مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

بررسي ازدواج در اديان مختلف

 

چكيده:

بي شك ازدواج و میل به زناشویی زن و مرد از غرایز اولیه نوع بشر است و هر انسانی به صـورت طبیعی علاقه مند به ازدواج وتولید مثل می باشد، به تعبیر دیگر، هر انسانی در صدد است کـه از طـریق تولید مثل، حیات موقت و پایان¬پذیر خویش را از طریق بقای فرزند دایمی سازد، در عـیـن حال ، چگونگی بقای نسل نیز برای وی از اهمیت ویژه¬ای برخوردار است. ازدواج به عنوان مبناي شكل گيري نهاد خانواده ، مناسك گذر افراد از جواني به بزرگسالي و مهمترين واقعه در زندگي فرد ، بطور كلي هم از نظر فرد ، هم از ديدگاه زيستي و هم از منظر اجتماعي هيچ نهادي نيست كه همانند آن جهاني و از نظر غايت ثابت و پايدار باشد. از اينرو هيچ نهادي نيز همانند آن تحت تاثير دگرگوني هاي اجتماعي قرار نمي گيرد. همچنين یکی از سنت های پسندیده در نزد خداوند سنت ازدواج است؛ یعنی پیوند زناشویی بین دو نفر زن و مرد که در آن نوعی امر معنوی و الهی نهفته است. در برخی از کشورهای جهان، ازدواج همجنس‌گرایان، یعنی ازدواج دو مرد یا دو زن با یکدیگر و تشکیل خانواده نیز وجود دارد. در میان تمامی اقوام و ملت¬ها و مذاهب نیز ازدواج به عنوان یک امر معنوی و اخلاقی مطرح است، همه مذاهب سنت ازدواج را به گونه خاصی در میان قوم خود دارا می¬باشند، همانطور که پیامبر اسلام(ص) نیز در این رابطه فرموده اند: "برای هر قومی نکاحی است" ولیکن هر کشور با توجه به مسائل فرهنگی خود در ارتباط با مراسم ازدواج آداب و سنن ویژه ای دارد. در اين تحقيق كوشيده شده اين تفاوتهاي فرهنگي در مقوله ازدواج با توجه به اديان مختلف از ديدگاه مردم شناسي مورد بررسي و مطالعه قرار گيرد.

 

واژگان كليدي: ازدواج، اديان مختلف، تفاوت هاي فرهنگي ازدواج، ديدگاه مردم شناسي

 

 

مقدمه:

تاريخ پيدايش انسان و زندگى اجتماعى¬اش به گذشته های خیلی دور بر می گردد. اديان هم از آغاز تاكنون، همواره در هويت بخشي مدني و اجتماعي به بشر، نقش مثبت و مؤثري داشته‌اند. «اگر اين مدعا پذيرفتني باشد كه اديان در تمدن سازي تأثير قابل توجه داشته‌اند، مفروض آن اين است كه در بين عناصر فرهنگ ساز بشري، دين نقش تعيين كننده‌اي را بر عهده دارد و به تعبيري، فرهنگ ديني مي‌تواند حيات بخش، توسعه آفرين و تمدن ساز باشد» از جمله مهمترين مذاهب، مذاهب سه گانه سامى؛ يعنى يهوديت، مسيحيت و اسلام می باشند كه بتدريج در سراسر جهان نفوذ پيدا كرده اند .

مذاهب ديگرى نيز كه در مناطقى مانند هند، چين و آسياى جنوب شرقى راه افتاده اند، مانند مذاهب هندوئيسم، كنفوسيوس، تائوئيسم و بوديسم در همين دوران پيدايش يافته اند. اين دوران، دورانى است كه در آن ، بشريت قدم به عرصه تمدن ، شهرنشينى و مالكيت خصوصى ميگذارد. البته مذاهب بيشمار ديگرى نيز طى اين دوره در نقاط مختلف جهان پيدايش يافته¬اند كه يا در همان ابتدا در رقابت با ديگران فرصت رشد نيافته و از ميان رفته اند و يا بدون آنكه امكان گسترش وسيع يافته باشند ، در همان حد اوليه خود باقى مانده¬اند. ازدواج هم یک خواسته طبیعی است که همه جوامع بشری و ادیان آسمانی بر آن صحه نهاده اند. و این رسم با توجه به ریشه دینی آن ، دارای تعاریف مربوط به خود می باشد. اما در تعریف ازدواج می توان گفت که: ازدواج پیوندی است میان اعضای دو گروه که از طریق آن دو فرد با دو جنس مخالف در شبکه ای از حقوق و الزامات مشترک به یکدیگر پیوند می خورند. این حقوق و الزامات از فرهنگی به فرهنگ دیگر متفاوت است . از نظر لوی استروس ازدواج پدیده اصلی درتشکیل ساختهای خویشاوندی است ( ریویر، کلود ،1379: 100) . كارلسون بر كنش متقابل بين دو فرد (مرد و زن) تحت شرايط قانوني ، و لوي اشتراوس بر برخورد دراماتيك بين فرهنگ و طبيعت يا ميان قواعد اجتماعي و كنش جنسي تاكيد داشته اند (ساروخاني، 1370 : 23). جسي برنارد نيز ازدواج را مترادف با نظام فرهنگي از آراء و عقايد تربيتي، نهادي از نقش¬ها و هنجارها و تجربيات تعاملي پيچيده اي براي مردان و زنان تعريف مي كند (ريتزر،306:1374).

