چکیده
مشارکت مردم در امور اجتماعی ، یکی از مباحث مهم در حوزه علوم اجتماعی است . این مشارکت از طبع اجتماعی انسان و منافع فراوان حاصل از این کارکرد ، ریشه می گیرد . عنصر اجتماعی در جامعه علایق مشترکی راپدید می آورد که حفظ و پاسداری از آن ها امر مشارکت را برای هر یک از افراد جامعه اجتناب ناپذیر می سازد . مشارکت در امور اجتماعی نوعی تعهد و قبول مسؤولیت فردی و اجتماعی است که همه افراد انسانی ناگزیر به پذیرش آن هستند . این تعهد و مسؤولیت معمولا در قالب فعالیت های معین و نامحدود صورت می پذیرد. مانند بسیاری از رفتارهای اخلاقی و اجتماعی، یا این که ساختار حقوقی و اقتصادی به خود می گیرد.
مشارکت با زور و اجبار ، مفید و کارآمد نخواهد بود. همان گونه که انگیزه کسب درآمد، چند سرمایه دار را به تشکیل یک شرکت وا می دارد، اگر اعضای یک جامعه نیز احساس کنند که همکاری و مشارکت آنان می تواند مشکلی از مشکلات جامعه را بر طرف کند ، در مشارکت درنگ نخواهد کرد.
درهر برهه زمانی این نکته مبرهن است که هیچ نهاد وسازمانی بدون مشارکت نمی تواند گام موثری در مسیر تعالی بردارد. مسلما این مشارکت تنها از طریق سازمانهای دولتی نمی تواند محقق گردد بلکه نیاز به سازمانهای مردم نهاد داردو لذا کمیته امداد امام خمینی ( ره ) درراستای وظایف خود باید بیش از بیش به خیرین و مساعدتهای آنان نگاهی اساسی ومحوری داشته باشد.
در همین راستا معاونت توسعه مشارکت های مردمی کمیته امداد امام خمینیسعی دارد با فراهم نمودن زمینه های اجرایی لازم، مطابق با قابلیت ها و پتانسیل های بالقوه و بالفعل موجود در کشور، بمنظور تقویت و توسعه امور مشارکت های مردمی متناسب با سیاست ها و روند آتی این حوزه، با شناخت بیشتر قابلیتهای محیطی، برنامه ریزی علمی و کاربردی و با بهره گیری از نقطه نظرات افراد صاحب نظر، حداکثر بهره برداری لازم را در توسعه فرهنگ مشارکت و جذب کمکهای مردمی از طریق شیوه های نوین، پیاده سازی نظام جامع توسعه مشارکتهای مردمی، ارتباط معنا دار با مخاطبین و اجرای طرحهای مختلف، بعمل آورد.
واژگان کلیدی:مشارکت های مردمی ، نیکوکاری ، کمیته امداد امام خمینی(ره)
مقدمه
از دیرباز رسیدگی به فقرا و مستمندان در جوامع بشری مرسوم بوده و بسته به فرهنگ و آداب و رسوم و دیدگاه های مردم،حاکمان آن جوامع اقدام به حمایت از محرومان نموده اند.هم اکنون نیز در کشورهای مختلف بسته به نوع حکومت،تحت عناونین مختلف وزارت رفاه اجتماعی،نهادهای خیریه دولتی و سازمان های حمایتی غیر دولتی،سعی در شناسایی علل و عوامل و ارائه راهکارهای عملی در زدودن چهره فقر و تنگدستی در جوامع خود دارند.آن ها معتقدند تأمین رفاه اجتماعی،توزیع عادلانه ثروت و پایین بودن درصد فقر در هرجامعه ای،شاخصی مناسب برای تعیین رشد اقتصادی،اجتماعی و سیاسی جوامع است.ایران هم از این قاعده مستثنی نیست.اعتقاد براین است که اگر توزیع ثروت به شکل عادلانه صورت پذیردو مردم در کمک به همنوعان خود مشارکت داشته و به ایفای نقش بپردازند اصولا فقیری وجود نداشته و اختلاف طبقاتی موجود در جامعه رو به کاهش خواهد گذاشت.
در همین راستا کمیته ی امداد امام خمینی ره به عنوان نهادی مردمی که سه دهه فعالیت اثر بخش در زمینه های اجتماعی و محرومیت زدایی را پشت سر گذاشته و اکنون در دهه ی چهارم فعالیت پر برکت خود درصدد جهش به سوی تامین رفاه اجتماعی درشان یک جامعه ی اسلامی، بدنبال روشهای نوین توسعه مشارکتهای اجتماعی آحاد مختلف جامعه در جذب منابع به منظور کمک به رفع فقر و محرومیت از سیمای جامعه اسلامی می باشد.
شکی نیست که تحقق این امر بدون توجه به نیروهای مردمی امکان پذیر نبوده و مشارکت مردمی به عنوان تضمین کننده ی همبستگی اجتماعی و تعلق و تلاش دسته جمعی برای نیل به یک نظام عادلانه اجتماعی، الگوی مناسب و برگزیده ی مورد نظر رهبران این نهاد مردمی قرار گرفته است.
