بوده و به طو رموثر به زمين متصل شده باشد . همچنين ممكن است مستقلاً و يا روي بام ساختمانها نصب شود ، ولي در هر صورت دستگاهها يا تاسيساتي كه تمام نقاط انها در زون حفاظتي برقگيرها باشد (با توجه به ارتفاع حفاظت شونده در محل نصب ) به طور اطمينان بخشي در مقابل خطرات برق جوي محافظت مي شود .

سطح زون حفاظتي كه توسط دو برقگير بوجود مي آيد بزرگتر از دو برابر زون حفاظتي يك برقگير (كلاً محدوده حفاظتي و ارتفاع حفاظت شونده توسط تعدادي برقگير از قاعده ساده و مشخصي قابل حصول نبوده و به صورت تجربي معين مي شود) بوده و اين برقگيرها عملاً جز تجديد رنگ آميزي دوره اي و چك كردن مقاومت زمين نيازمند مراقبت ديگري نمي باشند .

برقگيرهايي كه با دشارژ الكتريكي در يك فاصله هوايي موج را به زمين تخليه مي نمايند به برقگير تخليه اي موسوم بوده و جهت حفاظت تجهيزات درمقابل پالسهايي كه روي خطوط انتقال مي نشينند بكار مي روند .

در عمل براي حفاظت واحدهاي مختلف سيستم قدرت هم از برقگيرهاي تخليه اي و هم از برقگيرهاي ميله اي استفاده مي شود.

اصولاً برقگيرهاي تخليه در سطوح ولتاژ از 3 تا 220 كيلو ولت ساخته مي شوند. ضمناً تعداد عملكردهاي برقگير تخليه اي توسط يك كنتور شمارنده كه روي آن نصب شده است ثبت مي شود . تستهاي متداولي كه در حال سرويس دهي روي برقگيرهاي تخليه اي انجام مي شود به شرح زير است :

الف) اندازه گيري مقاومت اهمي برقگير به كمك يك مگا اهم متر 2500 ولت قبل از اتصال برقگير به خط و همچنين وقتي كه تجهيزات حفاظت شونده براي تعميرات از خط خارج شده و كليد ايزولاتور برقگير نيز باز است .

ب ) اندازه گيري ولتاژ شكست برقگير با فركانس معمولي .

اين تست اولاً در مورد برقگيرهايي كه داراي مقاومت شنت نيستند انجام شده و در ثاني در مرتبه اول بلافاصله پس از مونتاژ آن در كارخانه سازنده و سپس هر شش سال يكبار و همچنين درخلال تعميرات اساسي بايد انجام شود و يادآور مي شود كه كليه تستها و بازديدهاي ظاهري بايد در شرايطي كه برقگير (كليه برقگيرها در سطوح مختلف ولتاژ ) خارج از سرويس قرار دارد انجام گيرد.

تعميرات و بازرسيهاي دوره اي برقگير بايد در فصل بهار و تابستان يعني قبل از شروع رعد و برق (در شرايطي كه درجه حرارت محيط بالاي صفر است ) انجام شده و در صورتيكه آب بندي بدنه برقگير از بين رفته و هوا و رطوبت در آن نفوذ كند و يا نتجيه تستها ايجاب نمايد بايد آنرا تحت تعميرات اساسي قرار داد.

_{وضعيت ايزلاسيون يك برقگير هر سال يكبار با اندازه گيري جريان نشتي آن تحت ولتاژ D.C ،اندازه گيري ولتاژشكست برقگير و يا اندازه گيري مقاومت عايق آن به كمك مگا اهم متر 2500 ولت چك مي شود و بر اساس استانداردهاي معتبر الكتريكي حداكثر ولتاژ شكست (مقدار مؤثر ولتاژ در فركانس 50 هرتز) برقگيرهاي تخليه اي با ولتاژهاي}3 ،16-6 و 26-10 كيلوولت به ترتيب در حدود 11-9 ، 19 و 30 كيلوولت قرار دارد و همچنين اگر روي برقگيرهاي KV3، KV6و KV 10 به ترتيب ولتاژهاي KV4 ،KV6 و KV 10 مستقيم (D.C) اعمال شود ، جريان نشتي مجاز آن حداكثر 10 ميكروآمپر بوده و در مورد برقگيرهايي كه مقاومت شنت ندارند جريان نشتي ناچيز و قابل صرف نظر كردن مي باشد.

