مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

مرکز دانلود تحقیق رايگان دانش آموزان و فروش آنلاين انواع مقالات، پروژه های دانشجويی،جزوات دانشگاهی، خلاصه کتاب، كارورزی و کارآموزی، طرح لایه باز کارت ویزیت، تراکت مشاغل و...(توجه: اگر شما نویسنده یا پدیدآورنده اثر هستید در صورت عدم رضایت از نمایش اثر خود به منظور حذف اثر از سایت به پشتیبانی پیام دهید)

نمونه سوالات کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور (سوالات تخصصی)

نمونه سوالات کارشناسی دانشگاه پیام نور (سوالات تخصصی)

نمونه سوالات دانشگاه پيام نور (سوالات عمومی)

کارآموزی و کارورزی

مقالات رشته حسابداری و اقتصاد

مقالات علوم اجتماعی و جامعه شناسی

مقالات روانشناسی و علوم تربیتی

مقالات فقهی و حقوق

مقالات تاریخ- جغرافی

مقالات دینی و مذهبی

مقالات علوم سیاسی

مقالات مدیریت و سازمان

مقالات پزشکی - مامایی- میکروبیولوژی

مقالات صنعت- معماری- کشاورزی-برق

مقالات ریاضی- فیزیک- شیمی

مقالات کامپیوتر و شبکه

مقالات ادبیات- هنر - گرافیک

اقدام پژوهی و گزارش تخصصی معلمان

پاورپوئینت و بروشورر آماده

طرح توجیهی کارآفرینی

آمار سایت

آمار بازدید

  • بازدید امروز : 2021
  • بازدید دیروز : 1603
  • بازدید کل : 13041478

مقاله 8- بررسي نقوش البسه قاجار


مقاله 8- بررسي نقوش البسه قاجار

فهرست مطالب

مقدمه.. هـ

فصل اول: نقاشي قاجار

1-1.نقاشی ایرانی.. 2

1-2. هنر دوره ی قاجاریه. 6

1-3. نقاشی قاجار7

1-3-1. نگارگری در دوره قاجار10

1-3-2. نقاشی قهوه خانه ای.. 11

1-3-3 . نقاشی پشت شیشه. 15

1-4. ويژگيهاي كلي (بصري، محتوايي) هنر دوره ي قاجار17

 

فصل دوم:پوشاک در دوره ی قاجاریه

1-2. پوشاک مردان.. 19

1-1-2. پیراهن زیر یا زیرپوش.... 19

2-1-2. پیراهن رو. 19

2-1-3. ارخالق و جليقه. 20

2-1-4. قبا يا جبّه. 20

2-1-5. كليجه. 21

2-1-6. شال كمر و كمربند. 22

2-1-7. سرداري.. 22

2-1-8. كَينَك يا كَفَنك... 23

2-1-9. عبا و شنل.. 23

2-1-10. شلوار24

2-1-11 .پوشش سر. 24

2-1-12.پوشش پا26

2-1-13. زيور آلات... 28

2-2. پوشاك نبرد. 28

2-3 .پوشاك زنان.. 29

2-3-1 .پيراهن.. 30

2-3-2 پوشاك زنان خدمتكار در زمان مظفرالدين شاه قاجار31

2-3-3 دامن.. 31

2-3-4. ارخالق يا نيم تنه. 33

2-3-5 . شلوار و تنبان يا دامن شلواري.. 34

2-3-6 .كليجه يا شاپكين.. 34

ب

2-3-7 .پوشش سر. 34

2-3-8. پوشش پا37

2-3-9. زيور آلات... 39

2-4. پارچه بافي.. 41

 

فصل سوم:تجزيه و تحليل

نقوش البسه قاجار43

3-1. طرح و نقشه ي پارچه هاي قاجار44

3-2. نقوش ایرانی در دوران قاجار45

3-3. نقوش انساني در پارچه هاي ساساني قاجار47

3-4. نقوش حيواني در پارچه هاي دو دوره ساساني و قاجار48

3-5. نقوش حيوانات اسطوره اي در پارچه هاي ساساني و قاجار49

3-6. نقوش گياهي در پارچه هاي ساساني و قاجار50

3-6-1. بته جقه. 50

3-6-3. نقوش ختايي و اسليمي.. 58

3-6-4. نقوش هندسی.. 61

نتيجه گيري.. 64

منابع و مأخذ. 65

 

چكيده

پژوهش حاضر به عنوان بررسي نقوش البسه در نقاشي قاجار نگاهي دارد به نقاشي قاجار، كه از دوره ي زند شروع مي شود و تا دوره ي قاجار و كمي بعد از آن ادامه يافته است. اين مكتب همه ي ويژگيهاي موضوعي و كاربردي يك مكتب نقاشي را دارد. كه بيشتر از تلفيق ويژگيهاي هنر نقاشي سنتي ايران با عناصر و شيوه هاي نقاشي اروپا شكل گرفت كه بر اين اساس در فصل اول به معرفي هنر دوره قاجار پرداخته شده است.

سپس در فصل دوم انواع البسه ي قاجار معرفي شده است و در نهايت به بررسي و تحليل نقوش مورد استفاده در البسه ي قاجار پرداخته شده است نتيجه آنكه اين تحقيق به روش توصيفي، كتابخانه اي و از طريق جستجو در پايگاههاي اطلاع رساني و همچنين بازديد از موزه هاي مجلس و كاخ گلستان گردآوري شده است.

 

واژگان كليدي: پوشاك دوره ي قاجار، نقاشي قاجار، نقاشي ايران،‌ پوشاك اسلامي

 مقدمه:

هنر پوشاك و تصويرسازي با يكديگر هميشه در ارتباط بودند چرا كه نقوش روي پوشاك برگرفته از نقاشي و نگارگري و ساير هنرهاي هر دوره بوده است.

