مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

فهرست مطالب

عنوان صفحه

مقدمه. 1

بخش اول: صفت رذيله كبر

فصل اول: صفت کبر چیست؟. 3

آیات و روایات در مذمت کبر. 4

فصل دوم: عوامل تکبر و خود بزرگ بینی چیست؟. 6

کمال دینی.. 6

تکبر به واسطه کمال دنیایی.. 8

فصل سوم : درجات متکبرین.. 10

درجه اول.. 10

درجه دوم. 10

درجه سوم. 11

فصل چهارم: اقسام کبر. 11

فصل پنجم: پیامد تکبر چیست؟. 13

مفاسد تکبر. 13

وضعیت متکبرین در قیامت چگونه است؟. 15

فصل ششم: نشانه ها و علائم تکبر. 17

فصل هفتم : روش معالجه تکبر چیست؟. 21

1. معالجه علمی تکبر. 21

2. معالجه عملی تکبر. 25

 

بخش دوم : صفت رذیله حرص

فصل اول: مفهوم حرض چیست؟. 31

آیات و روایات در مذمت حرص.... 32

فصل دوم: چه عواملی باعث حرص ورزیدن می شود؟. 34

فصل سوم: اقسام حرص.... 35

مضرات حب جاه. 37

علت حب جاه چیست؟. 37

مفاسد و مضرات مال و ثروت فراوان:40

فصل چهارم: مفاسد حرص.... 42

مفاسد و پیامد حرص چیست؟. 42

پیامد اخروی حرص چیست؟. 44

فصل پنجم:روش درمان حرص چیست؟. 47

 

بخش سوم: صفت رذیله حسد

فصل اول: مفهوم حسادت چیست؟. 51

آیات وروایات در مذمت حسادت... 53

فصل دوم: مراتب حسد.. 55

فصل سوم : عوامل حسادت ورزیدن کدام است؟. 56

فصل چهارم: مفاسد و پیامد حسادت چیست؟. 64

پیامد اخروی حسد چگونه است؟. 68

فصل پنجم: نشانه های حسد.. 69

فصل ششم: راه درمان صفت ناپسند چیست؟. 70

اول) معالجه علمی حسادت 71

دوم) معالجه عملی حسد.. 72

خاتمه. 75

فهرست منابع. 77

 

مقدمه

انسان موجودی اجتماعی است که نیاز به ارتباط و تعامل با دیگران دارد و باید رفتار و اعمال خود را کنترل کند تا به رابطه او با دیگران لطمه ای وارد نشود پس برای انجام رفتار مناسب و سعادت خود در زندگی نیاز به شناخت خود وجهان اطراف دارد، از طرفی موانع متعددی وجود دارد که رشد و سعادت او را مختل می کنند مانند جهل، نفس اماره، غفلت از خدا و آخرت که باید مورد تفحص و بررسی قرار گیرند، پس هر کسی نیاز به شناخت آموزه های رفتار دینی دارد بررسی مباحث اخلاقی و کسب مهارت با استفاده از تجارب اساتید اخلاق بهترین روش در جهت بر طرف کردن جهل و اصلاح تفکرات و اتخاذ اهداف صحیح درزندگی می باشد.

البته باید در این وادی تلاش زیاد کرد و با تحمل رنج و مشقت نفس اماره را مهار کرد از طرفی تهذیب نفس نیاز به فرصت کافی و زمان طولانی دارد و با توسل به اهل بیت (ع) و الطاف الهی می توان صفات ناپسند اخلاقی را شناخت و ریشه کن کرد.

در این مقاله مختصر با تمسک به آیات قرآن کریم روایات اهل بیت(ع) و استعانت از نظرات اساتید معظم اخلاق : علامه مجلسی شیخ عباس قمی ملا احمد نراقی سید عبدا... شبر و امام خمینی به سه صفت مذموم حرص، حسد، کبر که اولین گناهان می باشند پرداخته شده و به تناسب سال مولانا از حکایات و اشعار جلال الدین بلخی در کتاب مثنوی معنوی استفاده شده است.