معنای لغوی و مفهوم مشارکت
واژه مشارکت معادلParticipation در زبان انگلیسی است و از حیث لغوی به معنی درگیری وتجمع برای منظور خاص نظیر مسابقه ، گفتگو ، ملاقات و مانند آن می باشد . در مورد معنای اصطلاحی مشارکت بحث های فراوانی صورت گرفته است ولی در مجموع می توان جوهرۀ اصلی آن را درگیری ، فعالیت و تأثیر پذیری دانست . مشارکت در زبان فارسی در قالب مفاهیمی از قبیل همکاری، تشریک مساعی ، تعاون، مبادله افکار و ... بکار رفته است. از بعد جامعه شناختی ، مشارکت به معنی تعلق فرد در گروه و سهمی که در آن دارد تلقی می گردد و همچنین به معنی شرکت فعالانه در گروه در جهت به ثمر رساندن یک فعالیت اجتماعی است . مشارکت شامل مهیا کردن منابع مردمی محلی و حمایت از داده های درونی در داخل برنامه هایی برای ایجاد کارایی و تأثیرات موثر است.(صیدایی،1389)
مشارکت فرآیندی است که در برگیرنده انواع کنش های فردی و گروهی، به منظور دخالت در سرنوشت خود و جامعه و تأثیر گذاردن بر تصمیم گیری درباره امورعمومی است.(موسوی،1385)
مشارکت در فراگرد توانمند سازی افراد جامعه بر سه ارزش بنیادی سهیم کردن مردم در قدرت، راه دادن مردم به نظارت بر سرنوشت خویش و بازگشودن فرصت پیشرفت به روی مردم تأکید دارد.(نوروزی،1388)
مشاركت به معناي درگير شدن بسيار نزديك مردم در فراگردهاي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و سياسي موثر بر زندگي آنان است. مشاركت باعث مي شود مردم همواره دسترسي ثابت و پيوسته به فراگرد تصميم گيري و اقتدار داشته باشند. مشاركت در اين معنا ضرورتي در بالندگي انسان به شمار مي رود.(طوسي،1371)
مشارکت پذیری اعضای جامعه به عنوان نیاز اجتناب ناپذیر عصر ما همه ابعاد انسانی را در سطوح مختلف فکری، عاطفی و رفتاری تحت پوشش قرار می دهد. فرایند مشارکت پذیری از رویکردهای متفاوتی قابل توجه است اما نظام مند بودن کنش اجتماعی ایجاب می کند تا شرایط و موانع فرهنگی مشارکت پذیری اعضای جامعه بررسی شود. امروزه مقوله مشارکت مردم شرط توفیق هر نوع برنامه و رهیافت کلان اقتصادی، اجتماعی و توسعه بشمار می رود و علت این امر نیز گستردگی و تنوع زمینه های مشارکت است بنابراین هرگز نمی توان به برداشتی محدود از مفهوم فراگیر مشارکت اکتفا کرد. لذا مشارکت، کنش هدفدار، ارادی، اختیاری و ارزشی بین کنشگر و زمینه اجتماعی و محیطی او به منظور نیل به هدف معین و مشترک است.
همانطورکه ملاحظه می شود در این تعریف ارادی بودن مشارکت مورد تأکید است که در نتیجه مشارکت کننده را از حالت غیر فعال خارج می سازد، مشارکت شامل فعال بودن موقعیت و امکان تحت تأثیر قرار گرفتن فرد در آن موقعیت است که در این صورت این امر چیزی بیش از سهم داشتن است به عبارت دیگر روشهای مشارکتی باید به عنوان مجموعه ای از ابزارهای ضروری دیده شوند که می توانند مکملی برای دیگر روشهای پژوهش و توسعه متداول باشند و نه جایگزینی برای آنها، .هدف از مشارکت، توانمند سازی افراد برای مشارکت خود جوش است. در واقع مشارکت فرایندی است که موجب تحرک بخشی منابع محلی، بکارگیری گروههای متنوع اجتماعی در تصمیم گیری، درگیری مردم محلی در تعریف مشکلات، جمع آوری و تحصیل اطلاعات و اجرای پروژه ها می شود .
همچنین مشارکت های مردمی می تواند یا به صورت گروهی و سازمان یافته و در چهارچوب قوانین و مقررات خاص و یا به صورت فردی و سازمان نیافته در جهت اهداف مورد نظر عمل نماید.(قطمیری،1378)
ضرورت و مزاياي جلب مشاركتهاي مردمي در روند توسعه
در نظريه هاي نوين اقتصاد و مديريت، مردم اصلي ترين عامل توليد و بزرگترين سرمايه اجتماعي در هر جامعه اي محسوب مي شوند كه اگر زمينه مشاركت، خلاقيت، بالندگي و توسعه براي آنها بوجود بيايد، مي توانند نقش سازنده اي در پيشرفت و توسعه يافتگي جامعه ايفا نمايند. امروزه در كشورهاي توسعه يافته دنيا كه بيش از پيش به ضرورت و اهميت تأثيرگذاري مردم در روند توسعه همه جانبه پي برده شده است، سياست "شهروندان اولويت اول در تمامي امورند" را سياست رايج خود قرار داده اند. اين سياست موجب شده تا مشاركت سازنده و مبتني بر اعتماد ميان دولت و شهروندان به وجود آيد و شهروندان نسبت به مسايل محيطي و ديگر شهروندان احساس مسئوليت كنند. همين طور دولتمردان و كارگزاران بايد به انتظارات و خواسته هاي شهروندان گوش فرا داده و ارضاء نيازها و انتظارات شهروندان را اولويت نخست فعاليتها و اقدامات خود قرار دهند. (الواني و دانايي فرد، 1380)
صاحب نظران معاصر معتقدند كه مردم را بايد هرچه بيشتر در اداره امور محلي و اخذ تصميمات و سياستهايي كه مستقيماً با سرنوشت آنان بستگي دارد، شركت داد. اين مشاركت مردم در اداره امور جامعه، باعث مي شود كه چشمان خود را بر روي حقايق محيط اجتماعي خويش باز نگه دارند، نيازهاي دسته جمعي را دريابند، به نظام سازماني و اداري و بر مقدرات خود بنگرند و به نقايص و مشكلات موجود در آن واقف شوند. (طاهري، 1376)
به طور كلي استفاده از مديريت مشاركتي و ايجاد زمينه مشاركت مردم در اداره امور جامعه در سطوح مختلف محلي، منطقه اي و ملي، مي تواند پيامدها و فوايد فراواني را در روند توسعه و محروميت زدايي به همراه داشته باشد که در اينجا به چند مورد از آنها اشاره مي كنيم:
نقش سرمايه اجتماعی در مشارکتهای مردمی
مفهوم سرمایه اجتماعی مجموعه متنوعی از وجوه ساختاری جامعه که از طریق یک فرآیند تاریخی طولانی ایجاد می شود،و کنش های بازیگران درون ساختار را شامل می شود و بیش از هرچیز به روابط میان گروه ها توجه می کند.
اهمیت سرمایه اجتماعی در آن است که برای شهروندان امکان حل مسائل جمعی را فراهم می کند تا بتوانند با احساس مسئولیت متقابل وظایف خودشان را انجام دهند.سرمایه اجتماعی موجب فراگیری هرچه بیشتر اعتماد مردم به یکدیگر می شود، به گونه ای که هم دیگران را قابل اعتماد می دانند و هم این حس را نسبت به خود دارند و از نگاه دیگران خود را می نگرند.(بهشتی،1385)
اعتماد اجتماعی دلالت بر انتظارات و تعهدهای اکتسابی و تایید شده ای دارد که افراد نسبت به یکدیگر و نسبت به سازمان ها و نهادهای مرتبط با زندگی اجتماعی خود دارند. و تعلق اجتماعی فرآیندی است که هر فرد نسبت به مکان، محیط، شی یا امری احساس تعهد و مشارکت پیدا می کند به نوعی که موجب احساسات مثبت به محیط و امر مورد نظر می شود.(نوروزی،1388)
عدم وجود سرمایه اجتماعی(اعتماد و شبکه پیوندها) در افراد موجب عدم مشارکت آن ها در فعالیت اجتماعی می شود.(موسوی،1385)
سرمایه اجتماعی دو بعد دارد:
1- جنبه ساختاری، که متشکل از سازه های عینی و ملموس است که در گذر زمان از طریق نقش های نهادینه شده افراد و شبکه های اجتماعی متنوع قوام یافته و در مقابل تغییرات سریع مقاومت می کند.به نحوی که تحول در آن ها مستلزم سازوکارهای بسیار و گذشت زمان طولانی است.
