فهرست مطالب

2-1- مقدمه. 1

2-1-1- معرفي كارخانه زمزم گرگان.. 8

2-1-2-محصولات توليدي شركت زمزم گرگان.. 8

2-2-تاريخچه. 9

2-2-1- تاريخچه ي نوشابه سازي در جهان.. 9

2-2-2- تاريخچه نوشابه سازي در ايران.. 10

2-2-3-آمار توليد نوشابه در ايران.. 11

2-3- اهميت مصرف نوشابه. 11

2-4- فن آوري و مراحل توليد نوشابه‌هاي گاز دار. 12

2-4-1-تهيه مواد اوليه مصرفي در نوشابه سازي.. 12

2-4-2- ساخت شربت نوشابه. 17

2-4-3- اختلاط شربت آب، و گاز ...... 17

2-4-4-پر كردن و بسته بندي.. 18

2-5- خط توليد.. 18

2-5-1-مراحل و واحدهاي اصلي توليد نوشابه 284 سي سي (نوشابه شيشه أي). 18

2-5-1-1 فلوچارت توليد نوشابه در بطري شيشه اي.. 24

5-2-توليد نوشابه در بطري‌هاي پت (PET ). 25

2-5-3 توليد دوغ.. 27

2-5-4-توليد آب آشاميدني.. 27

2-6-تاسيسات و تجهيزات جانبي كارخانه. 27

2-6-1-طرح كارخانه نوشابه سازي.. 27

2-6-2-تصفيه خانه ي آب:28

2-6-2-1-احياء تانك زغال اكتيو. 30

2-6-2-2- سرويس تانك ها30

2-6-2-3- احياء تانك زرين.. 31

2-6-2-4-آزمايشات تصفيه خانه آب... 31

2-6-2-4-1 آزمايشات صورت گرفته بر روي آب تانك واكنش، شن و زغال:31

2-6-2-4-2-آزمايش صورت گرفته بر روي آب تانك زرين.. 32

2-6-3- عصاره خانه. 33

2-6-3-1-دستور العمل و مراحل ساخت شربت و عصاره. 33

2-6-3-2-دستور العمل تعيين بومه عصاره و شربت... 34

2-6-3-3-تركيبات انواع نوشابه. 35

2-6-4-واحد توليد گاز ...... 36

2-6-5-انبار، ديگ بخار. و سرد خانه كارخانه. 36

2-6-6-تصفيه خانه ي فاضلاب (سيستم سپتيك). 37

2-6-6-1-آزمايشات انجام گرفته در واحد سپتيك:38

2-6-2-نماي سيستم تصفيه ي فاضلاب:39

2-7-كنترل كيفي و آزمايشات آن:40

2-7-1-آزمايشات صورت گرفته بر روي مواد اوليه. 40

2-7-2-آزمايشات صورت گرفته حين توليد (پروسه توليد). 41

2-7-4-آزمايشات ميكروبي.. 44

2-8-نتيجه گيري.. 45

2-9- جداول.. 45

2-10 اشكال:50

2-11-منبع و ماخذ.. 55

 

فهرست جداول

جدول 1: حداكثر مجاز ناخالصي‌هاي آب مصرفي در نوشابه‌سازي..................................... 42

جدول 2: ويژگي‌هاي انواع نوشابه‌هاي گازداز .................................................................. 43

جدول 3: جدول تصجيح حرارتي بريكس خوانده شده از روي بريكس سنج .......................

 

فهرست اشكال

شكل 1: نمايي از شركت زمزم گرگان.............................................................................. 48

عكس شماره 1-شركت زمزم گرگان................................................................................ 49

عكس شماره 2- بطري شوي............................................................................................ 50

عكس شماره 3- نمايي تصفيه خانه آب............................................................................ 50

عكس شماره 4- ديگ بخار.............................................................................................. 51

عكس شماره 5- نمايي از سيستم فاضلاب....................................................................... 51

عكس شماره 6- دستگاه ليبل زني................................................................................... 52

عكس شماره 7- نماي جلوي بطري شوي........................................................................ 52

عكس شماره 8- دستگاه پركن....................................................................................... 53

 

 

 

 

2-1- مقدمه

2-1-1- معرفي كارخانه زمزم گرگان

شركت زمزم گرگان در تاريخ 26/4/1352 تاسيس و تحت شماره 346 در اداره ثبت شركت‌ها به ثبت رسيده و در حال حاضر شركت زمزم گرگان يكي از شركت‌هاي گروه صنايع آشاميدني و تحت پوشش سازمان صنايع غذايي و آشاميدني بنياد مستضعفان انقلاب اسلامي مي‌باشد.

