مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

فهرست مطالب:

چکيده

مقدمه ..1

فصل اول؛ طبيعت و نقاشان منظره پرداز

- انسان شرقی و غربی در مواجهه با طبيعت ....4

- ويژگی های منظره پردازی ايرانی و اروپايی .....7

فصل دوم؛ نقاشی معاصر ايران

- تفکر و نقاشی معاصر ايران ....18

- تحولات فرهنگی هنری دهه40-20 ..20

فصل سوم؛ حسين کاظمی

- در باره حسين کاظمی ...27

- نقدهای منتشر شده .....30

- تحليل آثار ..... 33

فصل چهارم؛ منوچهر يکتايی

- درباره منوچهر يکتايی ..............................................................................................51

- نقدهای منتشر شده ....................................................................................................56

- تحليل آثار ................................................................................................................61

فصل پنجم؛ ابوالقاسم سعيدی

- درباره ابوالقاسم سعيدی ..........................................................................................76

- نقدهای منتشر شده ..................................................................................................80

- تحليل آثار ..............................................................................................................82

فصل ششم؛ سهراب سپهری

- درباره سهراب سپهری .............................................................................................98

- نقدهای منتشر شده ................................................................................................101

- تحليل آثار ............................................................................................................104

فصل هفتم: نتيجه گيری

- نتيجه گيری ...........................................................................................................123

- فهرست منابع .........................................................................................................127

Abstract -

 

 

 

 

 

چکيده:

نقاشی معاصر ايران به دوره ای اطلاق می شود که از دهه 1320 آغاز شده است و تا کنون ادامه دارد. در اين رساله چهار تن از نقاشان که فعاليت خود را از دهه های آغازين اين دوران شروع کردند، مورد بررسی قرار خواهند گرفت؛ حسين کاظمی، منوچهر يکتايی، ابوالقاسم سعيدی و سهراب سپهری.

اين نقاشان به طور عمده طبيعت را وسيلة بيان کار خود قرار داده اند. انتخاب اين نقاشان بر اين ديدگاه استوار است که هر يک از آن ها از زاويه ای خاص و نگاهی شخصی به يک موضوع مشترک نگاه می کنند. تمامی آن ها از فرهنگ ايرانی سر بر می آورند و به دوره ای مشترک تعلق دارند، هر چند تحت تأثير فضاهای مختلف، تأثّرات متفاوتی در آثار آن ها آشکار می شود. در اين رساله سعی می شود تا با تأمل در مفهوم طبيعت و خوانش دوره کوتاهی از نقاشی معاصر ايران، سرانجام به طور جداگانه، با تأمل بر آثار هر نقاش به دنيای درونی او نزديک شويم. در اين سفر نگارنده سعی می کند با همدلی با خالق اثر به عميق ترين لايه های تخيل او نزديک شود. پايه چنين تحليلی بر نقد تخيلی استوار است. بر اين اساس وحدت و بقای خيالپردازی در توشه گيری از عناصر چهارگانه وجود؛ آب، باد، خاک و آتش به انسجام می رسد. در غير اين صورت پايه های تخيل سست است و اثر هنری اصيل در حد بازی های فرمی و تصويری تنزّل خواهد کرد. اين که تأثيرات بيرونی تا چه حد به اين دنيای درونی هنرمند راه می يابند و او چگونه در رسيدن به خلقت وجودی ناب اثر با عنصر خلق آن اثر يگانه می شود مورد تحليل قرار خواهد گرفت.

کليد واژگان: حسين کاظمی، منوچهر يکتايی، ابوالقاسم سعيدی، سهراب سپهری، طبيعت، نقاشی معاصر ايران، نقد تخيلی

مقدمه :

رابطه انسان و طبيعت رابطه ای ازلی است. از زمان سرآغاز انسان طبيعت را مأوای خود دانسته، گاه با آن در ستيز بوده و گاه آن را مورد پرستش و احترام قرار داده است، آن را زمينه تخيّل خود قرار داده است و با آن اسطوره پردازی کرده است. در اين رابطه ازلی است که جايگاه انسان در هستی معنا پيدا می کند و انسان از اين رهگذر به کشف و شهودی در وجود خود دست پيدا می کند. در هر زمان که انسان از طبيعت دور شده است گويی به اضمحلال وجود خود نزديک شده است. انسان شاعر، انسان عاشق، همواره در عميق ترين لايه های تخيّل پيام آور پيوند با هستی و عشق به طبيعت است.

