مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

نفت

تاريخچه نفت

روغن معدني يا نفت كه انگليسي‌ها آن را پتروليوم مي‌نامند از فعل ناب فارسي به معني ضد رطوبت گرفته شده است. در تاريخ هرودوت كه 450 سال قبل از ميلاد مسيح بوده، نوشته شده كه: از نفت و مشتقات آن از چهارهزار سال قبل از ميلاد مسيح استفاده مي‌شده گفته مي‌شود دود ناشي از اشتغال نفت در بياباني گرم و لم‌يزرع انسان را به كاوش در زيرزمين وا داشته است.

به گفته مورخ رومي مارسلينوس در زمان شاپور دوم در دفاع از پترا در قفقاز در جنگ با روميان از تيرهايي استفاده مي‌كردند كه سر آنها به نفتا (نفت) آغشته بود و به هر جا كه مي‌خورد آن‌جا را آتش مي‌زد كه اين امر موجب شكست روميان شد.

شاردن جهانگرد فرانسوي كه در نيمه‌ي دوم قرن هفدهم چند سالي را در ايران بود مي‌نويسد: در مازندران نفت سياه و سفيد يافت مي‌شد كه از آن براي معالجه سرماخوردگي، زخم سر و مارگزيدگي استفاده مي‌شد.

نخستين چاه نفت

نخستين عمليات حفاري در سال 1859 ميلادي در پنسيلوانياي امريكا و به سرپرستي كلنل درك صورت پذيرفت كه بعدها درك به عنوان كاشف نفت مشهور شد.

عمق اولين چاهي كه به اين صورت حفر شد فقط 23 متر بود كه در همان روز از آن چهارهزار ليتر نفت سياه بدست آمد. در ده سال اول حدود6 هزار چاه نفت حفر شد كه سه چهارم آن به نفت رسيد. در سال 1860 م بهاي يك بشكه نفت حدود بيست دلار رسيده بود كه در سال بعد به يك دهم دلار رسيد؛ علت اين كاهش زياد توليد بيش از حد نفت و كمبود مصرف كننده و وسايل مصرفي بود.

اكتشاف

يك چاه اكتشافي در اوايل شكل‌گيري و صنعتي شدن نفت حدود 400 روز طول مي‌كشيد تا به نفت برسد اما در حال حاضر اين زمان به 25 روز كاهش پيدا كرده و گاه تا 200 روز هم مي‌رسد. اكتشاف نفت امروزه از روش‌هاي ژئوفيزيكي، لرزه‌نگاري، بازخواني اطلاعات، لرزه‌نگاري سه بعدي و دو بعدي صورت مي‌گيرد.

در لرزه‌نگاري فقط امواج طولي اهميت دارد چرا كه دستگاه‌هاي لرزه‌نگاري فقط امواج طولي را مي‌خوانند.

نخستين فعاليت‌ها در ايران

نخستين فعاليت‌هاي اكتشافي در سال 1280 با قرارداد دارسي در مناطقي از استان خوزستان آغاز شد و هفت سال بعد با كشف ميدان نفتي مسجد سلمان اين فعاليت‌ها به نتيجه رسيد. چند سال بعد با ترور فرديناد وليعهد اتريش جنگ جهاني اول آغاز شد و بسياري از فعاليت‌هاي اقتصادي جهان دچار ركود شد با اين همه در همين دوره دو چاه هفتگل و نفت شهر اكتشاف شد.

مهمترين مشخصه دهه 1330 كه از پربارترين دوره‌هاي اكتشافي صنعت نفت به شمار مي‌آيد كشف نخستين ميدان دريايي كشور يعني بهركانسر است كه به كشف ميدان‌هاي دريايي؛ درود، سروش، سلمان، اسفنديار، فروزان، نوروز، رشادت، پارس شمالي، هنديجان و رسالت منتهي شد. ميدان گازي پارس جنوبي كه به تعبيري بزرگترين ميدان گازي جهان است در دهه 1362 كشف شد.