شركت زمزم گرگان در سال 1352 فعاليت خود را با يك خط توليد نوشابه‌هاي غير الكلي گازدار در ظروف شيشه أي 284 سي سي در گردش آغاز نموده و در حال حاضر با در اختيار داشتن يك خط توليد نوشابه در ظروف يكبار مصرف PET در سايزهاي 300،500 و 1500 سي سي به فعاليت خو د ادامه مي‌دهد.

شركت زمزم گرگان با ظرفيت توليد سالانه 45 ميليون ليتر انواع نوشابه‌هاي غير الكلي ( كولا، پرتقالي، ليموئي) سودا، نوشابه‌هاي رژيمي در انواع طعم ها، دوغ و آب آشاميدني يكي از بزرگترين توليد كننده‌هاي انواع نوشابه غير الكلي گاز دار در گروه صنايع آشاميدني بوده و داراي بيشترين تنوع توليد در سطح گروه مي‌باشد.

شركت زمزم گرگان علاوه بر دارا بودن پروانه‌هاي استاندارد توليد محصول، داراي گواهينامه استاندارد مديريت كيفيت ISO 9001-2000 و استاندارد مديريت زيست محيطي ISO 14001 و استاندارد سلامت محصول HACCP نيز مي‌باشد قابل ذكر است كه شركت زمزم گرگان در 8 كيلومتري جاده ي گرگان- مشهد واقع شده است.

2-1-2-محصولات توليدي شركت زمزم گرگان

محصولات شركت زمزم گرگان عبارتند از:

1-نوشابه گازدار پرتقالي

2-نوشابه گاز دار پرتقالي بدون قند

3-نوشابه گاز دار كولا

4-نوشابه گاز دار كولا بدون قند

5-نوشابه گاز دار ليموئي

6-نوشابه گاز دار ليموئي بدون قند

7-دوغ گاز دار بدون چربي

8-دوغ بدون گاز و بدون چربي

9-آب آشاميدني و…

قابل ذكر مي‌باشد كه انواع نوشابه گاز دار (پرتقالي، كولا، ليموئي و دوغ) در شيشه ي 284 سي سي و بطري پت 300 سي سي و 1، 5/1 و 2 ليتري و انواع بدون قند و آب آشاميدني در بطري پت توليد مي‌شود.

2-2-تاريخچه

2-2-1- تاريخچه ي نوشابه سازي در جهان

تاريخچه نوشابه سازي اساساً به زماني بر مي‌گردد كه بشر علاوه بر مصرف آب آشاميدني مي‌توانست از افزودن موداي چون طعم دهنده‌ها و شيرين كننده‌ها به آب، شربت‌هاي متعددي را تهيه كند. گر چه تاريخ پيدايش آن به درستي روشن نيست ولي تصور مي‌رود ابتدا در خاور ميانه به ويژه در نواحي جنوب ايران روش هايي براي تهيه آن موجود بوده است. ايراني‌ها از 2500 سال پيش روش هايي براي حرارت دادن نيشكر و تهيه ي كارامل در خوزستان ابداع كرده بودند و با رقيق كردن آن شربت هايي درست مي‌كردند كه بيشتر مصارف درماني داشت. شايد بتوان گفت كه نيشكر سوخته جزء اولين نوشابه هايي باشد كه حاوي كارامل و شكر است استفاده از گاز كربنيك در آبهاي معدني و تلاش براي تهيه مصنوعي آن به قرن شانزده ميلادي در اروپا بر مي‌گردد كه شروعي براي گسترش نوشابه سازي در دنيا محسوب مي‌شود ولي گسترش استفاده از آن عملاً از سال 1865 آغاز شده است.

تهيه و توليد نوشابه‌هاي غير الكلي گاز دار بصور بهداشتي و در بسته بندي مطمئن نخستين بار توسط جان پمبر تون در شهر آتلانيا در سال 1886 جامه عمل پوشيد نام محصول كوكا كولا و فروش آن 6 بطري در روز بود و اكنون پس از گذشت بيش از صد سال نوشابه‌ها در انواع مختلف و روزانه چند صد ميليون بطري در سراسر جهان عرضه مي‌شود.

2-2-2- تاريخچه نوشابه سازي در ايران

سابقه نوشابه سازي به معناي جديد آن به سال 1331 بر مي‌گردد. در اين سال شركت زمزم محصول توليدي خود را به نام پپسي كولا به بازار عرضه كرد. قبل از اين تاريخ نوشابه‌هاي گاز دار سنتي نظير ليمو ناد و غيره اغلب بصورت غير بهداشتي تهيه و به بازار عرضه مي‌شد. و در سال 1333 كارخانه كوكا كولا و در سال 1334 شركت ساسان تاسيس شد كه محصولات توليدي را به نام كانادا دراي و سوپر كولا به بازار عرضه كردند نوشابه‌هاي ديگر مانند اسو، شوشپس، آلپاين و فانتا نيز به بازار عرضه شدند كه پس از مدتي با تعطيل و يا در دو كارخانه زمزم و ساسان ادغام گرديدند.