از اين منظر، نقاشی منظره جلوه گاهی می شود تا نقاشان منظره پرداز منويّات و درونيّات خود را به مدد آن آشکار کنند. نقاشانی که طبيعت را مضمون کار خود قرار داده اند هر يک به شيوة خود در عناصر آن تخيّل می کنند. تخيّل، به اکتشاف نيروهای زنده در طبيعت می پردازد، آدمی را از قيد و بندها رها می کند و او را در اعماق عناصر طبيعی غوطه ور می سازد. تخيّل هنرمند همان روح است که با دنيا در می آميزد.

در اين رساله آثار چهار هنرمند معاصر ايرانی مطرح می شود که عناصر طبيعت را برای بيان هنری برمی گزينند؛ حسين کاظمی، منوچهر يکتايی، ابوالقاسم سعيدی و سهراب سپهری، چهار تن از چهره های معاصر نقاشی ايرانی هستند. تاريخ تولّد تمامی اين چهار نقاش به دهة اول قرن حاضر می رسد، هر چند، در تقسيم بندی ها، کاظمی و يکتايی، در نسل اول پيشگامان نقاشی معاصر ايران و سپهری و سعيدی در نسل دوم قرار می گيرند. هر چهار نقاش مسير سفر هنری خود را از تهران- پاريس آغاز می کنند، هر چند مسيرهای نسبتاً متفاوتی را در پيش می گيرند. همه اين نقاشان زبان طبيعت را برای بيان هنری خود انتخاب می کنند، اما هر يک به طبيعت از منظر خود نزديک می شوند.

بررسی آثار آن ها با استفاده از روش نقد تخيّلی بر اساس ابداعات گاستون باشلار[1] صورت می گيرد. در نظريات باشلار تخيّل به دو دسته بازتوليد و توليدی تقسيم می شود. در تخيّل بازتوليدی خلاقيتی ديده نمی شود، برخلاف تخيّل توليدی که بر پايه خلاقيت پديد می آيد. تنها هنرمندی می تواند تخيّل خلاق داشته باشد، که تخيّل او در ارتباط مستقيم با عناصر وجود قرار گيرد، وگرنه اثر او چيزی جز تکرار و تقليد و دگرگونی صورت نيست.

در اين تحقيق نقد براساس جستجو در زندگينامة هنرمند و يا تأکيد بر جنبه های ساختاری اثر هنری صورت نمی گيرد، بلکه نگارنده سعی دارد، در لايه ای عميق تر به عنصر خلقت وجودی اثر دست يابد و از طريق آن ارتباطی عميق تر را با خالق اثر برقرار کند.

برای کامل تر شدن بحث در فصول اول و دوم به شناخت ويژگی های منظره پردازی و مرور فضای اجمالی هنر معاصر ايران پرداخته می شود. از فصول بعد، هر فصل به تحليل آثار يک هنرمند اختصاص داده می شود.

 

 

 

 

 

فصل اول:طبيعت و نقاشان منظره پرداز

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

انسان غربی و شرقی در مواجهه با طبيعت :

برای درک و شناخت بهتری از منظره پردازی در نقاشی ايرانی، ناگزير به مقايسة آن با ساير تلاش هايی که در نقاط ديگر در اين زمينه صورت گرفته است، هستيم تا از اين رهگذر و در تقابل با ديگری به شناخت عميق تری از خود دست پيدا کنيم.

