مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

فهرست مطالب

عنوان صفحه

مقدمه........................................................................................................................................... 2

زيربنا و اصول رشد حركتي. 3

الف) اهميت مطالعه رشد. 3

ب) ماهيت رشد. 5

پيوستگي يا ناپيوستگي رشد. 5

يك دورهي رشد يا چند دورهي رشد. 6

اهميت طبيعت، تربيت.. 7

ديدگاه متعادل: ديدگاه رشد به صورت مادام العمر. 8

ديدگاههاي نظري در مطالعه رشد حركتي. 9

ديدگاه باليدگي. 10

ديدگاه شناختي. 11

ديدگاه تكليف رشدي.. 14

ديدگاه بوم شناختي. 15

نظريه نظامهاي پويا15

نظريه ادراكي- كنشي. 18

واژههاي مهم در مطالعه رشد حركتي. 19

سنجش نمو و باليدگي. 23

عوامل موثر بر رشد حركتي. 27

جهت رشدي.. 27

سرعت نمو. 28

دورههاي بحراني و حساس يادگيري.. 30

تفاوتهاي فردي.. 30

پديدآيي نوعي و پديدآيي فردي.. 31

تحريك يا محروميت.. 31

چاقي. 33

منابع. 34

 

مقدمه:

امروزه ماهيت و اهميت رشد و آشنايي با ديدگاه­هاي نظري مختلف درباره مفهوم كلي رشد و نيز درك واژه­ها و مفاهيم بسيار مهم در رشد حركتي كه مباني و اصول رشد حركتي به آن وابسته است از اهميت خاصي برخوردار مي­باشد. با استفاده از شناخت عوامل موثر بر رشد حركتي به بررسي زير بناي اين علم مي­پردازيم. با توجه به اينكه موضوع رشد انسان بسيار پيچيده و متنوع است بايد به ضرورت آن واقف باشيم و آن را به خوبي و با دقت تمام مورد مطالعه قرار دهيم و در اين راستا به تفاوتهاي موجود بين قابليتهاي نوزادان، كودكان، نوجوانان و بزرگسالان، توجهي ويژه بايد داشت و مطالعه و بررسي اجمالي دوره­هاي مختلف زندگي برحسب سن تقويمي در يك جدول مناسب را مدنظر قرار مي­دهيم. اميدواريم با بررسي و مطالعه سرفصلهاي فوق و رشد حركتي انسان هر چند اطلاعات كاملي بدست نمي­آوريم ولي اين قدمي است در راه پي بردن به اهميت رشد حركتي انسان در طي زندگي خويش.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

زيربنا و اصول رشد حركتي

اهداف:

- آگاهي از ماهيت و اهميت رشد

- آشنايي با ديدگاه نظري در مورد مفهوم رشد

- درك واژه­ها و مفاهيم مهم در رشد حركتي

- شناخت عوامل موثر بر رشد حركتي

در اين بخش به زيربناي علم رشد حركتي مي­پردازيم. در اين بخش موضوعاتي مطرح مي­شوند كه مخاطبان را نسبت به اصول رشد و استفاده از آنها براي برنامه­ريزي­هاي آموزشي و تمريني سنين مختلف آگاه مي­سازد.

الف) اهميت مطالعه رشد

موضوع رشد انسان بسيار پيچيده و متنوع است و براي مطالعه آن لازم است در درجه اول به ضرورت آن واقف بود. ضرورت و اهميت مطالعه رشد را مي­توان از سه زمينه بررسي نمود: ۱- تعامل حيطه­اي ۲- باليني و درماني ۳- برنامه­ريزي آموزشي.

براي شناخت رشد بايد دانست كه شرايط تغيير رفتار حركتي ناشي از تغييراتي است كه در ساير ابعاد وجودي انسان شامل شناختي، عاطفي يا اجتماعي به وجود مي­آيد. شناخت تغييرات همه جانبه در انسان موجب افزايش دانش ما راجع به كل بدن و سير تكاملي آن خواهد گرديد. كاربرد عملي اين مسئله در اين است كه اگر متخصصان و مربيان به اصل تعاملي حيطه­ها واقف باشند مي­توانند از آن بيشتر بهره­مند شوند. براي مثال، تجويز فعاليتهاي حركتي براي كودكان به طور غير مستقيم موجب رشد عاطفي مي­شود به اين دليل كه خود پنداره يا شناخت فرد نسبت به خود و توانايي­­هاي خود افزايش يافته است. همين طور در مورد حيطه­هاي شناختي و اجتماعي چنين تعامل نزديكي وجود دارد كه اساس برخي از نظريه­هاي رشد مبتني بر چنين تعاملاتي بوده­اند.