همانطور كه ذكر گرديد حدود 50 سال پيش اولين كارخانه نوشابه سازي در ايران آغاز به كار كرد مصرف نوشابه‌هاي گاز دار بعد از انقلاب در داخل كشور به سرعت بالا رفت و نزديك به دو برابر شد. در سال 1356 توليد نوشابه در سطح كشور حدود 7/1 ميليارد بود كه اين رقم در سال 1362 به 6/2 ميليارد بطري رسيد و اين روند افزايش مصرف تا به امروز ادامه داشت تا جايي كه امروزه نوشابه به عنوان يكي از كالاهاي به مصرف محسوب مي‌شود.

2-2-3-آمار توليد نوشابه در ايران

ايران از جمله كشورهايي است كه بالاترين ميزان مصرف نوشابه را دارد. بررسي آمارها حاكي از آن است كه نرخ رشد مصرف نوشابه در كشور از اواخر دهه 50 تا پايان دهه 70 حدود 85/14 درصد بوده است مصرف سرانه نوشابه در ايران 48 ليتر در سال است كه معادل 144 بطري است.

براي اطلاع از آمار توليد نوشابه در ايران به صفحه ي جداول مراجعه كنيد.

2-3- اهميت مصرف نوشابه

يك نوشابه 8 ا‘نسي (250 ميلي ليتري) داراي 100 كالري انرژي مي‌باشد. از آنجائيكه نوشابه‌ها داراي شكر هستند. بنابراين خيلي سريع به انرژي تبديل مي‌گردند. به همين علت است كه نوشابه‌ها به ويژه پس از فعاليت بدني يا اغلب بعد ازظهرها نشاط آور هستند. نوشابه‌ها داراي حدود 90 درصد آب خالص مي‌باشند و يك نوشابه با طعم خوب ضمن رفع عطش كمك به آشاميدن مايعات مي‌كند. اغلب پزشكان نوشابه را براي سرماخوردگي و جلوگيري از دفع آب بدن در آلودگي‌هاي ويروسي تجويز مي‌نمايند.

از آنجائيكه آب موجود در نوشابه‌ها سالمترين آب‌ها است لذا مصرف نوشابه در مناطقي كه دسترسي به آب آشاميدني وجود ندارد از نظر بهداشتي حائز اهميت است. در برخي از نوشابه‌ها به دليل وجود املاح علاوه بر رفع عطش و تامين آب بدن به عنوان يك الكتروليت براي تنظيم يون‌هاي بدن در مناطق گرمسيري عمل مي‌كنند.

 

2-4- فن آوري و مراحل توليد نوشابه‌هاي گاز دار

قبل از تشريع مراحل توليد نوشابه لازم است ذكر شود كه نوشابه‌هاي غير الكلي عموماً براي تمام مايعات نوشيدني فاقد الكل بكار مي‌رود ولي اكثراً به معني خاصي به نوشيدني‌هاي گاز دار اشاره دارد و منظور از نوشابه‌هاي گاز دار مايعات نوشيدني هستند كه در آن‌ها گاز كربنيك دميده شده و معمولاً در بطري سر بسته استريل پر شده اند مانند انواعي با نام‌هاي تجاري سودا، پپسي، كوكا و غيره همچنين به نوشابه‌هاي فاقد گاز دي اكسيد كربن نوشابه‌هاي بدون گاز گفته مي‌شود. مراحل ساخت و تهيه نوشابه غير الكلي گاز دار در چند مرحله به شرح زير انجام مي‌شود.

2-4-1-تهيه مواد اوليه مصرفي در نوشابه سازي

موادي كه در تهيه نوشابه دخيل هستند شامل شكر، عصاره گاز اسيد سيتريك، اسيد فسفريك، بنز وات سديم و… همچنين آهك، زاج، كلر آنال، زغال اكتيو و نمك كه به عنوان مواد كمكي جهت تصفيه آب مصرف مي‌شوند و ظروف شامل جعبه،‌بطري و قوطي مي‌باشد مواد اوليه و آب بايد با ويژگي‌هاي استاندارد مطابقت داشته باشند.

در اينجا فقط به چند ماده اوليه كه نقش مهمي در ساخت نوشابه دارند اشاره مي‌شود.