قدر مسلم سزاوار این است که مباحث اخلاقی توسط اساتید و علماء اخلاق سالکان و عارفان حق تبیین شود لذا ذکر این مطالب اخلاقی در این مختصر دال بر تهذیب اخلاق نگارنده نیست بلکه نسیم دلنواز دانش اساتید اخلاق است که با قلم نویسنده به رشته تحریر در آمده است.علت انتخاب صفات رذیله حرص حسد کبر روایت امام سجاد (ع) است که می فرماید:

اول چیزی که بوسیله آن نافرمانی خداوند شده، کبر بود و آن گناه شیطان بود آن هنگام که سر باز زد و تکبر ورزید و از کافران شد سپس حرص است و آن گناه آدم و حوا بود آن هنگام که خداوند به آن دو فرمود:« بخورید از هر جا که خواهید و نزدیک نشوید به این درخت که می شوید از ستمگران[1] »و آن دو دنبال چیزی رفتند که به آن نیاز نداشتند و این خوی در نژادشان تا روز رستاخیز در آمد و روی همین است که بیشتر آنچه آدمیزاد به جستجوی آن است چیزهایی است که به آن نیاز ندارد سپس حسد است و آن گناه فرزند آدم (ع) قابیل است آن هنگام که به برادرش حسد ورزید و او را کشت[2] »آنچه که از این روایات استنباط می شود این است که سه صفت کبر،حسد و حرص اولین گناهان و سرمنشاء و ریشه گناهان ديگر هستند که باید مورد بررسی قرار گرفته و عوامل ارتکاب مفاسد و روش درمان آنها را مورد تحقیق و مطالعه قرار داد. تا آدمی توان مبارزه با آنها را به دست آورد.مطالب مقاله شامل سه بخش کبر، حرص حسد می باشد که هر کدام از چند فصل تشکیل شده است.

 

 

بخش اول: صفت رذيله كبر

فصل اول: صفت کبر چیست؟

کبر در لغت به معنای بزرگی است[3]

کبر در اصطلاح : مرحوم نراقی می فرماید« کبر عبارت است از حالتی که آدمی خود را بالاتر از دیگری ببیند و اعتقاد برتری خود را بر غیر داشته باشد و این کبر صفتی است در نفس و باطن و از برای این صفت در ظاهر آثار و ثمرات چندی است که اظهار آن آثار را تکبر گویند»[4]

مرحوم شبر کبر را چنین تعریف کرده اند«کبر عبارت است از احساس راحتی و اعتماد و تکیه انسان بر اینکه خود را ازدیگران برتر می داند[5] »

مرحوم امام خمینی در حدیث رابع می فرماید:« کبر عبارت است از یک حالت نفسانیه که انسان ترفع کند و بزرگی فروشد بر غیر و اثر آن اعمالی است که از انسان صادر می شود و آثاری است که در خارج بروز کند که گویند تکبر کرد.»[6]

آنچه از سخنان بزرگواران برداشت می شود این است که کلام امام خمینی کامل تر است چون در تعریف خویش به باطنی بودن این صفت احساس بزرگی و فخر فروشی آن اشاره می کند.پس آدم متکبر خود را شخص مهم می داند گمان می کند برترین بنده خداست یا بهترین انسان روی زمین است اگر در واقعیت دارای کمال است آن را اظهار می کند و اگر کمالی ندارد با خود نمائی عیب خود را می پوشاند در این زمینه مرحوم نراقی می فرماید « آدم متکبر خودپسند است و حرکاتی انجام می دهد که بیانگر تکبر اوست مانند مضایقه کردن از همنشین شدن یا هم خوراکی با دیگران یا انتظار دارد دیگران به او سلام کنند و با حقارت و بی اعتنایی با دیگران سخن گفتن و خوامان راه رفتن که از آثار تکبر است و کسانی که گرفتار این صفت هستند گمراه گشته اند این صفت انسان را از رسیدن به فیوضات و سعادت باز می دارد چون مانع کسب اخلاق نیکو است زیرا خود را برتر از دیگران می داند پس نسبت به آنها تواضع و خیر خواهی ... ندارد[7].»

پس صفت تکبر مانع از انجام اعمال صالح است چون مهر و محبت دیگران در قلب او نیست که به آنها مهر ورزی کند بلکه قلب متکبر مالامال از احساس بزرگی و غرور است و نمی تواند با دیگران روابط حسنه برقرار کند.