2- جنبه معرفتی، که معطوف به شاخص های ذهنی همچون ارزش ها، هنجارها و باورهای مشترک افراد یک جامعه است.توجه به این جنبه و بالابردن اعتماد عمومی و شکل دهی به هنجارهایی که تسهیل کننده همکاری و همیاری افراد در نیل به اهداف مشترک می باشد، تضمین کننده مشارکت و همبستگی مردم است.(بهشتی،1385)
تاریخچه نیکوکاری در کشورهای غربی
مؤسسات خیریه در فرهنگ غربی پیشینه ای تقریباً طولانی دارد. در سال 1941 درخواست کمک و دریافت اعانه توسط اسقف اعظم beovich اعلام شد. این دریافت اعانه که در کلیسا و یا توسط افرادی منزل به منزل دریافت می گردید را می توان به نوعی پیشینه و سبب ساز پیدایش مؤسسات خیریه به شکل امروزی آن دانست. البته برخی نیز معتقدند که پیشینه مؤسسات خیریه در غرب به عهد عتیق برمی گردد و اولین پادشاه رومی مؤسس مؤسسات خیریه بوده است که با تخصیص درآمد دولت به پاداش برای مجروحان جنگی و خانواده فقیران به نوعی آغازگر این راه بوده است. دریافت اعانه و یا کمک های مردمی همیشه به صورت نقدی نبوده و گاهی در شکل البسه و وسایلی که غالباً مردم به آنها نیاز نداشتند پرداخت می شد تا به افراد نیازمند برسد.
این روند ادامه یافت و با تأسیس نوانخانه ها و مراکز نگهداری کودکان یتیم وارد مرحله جدیدی شد. نوانخانه ها معمولاً با کمک های مالی افراد خیّر اداره می شد و از کودکانی بی سرپرست نگهداری می کرد. اما این مؤسسات خیریه به مرور تغییر کردند و این روزها فعالیت خود را با شیوه های جدید گسترش داده و هم چنین نحوه دریافت وجوهات مردمی خود را نیز تغییر داده اند. به طوری که با توزیع کارت های خاص بین مردم متمول سالانه و یا ماهانه بخشی از درآمد افراد مورد نظر به حساب خیریه پرداخت می شود و یا خود فرد به صورت داوطلبانه برای مدتی و یا تمام عمر بخشی از درآمد خود را به امور خیریه اختصاص می دهد. لازم به ذکر است که این نوع کمک به مراکز خیریه در بین متوفیان متمول رواج بیشتری دارد که وصیت می کنند بعد از مرگ بخشی از عواید حاصل از محل درآمدشان صرف امور خیریه شود.
جلوگیری از گسترش فقر و کمک به فقرا، انجام کارهایی برای پیشرفت آموزش و پرورش، امور مذهبی، پیشرفت های بهداشتی، پیشرفت و توسعه جامعه شهروندی، پیشرفت هنر، فرهنگ، میراث و علم، پیشرفت ورزش آماتور، پیشرفت حقوق بشر، حل اختلافات و یا آشتی و یا ارتقاء هماهنگی نژادی یا مذهبی و یا بهبود آن کمک به کسانی که به دلیل کهولت سن و شرایط بد زندگی و ناتوانی و مشکلات مالی به کمک نیازمندند، ارتقاء بهره وری نیروهای مسلح و پلیس، آتش نشانی و خدمات نجات و یا آمبولانس و خدمات، و حتی کمک و حمایت از حیوانات از اهداف این مؤسسات خیریه است.
امروزه در این مراکز خیریه به افراد بی خانمان، پناهندگان، افرادی که به هر دلیلی از خانه فراری هستند، افرادی که مشکل روانی، فیزیکی و یا جسمی دارند و به نوعی شاید مورد سوء استفاده قرار بگیرند، سیاهپوستان، ناشنوایان، زنان تنها و بدون خانه، زنان جوان باردار بدون پشتیبان و...خدمات گوناگونی داده می شود. این خدمات شامل یک طیف وسیعی از خدمات برای خانواده ها و افراد می شود. مانند عرضه مسکن، آموزش و پرورش، بهداشت و خدمات حقوقی، پناهندگی و مهاجرت، مراقبت از کودکان، کمک های اضطراری، برنامه های غذایی، مراقبت های پرورشی، بارداری و خدمات فرزندخواندگی و... مؤسسات خیریه از مالیات معاف هستند به شرطی که متعهد باشند که فعالیتشان محدود به امور خیریه است و برای همیشه خود را وقف اهداف خیریه نمایند. و باید اطمینان حاصل شود که درآمدشان به نفع هیچ فردی نیست.
فعالیتهای خیریه سازمانهای مردمنهاد NGO))در دنیا
«انجیاو»ها یا همان سازمانهای مردمنهاد، مفاهیمی نظیر کار داوطلبانه بدون چشمداشت مادی و احساس مسوولیت و تعهد در قبال جامعه را به یاد میآورند. سازمانهایی که با مشارکت مردم به طور داوطلبانه و مستقل از دولتها شکل گرفته و به دنبال سودآوری نیستند، بلکه اهدافی عامالمنفعه را دنبال میکنند.
یکی از شاخصهای توسعهیافتگی یک جامعه، میزان سرمایهگذاری اجتماعی در آن است. سرمایهگذاری اجتماعی نیز به معنای فعالیتهایی است که در راستای افزایش رفاه اقتصادی و توسعه اجتماعی توسط بخش خصوصی، نهادها و سازمانهای جامعه مدنی صورت میگیرد.