قرن 12 ه.ق برای ایران دوران بسیار آشفته ای بود؛ با وجود آن که نادرشاه افشار به مدت 12 سال از 1148 تا 1160 ه.ق و پس از او کریم خان زند از 1172 تا 1193 ه.ق (مدت بیست و یک سال) تا حدی هر یک توانستند آرامش و ثبات را یکی در خراسان و اطراف آن و دیگری در خطه ی فارس به وجود آورند. ولی این آشفتگی در سایر نقاط همچنان ادامه داشت.

وآقامحمدخان قاجار که به دست عادل شاه افشار مقطوع النسل شده بود و به قولی به عنوان گروگان در دربار کریم خان زند اقامت داشت، پس از فوت او به مازندران رفت و قبایل قاجار را زیر فرمان خود درآورد. و تهران را پایتخت خود قرار داد و با نام اولین پادشاه قاجار از 1202 ه.ق سلطنت خود را آغاز کرد.

او پس از آن با وجود مقاومت لطفعلی خان زند سرانجام در بم کرمان او را دستگیر و سپس کور کرد و در تهران کشت. او پس از تصرف مناطقی چون فارس و کرمان و ایروان و غیره در سال 1210 تاجگذاری کرد و سپس به دست سه تن از ملازمین خیانت کار خویش کشته شد.

بدین ترتیب قاجاریه از سال 1210 تا 1340 ه.ق که احمدشاه از سلطنت خلع شد بر ایران حکومت کردند ولی به سبب سست عنصر بودن و تجمل پرستی برخی از پادشاهان چون فتحعلی شاه، زمینه انحطاط فرهنگ و تمدن ایران زمین فراهم شد و چون در مقابل انقلاب صنعتی 1848م. فرانسه عکس العملی از خودشان ندادند. به قولی پس مانده های حاصل از این انقلاب صنعتی نصیب شان شد که در تمدن و سنت دیرین تأثیرگذارد و در نتیجه ی ارتباط مستقیم با فرهنگ و تمدن غرب که با رفت و آمدهای سیاحان و تجار و مسافرت های پی در پی پادشاهان ایران و عمال شان به فرانسه حاصل شد، مظاهر این تمدن و فرهنگ در شکل دامن شلیته های زنان دوره قاجاریه پدیدار گشت. به هر حال پوشاک در دوره قاجاریه دو دوره جداگانه را شامل می شود:

هـ

دوره ی اول دوره ای است که با آمدن تجار و سیاحان اروپایی به ایران و مسافرت ناصر الدین قاجار به اروپا همان طور که قبلا اشاره کردیم تحول چشمگیری در پوشاک به وجود آمده و این تغییر و تحول عموما برای مردان در شلوارها و کلاه ها و برای زنان در دامن ها و شلیته ها، بیش تر مشاهده می شود. آثار فراوان باقی مانده از این دوره چون سفرنامه ها، نقاشی های رنگ و روغن، نقش برجسته ها و نیز اواخر سلطنت قاجاریه، عکس ها مبین مظاهر تمدن و انواع پوشاکی است که در آن دوره وجود داشت و ما به شرح هر یک از نقوش مورد استفاده در پوشاك قاجار كه شامل بته جقه و انواع آن و نقوش اسليمي و نقوش هندسي مي باشد، مي‌پردازيم.

با مطالعه تطبيقي ميان ويژگيهاي كلي و موضوعات هنري دو دوره ي ساساني و قاجار مي توان به تشابهات و مشتركات جالب توجه و غير قابل انكار اين دو دوره ي تاريخي ايران زمين با فاصله ي حدود هزار و سيصد سال پي برد.

با توجه به اينكه موضوعات و كليات هندسي اين دو دوره داراي چنين مشتركاتي هستند پس در تمامي انواع گوناگون شيوه هاي هنري از جمله هنر پارچه بافي ساساني و قاجار به صورت پنهان رخ نمايي كرد.

و بر مبناي هنر عالي و با شكوه ساساني، كه خود تبلور ميراث هنر فاخر ايران باستان بود، مجموعه اي چنان متعالي فراهم آورد كه نه تنها خود در حدي عالي از اهميت و اعتبار قرار گرفت، بلكه تا قرن هاي متمادي هنر تمامي جهان اسلام را زير نفوذ و تاثير خود گرفت و تا به دو سمت نزديكترش، يعني هند و عثماني، چنان گسترده شد كه معنا و شيوه ي خود را- تا دو سه قرن- جايگزين شيوه هاي مرسوم هنري آنجاها كرد.[1]

نقاشي مينياتور ايراني- مختصر كنم- چند عنصر ذهني و عملي اصلي دارد؛ نخست اينكه در كنار ظاهر ظريف و محدودش، مجموعه اي از هستي معنوي و عرفاني ايرانيان پس از اسلام تا قرن دوازدهم هجري قمري را تصوير مي كند و به نحوي غير مستقيم و تمثيلي، اما به شكلي بسيار ظريف و عميق، از عهده ي اين وظيفه خطير برمي آيد.

پس هر آنچه كه- به هر بهانه اي، از فرش و سفالينه ي نقاشي شده تا كاشي و حكاكي روي فلز و نقاشي صفحات كتاب ها- خلق مي كند به نوعي، تصويرگر جستجوي انساني است در آرزوي يافتن آن كمال بي‌نقصاني كه به باغ بهشت اش وعده داده اند.

ديگر اينكه با فروتني و حوصله ي تمام، همه ي محدوديت هاي از پيش تعيين شده اش را مي شناسد و مي‌پذيرد؛ از فرودستي اش نسبت به خوشنويسي تا نامقبولي اش در ذهن و سنت قانونگذاران سختگير دورانش؛ از جاي اندكي كه خوشنويس در كتاب ها برايش باقي مي گذاشت تا در همان اوراق، موضوعات انتخاب شده از جانب خوشنويس را نقاشي كند، تا مساحت مختصر و محدود صفحات زمينه ي كار، كه به ناچار از سطح كوچك قطع كتاب ها فراتر نمي رفت.