آیات و روایات در مذمت کبر

1. خداوند متعال می فرماید «یطبع الله علی کل قلب متکبر حبار» اینگونه خدا بر قلب هر متکبر ستمکاری مُهر شقاوت می زند.[8]
2. خداوند می فرماید «سا صرف عن الذین یتکبرون فی الارض بغیر الحق من» آنان را که به ناحق در زمین تکبر می ورزند از آیات و نشانه های خود رو گردان خواهم کرد.[9]
3. خداوند می فرماید «ان الله لا یحب المستکبرین« بدرستی که خداون مستکبرین را دوست ندارد. و می فرماید «مسجد الملائکه کلهم اجمعون الا ابلیس استکبر و کان من الکافرین» پس همه فرشتگان یکسره سجده کردند مگر ابلیس که تکبر نمود و از کافران شد.[10]
4. خداوند می فرماید «قال فاهبط منها فما یکون لک ان تتکبر فیها فاخرج انک من الصاغرین [11]»
5. خداوند می فرماید از آن (مقام) فرو شو تو را نرسد که در آن تکبر نمایی پس بیون شو که تو از خوارشدگانی [12]
6. پیامبر خدا فرمود: منفورترین مردمان شخص متکبر است.[13]
7. پیامبر خدا(ص) فرمود:کسی که استکبار ورزد خداوند او را پست گرداند [14]
8. امام صادق (ع) فرمود: پیامبر(ص) فرمود: بزرگترین تکبر پست شمردن مردم و استخفاف نسبت به حق
9. عبدالعلی بن اعین می گوید: عرض کردم پست شمردن مردم است و استخفاف حق چیست؟ امام فرمود: در برابر حق نادانی کند و از اهل حق بد گوید پس هر که چنین کند با خداوند بر سر آنچه برازنده خداست با او به ستیز برخاسته است.[15]
10. امام علی(ع) فرمود: تکبر نورزد مگر کسی که پست است.[16]
11. امام صادق (ع) فرمود : تکبر در بدترین مردم است از هر جنسی که باشد، کبر و بزرگ منشی لباس مخصوص خداوند است..
12. امام صادق (ع) فرمود: هیچ بنده ای نیست جز اینکه بر سرش لگامی است وفرشته ئی است که آنرا نگه می دارد و هر گاه گردنکشی کند فرشته باو گوید فروتنی کن خدا پستت کند سپس همواره نزد خود بزرگترین مردم و در چشم مردم خوارترین آنها باشد.[17]
13. امام علی فرمود: کسی که تکبر داشته باشد عالم نمی شود[18].

 

فصل دوم: عوامل تکبر و خود بزرگ بینی چیست؟

مرحوم شبر می فرماید« خود بزرگ بینی همیشه از اعتقاد به وجود یک صفت کمالی در خود سرچشمه می گیرد که صفت کمالی یا مربوط به دین است یا دنیا.کمال دینی عبارت از علم و عمل است و کمال دنیوی عبارت است از اصل و نسب جمال قوت مال و کثرت یاران.

کمال دینی:

1- تکبر به علم کسی که به خاطر علمش دچار تکبر شود[19]» مرحوم امام خمینی در این زمینه کبر در میان حکما و فقها و عرفا توضیحاتی فرمودند : 1ـ کبر در حکما چون خود را صاحب برهان می دانند به سایرین با نظر حقارت نگاه می کنند در حالیکه حکیم کسی است که بواسطه علم به مبدا و معاد تکبر نمی کند و دارای صفت تواضع است خدای متعال لقمان را حکمت عطا فرمود به نص قرآن شریف و از دستورات آن بزرگوار به فرزندش آن است که خدای تعالی نقل می فرماید وَ لا تُصَعِر خَدَّکَ لِلناسِ وَ لا تَمشِ فِی الاَرضِ مَرَحاً اِنَّ اللهَ لا یُحِبُ کُلَّ مُختالٍ فَخورٍ به تکبر از مردم رخ متاب و به نخوت در زمین راه مرو به درستی که خداوند هیچ گردن فراز خودستایی را دوست نمی دارد.[20]

 

[1]-سوره اعراف آیه 19

[2]- اصول کافی ج 4 ص 5

[3]- المنجد

[4]-مواج العاده ص 278

[5]

[6]-اخلاق بشر ص 248

[7]-اربعین حدیث ص 79

[8]سوره مومن آیه 35

[9] سوره مومن

[10]سوره اعراف

[11]سوره نحل

[12]ص74073

[13]سوره اعراف

[14]بحار ج78، ص 231

[15]امالی صدوق، ص 395

[16]کافی،ج 3، ص 423

[17]غرر الحکم، 9467

[18]کافی، ج 3، ص 423

[19]غرر الحکم، 7464

[20]اخلاق البشر