1.آب

آب به عنوان يك ماده اوليه يا واسطه ي خيلي مهم در تمام صنايع به شمار مي‌رود كه ميزان مصرف و كيفيت آن براي صنايع مختلف و براي اهداف گوناگون متفاوت است آب مورد احتياج كارخانه‌هاي غذايي معمولاُ زياد است اغلب كارخانه‌ها منبع آب مخصوص به خود دارند. لذا دسترسي به آب كافي براي كارخانه‌ها يك مسئله حياتي است علاوه بر مقدار آب كيفيت بيولوژيكي و شيميايي آن نيز بايد در نظر گرفته شود.

آب، ماده أي بي رنگ، بي بو، بي طعم بوده و آب حامل خوبي براي تركيبات مختلف نظير قند ها، طعم ها، گازها، اسيدها، رنگ ها، مواد معدني و ويتامين‌ها و… مي‌باشد آب مصرفي براي نوشابه سازي بايد از تركيبات نامطلوب تصفيه شده و از نظر تركيبات مطلوب نيز استاندارد گردد.

بخش عظم هنر و علم توليد نوشابه در كيفيت تصفيه آب نهفته مي‌باشد آب 86 تا 92 درصد تركيب نوشابه را تشكيل مي‌دهد در نتيجه هر گونه تغيير در خواص فيزيكي و شيميايي آب بر روي كيفيت نوشابه اثر مستقيم دارد.

آب مورد استفاده در نوشابه سازي نياز به خالص بودن ندارد، اما بايد كيفيت آن بنحوي استاندارد گردد كه هيچ اثر سوئي بر طعم، بو، ظاهر و كيفيت نوشابه نگذارد. ميزان قليائيت آب نبايد از 100-50 ميلي گرم در ليتر بر حسب كربنات كلسيم تجاوز نمايد زيرا قلئيائيت زيادتر موجب خنثي شدن اسيد نوشابه و از بين رفتن طعم مي‌گردد و سختي آب بايد كمتر از (300-200) ميلي گرم در ليتر بر حسب كربنات كلسيم باشد زيرا سختي بيشتر باعث كدورت نوشابه مي‌گردد.

همچنين بالا رفتن PH،محيط را براي رشد ميكروارگانيسم‌ها مساعد نموده و باعث فساد ناشي از مخمر مي‌گردد مواد معدني و ماده خشك بيش از حد استاندارد در آب باعث طعم فلزي در نوشابه‌ها مي‌گردد.

در ضمن آب مورد مصرف در نوشابه سازي بايد عاري از ميكرو ارگانيسم‌هاي مضر و نامطلوب بوده زيرا اين آلاينده‌ها عمر انباري نوشابه را كاهش داده و باعث افت كربناسيون و افزايش كف كردن و نيز رسوب در نوشابه مي‌شوند.

و آب مصرفي بايستي فاقد كلر آزاد و عاري از آهن و منگنز باشد زيرا كلر آزاد باعث طعم بد نوشابه شده و وجود مس، آهن و منگنز باعث رسوب و طعم نامطلوب مي‌شود پس آب مصرفي بايستي كدورت آن از يك كمتر و بعلاوه بايد بي رنگ، بي بو، بي مزه و بدون مواد آلي باشد.

2.شيرين كننده ها

شيرين كننده‌ها به دو دسته طبيعي و مصنوعي تقسيم مي‌شوند. شيرين كننده‌هاي طبيعي عموما‏ً جزو ءكربوهيدرات مي‌باشند. و عبارتند از منو ساكاريدها مانند گلوكز، فرو كتوز وكالاكتوز دي ساكاريدها مانند ساكارز، لاكتوز و مالتوز، رافينوزيك سه قندي است كه از كالاكتوز، گلوكز و فروكتوز تشكيل شده است.

شيرين كننده‌هاي مصنوعي جزء گروه شيرين كننده‌هاي قوي محسوب مي‌شوند. اين شيرين كننده‌ها چندين برابر ساكارز شيرين اند و بنابراين در غظلت‌هاي بسيار كم مورد استفاده قرار مي‌گيرند. برخي از شيرين كننده‌هاي قوي عبارتند از:

آسه سولفام پتاسيم، آسپارتام، ساخارين و نمك‌هاي سديم و كلسيم آن و توماتين كه شيرين كننده‌هاي قوي در نوشابه‌ها و فرآورده‌هاي كم كالري و بدون قند كاربرد دارند. شيرين كننده‌هاي قو ي به طور مستقيم قابل جايگزيني باشكر نمي باشد زيرا موجب افت كيفيت و خواص محصول مي‌گردند. مشكل عمده فقدان احساس دهاني خاص شكر در شرين كننده‌هاي قوي مي‌باشد. در اين مورد افزودن صمغ‌ها يا مقادير كم شكر يا افزايش ميزان كربناسيون براي بهبود احساس دهاني لازم است.