ديگر اينكه نقاش ايراني تصويرگر كتاب ها ناچار بود از موضوعاتي پيروي كند كه در كتاب هاي ادبي و تاريخي و ديوان هاي شعرا مي آمد و او بنا نداشت موضوعي را بي ارتباط با متن كتاب ها تصوير كند و تا زماني طولاني ممكن نشد كه از متن هاي ادبي جدا و مستقل شود.

از عناصر فني اصلي نقاشي ايراني، در وهله ي اول، به ظرافت هوش رباي آن بايد اشاره كرد كه گذشته از ايجاد تمركز و دقت فراوان،‌ نوعي رياضت و اخلاص خاصي را به وجود مي آورد كه حس و معناي شگفت انگيزي را – چه به هنرمند به هنگام كار، و چه به نظاره گر سرمست از شوق و اعجاب- انتقال مي دهد.

پس از آن،‌ جهان مسطح و رنگارنگ و درخشان آن را بايد تماشا كرد كه چگونه بر روي صفحه اي چنين كوچك با چنان دقت و مهارتي گسترده مي شود- كه عناصر ديگر به كنار- همين عنصر تنها مي تواند بازگوكننده ي معنا و جان هنر ظريفي باشد كه «مينياتور ايراني» معروف است.

اين جهان، تنوع گسترده اش را در كنار محدوديت هايش مي آفريند و هر محدوده اي باعث مي شود تا گريزراه ها و راه هاي تازه اي براي پرواز، جستجو و يافته شود، و مي بينيم كه چطور چارچوبه هاي جدول كشي شده ي حاشيه ي نقاشي ها، مانع از اين نمي شوند كه ابرها و درخت ها و كوه ها از گوشه و كنار نقاشي ها تا به بيرون چارچوب گسترده شوند و منع و نهي از بعدبخشي و برجسته نمايي و شبيه كشي و واقع گرايي، نقاش را به فراخناي تازه اي رهنمون مي شود كه جهاني تمثيلي، انتزاعي، خيالي، ذهني و غريب از آن رشد مي كند و منتشر مي شود.

در پی زوال صفویان و پایان دوران نادر بود که استادان مهم عصر زند و قاجار کسانی نظیر آقا صادق و علی اشرف و آقا نجف و میرزا بابا و مهر علی و عبدالله، میراث پراکنده و نامنظم ما قبل خود را در نهایت سعی، دوباره تنظیم کردند و شکل دادند و سبکی مشخص و قطعی از آن پدید آوردند که با تحولی مختصر، تا به نیمه ی قرن سیزدهم کارایی و لطف خود را حفظ کرد.

این گروه، با گرد آمدن در کارگاه هنری نگارستان که با حمایت و تشویق فتحعلی شاه قاجار بنیاد شده بود، سبک رسمی نقاشی نیمه ی اول قرن سیزدهم را به حد کمال رساندند و نقاشی های رنگ و روغنی بزرگ را، با موضوعات بزم و رزم و جلوس و تک چهره های شاهان و شاهزادگان و امرا و زنان و رقاصه ها و موضوعات حماسی و مذهبی، سفارش گرفتند و به انجام رساندند.

هنرمند بزرگ آغاز نیمه ی دوم قرن سیزدهم، ابوالحسن غفاری صنیع الملک بود که با سفری به ایتالیا، تأثیر و نفوذ بیشتری از نقاشی واقع گرا و عینی اروپا گرفت و چه از حیث انتخاب موضوع ها و چه از حیث مهارت مساوی اش در اجرای نقاشی آبرنگ و رنگ و روغن، نسل جدیدی از پیروان مکتبش را پرورش داد و با گذشت چند دهه، نقاشان واقع گرای تمام و کمالی چون مصور الملک و آقامیرزای موسوی و کمال الملک و ابوتراب غفاری سنت نقاشی دوره ی ناصری را به نقاشی تمام عیار اروپایی تبدیل کرد.

آقالطفعلی صورتگر نقاش صاحب سبک سده ی سیزدهم ه.ش شیراز در دوره ی قاجار است که به دیده گل و بوته سازی تبحر و شیوه ی خاص خود را داشت. او با خلق مرقع ها و جلدهای قرآن و قلمدان و تابلوهای زیبا و به ویژه گل و بوته های بی نظیر و نیز تابلوهای مربوط به داستان های شاهنامه فردوسی شیوه خاص از نگارگری ایران زمین را به نام خود ثبت کرده است.

اغلب نقاشی های باغ نارنجستان قوام از ساختمانهای دوره ی قاجار در شیراز توسط لطفعلی خان صورتگر انجام گرفته است. آثار ارزشمند او هم اکنون زینت بخش خانه ها و موزه های ایران و جهان است.

همچنین آقا لطفعلی شیرازی هنرمند نمونه ی زمانه اش بود و از نقاشان مستقل به شمار می آمد. کارگاهی داشت (در منزلش به احتمال زیاد) که سفارش جلد کتاب و قلمدان و قاب آیینه می گرفت و نام بعضی از سفارش دهندگان را پای آثارش ذکر کرده است:

از ناصرالدین شاه قاجار تا معیر الممالک و نقیب الاشراف آقا میرزا محمود و دیگران. در کنار سفارش ها و قطعاً برای دل خودش، نقاشی های آبرنگ از گل های و پرندگان و صورت هایی از زن ها و مردان ایرانی و فرنگی می ساخت که با مهارت و لطافت بسیار از کار در می آمدند. از حیث موضوع و وسیله، یعنی نقاشی جلدهای روغنی و گل و پرنده ها و فرنگی سازی ها کارش امتیازی بر کار هنرمندان دیگر زمانه اش یعنی بر کار کسانی چون صنیع الملک در چهره سازی، آقا نجف و علی اشرف و محمد هادی در گل ها و پرنده ها و محمود خان ملک الشعرا در منظره سازی نداشت.