تستهاي دوره اي تجهيزات كليد خانه هاي فشار قوي

براي اطمينان از شرايط كاري مطلوب ، تجهيزات كليد خانه هاي در حال كار بايد در دوره هايي به شرح زير مورد بازرسي قرار گيرد:

الف ) مراكزي كه با پرسنل مقيم نگهداري مي شوند تجهيزات حداقل هر سه روز يك مرتبه بايد بازرسي شده و علاوه بر اين ماهي يك مرتبه نيز در شب جهت شناسايي دشارژهاي سطحي و كروناي غير مجاز مورد بازديد قرار گيرند .

ب ) پستهايي كه با اكيپهاي سيار نگهداري مي شوند ، حداقل ماهي يكبار و پستهايي كه فقط براي تبديل ولتاژ و كليد زني دايره شده اند ، هر شش ماه يكبار بايد مورد بازرسي قرار گيرند.

ج ) پس از هر حادثه اتصال كوتاه نيز تمام تجهيزاتي كه با آن در ارتباط بوده اند بايد بازديد شوند .

البته در شرايط جوي نامساعد (مه غليظ ، برف سنگين و تگرگ ) و همچنين در مورد كليد خانه هاي قديمي و مستعمل مراقبت بيشتري بايد بعمل آيد.

تجهيزات كليد خانه ها (به استثناء شبكه هاي توزيع 20 كيلوولت به پايين ) معمولاً در خلال تعميرات تست مي شوند ، د رحاليكه انجام تست براي تجهيزات شبكه هاي توزيع 20 كيلوولت به پايين هر 6 سال يك مرتبه تعيين شده است .

تعميرات دوره اي تجهيزات كليد خانه ها عموماً در مواقع مقتضي و يا طبق برنامه هايي كه توسط سرپرست فني واحد تنظيم شده است ، صورت گرفته و تعميرات اساسي آنها بر حسب مورد در دوره هايي به شرح زير انجام مي گيرد:

1) در مورد دژنگتورهاي روغن ، تست مشخصات كاري و مكانيزمهاي مربوطه طبق دستوالعمل كارخانه سازنده در خلال تعميرات اساسي هر 6 تا 8 سال يكبار صورت مي گيرد .

₂₎ براي كليدهاي ايزولاتور قابل قطع زير بار ، كليدهاي ايزولاتور غير قابل قطع زير بار و كليدهاي اتصال زمين بر حسب مورد هر 4 تا 8 سال يكبار صورت مي گيرد .

₃₎ براي دژنگتورهاي هوايي بر حسب مورد هر 4 تا 6 سال يكبار انجام مي گيرد.

₄₎ براي سيستمهاي كمپرسور هر 2 تا 3 سال يكبار انجام مي گيرد.

تعميرات اساسي براي بقيه تجهيزات كليد خانه ها (نظير ترانسهاي ولتاژ و جريان ،خازنهاي جبران كننده و غيره ) در صورت نياز و بر حسب نتايج تستهاي دوره اي و يا طبق دستوالعمل هاي مندرج د رمدارك فني مربوطه صورت مي گيرد.

نكاتي در مورد بازرسي و تست رله هاي حفاظتي و سيستمهاي كنترل اتوماتيك در نيروگاهها و پستهاي برق :

كليه ادوات و لوازم رله هاي حفاظتي ، سيستمهاي كنترل مركزي ، كنترل اتوماتيك و اندازه گيري از راه دور بايد طبق جدول زمانبندي شده معيني بطور مرتب مورد بازرسي و تست قرار گيرند.

علاوه بر آن اينگونه لوازم خواه همراه دژنگتورها و تجهيزات الكتريكي ديگر نيز تست و بازرسي مي شوند . فواصل زماني انجام تستهاي دوره اي اين تجهيزات بر حسب مورد به شرح زير مي باشد:

الف ) رله هاي حفاظتي ، سيستمهاي كنترل اتوماتيك ، سيستم اتوماتيك تنظيم ولتاژ ، كنترلرهاي فركانس و قدرت و سيستمهاي سنكرونيزاسيون تمام اتوماتيك و نيمه اتوماتيك هر 2 تا 4 ساليكبار بازرسي و تست كامل مي شوند.

ب) ترانسهاي جريان از هر نوع كه باشند هر سه سال يكبار بايد بطور كامل تست شوند.