فعالیتهایی نظیر حمایت از کودکان آسیبدیده یا بیسرپرست، ایجاد امکانات آموزشی برای مناطق محروم، مبارزه با بیماریهای واگیردار، مبارزه با اعتیاد، حفاظت از محیط زیست یا صیانت از آثار تاریخی و میراث فرهنگی همگی میتواند نمونههایی از فعالیت سازمانهای مردمنهاد در سراسر دنیا باشد که نشان از توسعهیافتگی و احساس مسوولیت اجتماعی شهروندان این جوامع دارد. اصولا انگیزه بسیاری از حرکتهای خودجوش و داوطلبانه مردمی، انجام کارهای عامالمنفعه و خیریهای بوده که برای کمک به گروهها و اقشار خاصی در جامعه صورت گرفته است. چنین فعالیتهایی در دورههای مختلف زمانی وجود داشتهاند و نمیتوان برای آن مبدا مشخصی در نظر گرفت، اما راهاندازی چنین سازمانهایی در دو قرن اخیر در دنیا رشد چشمگیری داشته، به طوری که تعداد انجیاوها در آمریکا حدود یک و نیم میلیون، در روسیه 277 هزار و در هند حدود 3/3 میلیون در سال 2009 تخمین زده شده است. در هند به ازای هر 400 نفر یک انجیاو وجود دارد و رقم کل انجیاوها در هند، چند برابر تعداد مدارس ابتدایی و مراکز بهداشت در این کشور است.
همانطور که گفته شد یکی از انگیزهها و اهداف شکلگیری سازمانهای مردمنهاد، فعالیتهای خیریه و عامالمنفعه است. نگاهی به زمینههای مختلف کاری این سازمانها در سراسر دنیا نشان میدهد همه این نهادها را میتوان یک بنیاد خیریه در نظر گرفت و هدف مشترک همه سازمانهای مردمنهاد رفع مشکلات و فراهم کردن شرایط رفاه اقتصادی و توسعه اجتماعی مردم دنیا است.
سازمانهای مردمنهاد در زمینههای مختلفی کار میکنند و معمولا بر حسب نوع فعالیتی که انجام میدهند و نیز حوزهای که تحت پوشش قرار میدهند، طبقهبندی میشوند. اینکه این سازمانها در سطح محلی، ملی، منطقهای یا بینالمللی کار میکنند، نحوه فعالیت و روش کار آنها را متفاوت میسازد.
در مسیر مبارزه با فقر و اجرای پروژههای عامالمنفعه، دولتها و سازمانهای بینالمللی متکی بر فعالیت دولتها نظیر بانک جهانی و سازمان ملل متحد تنها میتوانند در حد حرف زدن پیش بروند و اقدامات تاثیرگذار در زمینه مبارزه با فقر توسط سازمانهای مردمنهاد یا سازمانهای غیرانتفاعی که به دنبال سودآوری نیستند، صورت میگیرد. این سازمانها اغلب فعالیتهایی توسعهای و انساندوستانه را در نقاط مختلف دنیا هدایت میکنند.
اگر بخواهیم تعریفی از یک سازمان مردمنهاد خیریه ارائه دهیم، باید گفت همه فعالیتهای انساندوستانه و توسعهای در این تعریف گنجانده میشوند. برخی از این سازمانهای مردم نهاد خود مستقیما در زمینه فقرزدایی اقدام عملی انجام نمیدهند، بلکه با روشهای مختلف اقتصادی بودجهای برای کمک به انجیاوهای محلی فعال برای فقرزدایی فراهم میکنند و با اعطای این کمکهای مالی به طور غیرمستقیم در زمینه مبارزه با فقر تاثیرگذارند.
زمینه کاری سازمانهای مردمنهاد فعال در حوزه خیریه هم میتواند بسیار متفاوت باشد. به این ترتیب که بعضی از آنها خدمات مالی نظیر اعطای وام به فقرا ارائه میدهند، بعضی دیگر در زمینه فراهم کردن آب پاک و بهداشتی برای بهبود سلامت و بهداشت اقشار محروم جامعه فعالیت میکنند. برخی دیگر نیز در جهت بهبود شرایط آموزشی کار میکنند و به طور کلی تلاش میکنند به هر طریق تغییری هرچند کوچک با منظور پایان دادن فقر در دنیا ایجاد کنند. این سازمانهای مردمنهاد اغلب بسیار تاثیرگذارتر از برنامههای دولتی عمل کرده و به مراتب کمتر از برنامههای مشابه دولتی در آنها امکان فساد وجود دارد.
رتبه بندی کشورهای جهان از نظر کمک به خیریه ها
ایرلند، استرالیا، هلند، بریتانیا، اندونزی، تایلند، دانمارک، مالت، نیوزلند و کانادا رتبه اول تا دهم خیرترین کشورهای جهان از منظر کمک به خیریه ها قرار دارند. در این بررسی ایران در جایگاه 22 جهانی قرار گرفته است که در منطقه خاورمیانه رتبه دوم پس از قطر است. نکته جالب در کشورهای صدر این جدول این است که در بیشتر آنان، زنان بیش از مردان به دیگران کمک می کنند. در 20 کشور ابتدای این فهرست، اندونزی، تایلند، ایالات متحده و موریس کشورهایی هستند که این قاعده را نقض کرده و مردان آنها سخاوتمندتر هستند.
به گفته بنیاد چریتیز ایدز در ایران هم 53 درصد مردان در پرداخت اعانه مشارکت می کنند در حالی که فقط 47 درصد از زنان این کار را می کنند. این موسسه از نظر سنی هم کمک کنندگان را تقسیم کرده است. مختصات مختلفی در این زمینه برای کشورهای مختلف وجود دارد، اما در ایران گفته شده افراد 35 تا 50 سال بیشترین کمک را به افراد مستمند می کنند و بیست و چهار تا سی و پنج ساله ها کمترین کمک را به نیازمندان دارند.
اما شاید بد نباشد به آن سوی سکه هم نگاهی انداخته شود. و آن اینکه چه کشورهایی کمترین کمک را به افراد فقیر می کنند؟ چریتیز ایدز می گوید سنگال، گرجستان، یمن، یونان، بروندی، بنین، تاجیکستان، مراکش، بورکینافاسو و بوتسوانا، خسیس ترین مردم جهان را دارند. البته شاید نتوان به این صراحت هم قضاوت کرد، چرا که اکثر این کشورها در فقر به سر می برند و حتی خود محتاج کمک دیگران هستند چه رسد به این که کمک کننده هم بشوند. با این حال حضور کشورهای نسبتا ثروتمندی چون روسیه، ترکیه، چین و آفریقای جنوبی در رده های پایین جدول نشانگر این است که دستکم برای برخی از کشورها و مردمانشان می توان واژه خسیس را به کار برد. به طور کلی هم در این پژوهش مشخص شده وضع کمک به خیریه ها تابعی است از توسعه یافتگی اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشورها.