آگاهي از زمينه­هاي رشد داراي كاربردهاي ديگري نيز مي­باشد. براي مثال اگر روند تغييرات الگوهاي رشدي در طول زندگي به خوبي مشخص شده باشد از آن مي­توان براي شناسايي اختلالات و ناهنجاري­ها و درمان آنها استفاده نمود. براي مثال اگر در نوزادي حركات بازتابي كه در محدوده زماني معيني ظاهر و ناپديد مي­شوند، وجود نداشته باشد حاكي از اختلال در رشد دستگاه­هاي بدن بوده و چنين فردي نياز به رسيدگي جدي دارد. همچنين در مورد ساير رفتارهاي حركتي و غيرحركتي انسان كه شناخته شده­اند، وجود محدوده زماني ظهور و سرعت پيشروي و باليدگي داراي اهميت باليني مي­باشد. بنابراين متخصصان رشد يا پزشكان اطفال و كودكان، وقتي قادر به تشخيص وضعيتهاي غيرطبيعي و ارائه راهكارهاي درماني مناسب خواهند بود كه از روند رشد حيطه­هاي مختلف انسان آگاه باشند.

آخرين موضوع مهمي كه در مورد اهميت شناخت رشد مي­توان بيان نمود اين است كه رشد شالوده آموزش مي­باشد نه يادگيري. به اين معني كه اگر مربيان آموزشي بهترين وضعيت را براي انتقال مفاهيم آموزشي فراهم نمايند ولي از زمينه­هاي رشدي آموزنده­ها مطلع نباشند قادر به ايجاد تغييرات سازنده در آنها نخواهند بود. براي مثال اصل تفاوتهاي فردي در رشد حاكي از آن است كه زمانبندي و سرعت رشد الگوهاي حركتي و توانايي­هاي پايه در بين افراد مختلف، متفاوت است و از اين رو يك برنامه آموزشي نمي­تواند متناسب نيازهاي افراد مختلف باشد. براي آن كه برنامه آموزشي نيازهاي افراد را برآورده سازد، بايد به جاي متوسط توانايي­هاي جمعي، برحسب توانايي­هاي فردي تنظيم شود. تدوين برنامه­هاي تربيت بدني متناسب رشدي در مقايسه با روشهاي سنتي، به منظور توجه به نيازهاي فردي در آموزش مهارتها پيشنهاد شده­اند و در برنامه­ريزي به تعامل سه گانه فرد- محيط- تكليف تاكيد دارند. بر اين اساس، وقتي فعاليتهاي تربيت بدني مفيد خواهند بود كه نوع مهارتهاي آموزشي و شرايط محيط آموزش اهم از انساني و غيرانساني با توجه به تجارب، سن، بلوغ، رشد الگوها و توانايي هر فرد انتخاب شود. چه بسا برنامه­اي براي فردي موثر است ولي براي ديگري غير موثر مي­باشد.

ب) ماهيت رشد

منبع بزرگ اطلاعات ما در مورد رشد انسان بين- رشته­اي است كه از تركيب تلاشهاي افراد در حوزه­هاي مطلاعاتي متعدد به دست آمده است. چون براي رفع مشكلات روزمره تمام سنين به راه حلهايي نياز داريم، دانشمنداني از روان شناسي، جامعه شناسي، انسان شناسي و زيست شناسي با متخصصاني از حوزه­هاي كاربردي از جمله تعليم و تربيت، پزشكي، بهداشت و تربيت بدني در امر پژوهش همكاري مي­كنند. بنابراين حوزه­ي رشد انسان تركيبي از همكاري­هاي گوناگون مي­باشد. در مورد ماهيت رشد نقطه نظرات متفاوتي ارائه شده است كه مي­توان به صورت چالشهاي بنيادي و تاريخي به برخي از آنها اشاره كرد. از جمله: آيا روند رشد پيوسته است يا ناپيوسته؟ آيا يك دوره­ي رشد وجود دارد يا چند دوره­ي رشد؟ آيا در تعيين رشد عوامل طبيعي مهم­ترند يا محيطي؟

پيوستگي يا ناپيوستگي رشد

چگونه مي­توانيم تفاوتهاي موجود بين قابليتهاي نوزادان، كودكان، نوجوانان و بزرگسالان را به بهترين وجه توصيف كنيم؟

از يك نظر نوزادان و كودكان به مانند بزرگسالان به دنيا پساسخ مي­دهند. تفاوت بين آنها صرفا مربوط به مقدار يا پيچيدگي رفتار است. اگر اين درست باشد، پس تغيير در تفكر افراد خدرسال بايد پيوسته باشد. فرايندي كه نشان دهنده افزايش تدريجي در مهارتهاي يكساني است كه از آغاز در ما وجود داشته­اند.