ج ) بازرسي و تست رله گازي ترانسفورماتور شامل دمونتاژ كامل رله ، چك كردن شناورها ، كنتاكتها و قطعات ديگر هر سه سال يكبار ، بازرسي و تست رله (بدون دمونتاژ آن) هر 12 ماه يكبار و كنترل ايزولاسيون مدار نيز هر 12 ماه يكبار بايد صورت گيرد.

د) تجهيزات مدارهاي حفاظتي كه با فركانسهاي بالا كار مي كنند هر 12 ماه يكبار بايد انجام گيرد .

ه ) ايزولاسيون مدارهاي كنترل و سيگنال و متعلقات آن بايد هر سه سال يكبار به كمك ولتاژ فشار قوي تست شده و هر 12 ماه يكبار مورد بازرسي كامل قرار گيرد .

و ) كاليبراسيون رله هاي آن دسته از سيستمهاي حفاظتي و كنترلي كه نقاط تنظيم آنها بر حسب شرايط كاري مختلف توسط اپراتورها تغيير داده مي شود بايد هر شش ماه يكبار كاملاً كنترل شود (صحت درجه بندي رله به كمك مقايسه آن با دستگاههاي اندازه گيري مخصوص كنترل شود).

طبيعي است كه بازرسيهاي كلي سيستمهاي حفاظتي و كنترلي بايد با تعميرات اساسي يا دوره اي ژنراتورها ، كندانساتورهاي سنكرون ، ترانسفورماتورها و خطوط انتقال هماهنگ بوده و حتي المقدور همزمان انجام شود.

در اين رابطه متذكر مي شود كه خطوط انتقال هوايي را در هر منطقه قبل از شروع فصلي كه معمولاً در آن رعد و برق صورت مي گيرد، جهت بازرسيهاي كلي از سرويس خارج كرده و تجهيزات اصلي نيروگاهها وپستها را در فصل پاييز يا زمستان و در شرايط حداقل بار مورد بازرسيهاي عمومي قرار مي دهند.

سيستم هاي حفاظت و كنترل تجهيزات ديگر را نيز در طول سال و با خارج نمودن آنها از خط بازرسي مي نمايند. البته پس از وقوع اتصال كوتاه و يا عملكرد نامناسب سيستمهاي كنترل و حفاظت و همچنين وقتيكه صحت عمل مدار بخصوصي مورد شك و ترديد واقع شود ، سيستم مورد نظر بصورت اضطراري و خارج از برنامه بايد تحت بازرسي و كنترل عمومي قرار گيرد.

رئوس اعمالي كه به عنوان بازرسيهاي كلي روي سيستمهاي حفاظت و كنترل انجام مي شود به شرح زير مي باشد:

1)بازرسي كامل تمام قطعات و لوازم رله هاي حفاظتي و سيستمهاي كنترلي از جهت عدم وجود عيوب ظاهري (پاك كردن آلودگي و گرد و خاك از روي لوازم ، تميز كردن كنتاكتها ، كنترل اتصالات پيچي و لحيمي از نظر استحكام ، چك كردن كنتاكتها متحرك از نظر آزادي در حركت ، نداشتن گير مكانيكي و برگشت سريع به حالت اوليه و بالاخره كنترل كليه لوازم و تجهيزات از نظر كامل بودن و اطمينان ا زصحت عملكرد آنها) ، اندازه گيري و رسم منحني مغناطيسي ترانسفورماتورهاي جريان اصلي ، چك كردن نسبت تبديل ترانسهاي جريان و ولتاژ و اندازه گيري مقاومت D.C سيم پيچ آنها.

2) چك كردن مقاومت ايزلاسيون هر مدار كنترلي نسبت به زمين و همچنين دو مدار مختلف نسبت به يكديگر به كمك مگا اهم متر 1000 ولت و در مواردي كه ايزولاسيون براي ولتاژ كمتر از 1000 ولت تست مي شود به كمك مگااهم متر 500 ولت .

3) چك كردن وضعيت ظاهري و آمپر نامي كليه فيوزها و كليدهايي كه در مدار مورد نظر ثبت شده اند .

4)چك كردن مشخصات رفتاري كليه رله ها و لوازم ديگر سيستمهاي كنترلي (چك كردن عملكرد رله ها و لوازم ديگر بطور واقعي د رمدار )و اطمينان ا ز اينكه اين لوازم روي مقادير تنظيم شده عمل نموده و د رحين كار با مشخصات نامي ، جرقه و يا دشارژ الكتريكي غير معمول در هيچ قسمت آنها وجود نداشته باشد.