اما در شاخص کلی، کشورهای استرالیا، ایرلند، کانادا، نیوزیلند، ایالات متحده، هلند، اندونزی، بریتانیا، پاراگوئه و دانمارک در رده اول تا دهم ایستاده اند. اگر کشور آفریقایی لیبریا را هم در جای یازدهم تصور کنید می توانید خوشحال باشید که ایران در جای دوازدهم از فهرست خیرترین مردمان جهان ایستاده است. در آن سوی جدول، خیر مردمان مونته نگرو، یونان، آلبانی، توگو، روآندا، چین، بروندی، ترکیه، صربستان و یمن کمتر به دیگران می رسد.
تاریخچه مشارکتهای مردمی درایران
پیشینه مشارکت در امر یاری رسانی و امداد به دیگران در ایران به زمانهای دور تر از آنچه در اسناد و مدارک برجای مانده است بر می گردد. ریشه های این گونه همیاری ها به دشواریهای زندگی در طبیعت خشن و طاقت فرسای سرزمین ما مربوط می شود. کمبود دائمی آب در اغلب نقاط ایران، تابستانهای داغ کویر و مناطق جنوبی کشور، زمستانهای سخت مناطق کوهستانی، طوفانهای ویرانگر، سیل، زلزله و ناامنی های اجتماعی و سیاسی ناشی از کانونهای متعدد قدرت منطقه ای از جمله عواملی بودند که مردم این سرزمین کهن را به تعاون و دستگیری یکدیگر ترغیب کرده و در گذر زمان موجب تحکیم این مساعدت دائمی گردیده است . در آیین های باستانی ایرانیان به روشهای مختلف به امر دستگیری و امداد تشویق و ترغیب شده اند. مذهب زرتشت به "نیکی" فراخوانده و از "شر" باز می دارد و مردم را به سوی همدستی در نیکی ها که خوشایند اهورا مزدا است دعوت می کند. در دین مبین اسلام نیز کمک و مساعدت به تنگدستان ، افراد سالخورده ، ایتام و زنان بی سرپرست مورد تأکید فراوان است. با تدبر در آیات نورانی قرآن و احادیث متعدد نبوی و ائمه اطهار علیهم السلام این نتیجه حاصل می شود که دین مبین اسلام بیشتراز سایر ادیان به امر کمک و مساعدت به نیازمندان تأکید و توصیه نموده است. در مطالعه زندگینامه پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه اطهار(علیهم السلام) ما شاهد مصادیق کمک به افراد نیازمند ، محروم و مستمند هستیم. با پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی، معمار کبیر انقلاب با توجه به آرمانهای مقدس انقلاب حضور مردم و مشارکت آنان را زمینه ساز توفیق و سربلندی نظام جمهوری اسلامی در تمامی عرصه ها تبیین فرمودند و از آنجائی که کمک به محرومین و محروم نوازی از ارزشهای دین مبین اسلام است و این ارزش، عطر هدایت قرآن و بوی دل انگیز ولایت عدالت پرور ائمه معصومین (علیهم السلام) را برای مسلمین تداعی می کند و مشارکت مردم را در زدودن فقر و محرومیت امری اساسی و تعیین کننده تشخیص داده و بر همین اساس کمیته امداد را جایگاهی برای سازماندهی ارزش های اعتقادی و تعمیق آن در رفتار و بینش افراد جامعه و تلاش برای تحقق عملی اهداف و دستورات دینی و باورهای فرهنگی و هدایت این عمل ارزشی در بین مردم عزیز کشورمان در جهت مشارکت آنان در این عرصه تبیین فرمودند.
- اصول و مباني مشارکتهای مردمي در قرآن و سيره معصومين(علیهم السلام)
اصل اول- حقوق نياز مندان بر اموال مسلمين:
اهل تقوی و نیکوکاری می دانند بخشی از اموالی که خداوند روزیشان کرده حق سائل و محروم است و در نتیجه اموالشان را کاملا متعلق به خود نمی دانندکه بخواهند هیچ سهمی برای نیازمندان قرار ندهند،بلکه تابع نظر رزاق و روزی رسان خود هستند و آن گونه که او تعیین کرده عمل می کنند.آن ها به دستورات الهی عمل می کنند و و انسان های بخیلی نیستند، بلکه خدا را به خاطر این که آن ها را وسیله ای برای رساندن روزی به دست نیازمندان قرار داده، شاکرندو بالاتر از این خیری سراغ ندارند.لذا با دل و جان انفاق کرده و به این که بتوانند مشکل نیازمندی را برطرف سازند افتخار می کنند و البته این را لطف و رحمتی می دانند که خدا نصیبشان کرده است. خداوند متعال به صراحت اين حق را ياد آوري نموده و مي فرمايد: "و في اموالهم حق للسائل و المحروم" متقين در اموالشان حقي است براي نيازمندان و محرومان.(ذاريات/19)
و در آیه 103 سوره توبه می فرماید:"خذ من اموالهم صدقه تطهرهم و تزكيهم بها وصل عليهم " (اي رسول ما ) از مؤمنان زكات دريافت نما تا نفوس آنها را پاك و پاكيزه سازي و آنها را به دعاي خير ياد كن.
حضرت امام علي(علیه السلام) در نامهاي كه به مالك اشتر نوشتند چنين فرمان دادند:
"پس مالك خدا را در نظر بگير درباره طبقه پايين از مردمي كه چارهاي ندارند، و عبارتند از: بينوايان و مشقت زدگان و زمينگير شدگان زيرا در اين طبقه هم قانع (فقير و محتاجي كه هر مقدار به او بدهند قناعت ميكند و اعتراض ندارد) وجود دارد و هم معتر (فقير و محتاجي كه سئوال ميكند و تقاضاي كمك دارد) و آنچه را خدا از حق خود درباره ايشان بتو امر فرمود حفظ كن و تو بايد حق همه آنان را مراعات نمايي" (نهج البلاغه، نامه 53).
پس نشانه ایمان و تقوا، گذشتن از مال در راه رضای خدا است. به بیانی دیگر با دل بریدن از علایق دنیوی و دل بستن به امور معنوی می توان به ایمان واقعی و تقوای الهی دست پیدا کرد.
اصل دوم- اهتمام به امر مسلمين و پيشي گرفتن در کمک:
پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) مي فرمايند: "من اصبح و لا يهتم بأمور المسلمين فليس منهم" هركس صبح كند در حالي كه توجه و اهتمامي نسبت به كار مسلمانان نداشته باشد، او از مسلمانان نيست.(اصول کافي، ج3، ص238).