3.رنگ ها

رنگ‌هاي مورد مصرف در مواد غذايي را مي‌توان به دو گروه رنگ‌هاي طبيعي كه از منابع طبيعي بدست مي‌آيند كه افزودن اين رنگ‌ها به محصولات غذايي مجاز و آزاد بوده و از اين نظر اين رنگ‌ها را رنگ‌هاي بي نياز به تاييد مي‌نامند و دسته دوم مواد رنگي كه در طبيعت وجود نداشته و از طريق سنتز ساخته مي‌شوند و مصرف اين گروه از رنگ‌ها نيازمند تاييد ارگانها است و از اين جهت رنگ‌هاي تاييد شده ناميده مي‌شوند تقسيم بندي كرد.

4.اسيدهاي خوراكي

اسيدها عموماً به خاطر ويژگي‌هاي طعمي، خواص بافري و نيز اثر ضد ميكروبي شان مورد استفاده قرار مي‌گيرند. اسيدها با پايين آوردن PH نقش ضد ميكروبي از خود نشان مي‌دهند و اين نقش هنگامي كه اسيدها با نگهدارنده هايي نظير اسيد بنزوئيك مورد استفاده قرار مي‌گيرند. بارزتر مي‌باشد.

همچنين كاهش PH توسط اسيدها باعث مي‌شود كه فرآيندهاي حرارتي براي نابودي ميكروارگانسيم‌ها در حرارت و زمان كمتري صورت گرفته و در نتيجه به حفظ ارزش تغذيه أي و خصوصيات حسي كمك شاياني مي‌نمايد.

از اسيدهاي خوراكي مي‌توان اسيد‌هاي سيتريك، ماليك، تارتاريك، فسفريك و غيره را نام برد اسيد فسفريك براي نوشابه‌هاي كولا، سيتريك براي نوشابه‌هاي با طعم مركبات، تارتاريك براي انگور و اسيد ماليك براي نوشابه‌هاي با طعم سيب به كار مي‌رود.

5.دي اكسيد كربن

دي اكسيد كربن گازي است بي رنگ با يك بوي تند و مزه اسيدي، دي اكسيد كربن يكي از اجزاء مهم تشكيل دهنده ي نوشابه‌هاي گاز دار مي‌باشد.

اساساً هدف از اضافه كردن اين گاز بهره گيري از مزه ترش و نوعي مزه تند و احساس خاص و تحريك كننده مطلوبي است كه از تماس آن با سطح زبان به وجود مي‌آيد. در واقع در نوشابه‌ها مسئول حالت جوشان كف كنندگي و طعم سوزاننده مي‌باشد. همچنين گاز حل شده نقش مهمي در مهار يا نابودي ميكروارگانيسم‌هاي مضر دارد.

6.امولسفايرها، تثبيت كننده‌ها و مواد ابري كننده

تثبيت كننده‌ها براي تثبيت امولسيون كاربرد داشته همچنين وسكوزيته را افزايش داده موجب بهبود احساس دهاني مي‌گردند.

7.طعم دهنده ها

چهار طعم اصلي شامل شيريني، تلخي، ترشي و شوري را باعث مي‌شوند كه طعم شيريني توسط ساكارز، گلوكز، و طعم شوري توسط كلريد سديم و طعم ترشي توسط اسيدهاي خوراكي و طعم تلخي توسط اسيد‌هاي خوراكي و طعم تلخي توسط مواد آلي و غير آلي (مانند كافئين و…) ايجاد مي‌شود.

8.نگهدارنده ها

براي جلوگيري از فساد در طي انبار ماني مورد استفاده قرار مي‌گيرند كه اين مواد شامل: بنزواتها يا اسيد‌هاي خوراكي يا اسيد سيتريك مي‌باشند.

9.آنتي اكسيدان ها

10.مواد كف كننده

11.بافرها

براي كنترل PH معمولاً از مواد تامبوني همچون سيترات‌هاي سديم، كلسيم و آمونيوم استفاده مي‌نمايند.