 

منشا و تحول خانواده و زناشوئی(ازدواج)

نهاد خانواده نیز مانند هر پدیده دیگری ، تابع روندی است که از ابتدا تاریخ تا به امروز وجود داشته و بدون تردید، در طی این روند تاریخی دگرگونیهایی را به خود دیده است. در نظریات غیر تکاملی که از مذاهب و اسطوره¬ها سر چشمه می گیرد، اختصاص به بین النهرین دارد و در آنجاست که رواج یافته است. به عقیده آنان ، تشکیل خانواده با زناشویی آدم و حوا، آغاز و پس از آنکه آنها صاحب فرزندانی شدند، کم کم خانواده های دیگری تشکیل و سپس بصورت قوم و طایفه در آمدند و جوامع گوناگون بوجود آمد. به عنوان نمونه اگر به کتابهای آسمانی مانند: تورات و قرآن توجه کنیم به خوبی این طرز تفکر را می¬توان ملاحظه کرد. اما نظریات تکاملی، هنگامی مطرح و مورد قبول قرار گرفت که انسان شناسان، مطالعات همه جانبه بر روی مردم جوامع دیگر ، غیر از مردم بین النهرین و بنی اسرائیل به عمل آوردند و بر اساس شواهد و مدارک دریافتند که تشکیل خانواده لزوما" از ازدواج آدم و حوا، شروع نشده بلکه در ابتدا گروهی زن و مرد که با یکدیگر روابط آزاد جنسی داشته¬اند«آمیختگی جنسی» خانواده را به وجود آورده اند. به نظر مورگان ، خانواده هرگز ثابت نبوده و از شکلهای ابتدایی به سوی تکامل در حرکت بوده است.(قرائی مقدم، 1382: 223-222)

 

مباحث مختلف در رابطه با موضوع ازدواج:

انتخاب همسر:

در تبادل پیش از ازدواج گزینش همسر آینده بر اساس اصلیت او، مشخصات و هویت اجتماعی او و با هدف افزایش سرمایه مادی یا نمادین زوج انجام می گیرد . سپس نوبت به انجام اقدامات لازم برای دستیابی به شخص مورد نظر و مذاکرات لازم میان بعضی از افراد خانواده طرفین می رسد .در جوامع باستانی انتخاب همسر عموما حق با نفوذ ترین اعضای دو گروه خویشاوندی است و چگونگی انجام این انتخاب از هر جامعه به جامعه دیگر بسیار متفاوت است و ممکن است بر طیفی قرار داشته باشد که از دادن قول مساعد برای ازدواج با نخستین فرزند آتی تا ربودن واقعی یا نمایشی عروس آینده گسترده باشد ( ریویر، کلود ،1379: 100) .

در هر جامعه ضابطه برون همسری از اهمیتی اساسی برخوردار است . عموماً هر اندازه گروه خویشاوندی کوچکتر باشد تمایل بیشتری هم به برون همسری دارد . از آنجا که مباد له زنان همچون مبادله کالاها در گسترش روابط اجتماعی است ، ممکن است در شرایطی نوعی از ازدواج مثلاً با دایی زادگان و عمه زادگان در اولویت قرار گرفته و تشویق شود ( ریویر، کلود ،1379: 101) .

بسیاری از جوامعی که در آنها رسم چند همسری وجود دارد، قواعد متفاوتی برای ازدواج نخستین ( یعنی ازدواجی که فرد در آن ناچار به تبعیت از معیارهای انتخاب با اولویت است ) و ازدواج دوم یعنی هر گونه ازدواج بعدی که فرد می تواند در آنها همسر خود را در طیف گسترده ای انتخاب کند قایل هستند . برخی از این قواعد برای مثال شامل زن - برادر گزینی یعنی رسم اجباری یا ترجیح به ازدواج با همسر یا همسران برادر ارشد متوفی می شوند و برخی دیگر شامل خواهر- زن گزینی یعنی ازدواج مرد با خواهر کوچکتر همسر در گذشته خود ( ریویر، کلود ،1379: 104) .

در کنار ممنوعیت¬های موقت یا اختیاری ممنوعیت بسیار مهمی در زمینه ازدواج وجود دارد که شامل محارم یعنی ممنوعیت رابطه جنسی میان دو فرد از دو جنس مخالف به دلیل وجود رابطه خویشاوندی میان آن دو است . رابطه جنسی میان والدین و فرزندان و میان برادران و خواهران شامل ممنوعیتی جهانشمول می شود که البته باید به موارد استثنایی در این زمینه توجه داشت ( ریویر، کلود ،1379: 106) .