در آيه48 سوره مبارکه مائده خداوند در این زمینه مي فرمايد:"فاستبقو الخيرات..."
در سوره آل عمران آیه 134خداوند می فرماید:"كساني كه از مال خود به فقراء در حال وسعت و تنگدستي انفاق ميكنند و خشم و غضب خود فرو مينشانند و از بدي در گذرند (چنين مردمي نیكوكارند) و خدا دوستدار نیكوكارانست" و آنگاه درآیه90 سوره مبارکه نحل امر ميفرمايد: "ان الله يامر بالعدل و الاحسان و ايتاء ذي القربي..." خداوند فرمان به عدل و احسان و بخشش به نزديكان ميدهد.
در آیه 54 سوره مومنون به پيامبر اعظم خود چنين امر ميفرمايد: "اي رسول از غذاهاي پاكيزه حلال تناول كنيد و به نيكوكاري و اعمال صالح بپردازيد، بر هر چه ميكنيد آگاهم". و آن وجود مقدس را كه اسوه عالميان است سمبل در امر خدمت رساني قرار داده تا خلايق بعنوان الگوي بالاترين فرد عالم توحيد به او نظر نمايند.
اصل سوم- کمک و حمايت بدون منت:
در فرهنگ قرآني بر خدمت و خير بدون منت و آزار بطور مكرر سفارش گرديده است. "آنانكه مالشان را در راه خدا انفاق كنند و در پي انفاق (به مستحقان) منتي نگذارده و آزاري نكنند آنها را پاداش نيكوتر از سوی خدا خواهد بود و از هيچ پيش آمدي بيمناك نباشند و هرگز (در دنيا وعقبي) اندوهناك نخواهند بود"(بقره/262).
در مورد صدقه و كار خيري كه با منت همراه باشد ميفرمايد: "فقير و سائل را به زبان خوش و طلب آمرزش رد كردن بهتر است تا آنكه صدقه دهند و از پي آن آزار كند خداوند از (اطاعت و صدقه) خلق بي نياز و بر (عصيان و بخل) آنان بردبار است" (بقره/263).
و همين طور در پنهاني انجام شدن احسان آمده است: "اگر به مستحقان آشكار انفاق كنيد كاري نيكوست ليكن اگر در پنهان به فقيران (آبرومند) رسانيد نيكوتر است و خدا به پاداش آن گناهان شما را محو و مستور دارد و خدا از آشكار و نهان شما آگاهست" (بقره/271).
اصل چهارم- حمايت مادي و انفاق به ديگران و نيازمندان:
در فرهنگ قرآني پاداش نيكي به ديگران برگشت آن عمل به خود است و بي توجهي به نيازهاي مردم وكم لطفي در رفع احتياجات آنها ظلم به خويشتن است.(اسراء/7)
خداوند درآیه 267 سوره بقره در این زمینه ميفرمايد: "اي اهل ايمان انفاق كنيد آنچه اندوختهايد ... و بدانيد كه خدا بي نياز و به ذات خود ستوده صفات است".
در وصف مولا علی(علیه السلام) و همسرش زهرای اطهر در آیه 8 سوره دهر می فرماید:"و يطعمون الطعام علي حبه مسكينا و يتيماً و اسيراً" و غذاي خود را با اينكه به آن علاقه (و نياز) دارند به يتيم و مسكين و اسير ميدهند.
در آیه 38 سوره روم می فرماید: "فأت ذالقربي حقه والمسكين وابن السبيل ذالك خير للذين يريدون وجه الله و اولئك هم المفلحون" پس حق خويشاند و فقير و در راه مانده را بده، اين بهتر است براي آنان كه خشنودي خدا را ميخواهند و ايشان رستگارانند.
خداوند امر به خدمت و خير را جهت ياري رساني به نيازمندان فرمان داده و از مردم خواسته از آنچه در نزد خود دارند مازاد آن را در راه او انفاق كنند و دارايي خود را در راه دوستي خدا به خويشان و يتيمان و فقيران و رهگذران و گدايان بدهد و هم در آزاد كردن بندگان صرف كند و نماز به پا دارد و زكات مال به مستحق برساند(بقره/177).
و خداوند از اين رو به نيكوكاران و بندگان خدمتگزار فرمان داده تا آنچه را كه بطور امانت به آنها عطا فرموده حفظ و بر آن با كار خير و خدمتي كه به رفع حوائج خلق ميكنند در دنيا و آخرت بيفزايد. چنانچه در آيه 30 سوره مبارکه نحل ميفرمايد: "براي كساني كه نيكي كردند در اين دنيا نيكي است و سراي آخرت از آن هم بهتر است، چه خوب است سراي پرهيزكاران".
وقتي مردم از پيامبر اعظم ميپرسند چه چيزي را بايد انفاق كنيم در جواب ميفرمايد: "اي پيغمبر از تو سئوال كنند در راه خدا چه انفاق كنيم؟ بگو هر چه از مال خود انفاق كنيد درباره پدر، مادر، خويشان، فقيران و درماندگان راه خدا نيکوست و خدا بر آن آگاهست"(بقره/215)
و در آيه219 سوره بقره مي فرمايد: "سئوال كند تو را، كه چه در راه خدا انفاق كنند؟ جواب ده آنچه زائد بر ضروري زندگاني است".
اصل پنجم- جبران انفاق و پاداش به منفق از سوي پروردگار:
قرآن کريم در آیه 30 سوره کهف مي فرمايد: " انا لا نضيع اجر من احسن عملا... " (پاداش نيكوكاران را ضايع نميكنيم) و در آيه 115 سوره آل عمران ميفرمايد: "هر كار نيكي كنيد البته از ثواب آن محروم نخواهيد شد".
خداوند در آيات متعدد و در سورههاي فراواني در خصوص اين آيه توضيح واضح و بسيار روشني ارائه داده و در جايي ديگر مي فرمايد: "مثل آنان كه مال خود را در راه خدا انفاق كنند بمانند دانه ايست كه از يك دانه هفت خوشه برويد و در هر خوشه صد دانه باشد (كه يك دانه هفتصد شود ) و خدا از اين مقدار نيز بر هركه خواهد بيفزايد چه خدا را رحمت بي منتهي است و به هر چيز احاطه كامل دارد".(بقره/261)
علاوه بر اين ها خداوند در آیه 128 سوره مبارکه نحل ميفرمايد: "ان الله مع الذين اتقوا و الذين هم محسنون..."خداوند با كساني است كه تقوي پيشه كنند و كساني كه نيكو كارند.