لازم است بدانيم ميزان ثروت ملي كشور از ذخاير هيدروكربوري در آغاز سال 1380 با در نظر گرفتن ميانگين 15 دلار براي هر بشكه نفت 20 دلار براي هر بشكه ميعانات گازي و 4 سنت براي هر متر مكعب گاز طبيعي برابر 7/2 تريليون دلار پيش‌بيني مي‌شود.

اهم ميادين نفت و گاز در ايران

1. ميدان گازي گردان در جنوب شيراز
2. ميدان گازي شيرين تابناك در بوشهر و فارس
3. ميدان گازي زيره در بوشهر
4. ميدان نفتي چنگوله در ايلام
5. ميدان گازي شيرين، هما در فارس
6. ميدان نفت و گاز آرش
7. ميدان نفتي كوشك
8. لايه نفتي پارس جنوبي
9. ميدان گازي شيرين، دي در فارس
10. ميدان گازي پارس جنوبي
11. ميدان گازي تابناك در شرق ميدان گازي علويه
12. ميدان نفتي آزادگان در اهواز

گاه توده‌اي از مواد نفتي و گازي در نقطه‌اي متمركز مي‌شوند و انسان مي‌تواند آن نقطه را كشف و از مواد يافت شده بهره‌برداري كند كه اين آسانترين راه اكتشاف است.

يك سوم نفت دنيا محصول چاه‌هاي واقع در اعماق درياي شمال، يا خليج فارس و خليج مكزيك است. يكي از نخستين سكوهاي نفتي دريايي در سال 1947 م در خليج مكزيك به آب انداخته شد. امروزه سكوهايي به بلندي 100 تا 200 متر ساخته مي‌شود و در اعماق بيش از 400 متري دريا نصب مي‌شود.

انتقال

انتقال نفت در اوايل از طريق بشكه‌هايي كوچك صورت مي‌گرفت كه اين بشكه‌ها بر روي زمين از طريق ارابه‌ها و بر دريا از طريق كشتي به عنوان بار حمل مي‌شد كه بعدها به ضرورت سهولت در حمل و نقل و افزايش ميزان درخواست سوخت در زمين از طريق لوله‌ها و مخازن بزرگتر فلزي و در دريا از طريق كشتي‌هاي بزرگ مخصوص مخازن حمل نفت يا همان نفتكش‌ها صورت گرفت.

لوله

براي اين‌كه لوله زنگ نزده و فاسد نشود آن را با مواد گوناگون عايق مي‌كنند. موادي كه براي عايق كردن و محافظت لوله در مقابل فساد به كار مي‌رود عبارتست از: قير، كاغذ، لفاف قيراندود، پنبه‌نسوز، نمد و الياف شيشه‌اي. در نقاطي كه لوله از باتلاق يا آب عميق مي‌گذرد يك ذره سيمان مسلح نيز روي آن كشيده مي‌شد.

پس از آن‌كه رشته لوله كشيده شد يكسر آن را بسته و از سر ديگر آن هوا با فشار به درون آن رانده مي‌شود و در طول خط عده‌اي هستند كه از درستي به هم متصل شدن لوله‌ها و نبود منافذ در آن اطمينان حاصل كنند. امروز از هليكوپتر هم براي اين كار استفاده مي‌شود. پيش از آزمايش لوله با آب يا هوا آن را با شيطانك پاك مي‌كنند. شيطانك ابزاري است مركب از چرخك و فنر و لاستيك كه فضاي درون لوله را به طور كامل پر مي‌كند. بهترين خط لوله خطي است كه نفت يا گاز درون آن بدون كمك به تلمبه و فقط به واسطه سراشيب بودن لوله جريان يا به مثل خط لوله گچساران كه به خارك انتقال يافته و از آن‌جا به لبه دريا براي بارگيري مي‌رود.