چند همسری در مقابل تک همسری یعنی ازدواج یک مرد و یک زن قرار می گیرد و به معنی ازدواج یک مرد یا یک زن با چندین همسر است . البته باید توجه داشت که ازدواج اول معمولاً از قواعدی پیروی می کند که با ازدواجهای بعدی یا ثانوی متفاوتند ( ریویر، کلود ،1379: 109) .

اهداف استراتژیک ازدواجهای چند همسری معمولا ؛ هدف جمعیتی ، هدف اقتصادی ، هدف سیاسی ،هدف دینی ( جذب خدایان محافظ کلانهای همسران به کانون خانوادگی ) ، هدف روانی – اجتماعی ( ایجاد یک جایگاه اجتماعی بالا برای مرد چند همسر که به زنان او نیز تعمیم می یابد ) ، هدف روانی – جسمانی ( امکان ارضای نیازهای جنسی با یکی از زنان در حالی که زن دیگر ممنوعیت دارد ) ( ریویر، کلود ،1379: 110) .

 

ویژگیهای عمومی ازدواج :

1. ازدواج پدیده های صرفا بیولوژیک و زیستی نیست .

2. ازدواج نهادی است فرهنگی .

3. ازدواج بر پایه و اساس قوانین شرعی ،عرفی و مدنی قرار دارد .

4. ازدواج دارای کارکردهای مختلفی است .

5. ازدواج نهادی ایستا نیست .

6.ازدواج نهادی است در حال تغییر و دگرگونی و از فرهنگی به فرهنگ دیگر متفاوت است . ( مقصودی ، منیژه ،1385: ) .

 

قوانین عرفی ازدواج :

قوانین عرفی بر اساس فرهنگ جامعه به تدریج در طی سالیان دراز در هم تنیده شده و در دل و جان فرهنگ جوامع جای دارد از اینرو جان سخت و دیر پا نیز هست و هر گونه تغییری در آن به کندی صورت می¬گیرد . سرپیچی از این قوانین و پیروی نکردن از آن مجازاتهای جمعی به همراه دارد . منجمله به طرد شدن از جامعه و محروم شدن از پاره ای از امتیازات اجتماعی می انجامد ( مقصودی ، منیژه ،1385: ) .

 

قوانین مدنی ادواج :

قوانین مدنی غالباً ریشه در قوانین عرفی و شرعی دارد . بنابراین در هر جامعه ای با توجه به برخی ویژگیهای فرهنگی و نیز قوانین عرفی و قوانین شرعی ، قوانین مدنی وضع می شوند . روشن است که همراه با قوانین مدنی مجازاتهایی نیز برای وادار کردن افراد به رعایت کردن آنها طراحی می شود . قوانین مدنی انعطافپذیر و قابل تغییر و تحول و دگرگونی هستند . مطالعه تاریخ جوامع نشانگر این تغییرات است . در جوامع جدید با تحول و گسترش نهادهای مختلف ، تخصصی شدن کارها و به وجود آمدن شرایط جدید برای افراد و خصوصاً رشد فردیت ، قوانینی برای حفظ حقوق فردی به وجود آمده است . این قوانین به نوبه خود مداوماً با هر یک از تحولات تغییر می کنند و این پروسه هماهنگ سازی همواره ادامه می یابد . قوانین مدنی ازدواج نیز حاصل ویژگیهای هر جامعه و تابع الگوهای تغییر و تحولات آن است ( مقصودی ، منیژه ،1385: ) .

 

قوانین شرعی ازدواج :

قوانین شرعی تابع احکام دین هستند . قاعدتاً بدون تغییر بوده و تخلف از آن مجازاتهایی را به همراه دارد . این مجازاتها در جوامعی که قوانین شرعی و مدنی از هم منفک نشده است، حالت قانونی به خود می گیرد . قوانین شرعی درون هر مذهبی از گروهی به گروه دیگر می تواند متفاوت باشد ( مقصودی ، منیژه ،1385: ) .

درون همسری :

بر طبق این قانون افراد یک گروه باید در درون گروه خود ازدواج کنند، بنابراین با افراد خارج از گروه حق ازدواج ندارند ( مقصودی ، منیژه ،1385 ) .

برون همسری :

بر طبق این قانون افراد یک گروه باید با کسانی خارج از گروه خود ازدواج کنند بنابراین حق ازدواج با افراد هم گروه خود را ندارند ( مقصودی ، منیژه ،1385) .

یکی از اصول کلی و جهانی مرتبط با ازدواج پدیده ممنوعیت ازدواج با محارم است. تصویر زیر دایره محارم در سه دین اسلام، یهودیت و مسیحیت را نشان می دهد:

ازدواج فردی بی شک از آنجا پیدا شد که مرد میل داشته است، بندگان بیشتری به بهای ارزان در اختیار داشته باشد و نمی خواست که دارایی او پس از مرگش به فرزند دیگران برسد . چند همسری که عبارت از ازدواج یک فرد با چند فرد غیر همجنس خود بود کم کم به صورت چند شوهری در آمد و یک زن چند شوهر می گرفته است، این کیفیت در قبیله تودا و بعضی از قبایل تبت قابل مشاهده است این عادت معمولا در کشورهایی پیدا می شود که عدد مردان بر عدد زنان فزونی قابل ملاحظه دارد . ولی مردان به زودی از این عادتها تنها به نفع خود استفاده کردند و صورت دیگر آن را متروک ساختند و اینک چندگانگی تنها به صورت تعدد زوجات وجود دارد . علمای دینی در قرون وسطی چنین تصور می کردند که تعدد زوجات از ابتکارات پیغمبر اسلام است و چنانکه دیدیم در اجتماعات اولیه هم فراوان است. به واسطه اشتغال مردان به شکار و جنگ زندگی مرد بیشتر در معرض خطر بود به همین جهت مردان بیشتر از زنان تلف می شدند و فزونی عده زنان بر مردان سبب می¬شد که یا تعدد زوجات رواج پیدا کند یا عده ای از زنان به حالت تجرد به سر برند ولی برای مللی که در میان آنها مرگ و میر فراوان بود، ضرورت ایجاب می کرد که کثرت زاد و ولد جبران کثرت مرگ و میر را بکند به همین مناسبت نازائی برای زن سرشکستگی به شمار می رفت.(دورانت:47-46) غالبا دیده شده که زن اول شوهر خود را ترغیب می کرد تا زن تازه ای بگیرد که کار او سبکتر شود و زن تازه برای خانواده اطفال دیگری بیاورد و بهره برداری و ثروت زیادتر شود.(دورانت،47:1376)

به تدریج که ثروت در نزد یک فرد به مقدار زیاد جمع می شد و از آن نگرانی پیدا می کرد که چون ثروتش به قسمتهای زیادی منقسم شود سهم هر یک از فرزندان کم خواهد شد این فرد به فکر می افتاد که میان زن اصلی و سوگلی و همخوابه های خود فرق بگذارد تا میراث تنها نصیب فرزندان زن اصلی شود ازدواج تا نسل معاصر در قاره آسیا تقریبا بدین ترتیب بوده است.کم کم زن اصلی مقام زن منحصر به فرد را پیدا کرد و زنان اصلا از میان می رفتند. هنگامی که دین مسیح ظهور کرد چند گانگی از بین رفت و لااقل در اروپا زن منحصر به فرد صورت اساسی و رسمی ازدواج را تشکیل داد ولی باید دانست که این نوع زناشویی امری مصنوعی است که در دوره تاریخ مدون ایجاد شده و به سازمان طبیعی ابتدای پیدایش تمدن ارتباطی ندارد.ازدواج در میان ملل اولیه هر صورتی که داشته تقریبا امری اجباری بوده است مرد بی زن مقام و منزلتی در جامعه نداشت و ارزش او برابر نصف مرد بود . همچنین مرد ناچار بود که از غیر عشیره خود زن بگیرد(برونگانی).(دورانت:48) سروسامان بخشیدن به روابط جنسی همیشه مهمترین وظیفه اخلاق به شمار می¬رفته است زیرا غریزه تولید مثل نه تنها در حین ازدواج بلکه قبل و بعد از آن نیز مشکلاتی فراهم می آورد و در نتیجه شدت و حدت همین غریزه و نافرمان بودن آن نسبت به قانون و انحرافاتی که از جاده طبیعی پیدا می کند بی نظمی و اغتشاش در سازمانهای اجتماعی تولید می شد.(دورانت:51)

در میان هندوان هنوز چیزی از تولد کودک نمی گذشت که والدین به فکر ازدواج او می افتادند زیرا در نظام هندو ازدواج اجباری بود مرد مجرد بدون توجه به وضع اجتماعی یا هیچ ملاحظه دیگری خارج از طبقه به شمار می آمد و فاقد مقام و عنوانی در جامعه تلقی می شد باکره ماندن طولانی هم مایه ننگ بود .ازدواج را تابع انتخاب فرد یا عشق رویایی قرار نمی دادند زیرا این کار از لحاظ جامعه و نژاد امری حیاتی بود و عاقلانه نبود که آن را به اعتماد کوته بینی شهوانی یا به عوامل همنشینی و خویشی رها کنند والدین می بایست خود- قبل از آنکه تب شهوت فرزندان شدت یابد و دست به ازدواجی عجولانه بزنند- دست به کار شوند چنین ازدواجی در نزد هندوان جز سراب و تلخکامی نبود .مائو به وصلتهایی که ناشی از انتخاب دو جانبه است نام(( وصلت گندروه))می دهد و به اینگونه زناشوییها رنگ (کامزاد)می زند .چنین وصلتهایی مجاز بود اما از ارج و قرب چندانی برخوردار نبود.(دورانت:376)