به طور کلی مکتبی با عنوان منظره پردازی[2]، که در آن پيکرة انسان به طور کامل حذف شود، در اروپا از قرن هفدهم ميلادی مطرح می شود و در ايران هيچ گاه با اين عنوان مطرح نمی شود." با اين وجود منظره همواره بخش جدايی ناپذير بسياری از نقاشی های ايرانی و اروپايی بوده است، چنانچه معدود آثاری در دوره ايلخانی، در جامع التّواريخ و کليله و دمنه يافت می شود که در آن ها بدون پرداختن به مضمونی داستانی تنها منظره پردازی وجود دارد و اثری از پيکره در آن ها مشاهده نمی شود. در اين دوره نقاشان چينی که در دوره سونگ صاحب مکتب منظره پردازی بودند به دربار ايران آمد و شد داشتند که تأثير آن ها بر اين منظره پردازی ها مشهود است." (مصاحبه با مهدی حسينی)

با توجه به اين مسأله در اين بخش ابتدا به توضيح مختصری از ديدگاه انسان شرقی و غربی در مواجهه با طبيعت می پردازيم و سپس ويژگی های مهم منظره پردازی ايرانی و اروپايی را مورد بررسی قرار می دهيم.

 

 

مفهوم طبيعت در نگاه انسان غربی، با توجه به تغيير در ديدگاه فلسفی او در طول زمان دچار دگرگونی شده است.

واژة طبيعت تا قبل از قرن هفدهم ميلادی به عنوان "آنچه زاده شد" به کار می رفته است. "در الهيّات قبل از عقل باوری سوبژه[3] به همه چيزها بيرون از من خطاب می شد و ابژه[4] به معنی تصاوير ذهنی ما بوده است. اما در دوران عقل باوری بعد از دکارت سوبژه تبديل به عالم يقين می شود يعنی پذيرش امر بيرونی وابسته به سوژه می شود و هيچ شیءای، مستقل از ذهن شناسنده معنا نمی يابد و در مقابل، ابژه تبديل می شود به آنچه بيرون از ذهن(سوبژه) است و مقابل نهادة صرف است. و در حقيقت اشياء شان الهی ندارند بلکه فقط شيئيّتی دارند که حقيقتشان وابسته به ذهن خلاق "من" نقاش دارد. اين نحوة تلقی، موجب تحميل نظام کلّيت گرا شد و اين کل گرايی دستگاه مند که به تصرف همه امور توسط خرد انجاميد، نوعی نگاه جديد به اشياء را شکل بخشيد که در وهلة نخست قرار يافتن کلّيتی در مقابل لنگرگاه نگاه بود، کلّيتی به مثابه تجلی توان صرف و خلاقيت انسانی وتخفيف طبيعت از پيش بوده. آنچه حائز ارزش می شود خلق دوباره عالم است در ذهن انسانی." (دادبه،1386،ص130)

اماّ در مقابل اين ديدگاه، انسان شرقی همواره نگاه سوبژکتيو خود به طبيعت را حفظ کرده است. برای مثال؛ "آيين بودا آموزه های شخص روشن شده و يا به سخن ديگر آيين روشن شدگی است. اين همان درک خود و جوهرة طبيعت جهان و رهايی روان از تن است، جوهر طبيعت، هستی است و کسی که هستی را درک کند به روشن شدگی می_ رسد."(سوزوکی،1368، ص46) "اين بينش يا نگاه ذنانه حالتی از جان هنرمند است که در آن جان او ميان خود و چیزهای ديگر پيرامونش جدايی و دويی نمی بيند."(شاملو.پاشايی، 1384،ص82) در تفکر شرقی طبيعت کلّ يکپارچه ای است که مظهر تجلّی پروردگار است. بديهی است در چنين تفکری انسان هيچ گاه خود را در ميان طبيعت و ذهنيت قرار نمی دهد. چنين انسانی ستايشگر طبيعت است و طبيعت هرگز به عنوان ابژه ای در دست او که بايد مورد شناسايی قرار گيرد، مطرح نشده است. او جزئی از طبيعت است و طبيعت در درون او جريان دارد.

 

[1]- Gaston Bachelard (1884-1962)

[2]- Landscape Painting

[3]- Subjectum

[4]- Objectum