اصل ششم- احسان (حمايت معنوي)عامل انسجام مسلمين و نزول برکات:
از نظر فرهنگ اجتماعي نيز احسان و نيكي از عوامل مهم قوام اجتماعي است و در هر جامعهاي اگر اين روش عالي انساني رواج و جريان داشته باشد مهرباني، محبت، رحمت، پيوند، تعاون، فراواني، كثرت نعمت، امنيت و... در آن جامعه بيشتر خواهد شد و خداوند خدمت و نيكي را از روي لطف خود به بندگان ارزاني داشته و در آیه 127 سوره نساء مي فرمايد:
"درباره يتيمان عدالت پيشه کنيد و در نيکي بکوشيد که هر کار نيکي به جاي آريد خدا بر آن آگاه است." و درآيه 149 همان سوره فرموده:
" اگر در مورد خلق به آشکار يا پنهان نيکي کنيد يا از بدي ديگران در گذريد بسيار محبوب خداست."
همچنين در آیه 22 سوره قصص مي فرمايد: تا تواني به خلق نيکي کن، چنانکه خدا به تو نيکويي و احسان کرده."
در احاديث و متون ديني و سيره ائمه معصومين(علیهم السلام) به ارزش ذاتي احسان و خدمت به مردم اشاره شده و آن را به زمان و مكان يا اشخاص خاصي محدود نكرده اند هرچه دامنه اين عمل پسنديده گسترش يافته و در شعاع تابش آن انسانهاي بيشتري قرار گيرد، خداوند بر نزول بركت و رحمت خويش مي افزايد.
خدمت رساني و رسيدگي به حال مردم و محرومين بخش اساسي و مهمي از زندگي پيامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) كه خداوند ايشان را (رحمه للعالمين) معرفي مينمايد به خود اختصاص ميدهد.
پيامبر مهرباني ها در مورد جايگاه مردم و محبوبترين مردم نزد خداوند ميفرمايند:
"الخلق عيال الله فاحب الخلق الي الله من نفع عيال الله و ادخل علي اهل بيت سرورا... " (اصول کافي ،ج 3، ص 239).
و در مورد اين كه خداوند چه كسي را از همه بيشتر دوست ميدارد باز به اهميت خدمت اشاره نموده و ميفرمايند: "انفع الناس للناس... " (اصول کافي ،ج 3، ص 239 ) آن كسي را خدا بيشتر از ديگران دوست دارد كه براي مردم سودمندتر باشد و ميفرمايند: "خير الناس من انتفع به الناس... " بهترين مردم كسي است كه مردم از او نفع ببرند.(بحار الانوار، ج77، ص212).
و در مورد ارزش احسان مي فرمايد:"پس از ايمان به خداوند سرآمد تمام اعمال عاقلانه، مهرباني و نيكي با مردم است، چه خوب باشند چه بد"(ثواب الاعمال، ص 127).
و يا مي فرمايند:" هركه سنگي از راه بر دارد، عمل نيكي براي وي ثبت ميگردد" و يكي از راههاي رسيدن مردم به بهشت را احسان و خدمت معرفي مينمايد.(پرتوي از کلام محمد(ص)، ص194).
مشارکتهای مردمی در کمیته امداد امام خمینی (ره)
كميته ي امداد امام خميني (ره) بر اساس بیانیه ماموریتش نهادي است انقلابي و مردمي تحت نظارت عاليه ي مقام معظم رهبري كه وظيفه ي كمك به شناخت ورفع محروميت نيازمندان و محرومان داخل كشور را با رويكرد سلامت وتوانمندسازي از طريق مديريت كمك هاي مردمي، ملي و بين المللي در جهت پيشرفت و عدالت، حفظ كرامت انساني و صيانت از نهاد خانواده، احياي فرهنگ انفاق، ايثار و نشر سنت هاي حسنه ي اسلامي با به كارگيري سرمايه ي انساني كارآمد و خلاق و فناوري هاي نوين برعهده دارد .
این نهاد با هدف یاری کردن و خود اتکایی محرومان و مستضعفان با صدور حکم حضرت امام خمینی به صورت رسمی برای مدت نامحدود فقط 22 روز پس از پیروزی انقلاب اسلامی در تاریخ 14 اسفند 1357 تاسیس شد و در طول برنامه های توسعه اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی کشور همواره به عنوان بزرگترین نهاد حمایتی کشور مطرح بوده و بیش از 75 درصد گروه های تحت پوشش برنامه های حمایتی دولت را تحت پوشش خدمات خود قرار داده است. در سند چشم انداز 20 ساله این نهادآمده است:
با اتكال به خداوند سبحان كميته ي امداد حضرت امام خميني (ره) در چشم انداز به عنوان نهادی انقلابی اسلامي جوشيده از متن مردم و متكي به آن با هويت اسلامي و انقلابي، توسعه يافته، پويا و پايدار و الگو در ارايه ي خدمات امدادي و حمايتي با تعامل سازنده و مؤثر در روابط ملي و بين المللي تحت نظارت عاليه مقام معظم رهبري می باشد.
كميته امداد امام خميني ( ره ) در افق اين چشم انداز چنين ويژگي هايي خواهد داشت :
♦ توسعه دهنده ي شبكه ارتباطي و حمايتي مردمي و كارآمد براي انجام كارهاي عميق، ماندگار، زودبازده و اثربخش در ميان اقشار آسيب پذير جامعه با رعايت اصول جامعيت و مطلوبيت.
♦ داراي نقش محوري و بازوي توانمند نظام جمهوري اسلامي در جهت تقويت تكافل و توازن اجتماعي و معين دولت در تحقق برنامه ها و خدمات و حمايتهاي اجتماعي.
♦ پيشتاز در احياء و ترويج سنت هاي حسنه ي اسلامي و تأثير گذار بر تقويت همبستگي هاي اجتماعي و حفظ همگرايي مردم با نظام اسلامي و تأمين اصل عدالت و رضايت اجتماعي.
♦ صيانت از تحكيم نهاد خانواده و احياي عزت و كرامت فردي، خانوادگي و ملي و توانمند سازي محرومين و زودون فقر با تأكيد بر مناعت طبع و خود اتكايي.
♦ داراي تعاملي مؤثر و سازنده با سازمانها و نهادها، متكي به مشاركتهاي مردمي و منابع اختصاصي و بهره گيرنده از منابع عمومي.
♦ الهام بخش، فعال و مؤثر در سطح ملي، جوامع اسلامي و بين المللي به عنوان تكيه گاه قابل اعتناي محرومان و مستضعفان.