اما در نقاشی های شاهنامه ی معروف به داوری نمونه های ماندگاری از حاصل عمرش را باقی گذاشت که با دیگران اندک تفاوتی داشت و از شیوه ای خاص خبر می داد.

مکتب کمال الملک و شاگردان مقلدش هم چند دهه بیشتر نپائید و مدرنیسم غربی، سیل آسا همه پرچین ها و دیوارها و سدها را در هم شکست و سرازیر شد چنین شد که عمر نقاشی مکتب زند و قاجار با انتهای عصر ناصرالدین شاه قاجار به پایان رسید و از آن مختصر ردپای فاخر و عمیق و اصیلی که از نقاشی های عالی و شگفت انگیز اعصار و قرون گذشته در کنار نقاشان مهم و معتبر این دوران دیده می شد، دیگر چیزی باقی نماند.

تازه و مبهم می رفت جدا شد. کمی غلتید، ایستاد و فراموش شد. اما شاهنامه ی مصور و خطی داوری، همراه با نقاشی های ظریف و زیبای آقالطفعلی شیرازی، همچنان به صورت نمونه ای زیبا و دلپذیر باقی ماند.[2]

 

1-2. هنر دوره ی قاجاریه

بدون تردید دوره ی قاجار یکی از مقاطع مهم سیاسی- اجتماعی و طبیعتاً فرهنگی و هنری ایران است تاثیرات صریح فرهنگ غرب به صورت محسوس یا نامحسوس و نزدیکی این دوره با عصر حاضر، تأثیرات این دوره را با شرایط فرهنگی- هنری کشور که اکنون در آن قرار دارد اجتناب ناپذیر می سازد.

هنر در دوره ی قاجار آگاهانه از هنر دوره ی صفوی تأثیر پذیرفت ضمن اینکه کهن گرایی و ارزشهای باستانی مورد توجه قرار گرفت هر چند در گرایش به سنت که اغلب با بی دقتی انجام می شد. میزانی از تخیل و تنوع دیده می شود. بنابراین در یک جمع بندی در مورد هنر قاجار می توان گفت که این هنر سه ویژگی دارد:

فقدان ارتباط قطعی با تمدن کهن اسلامی، تاثیرات و ورود عناصر غربی و وابستگی به آن و حضور عناصر مردمی و عامیانه

با این حال باید افزود اگر چه هنر دوره ی قاجار از نظر کیفیت نوعی تنزل را در خود برمی تابد و از نظر عظمت و شکوه قابل مقایسه با هنر دوره های ماقبل خود نیست اما در مجموع هویت و ویژگی مستقلی دارد.

در این دوره، هنر سنتی در مقابل جلوه های متنوع هنر غربی که سطحی دریافت می شد عقب نشینی کرد. هر چند مسئله همه واقعیت نبود، زیرا کوشش هم زمان و در عین حال متناقض بازگشت به سنت های درباری و پیروزی از دستاوردهای غربی جلوه های خود را در هنر نشان داد.

 

نتیجه ی این کوشش، نه بازگشت جدی، صحیح و مستقل به قالبهای سنتی و نه دریافت درست و کامل دستاوردهای آکادمیک غربی بود، بلکه تجلی آن به صورت التقاطی سطحی و عامیانه در آثار هنری رخ نمود.

نتیجه نیز توده ای از تولیدات هنری متناقض بود. همچنین نوعی کوشش عامیانه برای نوع آوری، غلبه ی رنگ های خانواده ی قرمز، بهره گیری از زیر ساختهای سنتی به صورت سطحی و جایگزین کردن عناصر طبیعی به جای آنها تاثیر از فضای تجملی و ملموس عادی به کارگیری آنها در تزیین بناهای مذهبی نیز در آثار هنر دوره قاجار به چشم می خورد.[3]

 

1-3. نقاشی قاجار

نقاشی دوره قاجار ترکیبی از نقاشی کلاسیک اروپا، دیوارنگارهای دوره صفویه است.

به طوری که از آغاز تا پایان آن به تدریج نفوذ مایه های ایرانی کم شده و در پایان این دوره هنرمندان نقاش به کپی برداری از آثار استادان رنسانس مشغول می شدند. در سالهای آخر سلطنت فتحعلی شاه، محمدعلی شاه، محمدعلی نقاش را برای مطالعه نقاشی اروپا به ایتالیا فرستاد که ابوالحسن غفاری از شاگردان وی بود. در زمان ناصرالدین شاه نیز علاوه بر حمایت از نقاشان و نگارگران، تعدادی از نقاشان به پاریس فرستاده شدند که میرزا علی اکبرخان نقاشباشی، مزین الدوله، و مشاور الممالک محمودی و مؤید الدوله گرانمایه از آن جمله اند.

علاوه بر نقاشی به شیوه غربی، تصویرگری در دوره قاجار بار دیگر مورد توجه قرار گرفت. هر چند این توجه در مقابل عنایت به نقاشی های قطع بزرگ، تکنیک رنگ و روغن کمرنگ جلوه می کرد. در این تصاویر بزرگ، دامن لباسها، فرشها و پشتیها با گلهای ریز مروارید و حاشیه های گوناگون تزیین می شدند.

در نقاشی قاجار چهره های انسان ها کاملا سه بعدی نیست، بلکه با کمی سایه روشن حرکت به سمت سه بعدی را آغاز کرده اند زیرا دید ذهنی نگارگران گذشته تا حدودی در این تصاویر حفظ شده است، به طوری که اغلب چهره ها شبیه به هم اجرا شده اند، در این نقاشی ها همواره زنان با چهره سه رخ بیضی، موهای بلند و مواج با بته جقه و تزیینات مروارید، چشمان درشت و خمار، ابروهای کمانی و اغلب به هم پیوسته، دستهای ظریف حنا بسته، کمر باریک و پایین تنه بزرگ به تصویر کشیده شده اند.

چهره های مردان نیز، همچون زنان با چشمان درشت، ابروهای کمانی و پیوسته، ریش بلند، موهای کوتاه و کلاه قاجار به تصویر در آمده اند.