به ندرت اتفاق می افتاد که در هند این گونه تمایلات بلهوسانه در ازدواج موثر باشد .مائو هشت شکل متفاوت ازدواج را مجاز می داند و از این هشت شکل ازدواج از راه ربودن دختر و ازدواج از روی عشق و عاشقی به مقیاس اخلاقی پست تر از همه بود و ازدواج از طریق خریدن عروس را راه عاقلانه ترتیب زناشویی می دانست. قانونگذار هندی می اندیشید که در تحلیل نهایی آن ازدواجهایی صحیح تر است که مبتنی بر شالوده اقتصادی باشد . عاقلانه ترین ازدواج آن است که والدین « را با رعایت کامل قوانین درونگانی و برونگانی ترتیب دهند» جوانان باید در داخل طبقه خود ولی بیرون از گتره یا گروه خود ازدواج کند. او می تواند چندین زن بگیرد که فقط یکی از آنها از طبقه خود اوست که بر زنان دیگرش برتری دارد. مانو می گوید: اما بهترین کار آن است که او فقط یک همسر داشته باشد.(دورانت:378) در میان هندوان چون ازدواج زن را به طور جاوید با شوهرش پیوند می داد از اینرو ازدواج مجدد او پس از مرگ شوهر گناه کبیره به شمار می آمد و در وجودهای بعدی شوهر آشفتگی پدید می آورد .از اینرو قوانین برهمنها از زن بیوه می خواست که شوهر نکند ، سرش را بتراشد، زندگی را در نگهداری بچه ها و در کارهای خیر فردی بگذراند.(دورانت:381)

 

ازدواج در دین اسلام :

از دیدگاه اسلام، ماهیت ازدواج یک قرارداد و پیمان با شرایطی ویژه‌است، و بسیار پسندیده و مطلوب است و از منظر فقه اسلامی، عملی مستحب و چه بسا مستحب موکد و در برخی موارد واجب شمرده می‌شود عفت و حیا از جمله این صفات می‌باشند که یکی از راه‌های تأمین این صفات و سجایا، ازدواج است. اسلام با تشریع ازدواج، مسیر رسیدن به عفت و حیاء را هموار می‌سازد، بدین صورت که ازدواج را بهترین و طبیعی‌ترین راه تأمین نیازهای جنسی معرفی می‌کند. طبق قوانین اسلامی تنها خواندن صیغه عقد توسط زن و تایید توسط مرد صحیح است و الزامی به وجود شاهد یا نماینده دینی نیست. البته می‌توان برای خواندن این جمله کسی را وکیل کرد که لازم هم نیست که نماینده دینی باشد. شیعیان نوع دیگری از ازدواج (معروف به ازدواج موقت) را دارند که در آن عقد ازدواج برای مدت معین و محدودی بین دو طرف بسته می‌شود.در این نوع از ازدواج که به صیغه یا متعه یا ازدواج موقت معروف است، زن و مرد پس از شناخت یکدیگر و صحبتهای اولیه در صورتی که هر دو طرف به این امر راضی باشند مدت زمان صیغه و همچنین مبلغ صیغه ( مقدار مهریه ) را خودشان به صورت توافقی تعیین می‌کنند ( مثلاً با هم قرار میگذارند برای مدت سه ماه و هر ماه یکصد هزار تومان به عقد ازدواج موقت هم در آیند ) . در ازدواج موقت زن ومرد باید به صورت عربی یا فارسی متن صیغه رابخوانند متن صیغه : زن می‌گوید : ( به زبان عربی ) : زوجتک نفسی فی المده المعلومه علی مهر المعلوم و مرد نیز جواب می‌دهد : قبلت ( ترجمه فارسی ) :زن می‌گوید: من خودم را به عقد ازدواج تو درمی اورم برای مدت زمان مشخصی و با مهریه مشخصی وسپس مرد بلافاصله می‌گوید : قبول دارم مدت زمان و مبلغ مهریه باید قبل از خواندن متن صیغه مشخص شود . در این نوع ازدواج اگر دختر باکره باشد باید از پدر یا جد پدری خود اجازه بگیرد ولی اگر باکره نباشد نیازی به اجازه ندارد . همچنین مرد مسلمان می‌تواند با زنان اهل کتاب مانند مسیحیان و یهودیان نیز ازدواج موقت داشته باشد . ولی زن مسلمان ( شیعه )فقط با مرد مسلمان شیعه می‌تواند ازدواج موقت بکند. بنابر نظر بعضی از مراجع شیعه «برای دختر رشیده اذن پدر در ازدواج موقت ضرورتی ندارد» پس از تعیین مدت زمان عقد و مهریه با خواندن صیغه عقد زن و مرد به یکدیگر محرم می‌شوند.

یکی از قوانین درخشان اسلام از دیدگاه مذهب جعفری این است که ازدواج به دو نحو می تواند صورت بگیرد : دائم وموقت .