2-4-2- ساخت شربت نوشابه

پس از انجام مراحل تصفيه، آب براي تهيه شربت به شربت خام ارسال مي‌شود. شربت خام تشكيل شده از آب گرم كه حرارت آن - بوده همچنين شكر كه از انبار وارد تانك تهيه شربت خام مي‌گردد. تهيه شربت شامل دو مرحله است:

1.تهيه شربت خام 2.تهيه شربت نهايي

پس از انجام مخلوط سازي و تهيه شربت، شربت خانه براي گرفتن نخاله‌هاي در شت وارد فيلتر فلزي شده بعد از عبور از صافي فلزي وارد صافي كاغذ مي‌گردد. كه ذرات بسيار ريز در اين قسمت جدا مي‌شوند.

بعد از اين مرحله شربت به مخازن تهيه شربت اصلي محدود. در اين محل عصاره و اسيد سيتريك براي تهيه نوشابه پرتقالي و اسيد فسفريك براي تهيه كولا اضافه مي‌گردد پس بنزوات سديم به شربت افزوده شده و به دستگاه مخلوط كننده شربت و گاز هدايت مي‌شود. قابل ذكر است كه شربت در مرحله تهيه پاستوريزه شده استريل مي‌گردد.

2-4-3- اختلاط شربت آب و گاز

اختلاط شربت، آب و گاز با توجه به فرمول ساخت هر نوشابه در داخل دستگاهي به نام فلوميكس[1] انجام مي‌گيرد. تزريق ميزان كافي گاز دي اكسيد كربن در نوشابه حائز اهميت است زيرا زيادي آن سبب طعم تند در محصول مي‌گردد.

براي عمل اختلاط، مخلوط شربت مادر و آب گاز دار در كربو كولر خنك شده و دماي آن را به 5 درجه سانتي گراد مي‌رسانند تا گاز خوري به نحو احسن صورت پذيرد.

و در نهايت مخلوط فوق تحت فشار به قسمت پر كن هدايت مي‌شود.

همچنين منظور از كربناسيون وارد كردن گاز در آشاميدني‌ها بوده كه از دستگاه كربناتور براي گاز دار كردن نوشابه‌ها استفاده مي‌شود.

در آخر بايد به اين نكته اشاره كرد كه وجود هوا بويژه گاز اكسيژن در نوشابه‌ها نامطلوب مي‌باشد زيرا اكسيژن طعم را تغيير داده و سرعت تغييرات ناشي از نور، گرما، ميكروارگانيسم‌ها و آنزيم‌ها را در نوشابه‌ها افزايش مي‌دهد. در نتيجه هوا گيري به منظور سهولت و كفايت كربناسيون، آساني عمليات پر كردن (كاهش كف كردن) و بهبود كيفيت نوشابه ضروري مي‌باشد.

كه هواگيري توسط دستگاههاي هوا گير صورت مي‌گيرد.

2-4-4-پر كردن و بسته بندي[2]

در اين قسمت شربت گاز دار در بطري استريل شده پر شده و بطري‌ها تشك زده مي‌شوند. بطري‌هاي تشك زده شده توسط تسمه نقاله به ماشين بسته بندي منتقل شده بطور اتوماتيك در جعبه‌هاي پلاستيكي قرار داده مي‌شوند.

2-5- خط توليد

2-5-1-مراحل و واحدهاي اصلي توليد نوشابه 284 سي سي (نوشابه شيشه‌اي)

1-دريافت شيشه ي خالي و انتقال به دستگاه بطري شود

پس از آنكه جعبه‌هاي نوشابه مصرف شده در بازار به كارخانه آورده شوند توسط دو كارگر شيشه‌هاي نامربوط به شركت زمزم جدا مي‌شوند كه در اين قسمت همچنين جدا سازي شيشه‌هاي لب پر، متفرقه، سبز و مخلوط صورت گرفته و در صورت كسر بودن شيشه و يا شكسته بودن جعبه‌ها (شل ها) هزينه ي آن‌ها محاسبه شده كه توسط انبار مبدا پرداخت ميشود.