از نیمه اول قرن سیزدهم، شروع سلطنت فتحعلی شاه، گرایش نقاشان به مظاهر نقاشی غربی خصوصاً شبیه سازی از شکل تفننی، تقلیدی، ناپایدار و از روی سلایق شخصی به قاعده و اصولی تقریباً عُرفی و بعد قاعده مند حرکت کرد. به طوری که حاصل این گرایش، تنزل تفکر و اندیشه مستقل هنرمند ایرانی و ترویج نوعی نقاشی درباری براساس شبیه سازی خشک و تصنعی پادشاهان و درباریان بود.

در دوره فتحعلی شاه تزیینات بسیار مورد توجه بود، اما در دوره محمدشاه این توجه به تزیین بسیار کاهش یافت و به حواشی تزیینی اندک در لباس و فرش پشتیها بسنده شد. رنگ ها در نقاشیهای دوره فتحعلی شاه شفاف و با دقت در مرزهای مشخص از هم تفکیک می گردیدند. در صورتی که رنگهای نقاشی های دوره محمدشاه آزادتر، در آمیخته تر و کدرتر به کار گرفته می شد و تعداد شخصیتها در این آثار بیشتر بود.

از هنرمندان دوره قاجار می توان به محمودخان ملک الشعراء معروف به شریف، میرزاابوالحسن خان صنیع الملک، محمدعلی اصفهانی، ابوالحسن نقاشباشی و محمد غفاری ملقب به کمال الملک اشاره کرد.[4]

کمال الملک تحصیلات خود را در نقاشی و زبان فرانسه در مدرسه دارالفنون به انجام رساند و ناصرالدین شاه پس از پی بردن به استعداد او، وی را در دربار فرا خواند. کمال الملک تا کشته شدن ناصر الدین شاه تحت الحمایه او بوده، اما پس از ترور ناصرالدين شاه به اروپا رفت و پنج سال در آنجا به كپي برداري از روي آثار هنرمندان كلاسيك آن سرزمين پرداخت.

پس از بازگشت، به وطن، دوباره به مدت دو سال به عراق رفت. سپس در مراجعع به ايران با سعي و تلاش خود و حمايت عده اي ديگر، مدرسه «صنايع مستظرفه» را تاسيس كرد. با روي كار آمدن رضاخان و برخي از مخالفتهاي كمال الملك با وي و اطرافيانش بودجه مدرسه قطع شد و كمال الملك در سال 1306 ه.ق مجبور به استعفا شد. وي يك سال بعد، در 1307 ه.ق به حسن آباد نيشابور تبعيد شد و به سال 1319 ه.ق درگذشت.

در زمان کمال الملک که می توان گفت از آخرین چهره های انکارناپذیر هنر اواخر دوره قاجار بود، نفوذ هنر اروپایی به آخرین مرحله خود و حذف تقریبی نقاشی سنتی ایران رسید. بیشتر هنرمندان این دوره حتی تا مدتها پس از مرگ او تحت تأثیر این هنرمند قرار داشتند. با مرگ کمال الملک آخرین بقایای ذوق ایرانی و ویژگیهای بومی هنر دوره قاجار از تابلوهای نقاشی حذف شد و کپی برداری از آثار هنرمندان قرن پانزدهم و شانزدهم و رنسانس به عنوان یک اصل مورد پذیرش قرار گرفت.

 

تصوير1-1

1-3-1. نگارگری در دوره قاجار

آغاز سبک نگارگری قاجار را باید در دوران افشاریه و زندیه جستجو کرد، زیرا اصولاً هنر نگارگری در سیر تداوم خود در دوره قاجار به اوج تغییرات خود رسید. به طوری که بسیاری از نمونه آثار اجرا شده در دوره افشار و زند را به دوره قاجار منسوب می کنند.

در دوره قاجار، اجرای آثاری با مضامین گل و پیکره های خیالی و نگاره های شخصیتهای مذهبی و دینی، حکایت از نوعی تداوم در هنر نگارگری کهن داشت و تعدادی از نسخه های خطی مذهب و مصور، به ویژه شاهنامه با نقاشی هایی از قهرمانان آرمانی آن نشان از وجود پایگاه خاصی از سنت های کهن نگارگری در ذهن هنرمندان داشت.

با وارد کردن قواعد پرسپیکتیو، حجم پردازی و سایر ویژگیهای نقاشی اروپایی که «فرنگی سازی» نامیده می شد. و دوران صفویه و محمد زمان آغاز شده بود ت دوره قاجار فضای دستی و انتزاعی نقاشی ایرانی به کناری نهاده شد.

در دوران زندیه، نقاشی های رنگ و روغن روی بوم و توجه به سایه روشن و پرسپکتیو، بیش از صفویه مورد توجه قرار گرفت.

این روند توجه به ویژگیهای نقاشی اروپایی در پایان دوره قاجار به شدت افزایش یافت. فقط بخشی از دید ذهنی نگارگران گذشته، شباهت تمام چهره ها به هم و بی اعتنایی به مخاطب در صورت ها باقی ماند.

کتاب هزار و یک شب در شش مجلد رحلی بزرگ که در زمان ناصرالدین شاه کتابت و به وسیله صنیع الملک مصور شد با 1134 نقاشی یکی از بزرگترین کتاب های مصور شده این دوران است که نقاشی های آن با تلفیقی از خصوصیات نگارگری ایرانی و نقاشی اروپا اجرا شده اند و آثار آن بیشتر ویژگیهای ایرانی دارند.

کتابهای دیگری که در دوره قاجار تصویرسازی شده اند همچون دیوان شعاعی و حتی شاهنامه کتابت شده محمد داوری و شاهنامه های دیگر، همگی با حفظ موضوع و برخی از اصالتهای بومی و ایرانی به شیوه کلاسیک غربی اجرا شده اند.