5)كنترل ارتباط متقابل بين رله ها و لوازم ديگر سيستمهاي كنترل و حفاظت با عمال 80 درصد ولتاژ نامي و با بستن و باز كردن كنتاكتهاي رله اصلي به كمك دست و يا يك منبع تغذيه آزمايشگاهي .

6)چك كردن كليه دژنگتورها و متعلقات آنها ا زجهت باز و بسته شدن صحيح د ر80 درصد ولتاژ نامي منبع عمل كننده.

اگر اين تست براي هر كليد بطور جداگانه صورت پذيرد ،بوبين قطع دژنگتور بايد بطور اطمينان بخشي با 65 درصد ولتاژ نامي نيز عمل كند.

7)چك كردن رله هاي حفاظتي و كنترلرهاي اتوماتيك ا زنظر صحت و سرعت جوابي كه نسبت به تغييرات پارامتر مورد كنترل و در شرايط ولتاژ و آمير نامي از خود بروز مي دهند.

 

 

 

چك كردن رله بوخهلتز

وقتي كه رله بوخهلتز تحت سرويس قرار دارد ،براي پيشگيري از عملكرد ناخواسته آن بايد مراقبت دقيقي بعمل آمده و بر حسب تغييراتي كه در شرايط كاري ترانس پيش مي آيد وضعيت رله تنظيم شود.

مثلاً وقتي كه اعمالي در رابطه با سيستم روغن ، مانند فيلتر كردن يا بازيابي آن صورت مي گيرد، كنتاكت تريپ رله بوخهلتز بايد از مدار خارج شده وفقط كنتاكت مربوط به سيگنال فعال گذارده شود.

لازم به ذكر است كه درخلال سيركولاسيون روغن ممكن است مقداري هوا در تانك ترانسفورماتور نفوذ كرده و رله را براي يك عملكرد نامطلوب تحريك نمايد. البته بايد توجه داشت كه پس ا زانجام عمليات فوق و وقتي كه از عدم خروج هوا از روغن اطمينان حاصل شد بايد كنتاكت تريپ مجدداً د رمدار قرار داده شود.

پس از راه اندازي اوليه ترانسفورماتور و همچنين بعد از تعميرات اساسي معمولاً مقدار زيادي هوا در داخل روغن باقي مانده و در چند روز اولي كه ترانس زير بار قرار گرفت بتدريج از داخل روغن متصاعد مي گردد.

به همين جهت در اين مدت نيز بايد كنتاكت تريپ رله بوخهلتز از مدار خارج شود . بايد توجه داشت كه موقعي كه اپراتور مي خواهد كنتاكت تريپ را د رمدار قرار دهد بايد با باز نمودن شير هواي رله ، هواي موجود درمحفظه آن را تخليه نمايد. اگر به علل نامعلومي رله بوخهلتر عمل نموده و يا در بازديدهاي روتين وجود هوا در محفظه آن مشاهده شود مي توان تا انجام بازرسيهاي و رفع عيوب احتمالي ، رله را در وضعيت سيگنال قرار داد.

زمين حفاظتي در تجهيزات الكتريكي

اصولاً اتصال زمين حفاشتي در دستگاههاي الكتريكي به منظور حفاظت پرسنل در مقابل تماس با قسمتهاي فلزي دستگاه كه ممكن است به علت اتصالي فاز تحت ولتاژ قرار گيرند، ايجاد مي گردد.

در اين صورت اگر بدنه فلزي دستگاه كه به زمين متصل شده است به عللي تحت ولتاژ قرار گيرد ، مسير جريان از طريق اتصال زمين كه داراي مقاومت ناچيزي است برقرار گرديده و در اين مدار يك وضعيت اتصال كوتاه بوجود مي آورد .

پديده ديگري كه از نظر حفاظتي بسيار حائز اهميت بوده و در اينجا لازم است بدان اشاره شود ولتاژ گام يا ولتاژ تماس مي باشد . در موقع جريان شديدي كه در واقع اتصال كوتاه از طريق الكترود اتصال زمين به زمين وارد مي شود بدليل شكل خاص گسترش مقاومت اهمي زمين ، افت ولتاژ قابل ملاحظه اي را در نقاط نزديك به محل اتصالي ايجاد مي نمايد .