سپس جعبه‌هاي نوشابه بر روي نوار نقاله قرار داده مي‌شوند كه توسط تسمه نقاله در زير دستگاه جعبه بردار قرار مي‌گيرد كه توسط دستگاه انكيسر بطري‌ها از داخل جعبه‌ها بوسيله مكش برداشته شده و بر روي تسمه نقاله ي ديگري قرار مي‌گيرند. كه بر روي تسمه نقاله مايع كف و صابون كه توسط لوله به قسمت مورد نظر مي‌آيند وجود داشته كه انتقال آسان شيشه‌ها را بر روي نوار مسير مي‌سازد همچنين در ابتداي قرار گرفتن بطري‌ها بر روي تسمه نقاله ني گير قرار داشته كه بوسيله ني گير ني داخل بطري خالي توسط مكش برداشته مي‌شود در ادامه بطري‌ها به طرف دستگاه بطري شوئي[3] فرستاده مي‌شوند تا عمل شستشو روي آن‌ها صورت گيرد. قابل ذكر است أين سيستم براي بطري‌هاي قابل برگشت به كارخانه مورد استفاده قرار مي‌گيرد همچنين جعبه‌ها بعد از تخليه به دستگاه جعبه شور منتقل مي‌شوند كه اين دستگاه مجزا از خط توليد كار مي‌كند بدين صورت كه جعبه‌هاي پلاستيكي نوشابه از يك طرف وارد دستگاه مي‌شود و از طرف ديگر پس از شستشو خارج مي‌شود در هنگام حركت جعبه‌ها با آب گرم و مواد ضد عفوني كننده مانند سود شستشو و آبكشي مي‌شوند از ويژگي‌هاي دستگاه اينست كه در زير ماشين مخزني وجود دارد كه حامل آب با دماي است كه بوسيله ترموستات قابل تنظيم است و بخار آب بصورت فواره بر روي جعبه‌هاي نوشابه پاشيده مي‌شود و به كمك پمپ گريز از مركز اين آب به تانك برگشت داده مي‌شود و در مسير راه فيلترهايي به منظور جمع آوري آشغال وجود دارد. همچنين بر روي دستگاه مانيتوري نصب شده كه دما و ميزان مواد شوينده را نشان مي‌دهد و معمولاً ظرفيت جعبه شور 2000 جعبه در ساعت مي‌باشد جعبه‌هاي شسته شده توسط تسمه نقاله به قسمت كيس پكر[4] براي پر شدن انتقال داده مي‌شوند.

2.شستشوي بطري ها

فرآيند تميز و سترون كردن بر روي بطري‌هاي برگشتي نوشابه به كارخانه قبل از استفاده بايد صورت پذيرد. پس از اينكه بطري‌ها بصورت يك خط در جلوي دستگاه بطري شويي قرار گيرند بطري‌ها توسط جك هايي به ظرف بطري شوvر منتقل شده و مرحله ي اول تميز كردن عبارت است از قرار دادن بطري‌ها تحت فشار زياد آب براي زدودن كثافات و ذرات درون بطري‌ها بعد از اين مرحله بطري‌ها به مخازن حاوي سود كاستيك داغ و مواد پاك كننده ديگر منتقل مي‌شود و در مرحله آخر مجدداً داخل وخارج بطري‌ها بوسيله فواره‌هاي متعددي توسط آب آبكش مي‌شوند تا سود كاستيك و ساير مواد پاك كننده بكار رفته در قسمت‌هاي قبل از آن زدوده شود آب مورد استفاده در مرحله آخر شستشو از تصفيه خانه ي آب تامين مي‌شود كه بايستي سختي آن صفر باشد و آب مصرف شده در قسمت پاياني به قسمت ابتدايي دستگاه براي شستشوي اوليه بطري‌ها مي‌رود. عمل شستشو در دستگاه بصورت دوراني است كه دماي شستشو حدوداً مي باشد و ميزان سود و دما توسط صفحه ي نماشگر كنترل مي‌شوند.

3.بازرسي بطري ها

بطري‌ها بعد از خارج شدن از بطري شور به قسمت پر كن منتقل مي‌شوند كه البته تا رسيدن به پر كن يك خط طولاني را طي مي‌كنند كه علت وجود اين مسير طولاني اينست كه بطري‌ها تست شده تا اگر ترك خوردگي داشته باشند و يا دوام و مقاومت كافي را نداشته باشند از خط توليد خارج شوند همچنين طي اين مسير بطري‌ها از نظر تميز بودن بازرسي مي‌شوند كه بازرسي بطري‌ها به دو طريق صورت مي‌گيرد

الف.دستگاه چشم الكترونيك

اين دستگاه به اين صورت عمل مي‌كند كه از زير نوري مخصوص به كف بطري‌ها تابيده مي‌شود سپس در قسمت بالاي بطري عدسي مخصوص قرار گرفته كه بوسيله آن هر جسم كوچكي هم اگر باشد چند برابر بزرگ مي‌شود و با توجه به حساسيت دستگاه، هر بطري كه داراي جسم خارجي باشد را به بيرون پرتاب مي‌كند.

ب.آينه بان ها

پس از اينكه بطري‌ها از بطري شويي خارج شدند روي ريل يا تسمه نقاله قرار مي‌گيرند شيشه‌هاي نوشابه از جلو صفحاتي كه بوسيله ي چراغ‌هاي مهتابي روشن شده است عبور مي‌كنند. و افراد آينه بان با كنترل شيشه‌ها آنهايي را كه احياناً در داخل دستگاه بطري شويي خوب شسته نشده اند را از روي تسمه نقاله بر مي‌دارند. كه به اين قسمت آينه ي شيشه ي خالي گفته مي‌شود همچنين بعد از پر كن هم آينه شيشه ي پر وجود داشته كه توسط آينه بان‌ها شيشه‌هاي پر از نظر پري كنترل مي‌شوند.