نفتكش

علت اهميت يافتن حمل و نقل نفت از دريا آن است كه با كشتي مي‌توان مقدار بيشتري از نفت را با هزينه‌ي كمتري نسبت به وسايل نقليه ديگر جابجا كرد. امروزه كشتي نفتكش بزرگترين رقيب خط لوله در انتقال نفت است. پيدايش نيروي بخار، حفر كانال سوئز افزايش مصرف نفت و نياز فراوان و حياتي به مواد نفتي در جنگ، كشف منابع نفتي در خاورميانه و همچنين اتخاذ تصميم ساخت پالايشگاه‌ها نزديك منابع مصرف بجاي توليد نقش عمده‌اي بر توسعه حمل و نقل دريايي و پيشرفت استفاده از نفتكش‌ها را به دنبال داشته است.

كشتي‌هاي نفتكشي به سه دسته تقسيم مي‌شوند:

1. تا ظرفيت 25 هزار تن كه براي مقاصد عمومي بكار مي‌روند.
2. بين 25 تا 45 هزار تن كه براي حمل نفت خام به پالايشگاه استفاده مي‌شود.
3. بين 45 تا 85 هزار تن و به بالا كه براي حمل نفت خام استفاده مي‌شوند.

پيشينه تشكيل نخستين ناوگان نفتي كشور به سال 1334 باز مي‌گردد كه در روز 26 شهريور راديو ايران از تشكيل شركت ملي نفتكش خبر داد و گفت: اين شركت نوپا چهار كشتي نوساز در اختيار دارد و شركت‌هاي كشتي راني خارجي آن را اداره مي‌كنند.

در سال 1349 شركت ملي نفتكش به شركت ملي نفت ايران پيوست و پس از مدتي چند كشتي به ناوگان ايران افزوده شد.

براي پي بردن به ژرفاي حماسه‌هاي شكوهمندي كه صنعتگران نفت در طول سال‌هاي دفاع مقدس آفريدند به ويژه آنچه در جزاير خارك گذشت كافي است بدانيم اين جزيره از آغاز تا پايان جنگ بيش از 2600 بار مورد هجوم جنگنده‌هاي عراقي قرار گرفت اما دشمن در حسرت توقف صدور نفت از خارك حتي به مدت يك روز باقي ماند. شركت ملي نفتكش ايران در حال حاضر 52 نفتكش و 23 كشتي كرانه پيما دارد كه با استفاده از آن بخش بزرگي از نفت و مواد نفتي صادراتي جابجا مي‌شود.

پالايش و پخش

شركت ملي پالايش و پخش فراورده‌هاي N.I.O.P.D.C نفتي ايران

نفت خام مخلوطي از هيدروكربورهاي گوناگون است. در ساختار جديد صنعت نفت پالايش و پخش دو حوزه فعاليت جداگانه دارند. مديريت امور پالايشي، راهبري و نظارت بر فعاليت‌هاي 9 شركت پالايش را برعهده دارد، فراورش و توليد انواع فراورده‌ها نفتي شامل اصلي و ويژه مي‌شود.

1. فراورده‌هاي اصلي: بنزين، گاز مايع، نفت سفيد، نفت گاز و نفت كوره.
2. فراورده‌هاي ويژه: انواع روغن موتور، روغن صنعتي، گوگرد، حلال‌هاي نفتي و صنعتي، قير و ...

مجموع ظرفيت پالايش 9 پالايشگاه نفت فعال در شهرهاي آبادان، كرمانشاه، تبريز، تهران، اصفهان، اراك، بندرعباس، شيراز و لاوان عبارتست از 1332 ميليون بشكه نفت خام، 12 هزار بشكه ميعانات گازي، ظرفيت بالقوه 1705 ميليون بشكه نفت خام و 20 هزار بشكه ميعانات گازي با گونه‌هاي فرايندي متنوع.

گاز

نزديك به 3هزار سال پيش چيني‌ها براي نخستين بار از گاز براي تبخير آب نمك بهره بردند و به اين ترتيب استفاده كاربردي از گاز باب شد.