ديدگاه ديگري معتقد است كه نوزادان و كودكان داراي شيوه­هاي تفكر، احساس و رفتار منحصر به فردي هستند و بايد آنها را در شرايط خودشان درك كرد. اگر اين ديدگاه درست باشد، پس رشد فرايند ناپيوسته است كه در مقطع زماني خاصي آگاهي­هاي جديد نمايان مي­شوند.

نظريه­هايي كه ديدگاه ناپيوسته را قبول دارند، بر مفهوم مرحله تاكيد دارند. مرحله تغييرات كيفي جنبه­هاي شناختي، عاطفي و رفتاري انسان در دروه خاصي از زندگي مي­باشد. در نظريه­هاي مرحله­اي رشد شبيه به بالا رفتن از پلكان است، به طوري كه هر پله نسبت به پله قبلي سازمان يافته­تر و پيشرفته­تر مي­باشد. ويژگي ديگر مرحله اين است كه تغيير در هر مرحله بسيار ناگهاني است نه تدريجي. پياژه ويژگي­هايي را براي مرحله زكر كرده است كه شرح ذيل هستند:

۱- خصلت اصلي مرحله تغييرات كيفي مي­باشد؛ هر مرحله شامل رفتار تازه­اي است كه در مرحله قبلي وجود ندارد.

۲- مراحل بعدي نتيجه پيوستگي و ارتباط مرحله قبلي هستند؛ خصلتي كه به آن يكپارچگي مرتبه­اي مي­گويند.

۳- مراحل رشد الگوي حركتي معيني براي كليه افراد يكسان است.

۴- حركت به طرف مرحله تازه با عدم تعادل بين ساختارهاي ذهني كودك و محيط تحريك مي­شود. اين فرايند تعادل در پايان هر مرحله به طور نسبي پايدار است، ليكن در دوره انتقال بين مراحل ناپايدار مي­گردد.

يك دوره­ي رشد يا چند دوره­ي رشد

همواره فرض شده است كه مراحل در افراد و فرهنگها همگاني هستند. يعني اين كه افراد در تمام محيط­ها روند رشدي يكساني را طي مي­كنند. حوزه­ي رشد انسان پي برده كه كودكان و نوجوانان در موقعيت­هاي متفاوتي زندگي مي­كنند؛ يعني تركيبي از موقعيتهاي فردي و محيطي منحصربه فردي را تجربه مي­كنند. براي مثال، يك كودك خجالتي كه از لحاظ ژنتيكي مستعد ترسو بودن است در مقايسه با ساير كودكاني كه به راحتي معاشرت مي­كنند در محيط متفاوتي پرورش مي­يابد. تجربه زندگي بين كودكاني كه در جوامع روستايي زندگي مي­كنند با كودكان مناطق شهري متفاوت است. چنين اختلافاتي مي­توانند بر قابليتهاي شناختي، عاطفي، اجتماعي و حركتي آنها اثرات قابل توجهي داشته باشند. بنابراين بهترين وضعيت مطالعه رشد آن است كه به مجموعه­ي عوامل فردي، محيطي و تكليف با هم توجه شود.

اهميت طبيعت، تربيت

هر ديدگاه رشدي ضمن اين كه روند رشد انسان را توصيف مي­كند به علل آن نيز مي­پردازد. آيا عوامل ژنتيكي(طبيعت) مهم ترند يا محيطي(تربيت)؟ مجادله قديمي كه داراي تاريخچه گسترده­اي مي­باشد. منظور از طبيعت، موهبتهاي زيستي فطي است؛ يعني اطلاعات وراثتي كه در لحظه­ي لقاح از والدين به نسل بعدي منتقل مي­شوند. همه انسانها با تواناييهاي ذاتي و خدادادي به دنيا مي­آيند. منظور از تربيت، نيروهاي پيچيده­ي دنياي مادي و اجتماعي است كه ساختار زيستي و تجربيات ما را در قبل و بعد از تولد تحت تاثير قرار مي­دهند. مهارتها خصيصه­هايي هستند كه از محيط كسب مي­شوند. تفاوت بين برخي از نظريه­ها در تاكيد جداگانه آنها بر وارثت يا محيط است. برخي معتقدند كه رفتار ناشي از عوامل ژنتيكي است در حالي كه برخي معتقد به تاثر تجارب محيطي هستند. ديدگاه­هايي كه بر عامل وراثت تاكيد دارند به ثبات معتقدند، در حالي كه ديدگاه­هايي كه بر عامل محيط تاكيد دارند به انعطاف­پذيري معتقدند.