حال اگر در همين زمان دو قسمت از بدن يك شخص (مانند دست و پا) با دو نقفطه مختلف از اين منطقه تماس پيدا كند اختلاف پتانسيل بين دو نقطه مذكور روي بدن شخص واقع شده و ممكن است سلامت او را به مخاطره اندازد .

شبكه اتصال زمين از تعداد زيادي ميله هاي مخصوص ، صفحات مسي و يا لوله هاي گالوانيزه كه در نقاط مختلف زير زمين قرار داده شده و توسط تسمه هاي گالوانيزه به هم متصل مي گردند ، تشكيل مي شود .

بدنه فلزي دستگاهها و كليه لوازم فلزي ديگري كه بايد ارت شوند توسط سيستمهاي لخت و يا تسمه هاي فلزي به اين شبكه متصل شده و مقاومت زمين در مورد يك شبكه اتصال زمين بر حسب تعداد الكترودها ، شكل و ابعاد شبكه و همچنين مقاومت مخصوص زمين منطقه معين مي شود .

مقاومت زمين غير يكنواخت مي باشد ، بطوريكه در نواحي نزديك به نقطه اتصالي ، مقادير آن نسبتاً بالا بوده و در فواصل دور ، مقدار ثابت و ناچيزي پيدا مي كند .

لذا در طراحي يك شبكه اتصال زمين اين مقاومت و نحوه گسترش آن بايد به صورتي باشد كه در موقع بروز حادترين اتصال كوتاه ، ولتاژ گام و يا ولتاژ تماس در نواحي نزديك به محل اتصالي براي پرسنل ايمن بوده و مخاطره آميز نباشد . با عنايت به همين نكته است كه موسسه هاي استاندارد معتبر ، مقدار مقاومت اهمي شبكه اتصال زمين را با توجه به بالاترين سطح اتصال كوتاه ، ولتاژ كاري تجهيزات محل و روشي كه در ارت نمودن نقطه صفر ترانسها و يا ژنراتورهاي تاسيسات مربوطه بكار رفته است معين مي نمايند .

در اين رابطه كليه تاسيسات و مراكز مختلف قدرت به دسته هاي زير تقسيم بندي مي شوند :

الف ) تاسيسات الكتريكي با ولات بيش از 1000 ولت و جريان اتصال زمين زياد (جريان اتصال زمين تكفاز 500 آمپر به بالا )

ب) تاسيسات الكتريكي با ولتاژ بيش از 1000 ولت و جريان اتصال زمين كم (جريان اتصال زمين تكفاز 500 آمپر و كمتر ).

در همين رابطه قوانين استاندارد مقرر مي دارد كه در تاسيسات الكتريكي 1000 ولت به بالا ، نقطه صفر شبكه با ولتاژ 110 كيلو ولت و بالاتر از ان بايد مستقيماً ارت شده و نقطه صفر شبكه هاي 20،10،6،3،33 كيلو ولت بايد كاملاً از زيمن ايزوله بوده و يا به طور غير مستقيم (از طريق يك امپدانس ) به زمين وصل گردند ، و در تاسيسات زير 1000 ولت نيز نقطه صفر شبكه هاي سه فاز چهار سيمه 127/220 يا 220/380 ولت تكفاز و سيستم جريان مستقيم 440 ولت بايد به طور مستقيم زمين شده باشند .

با توجه به مواردي كه ذكر شد مقاومت زمين مجاز براي تاسيسات الكتريكي مختلف به شرح زير مي باشد :

1- _{حداكثر 5/0 اهم در مراكزي} كه داراي ولتاژ بيش از 1000 ولت بوده و جريان اتصال زمين در انها از 500 آمپر متجاوز است .

2- 125 اهم براي شبكه زميني كه متعلق به تاسيساتي است كه داراي يك قسمت با ولتاژ بيش از 1000 ولت و جريان اتصال زمين كمتر از 500 آمپر و قسمت ديگري با ولتاژ زير 1000 ولت و 250 اهم براي شبكه اتصال زميني كه فقط متعلق به تاسيسات الكتريكي تحت ولتاژ 1000 ولت به بالا و جريان اتصال زمين كمتر از 500 آمپر مي باشد .

در رابطه هاي فوق I عبارت است از مقدار نامي جريان اتصال زمين (مقدار ماكزيمم آن ).