با ورود صنعت چاپ در كشور، راه اندازي چاپخانه تبريز به وسيله عباس ميرزا و سپس چند چاپخانه سنگيي در تهران، تغييرات عمده و دوران ركودي در تصويرسازي كتاب ايجاد شد. رواج كتابهاي چاپ سنگي در نسخه هاي متعدد، جايگزين كتابت نسخه هاي گوناگون به صورت دستي گرديد.

چاپ سنگي كتابها، تصويرسازي را به شيوه اي ساده، با تعدد رنگ، جزئيات كمتر و سطوح خاكستري با ارزشهاي متنوع براي رسيدن به طبيعت عيني هدايت كرد.

همچنين از ابتداي ورود صنعت چاپ در دوره قاجار تا پايان اين دوره، تصاوير چاپ سنگي حركتي از ذهن گرايي به واقع گرايي داشت. تحولات سريع، جاذبه اي خوب براي نقاشان برجسته بود و توليد آثار تصويرسازي در تعداد زياد مورد توجه قرار گرفت. [5]

  

تصوير1-2

 

1-3-2. نقاشی قهوه خانه ای

تاريخ نقاشي قهوه خانه اي را برخي به زمان شاه سليمان صفوي و بعضي آن را به زمان شاه طهماسب صفوي نسبت مي دهند همانطور كه انقلاب هاي سياسي از لايه هاي پايين و متوسط جامعه تولد مي يابند مانند انقلاب هاي كارگري و مذهبي كه بر روابط فرموليزه شده و استكباري قيام مي كنند. نقاشي قهوه خانه‌اي نيز از لايه هاي پايين و كارگري جامعه بدون هيچ گونه مكتب و هنرستان خاصي و بدون هيچ گونه استفاده از قانون هاي ثابت و سنتي و تماس با غرب و هنر غربي پا به عرصه ظهور گذاشت و خود بنيانگذار و صاحب سبك گرديد.

اين نقاشي بر عليه خودفروشي هنر دست به قيام زد و انقلابي به وجود آورد و از كاخ ها و كوشك هاي درباري بيرون جست و در دل مردم كوچه و بازار جاي گرفت و به اين دليل آن را نقاشي قهوه خانه اي نام گذاردند كه قهوه خانه ها مركز تبادل اطلاعات و اخبار و شايعات سياسي و اجتماعي و مكاني امن براي بازگو كردن درد و رنج مردم و داستان هاي مردمي بود كه سينه به سينه مي چرخيد و محل خريد و فروش انواع متاع و كالاها و محل كاريابي، نقاشي قهوه خانه اي در مكاني تولد يافت كه مربع چهار ضلعي را تشكيل مي‌داد كه يك ضلع آن مردم و يك ضلع ديگر آن قهوه خانه بود كه هيچ گونه فاصله طبقاتي در آن نبود و دو ضلع ديگرش را يكي نقال كه موضوع پرده هاي به تصوير كشيده شده را نقل مي كرد و ضلع چهارمش را نقاشان قهوه خانه اي كه براساس داستان شاهنامه نقال و يا واقعه كربلا را كه نقاش قهوه خانه آن را بر تابلو و بر بوم مي كشيد.

داستان نقال و داستان هاي زندگي مردم را و داستاني را كه سينه به سينه در ميان مردم چرخيده بود نقاش با به تصوير كشيدن اين موضوعات و داستان ها، باورهاي مردم را عميق تر و عيني تر مي نمود و وحدت و اتحادي به وجود مي آورد بين داستان هاي حماسي ملي و مذهبي مانند به آتش رفتن سياوش با پرچم نصر من الله و فتحاً غريب اولين مشتريان نقاشي قهوه خانه اي نه درباريان و شاهان كه قهوه خانه داران و مرشدان و بعدها افرادي كه نذر داشتند.

براي تكايا و هيأت هاي مذهبي و مغازه ها و منازل و امروزه موزه ها بودند و هستند مرشد محمد كه استاد آقاي احمد خليلي بود خود يكي از سفارش دهندگان اين سبك نقاشي بود و او هم نقاش ساختمان بود و هم نقاشي قهوه خانه اي را خوب مي شناخت هم مرشد زورخانه بود و هم مداح اهل بيت(ع).[6]

نقاشی قهوه خانه ای نوعی نقاشی عامیانه و روایی با تکنیک رنگ و روغن است که عمدتاً مضامین مذهبی، رزمی و بومی را در بر می گیرد. این شیوه نقاشی را (حنایی نگاری) و (غلط سازی) هم گفته اند.

برای منشأ نقاشی قهوه خانه ای سند محکم و قابل اعتنایی وجود ندارد. اگر چه این هنر در زمان قاجار رونق یافت، اما ریشه های آن را باید در دوره های نقاشی و باسمه هایی یافت که بازرگانان ارمنی و مبلغان مسیحی در زمان صفویه با خود به ایران آورده بودند.

ضمن اینکه اصولاً تاثیر نقاشی «جلفای نو» که در زمان صفویه در اصفهان به وجود آمد نیز در این باره قابل تأمل است. در دوره قاجار به ویژه در دوران نهضت مشروطیت در ایران که هنر در حال تغییر شکل و سبک بود تا با آرمان و تفکر جدید هماهنگ شود نقاشی قهوه خانه ای که برای نزدیک شدن به فرهنگ مردم اجرا می شد جای خود را در قهوه خانه که نبض زندگی اغلب مردم شهرنشین بود باز کرد.

«سالوادور دالی»، نقاش سوررئالیست اسپانیایی ضمن بازدید از نمایشگاهی از آثار «عباس بلوکی فر» نقاش قهوه خانه ای ایرانی در آمریکا، این شیوه از نقاشی را «بومی ایرانی» و برای غربیها ناشناخته دانست.

نقاشی قهوه خانه ای اصولاً اتکاء خاصی بر چهره ها دارد و معمولاً پرده های نقاشی قهوه خانه ای بدون وجود چهره ها بسیار ناقص جلوه می کنند. هر چند گونه ای حجم پردازی، متأثر از نقاشی طبیعت گرایانه در این نقاشی وجود دارد، اما از نقاشی غربی به معنای واقعی آن نشانی ندارد.