گاز ايران اولين بار در سال 1349 به شوروي سابق صادر شد. در سال 58 دو طرف بر سر قيمت به توافق نرسيدند و شيرها تا سال 69 بسته ماند. در اين سال قرارداد تازه‌اي به امضا رسيد كه 15 سال اعتبار داشت اما در سال 71 بار ديگر شيرها بسته شد. ايران با داشتن نزديك به 26 تريليون مترمكعب ذخيره قابل استحصال اوليه پس از روسيه داراي مقام دوم جهان است و اين در حالي است كه از نظر حجم ذخاير تفاوت ناچيزي بين دو كشور وجود ندارد. ذخاير گاز طبيعي ايران 6/16 درصد ذخاير جهان، 49 درصد ذخاير منطقه خاورميانه و 38 درصد ذخاير كشورهاي صادركننده نفت (اپك) است.

عمر ذخاير گازي در صورت حفظ ميانگين كنوني در سطح برداشت 190 تا 300 سال ديگر است و عمر ذخاير نفتي در صورت سطح برداشت كنوني حدود هفتاد سال ديگر است. گاز ترش داراي تركيبات گوگردي و دي‌اكسيدكربني است كه بسيار خطرناك و سمي است كه لوله‌ها را نيز مي‌پوساند ضمن اين‌كه ارزش حرارتي آن هم بالاست. در پالايشگاه با استفاده از يك برج به نام برج تماس تركيبات گوگرد و دي‌اكسيدكربني از آن جدا و به گاز شيرين تبديل مي‌شود.

پتروشيمي

نفت و گاز؛ مواد اوليه پتروشيمي را تشكيل مي‌دهند و جهان پر از نفت و گاز است. صنعتي كه امروزه پتروشيمي خوانده مي‌شود از دو واژه پترو به معناي نفت و شيمي به معناي كيمياگري است.

پتروشيمي صنعتي است كه در آن فراورده‌هاي نفتي پس از طي مراحل گوناگون به مواد شيميايي و پتروشيميايي تبديل مي‌شود. اين مواد، يا خود كاربرد علمي دارند يا همچون ده‌ها مواد اوليه پتروشيميايي بايد مراحلي را رد كنند تا به محصولي كاربردي تبديل شوند. صنعت پتروشيمي در سال 1920 م در ايالات متحده شكل گرفت.

با تأسيس بنگاه كود شيميايي در اواخر سال 1337 صنايع پتروشيمي ايران كار خود را آغاز كرد. در سال 1343 اولين واحد صنايع پتروشيمي كه به منظور توليد كود شيميايي در مرودشت استان فارس احداث شده بود به بهره‌برداري رسيد. آمار سال 2000 م نشان مي‌دهد در امريكاي شمالي 220 ميليون تن، در آسيا205 ميليون تن، در اروپا 170 ميليون تن، در خاورميانه 40 ميليون تن، در امريكاي لاتين 30 ميليون تن و در آفريقا و اقيانوسيه در مجموع 10 ميليون تن محصولات پتروشيمي توليد مي‌شود.

سهم امريكاي شمالي با بيش از 22 درصد از همه بيشتر سهم آسيا كمتر از 21 درصد و سهم اروپا بيش از 20 درصد و سهم خاورميانه حدود 6 درصد و سهم امريكاي لاتين حدود 5 درصد است. سهم صادرات نيز به اين‌گونه بود: آفريقا يك درصد، خاورميانه10درصد، هند 11 درصد، آسيا جنوب شرقي13درصد، چين17درصد، اروپا21درصد و خاور دور 23 درصد.

محصولات پتروشيمي را مي‌توان به 9 گروه تقسيم كرد: پلاستيك‌ها، اسيدها، شوينده‌ها، چسب‌ها، كودها، الياف‌هاي مصنوعي، رنگ‌ها و سم‌ها.

امروزه در ايران داراي 12 مركز پتروشيمي مي‌باشد:

1. پتروشيمي اورميه
2. پتروشيمي رازي
3. پتروشيمي بندرامام
4. پتروشيمي تبريز
5. پتروشيمي خراسان
6. پتروشيمي اصفهان
7. متانول خارك
8. پتروشيمي آبادان
9. پتروشيمي فارابي
10. پتروشيمي خارك
11. پتروشيمي شيراز
12. پتروشيمي اراك

http://daneshjooqom.4kia.ir/