3- تعبير عملي تري از قواعد بالا چنين بيان مي دارد كه مقاومت زمين در مورد تاسيسات الكتريكي تا ولتاژ 1000 ولت ، قطع نظر از وضعيت نقطه صفر آن نبايد از 4 اهم و در مورد مولد برق با قدرت نامي حداكثر 100KVA نبايد از 10 اهم تجاوز نمايد.ضمناً مقاومت هر الكترود اتصال زمين (وقتي كه به تنهايي اندازه گيري شود) در مورد شبكه ارتي كه شامل تعداد زيادي ازالكترودهاي كذكور است نبايد از 30 اهم تجاوز نمايد.

مقاومت اتصال زمين (بر حسب اهم ) در مورد دكلهاي خطوط انتقال انرژي با توجه به مقاومت مخصوص زمين منطقه (بر حسب اهم متر) مطابق جدول صفحه بعد در نظر گرفته مي شود :

500-1000	100-500	زير 100	مقاومت مخصوص منطقه (اهم – متر )
20	15	10	مقاومت زمين دكل (اهم)

 

براي اتصال هر دستگاه به شبكه اتصال زمين بايد از يك انشعاب مستقل استفاده نموده و نبايد المان ارت شونده با خط اصلي شبكه اتصال زمين به طور سري بسته شود ، زيرا در اين صورت اگر اتصال ارت دستگاه براي تعمير يا مقاصد ديگر باز شود خط اصلي شبكه اتصال زمين نيز قطع خواهد شد .

يك قاعده لازم الاجرا در صنعت برق مقرر مي دارد كه در تمام مراكزي كه با ولتاژ 36 ولت متناوب و بالاتر و يا 110 ولت مستقيم و بالاتر كار مي كنند حتماً بايد شبكه اتصال زمين داير گردد .

همچنين در ترانسهاي كاهنده 36/12 ولت تكفاز نيز بايد يك قطب طرف فشار ضعيف ، به زمين متصل گردد كه بدين ترتيب ايزولاسيون ترانس نسبت به زمين قابل حفاظت خوهاد شد .

يك دستورالعمل ديگر در اين زمينه چنين بيان مي دارد كه كليه قسمتهاي فلزي موجود در محلي كه شبكه اتصال زمين براي ان پيش بيني شده است بايد به اين شبكه متصل گردد .

البته اين لوازم در شرايط عادي برقدار نيستند ولي به هر جهت ممكن است به علت شكست ايزولاسيون ، تحت ولتاژ ضعيف يا قوي قرار گيرند .

ضمناً براي ايجاد ايمني بيشتر شايسته است كه سازه فلزي ساختمانها ، لوله هاي آب ، زره كبالها ، نگهدارنده كابلها و غيره نيز به اين شبكه متصل گردد .

البته براي كاهش هزينه شبكه ارتينگ مي توان از بعضي قسمتهاي فلزي ساختمانها يا آهن كشي هاي مختلف موجود در سالنها به عنوان قسمتي از شبكه ارتينگ استفاده نمود كه اين قسمت از شبكه زمين را ارتينگ طبيعي مي نامند .

يادآور مي شود كه مورادي را كه بدين منظور مي توان از آن استفاده نمود عبارتند از :

اسكلت فلزي ساختمانها يا تاسيسات ديگر كه اتصال موثر و مطمئني با زمين دارند (نظير ستونهاي فلزي ، پلهاي فلزي و غيره ) ، لوله هاي فلزي آبي يا مواد ديگر (به استثناء لوله هايي كه حامل گازها يا مايعات قابل احتراق هستند )، لوله هاي آبي كه در چاهها فرو رفته اند ، رزوه فلزي كابلها (به استثناء رزه آلومينيومي بعضي از كابلها كه پوشش پلاستيكي آن مانع ارتباطز كامل با زمين مي شود ).

قابل توجه مي باشد كه ارتينگ طبيعي علاوه بر كم كردن هزينه اجراي شبكه اتصال زمين مقاومت آن را نيز به ميزان قابل ملاحظه اي كاهش خواهد داد و اين مزيتي است كه در ايجاد شبكه زمين بايد مورد توجه قرار گيرد .

بازرسي و تست شبكه اتصال زمين

بطور كلي شبكه اتصال زمين قبل از هر چيز بايد به طور منظم و دوره اي از در نظر كامل بودن اتصالات و عدم وجود قطعي (مخصوصاً پس از كارهاي تعميراتي ) به طور چشمي چك شده و در صورت نياز با لوازم مخصوص تست گردد . علاوه بر اين مقاومت اهمي شبكه نيز بايد به طور منظم اندازه گيري شود .