در ديدگاه­هاي جديدتر تركيبي از عوامل ژنتيكي و محيطي در رشد مد نظر مي­باشد. بنابراين رفتارهاي حركتي از هر دو خصيصه ثبات و تغييرپذيري برخوردار است. در واقع مواضع بسياري از نظريه­هاي قبلي تعديل شده است.

ديدگاه متعادل: ديدگاه رشد به صورت مادام العمر

در نيمه اول قرن بيستم فرض مي­شد كه رشد در نوجواني متوقف مي­شود. نوزادي و كودكي را به صورت دوره­هاي تغير شكل سريع، بزرگسالي را به صورت فلات و پيري را به صورت دوره افول در نظر مي­گرفتند. تغيير ماهيت جوامع مختلف، پژوهشگران را نسبت به اين عقيده كه رشد مادام العمر است، متمايل كرد. متوسط عمر در اثر بهبود تغذيه، بهداشت و مراقبتهاي پزشكي افزايش يافته است و در برخي از جوامع به بيش از ۸۰ سال مي­رسد. همچنين شمار سالمندان نيز رو به افزايش است و حتي بسياري از آنها نيز فعالتر و سالمتر از گذشته هستند.

ديدگاه رشد مادام العمربه طور پيچيده­تري رشد را تبيين مي­كند. براساس اين ديدگاه، رشد محدود به زمان خاصي نمي­باشد بلكه در تمام دوره زندگي و از زمان لقاح تا مرگ ادامه دارد.

يكي از طبقه­بندي­هاي موجود در مورد دوره­هاي رشدي انسان، سن تقويمي است. اين روش اگرچه متداول مي­باشد ولي از دقت كمي برخوردار است. سن تقويمي بر حسب سال/ماه محاسبه شده و از زمان تولد تا مرگ را شامل مي­گردد. در جدول شماره ۱-۱ طبقات سني دوره­هاي مختلف زندگي نشان داده شده است. در مورد اطلاعات جدول بايد به دو نكته توجه داشت. اول اينكه، زندگي انسان از دوره­هاي مجزايي تشكيل شده است كه بر حسب سن تقويمي طول هر دوره مشخص مي­شود. دوم اين كه، رشد با سن مرتبط است ولي وابسته به آن نيست و كاربرد سن تقويمي صرفا به منظور تخمين تقريبي از سطح رشدي مي­باشد.

يكي از پيش­فرضهاي اين ديدگاه اين است كه اهميت همه­ي دوره­هاي زندگي انسان يكسان مي­باشد و هيچ دوره­اي بر ديگري ترجيح ندارد. در هر دوره تغييراتي صورت مي­گيرد كه بر مسير آينده تغييرات فردي موثر خواهد بود. در واقع هر دوره با برنامه­هاي خاصي ادامه مي­يابد و فرصتهايي را در اختيار فرد قرار مي­دهد.

پيش فرض ديگر ديدگاه مادام العمر اين است كه رشد به صورت چند بعدي و چند جهتي مي­باشد. منظور از رشد چند بعدي، يعني رشد همه حيطه­هاي انسان را در بر مي­گيرد بدني، عاطفي، شناختي، اجتماعي. در طول عمر رشد حداقل در دو جهت انجام مي­شود. يكي در جهت پيشرفت و سازندگي و ديگري در جهت پسرفت يا كاهش. در واقع رشد تركيبي از تغييرات افزايشي و كاهشي در رفتارهاي انسان است. براي مثال تغييرات راه رفتن در سنين اوليه، حاصل آميختگي دستگاه­هاي مختلف بدن و رسيدن به وحدت است، در حالي كه در سنين پيري، زوال دستگاه­ها عامل تغييرات الگوي راه رفتن مي­باشد.

آخرين پيش فرض ديدگاه رشد مادام العمر شكل­پذيري آن است. در واقع انسان در هر سني از قابليت پاسخ به شرايط محيطي برخوردار مي­باشد. ولي نوع آموزش بايد درخور همان دوره سني باشد. در همين مورد بايد به دو مسئله واقف بود. اول اين كه قابليت شكل­پذيري در طول زمان كاهش پيدا مي­كند و دوم اين كه از اين بابت بين افراد تفاوت وجود دارد.