ازدواج موقت و دائم در پاره¬ای از آثار با هم یکی هستند و در قسمتی اختلاف دارند . آنچه در درجه اول این دو را از هم متمایز می کند یکی این است که زن و مرد تصمیم می گیرند به طور موقت با هم ازدواج کنند و پس از پایان مدت اگر مایل بودند تمدید کنند و اگر مایل نبودند از هم جدا شوند . دیگر اینکه از لحاظ شرایط آزادی بیشتر دارند که به طور دلخواه به هر نحو که بخواهند پیمان می بندند . در ازدواج دائم زن خواه ناخواه مرد را به عنوان رئیس خانواده بپذیرد و امر او را در حدود مصالح خانواده اطاعت کند اما در ازدواج موقت بسته به قرار دادی است که در میان آنها منعقد می گردد . در ازدواج دائم زن و شوهر خواه ناخواه از یکدیگر ارث می برند اما در ازدواج موقت چنین نیست . پس تفاوت جوهری و اصلی در ازدواج موقت با ازدواج دائم در این است که در ازدواج موقت از لحاظ حدود و قیود آزاد است یعنی وابسته به اراده و قرار داد طرفین است حتی موقت بودن آن نیز در حقیقت نوعی آزادی به طرفین می بخشد و زمان را در اختیار آنها قرار می دهد. در ازدواج دائم هیچ کدام از زوجین بدون جلب رضایت دیگری حق ندارند از بچه دار شدن و تولید نسل جلوگیری کنند ولی در ازدواج موقت جلب رضایت طرف دیگر ضرورت ندارد . در حقیقت این نیز نوعی آزادی دیگر است که به طرفین داده شده است (مطهری،مرتضی، 1376: 48) . اثری که از این ازدواج تولید می شود، یعنی فرزندی که به وجود می آید با فرزند ناشی از ازدواج دائم هیچگونه تفاوتی ندارد. مهر هم در ازدواج دائم لازم است و هم در ازدواج موقت با این تفاوت که در ازدواج موقت عدم ذکر مهر موجب بطلان عقد است و در ازدواج دائم عقد باطل نیست همانطوری که عقد دائم مادر و دختر زوجه بر زوجه حرام و محرم می گردند. در عقد منقطع نیز چنین است و همانطوری که خواستگاری کردن زوجه دائم بر دیگران حرام است خواستگاری زوجه موقت نیز بر دیگران حرام است . همانطوری که زنای با زوجه دائم غیرموجب حرمت ابدی می شود زنای با زوجه موقت نیز موجب حرمت ابدی می شود . همانطوری که زوجه دائم بعد از طلاق باید مدتی عده نگه دارد، زوجه موقت نیز بعد از تمام شدن مدت یا بخشیدن آن باید عده نگه دارد (مطهری،مرتضی، 1376: 49) .

اسلام چند زنی را بر خلاف چند شوهری به کلی منع و لغو نکرد بلکه آن را تحدید کرد. یعنی از طرفی نامحدودی را از میان برد و برای آن حداکثر قایل شد که چهارتاست و از طرف دیگر برای آن شرایطی قرار داد و به هر کس اجازه نداد که همسران متعدد انتخاب کند (مطهری،مرتضی، 1376: 289). زن مسلمان نمی تواند به عقد کافر درآید مرد مسلمان هم نمی تواند با زنهای کافر به طور دائم ازدواج کند ولی صیغه کردن زنهای اهل کتاب مانند یهود و نصاری مانعی ندارد.

 

ازدواج در دین مسیح

مسیحیان هنگام ازدواج متعهد می‌شوند که یکی شدن مرد و زن را نشانه آشکاری برای محبت خدا به بشر و محبت مسیح به شاگردانش قرار دهند. به همین علت، مسیحیان ازدواج را التزام و تعهد در طول زندگی می‌شمارند و با طلاق و ازدواج مجدد در زمان حیات همسر مخالفند. اگرچه ازدواج در مسیحیت پدیده‌ای مقدس محسوب شده و سرّ عظیم نامیده می‌شود، اما در برابر آن دوری گزیدن از ازدواج امری پسندیده‌تر است. شخص مجرد، با تمام توان به خدمت خداوند می‌رسد و با کم‌کردن مشغله‌های دنیوی و زندگی، خود را شبیه عیسی می‌سازد.(پطروس 1882: 345)

خدا از همان ابتدا زن و مرد را برای پیوند همیشگی آفرید به همین دلیل مرد باید از پدر و مادر خود جدا شود و به همسرش بپیوندد به طوری که از آن پس دو تن نباشند بلکه یک تن باشند و هیچ کس حق ندارد این اتحاد را بر هم زند و ایشان را از یکدیگر جدا سازد چون خدا آن دو را با هم یکی ساخته است . اگر مردی همسرش را طلاق دهد و با زن دیگری ازدواج کند نسبت به همسرش زنا کرده است همچنین اگر زنی از شوهرش جدا شود و با مرد دیگری ازدواج کند او نیز زنا کرده است . (عهد جدید ، ترجمه تفسیری ، مرقس ، ص 47 ) خوب است مرد با زن ارتباط نداشته باشد اما به سبب وسوسه های جنسی که در اطراف ما وجود دارد بهتر است هر مرد خود زنی بگیرد و هر زن شوهری برای خود اختیار کند . ( عهد جدید ، نامه اول قرنیان ، ص 167 ) البته من حکم نمی کنم که شما حتما ازدواج کنید بلکه منظورم این است که در صورت تمایل آزاد هستید که چنین کنید . کاش همه می توانستند مانند من(عیسی) مجرد بمانند اما ما همه مانند هم نیستیم.خدا به هر کسی نعمتی بخشیده است به یکی این نعمت را عطا کرده که ازدواج کند و به دیگری این نعمت را که با شادی و رضایت مجرد بماند. برای آنانی که ازدواج کرده اند دیگر نه یک توجیه بلکه یک دستور دارم . دستوری که ازجانب من نیست بلکه خود خداوند آن را فرموده است و آن این است که زن نباید از شوهرش جدا شود اما اگر قبلاً از او جدا شده است بهتر است یا مجرد بماند یا نزد شوهرش باز گردد شوهر نیز نباید زن خود را طلاق دهد.