از ویژگیهای نقاشی قهوه خانه ای نوعی سادگی و بی پیرایگی است و از نظر اجرا با وجود سایه روشن و رنگهای واسطه میان تیرگی و روشناییها، در بیشتر موارد خطوط کناره نما به شدت حاکمیت دارد.

فضاسازی به هیچ وجه واقعی نیست و زمان و مکان به اقتضای موضوع و روایت درهم می شکند نقاش نیز اغلب از میان اصناف برخاسته بود و معمولاً حرفه دیگری داشت و براساس ایمان و علاقه خود و از طریق تجربی، فن پرده نگاری را فرا گرفته بود. هدف نیز بیان و اثرگذاری هر چه بیشتر بر مخاطب و صراحت و سادگی بود.

تلاش نقاش قهوه خانه ای در بازنمایی صحنه ها و به تصویر کشیدن ویژگیهای ظاهری و درونی انسانها همواره متأثر از جانبداری وی از نیروهای مثبت و خداپسندانه است.

بنابراین هر چند اثر از قوانین زیبایی شناختی معین نشانی ندارد، اما از قراردادهای تصویری مشخصی برای تاکید بر جنبه های مثبت یا منفی شخصیت ها، به کارگیری رنگها، ترکیب بندی و حتی طراحی لباسها استفاده می کند. از هنرمندان این مکتب می توان به قوللر آقاسی، حسین همدانی، محمد مدبر، حسین اسماعیلی زاده(چلیپا) و عباس بلوکی فر اشاره کرد.[7]

نقاشی خیالی: نام نقاشی قهوه خانه ای را مرحوم کریم امامی بر این سبک نهادند و نام دیگری نیز برگزیده اند به نام نقاشی سقاخانه ای اما مشهورترین نام ها بر این سبک قهوه خانه ای یا خیالی است که آن را نیز آقای هادی سیف برگزیده اند و یا نقاشی غلط انداز براساس فلسفه ی ملاصدرای شیرازی برای ادراک انسان می توان قرابتی قائل شد که به صورت تصور حسی، خیالی، وهمی و عقلی است. از آنجایی که انسان همیشه تصویری از تصویر واقعی در ذهن پرورش می دهد. تصور عبارت از پدیده ذهنی ساده ایست که حکایت از ماورای خودش دارد.

تصور هنگامی وجود خارجی اش ثابت می شود که با معنی و مفهوم ادغام شود تصویر خیالی پدیده ذهنی ساده و خاصی است که به دنبال تصور حسی بوجود آمده و وقتی تصویر واقعی خارجی حادث شده در ذهن، شکل نداشت تصور حسی در خیال یا ذهن تاثیر حسی گذاشته و آن را به شکل احساسی خود خیالپردازی می کند. پس تصور خیالی در حافظه وجود دارد و براساس حس نقش می بندد.

در نقاشی قهوه خانه ای ذهن در تشکیل تصورات تخیلی به دو گونه عمل می کند.

1.جابه جایی عناصر تشکیل دهنده صورت های متعدد خیالی و عقلی.

2.حذف عناصر یا عناصری از صورت های خیالی و یا عقلی و اضافه کردن عناصر اختراعی.

تصور خیالی و حسی جزئی و شخصی هستند تصور ذهنی در قوه خیال، و حافظه وجود دارد از این رو دیگر وابسته به واقعیت خارجی نیست و تجرد آن شدیدتر است زیرا تعلق کمتری به ماده دارد در نقاشی علاوه بر ذهنیت و احساس و تخیل هنرمند عناصر رنگ و خط بر تخیلات و خلاقیت بیشتر کمک می کند.[8]

 

 

تصوير1-3

1-3-3 . نقاشی پشت شیشه

نقاشی پشت شیشه نقاشی است که عمدتاً به وسیله رنگ و روغن بر پشت شیشه اجرا می شود. بنابراین برای رویت صحیح فرم، نقاش باید طرح و نقش خود را به صورت معکوس بر پشت شیشه اجرا کند. به دلیل محدودیت تکنیک، این نقاشی معمولاً به صورت دو بعدی و با رنگ های درخشان اجرا می شود.

ریشه های نقاشی را باید در شیشه نگاره- [9]ویترای- که در پنجره های کلیساهای قرون وسطی و در کلیساهای گوتیک، به ویژه در اواخر آن دوره، و همراه با قابهای گچی و حتی در خاور نزدیک به کار برده می شود جستجو کرد.

در ایران نیز آذین شیشه و بلور، در جامها و قدحها و زیور آلات با وسوسه لطافت و درخشش رنگ و نقش، بیشتر وام گرفته از عصر ساسانی است. اما باید رونق و رواج نقاشی پشت شیشه به مفهوم امروزین آن را در حد فاصل قاجار و صفویه، به ویژه در ایام فرمانروایی کریم خان زند، جستجو کرد.

برخی از محققان نیز رونق این هنر را با تجلی هنر گل و گیاه و پرنده- گل و مرغ- مصادف می دانند. بدون تردید آثار هنرمندانی چون مهرعلی علی اشرف، آقازمان و خصوصاً آقاصادق در رواج وتکامل این هنر بسیار تأثیرگذار بوده است. برخی از محققان آقاصادق را اولین مروج و مبتکر نقاشی پشت شیشه در شیراز می دانند.[10]

تمایل نقاشان درباری به سنجش ذوق و توان خود در فضای نقاشی پشت شیشه و ترسیم پیکره پادشاهان و ساختمانهای اعیانی و فاخر و محافل رسمی هنر باز کرد. به طوری که به تدریج نقاشان قهوه خانه ای نیز در صورت لزوم به نقاشی پشت شیشه می پرداختند.