باعنایت به اهمیت مشارکتهای مردمی در رسیدگی به وضعیت نیازمندان جامعه ،کمیته امداد امام خمینی (ره) برای توسعه این امر اقدام به ایجاد (( حوزه توسعه مشارکت های مردمی )) نموده تا به این ترتیب با استفاده از مجموعه ای ارگانیک در سطوح صف و ستاد ، هدایت برنامه های فقر زدایی و خود اتکایی محرومان جامعه را با مشارکت مردم در دست بگیرد . بر همین اساس معاونت توسعه مشارکتهای مردمی در این نهاد به عنوان حلقه واسط بین خیرین و نیکوکاران با محرومین و نیازمندان جامعه(با توجه به ضرورت حفظ عزت نفس و حرمت محرومین ، حفظ نیات خیر مردم در جهت کمک و مساعدت به افراد نیازمند) به ایفای نقش پرداخت .
فعالیتهای این حوزه بصورت کمی وکیفی با فراهم نمودن زمینه های اجرایی لازم مطابق با قابلیتها و پتانسیل های بالقوه و بالفعل موجود در کشور به منظور تقویت و توسعه امور مشارکتهای مردمی متناسب با سیاستها و روند آتی حوزه مورد توجه می باشد . این معاونت با بررسی قابلیتهای محیطی ، برنامه ریزی علمی وکاربردی و با بهره گیری از نقطه نظرات افراد صاحب نظر درصدد است تا حداکثر بهره برداری لازم را از توسعه فرهنگ مشارکت و جذب کمکهای مردمی از طریق شیوه های نوین جذب منابع مردمی و ارتباط معنا دار با مخاطبین در اجرای طرحهای مختلف بعمل آورد.
در این نظام مشارکت مردم جایگاه ویژه ای دارد. نگرش بوجود آمده در مجموع بر اساس تحلیل و ارزیابی صورت گرفته از برنامه های سوم و چهارم توسعه نوید دهنده ابعاد فکری گسترده تری در تعامل با مردم و مشارکت آنان در عرصه های مختلف فعالیت های امداد امام است. در این رهگذر می توان بصورت خاص سیاست های مد نظر در حوزه های اشتغال، مسکن وامور آموزش وفرهنگی خانواده ها را نام برد.همچنین سایر فعالیت های این نهاد گویای این واقعیت است که متناسب با ساختار مردمی سمت وسوی اهداف و شیوه های دستیابی به آنان نیز متوجه مردم گردیده که قطعاً چنانچه سازوکارهای اجرایی نیز در دستیابی به اهداف مورد نظر طراحی و مورد عمل قرار گیرد و از استحکام لازم برخوردار باشد، نتایج ارزشمند و قابل قبولی را پدید می آورد. لذا شاهد هستیم که از شش شاخص معرفی کننده کمیته امداد امام خمینی در افق سند چشم انداز20ساله، سه شاخص آن به ویژگیهای حوزه توسعه مشارکتهای مردمی اختصاص داردکه عبارتند از:
1- توسعه دهنده شبکه ارتباطی و حمایتی مردمی کارآمد برای انجام کارهای عمیق، ماندگار، زود بازده و اثر بخش در میان اقشار آسیب پذیر جامعه با رعایت اصول کفایت، جامعیت ومطلوبیت
2- پیشتاز در احیاء و ترویج سنت های حسنه اسلامی و تأثیر گذار بر تقویت همبستگی های ملی، اجتماعی و حفظ همگرایی مردم با نظام اسلامی و تأمین اصل عدالت و رضایت اجتماعی.
3- دارای تعامل مؤثر و سازنده با سازمانها و نهادها، متکی به مشارکتهای مردمی و منابع اختصاصی و بهره گیرنده از منابع عمومی.
حوزه توسعه مشارکتهای مردمی با الهام از تعالیم و احکام نورانی اسلام و زنده و نمایان نگاه داشتن اندیشه دینی و فرهنگی و حمایتی بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران و مقام معظم رهبری و با توجه به تحقیقات و تجربیات بدست آمده و اهداف سند چشم انداز 20 ساله و قانون برنامه پنجساله چهارم، سیاست های کلی خود را به شرح ذیل بیان نموده است :
1- ترویج فرهنگ انفاق ، احسان ، ایثار ، اکرام یتیم ،....وسنت های حسنه اسلامی
2- بسیج همبستگی های مردمی و تقویت رضایتمندی عمومی و همگرایی مردم با نظام
3- بهره مندی از همدلی و توانائیها و منابع عظیم مردمی در جهت مبارزه با فقر و محرومیت
4- گسترش و عمق بخشیدن به روحیه تعاون و مشارکتهای عمومی
5- ارتباط و حمایت ممکن از نهادهای عام المنفعه عمومی و مؤسسات و خیریه های مردمی
6- حفظ وتقویت عوامل اساسی اعتماد مردم و رهبری
بنابراین تلاش به منظور زدودن چهره فقر از جامعه اسلامی و فراهم نمودن زمینه های مختلف جهت جذب کمک های مردمی با علم به اینکه در جامعه ای که بر طبق الگوی اسلامی و بر اساس وحدت عقیدتی و مکتبی تشکیل می گردد و باورهای فرهنگی، ملی و نیز حس نوع دوستی و دگر دوستی در آن تقویت می شود، افراد جامعه خود را در برابر نیازها ، مشکلات و گرفتاریهای برادران و خواهران خود بی تفاوت احساس نمی کنند بلکه بر اساس توصیه ها و فروض دین مبین اسلام و حس نوع دوستی در جهت یاری آنان گام بر می دارند.که این باور در مشارکت آنان در طرحهایی همچون جشن عاطفه ها - جشن نیکو کاری- اکرام ایتام - کمک به آسیب دیدگان حوادث غیر مترقبه وجنگ زد گان – اطعام نیازمندان و .... تحقق می یابد.
لذا شاهد خواهیم بود که با گسترش مشارکت آگاهانه و توام با اعتماد به نفس،حقوق و تعهدات برابر و متقابل بین آحاد مردم و دستگاه حکومتی برقرار شده و روابط قدرت از شکل عمودی و یک سویه(از بالا به پایین) تبدیل به همکاری متقابل جامعه و نهاد سیاسی می گردد. و به تبع این وضعیت شهروندان در قالب افراد برابر با یکدیگر مرتبط می شوند و مشارکت می تواند در قالب انجمن ها، صنوف، سازمان ها یا شبکه های محلی به طور چشمگیری رشد یابد.(بهشتی،1385)