4.پر كردن و تشك زني بطري ها

دستگاه بطري پر كني (فيلر) قلب خط توليد نوشابه مي‌باشد. به همين دليل توضيح مختصري در مورد پر كن داده مي‌شود.

از خصوصات فيلر KHS موجود در شركت زمزم مي‌توان به موارد زير اشاره كرد ظرفيت پر كن حدود 36000-10000 شيشه در هر ساعت يعني هر ثانيه 8-4 بطري مي‌باشد همچنين ظرفيت توليد روزانه دستگاه پر كن حدوداً‌ 300000 بطري در روز مي‌باشد. دستگاه پر كن اين قابليت را دارد كه در صورت شكسته شدن شيشه به هر دليل شيشه ي قبلي و بعد شيشه ي شكسته شده را درب بندي نكند. بايد متذكر شد كه دماي پر شدن نوشابه در بطري بايستي بين 4/2-5/1 درجه سانتي گراد باشد. در حين توليد بايستي نظارت مستمر بر عملكرد و پارامترهاي فيلر داشته باشيم كه عبارتند از:

-فشار ديگ فيلر (BAR 5/4-4) -دماي نوشابه به ورودي فيلر () -فشار اسنيف (BAR 1/1) -كنترل سطح عصاره 30 درصد در مبحث پر كردن بايد توضيح دهيم كه عصاره كه در عصاره خانه توليد شده توسط پمپ و لوله‌هاي رابط به دستگاه‌هاي فلو ميكس وارد شده كه در فلوميكس عصاره با آب فاقد سختي رقيق سازي مي‌شود در ادامه مخلوط حاصله به كربو كولر منتقل شده كه در كربو كولر عصاره به كمك آمونياك سرد مي‌شود زيرا هر چه دما كاهش يابد قابليت گاز خوري افزايش مي‌يابد كه پس از سرد كردن گاز به عصاره تزريق مي‌شود و شربت گاز دار به ديگ فيلر منتقل شده و آماده ي پر شدن در بطري مي‌باشد.

پر شدن بطري بدين ترتيب است كه پس از قرار گرفتن بطرهاي تميز و شسته شده در مسير خط توليد، بطري‌ها توسط تسمه نقاله در يك مسير جمع شده و بطرف دستگاه پر كني نوشابه هدايت مي‌شوند و شربت به همراه گاز پس از عبور از رابطه‌هاي لوله أي در دستگاه فيلر به سر شير (سوزن) فيلر مي‌آيد.

بطري‌هاي خالي پس از قرار گرفتن دور دستگاه فيلر توسط پايه هايي به سمت بالا حركت مي‌كنند و فنر بالاي شير فيلر را فشرده مي‌كنند و سر شير فيلر به روي دهانه بطري قرار مي‌گيرد در اثر مكش هواي داخل بطري و باز شدن شير، بطري در طول مسير دوراني فيلر پر مي‌شود بطري‌هاي پر شده بعد از اينكه به انتهاي مسير دوراني فيلر رسيدند در اثر ضربه زدن تيغه أي باعث مي‌شوند كه شير بسته شده و در اثر پايين آمدن پايه زير بطري و فشار قسمت فنر بالاي شير بطري‌هاي پر شده از مسير دوراني فيلر جدا مي‌شوند و به طرف ستاره قسمت تشك زني فرستاده مي‌شوند. در قسمت دستگاه تشتك زن، تشتك‌ها از قسمت بالاي دستگاه طي عبور از حلقه أي رديف به رديف در مسير لوله‌اي شكل قرار مي‌گيرند و وارد جايگاه خود مي‌گردند سر بطري‌هاي پر شده با قرار گرفتن در اين جايگاه مخصوص تشتك و با فشار دستگاه لبه‌هاي تشتك روي دهانه بطري محكم بسته مي‌شود و سپس از زير دستگاه تشتك زن بيرون مي‌آيد و توسط نقاله متحرك به انتهاي خط توليد مي‌رود. سرعت دستگاه تشتك زن و فيلر بايد بوسيله ي چرخ دهنده كنترل شود تا همزمان با هم عمل پر كردن و تشتك‌زني انجام بگيرد.

 

[1]. Flomix

[2]. Innofill

[3]. Inn clean

[4]. casepaker