شهرهای شیراز، اصفهان و قزوین نیز از مراکز عمده گسترش و اعتلای نقاشی پشت شیشه به شمار می‌روند.[11]

 

تصوير1-4

1-4. ويژگيهاي كلي (بصري، محتوايي) هنر دوره ي قاجار

  1. اساس هنر قاجار بر مبناي عناصر كهن ايراني پيش از خود(ساساني)
  2. رجوع به سنت هاي هنري باستان مخصوصاً ساساني
  3. التفاط سنت هاي هنر ايراني و غير ايراني و دستيابي سبك هنري پالايش يافته مخصوص به خود
  4. تركيب بندي متقارن و ايستا با بهره گيري از عناصر افقي و عمودي
  5. ترجيح چكيده نگاري، آذين گري و نماد پردازي بر طبيعت پردازي
  6. بهره گيري از ميثاق هاي زيبايي سنتي هنر ايراني
  7. كاربرد نمادين انواع نقش مايه هاي انساني، جانوري و گياهي بر طبق سنت هنر ايراني
  8. توصيف عظميت، اقتدار و تجمل شاهنانه(هنر كاملا درباري)
  9. استفاده از پرسپكتيو مقامي در هنرهاي تصويري
  10. ارائه تصويري آرماني از پادشاه و وقايع مربوط به زندگي شاه
  11. هم آميزي سنتهاي هنري ايراني و اروپايي در يك قالب پالوده و شكوهمند

 

 

فصل دوم

پوشاک در دوره ی قاجاریه

 

1-2. پوشاک مردان

1-1-2. پیراهن زیر یا زیرپوش

پیراهن سفیدی که سجاف دوزی می شد با یقه گرد که از سمت چپ شانه روی سمت راست قرار می گرفت و معمولاً سجاف دوزی دور یقه و چاک یقه ی پیراهن در سمت راست در بیشتر نقاشی های سولتیکف در کتاب مسافرت به ایران[12]، تصاویر چاپ شده در سفرنامه ها و یا مینیاتورهای باقی مانده از آن دوره و موزه ی مردم شناسی مشاهده می شود، این پیراهن با همین مشخصات در دوره ی دوم سلطنت قاجاریه نیز مورد استفاده قرار گرفته است.

آقای ضیاء پور گفته دروویل را در مورد پیراهن زیر مورد تایید قرار می دهند و می نویسند: «در مورد اين پیراهن (که توضیح می دهد کوتاه بود و شکافی در محاذی راست سینه داشته است و بر سر شانه راست با دکمه بسته می شد)، مطلبی درخور توجه است زیرا نقاشی ها نمی توانند همه جزئیات را در داخل پوشاک نشان دهند مگر آن که جداگانه طرحی از آن بدهند یا این که نوشته ی کافی حق مطلب را ادا کند[13]».

 

 

[1] - غضبانپور جاسم، آقا لطفعلي صورتگر شيرازي، سازان ميراث فرهنگي كشور، مترجم: فيروز مهاجر، ص 23

[2] غضبانپور جاسم، آقا لطفعلي صورتگر شيرازي، مترجم فيروز مهاجر، انتشارات سازمان ميراث فرهنگي كشور ،‌ تهران1376، ص 32، 30، 29، 27

[3] - گودرزي مرتضي(ديباج)، تاريخ نقاشي ايران از آغاز تا عصر حاضر، سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انساني دانشگاه ها، تهران 1384، ص 67

[4] - همان كتاب ص 70، 71، 69، 68

[5] - گودرزی مرتضی (دیباج) ، تاریخ نقاشی ایران از آغاز تا عصر حاضر، سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انساني دانشگاه ها، تهران1384، ص 68 تا 86

[6] - خليلي احمد، فراهاني محمد، نقاشي در قهوه خانه، انتشارات حسين ميرمصطفي، تهران 1387

[7] - همان كتاب، ص 78 تا 76

[8] - غضبانپور جاسم ، کتاب آقالطفعلی صورتگر شیرازی، مترجم: فيروز مهاجر، سازمان ميراث فرهنگي كشور، تهران1376، ص 30032، 27029

[9] - طرح ویترای را ابتدا با خطوط کناره ها- کشور- به وسیله مفتولهای سربی یا رنگ های غیر رقیق مشخص و اجرا کرده و بعد درون فرمها را رنگ گذاری می کردند.

[10] - سیف هادی، نقاشی پشت شیشه، سروش، تهران 1371، ص 16

[11] - همان كتاب، ص 84 تا 81

[12] - سولتيگف الكسيس، مسافرت به ايران، مترجم: محسن صبا، انتشارات علمي و فرهنگي، چاپ دوم، 1365، ص 93، 85، 82

[13] - ضیاء پور جلیل، پوشاک ایرانیان از چهارده قرن پیش تا آغاز دوره ی پهلوی ، انتشارات فرهنگ و هنر، ص 399

 

 

********* با اولین خرید از این سایت به شما کوپن تخفیف 30 درصدی جهت خریدهای بعدی تعلق می گیرد***********

 


مبلغ قابل پرداخت 17,108 تومان

توجه: پس از خرید فایل، لینک دانلود بصورت خودکار در اختیار شما قرار می گیرد و همچنین لینک دانلود به ایمیل شما ارسال می شود. درصورت وجود مشکل می توانید از بخش تماس با ما ی همین فروشگاه اطلاع رسانی نمایید.

Captcha
پشتیبانی خرید

برای مشاهده ضمانت خرید روی آن کلیک نمایید

  انتشار : ۲۴ آبان ۱۳۹۵               تعداد بازدید : 1468

دیدگاه های کاربران (0)

دفتر فنی دانشجو

توجه: چنانچه هرگونه مشكلي در دانلود فايل هاي خريداري شده و يا هر سوال و راهنمایی نیاز داشتيد لطفا جهت ارتباط سریعتر ازطريق شماره تلفن و ايميل اعلام شده ارتباط برقرار نماييد.

فید خبر خوان    نقشه سایت    تماس با ما