اگر یک مرد مسیحی همسری غیر مسیحی دارد و آن زن حاضر است با او زندگی کند او نباید زن خود را طلاق دهد . همچنین اگر یک زن مسیحی شوهری غیر مسیحی دارد و شوهرش از او می خواهد که با او زندگی کند آن زن نباید از شوهرش جدا شود . زیرا شوهر غیر مسیحی به وسیله زن خود مورد قبول خدا واقع می شود و زن غیر مسیحی نیز به وسیله شوهر خود . در غیر این صورت فرزندان ایشان مسیحی محسوب نمی شوند. اما به طوری که می بینیم ایشان مقدس به شما می آیند . اما اگر شوهر یا زن غیر مسیحی مایل باشد ازهمسر خود جدا شود اشکالی ندارد . در این مورد زن یا شوهر مسیحی نباید اصرار کند که همسرش با او بماند، زیرا خدا می خواهد که ما ایمانداران در آرامش و صفا زندگی کنیم ( عهد جدید ، نامه اول قرنیان ، ص 168) .

مردی که ازدواج نکرده است می تواند تمام وقت خود را صرف خدمت خداوند کند و تمام فکرش این باشد که او را خشنود سازد اما مردی که ازدواج کرده است نمی تواند به راحتی خداوند را خدمت کند زیرا مجبور است در خدمت مادیات باشد و بکوشد همسرش را راضی نگه دارد . در واقع عشق و علاقه او بین خدا و همسرش تقسیم می شود دختری هم که ازدواج می کند همینطور می باشد ( عهد جدید ، نامه اول قرنیان ، ص 169) . زن تا زمانی که شوهرش زنده است قسمتی از وجود اوست ولی اگر شوهرش فوت کند می تواند دوباره ازدواج نماید اما فقط با یک مسیحی . ولی به نظر من اگر ازدواج نکند خوشحالتر خواهد بود ( عهد جدید ، نامه اول قرنیان ، ص 169) .

 

ازدواج در دین یهود :

در یهودیت، ازدواج به معنای کامل شدن و اوج رشد انسانی است. بر پایه تعالیم یهود، یک زن بدون همسر و یک مرد بدون زن انسان‌هایی کامل نیستند و با ازدواج و پیوند زناشویی از شکل ناقص به وجودی کامل تبدیل می‌شوند. بر اساس آموزه¬های آیین یهود تشکیل خانواده و ازدواج یک فریضه¬¬ی دینی مهم محسوب می شود. در کتب مقدس ازدواج نخستین فرمانی است که خداوند به حضرت آدم ابوالبشر داده است و زمینه ساز کمال انسان می¬شود. ازدواج به عنوان یک عهد و پیمان دینی در میان یهودیان با تشریفات خاص در زیر هوپا(سایبان مقدس) برگزار می شود، که خود بیانگر اتحاد زوجین با یکدیگر تشکیل خانواده جدید است. ازدواج دارای قداستی است که آن را معتبر می¬کند و بر اساس آن زن و شوهر به یکدیگر تعلق می یابند. از آن جایی که ازدواج نوعی تقلید از رابطه¬¬ی میان آدم و حواست ، و پیمانی است که در آن با تاکید بر رضایت خداوند از او طلب برکت می شود، در آیین یهود امری ممدوح و مورد تایید است (موحد 1386-:85-86).

بر اساس قانون یهود دختر که به عنوان ما یملک پدر خویش ، به مانند کالایی در ازدواج مورد معامله قرار می گیرد. در ازای یک حق ابوت (بهای دختر باکره)، دختر از سوی پدرش به داماد فروخته می¬شد. پس از آن داماد صاحب اختیار دختر محسوب می شد و چون زوجه در تملک مرد قرار می گرفت ، پس از آن دختر هیچ گونه استقلال رای از خود ندارد. تنها پس از مرگ شوهر یا طلاق که آن نیز در اختیار مرد قرار دارد، توان ابراز عقیده پیدا می نماید. نکته قابل ذکر در باب ازدواج این است که تاکید زیادی بر ازدواج زنان صورت نمی گیرد. بلکه بر اساس شریعت دین یهود وظیفه داشتن فرزند مختص مردان است و ازدواج برای مردان مورد تاکید زیاد قرار گرفته است. .زیرا روح القدس تنها می تواند بر یک مرد متاهل قرار گیرد و از آن جایی که در آیین یهود مرد مجرد انسان ناقص محسوب می شود، نمی تواند محمل روح القدس قرار گیرد.(همان 86)

از آنجایی که در ازدواج عقد نامه از سوی مرد به زن داده می شود، انحلال نکاح نیز مستلزم فسخ قرار داد از سوی مرد است. به همین دلیل در طلاق ، طلاق نامه (گت) از سوی مرد به زن داده شود. بنابراین زنان بر خلاف مردانشان نمی توانند حق طلاق زن با مرد دیگری ازدواج کند، حرمت خود را پیش همسر اول خویش از دست می دهد و برای او نجس محسوب می شود. و هیچ گاه حق ازدواج مجدد با یکدیگر را ندارند (همان 88) . در زبان دینی مراسم پیوند زناشویی را کیدوشین گویند که به معنی تقدیس است و در کنیسه برگزار می شود . ( مالرب ، میشل ، 1379: 59 ) .

 

نتیجه:

ازدواج پیوندی است بین زن و مرد که بر پایه روابط پایاپای جنسی شکل می گیرد تا بچه هایی که آن زن به دنیا می آورد فرزندان مشروع والدین شناخته شوند . ازدواج روابط اجتماعی و حقوق و وظایف تازه ای را میان همسران و خویشاوندان برقرار می سازد و حقوق و پایگاه فرزندان را در هنگام تولد نیز تعیین می کند ( رنجبر، محمد ، 1380: 127)

در ازدواج به مثابه امر قانونی گاه با نوعی تحقیر نسبت به مسایل جنسی رو به رو هستیم .در طول زندگی زنا شویی عمل زنا شامل نوعی از محدودیت می شود . در بیش از نیمی از جوامعی که مورد مطالعه مورداک قرار گرفتند . قرض دادن زنان به قصد رابطه جنسی به ندرت در این جوامع به چشم می خورد . در طول زندگی زنا شویی ، مرد و زن رفتار خود را بر اساس یک اخلاق جنسی تنظیم می کنند و بعضی از محدودیتها را می پذیرند . بنا بر جوامع مختلف پرهیز از رابطه جنسی ممکن است پیش یا پس از یورش نظامی ، خرمن برداری ، شکار، ساخت بعضی از محصولات ، برخی از روزه های مناسکی ، و بعضی از مراسم دینی الزامی است ( ریویر، کلود ،1379 : 106 ) .

در خاتمه باید گفت که ازدواج یک سنت دیرینه اجتماعی است که که از زمانهای بسیار قدیم ،بلکه از آغاز زندگی بشر مرسوم بده است.پیمانی است مقدس که در بین تمام اقوام و ملل ،مذهبی و غیر مذهبی و در تمام اعصار و امکنه وجود داشته و دارد. در این پیمان مقدس ،زوجین یعنی زن و مرد زندگی مشترکی را تاسیس می کنند و پیمان می بندند که در کنار هم و یار و غمخوار یکدیگر باشند.ازدواج برای انسانها یک نیاز طبیعی است که از آفرینش ویژه آنها سرچشمه می گیرد.چنانکه انسان به آب و غذا نیاز دارد، در سنین مخصوصی به ازدواج هم نیاز پیدا می کند. هر یک از دختر و پسر در سنین بلوغ احساس می کنند که جنس مخالف را دوست دارند و خواستار وصال همدیگر هستند.ازدواج یک خواسته طبیعی است که همه جوامع بشری و ادیان آسمانی بر آن صحه نهاده اند.(امینی:1386، 17)

 

 

 

 

 

منابع :

 

امینی،ابراهیم، 1378، انتخاب همسر،تهران:سازمان تبلیغات اسلامی

پطرس، فرماج: «ایضاح التعلیم المسیحی»، مطبعة الاباء المرسلین الیسوعیین، ۱۸۸۲م، .

دورانت ، ویل(1376) تاریخ تمدن، ترجمه جمعی از نویسندگان، انتشارات علمی فرهنگی

رساله احکام ، مطابق با فتوای آیت الله العظمی اما م خمینی ، تهران : اسماعیلیان.

رنجبر، محمد ، هدایت الله ستوده ، 1380، مردمشناسی با تکیه بر فرهنگ مردم ایران ، تهران : دانش آفرین.

ریویر، کلود ،1379، درآمدی بر انسان شناسی ، ترجمه ناصر فکوهی ، تهران : نی.

ريتزر، جورج (1374)، نظريه هاي جامعه شناسي، ترجمه مهدوي و همكاران،تهران: انتشارات دانشگاه شهيد بهشتي.

ساروخاني، باقر (1370)، مقدمه اي بر جامعه شناسي خانواده، تهران: انتشارات سروش.

سفینه البحار،ج1.

عهد جدید ( ترجمه تفسیری ).

قرائی مقدم، امان الله (1382) انسان شناسی فرهنگی/تهران:ابجد.

قرآن کریم.

مالرب ، میشل ،1379، انسان و ادیان ، ترجمه مهران توکلی ، تهران : نی.

مجمع البیان ،ج 7.

مطهری ، مرتضی ،1376، نظام حقوق زن در اسلام ، تهران : صدرا .

مقصودی ، منیژه ، 1385، جزوه کلاسی انسان شناسی خانواده و خویشاوندی ، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.

موحد، مجید(1386) جنسیت و جامعه شناسی دین / تالیف و تدوین مجید موحد – شیراز: آوند اندیشه،

وسائل الشیعه.

 

http://daneshjooqom.4kia.ir/