نوروز

برچسب ها

موسسات خدماتبانكداري و اقتصاد اسلاميجهاد اقتصاديمقاله حسابداریبهای تمام شده خدماتتحقیق حسابداریگارآموزی حسابداریحسابداري بهاي تمام شدهعوامل مؤثر بر گرایش به طلاقزنان مطلغهمقاله اقتصاد

پیوند ها

آمار سایت

آمار بازدید

بازدید امروز : 1833
بازدید دیروز : 3600
بازدید کل : 13090571

نوروز

عنوان: نوروز

مقدمه:

نوروز باستاني و دگرگوني طبيعت در ابتداي هر سال ما را به ايجاد تغيير و تحول در زندگي فردي، خانوادگي و اجتماعي يادآوري مي کند. گياهان، درختان، بيابان ها، زمين، آسمان و طبيعت عملاً ما را به سوي تغييرات رشد و خوبي ها دعوت مي کنند.

در اين مجموعه برآنيم تا در مورد نوروز، هفت سين، جايگاه نوروز از ديدگاه تشيع و آداب و رسوم نوروز سخن بگوييم اميد آن داريم که قبول نظر شما واقع شود.

چکيده:

واژه ي عيد به معناي بازگشت است و در قرآن کريم هم يک بار آمده است. در اسلام نيز مراسم عيد نوروز مورد تأييد قرار گرفته و در ايران بعد از اسلام هم اين آئين ادامه داشته و دارد.

عيد نوروز داراي آداب و رسوم خاص خود مي باشد که در مناطق گوناگون ايران با بعضي رسوم مشترک و در بعضي مناطق کمي متفاوت با جاهاي ديگر برگزار مي شود ولي آداب کلي آن مثل سفره،‌ ديد و بازديد، هديه دادن و ... در سراسر ايران مشترک است.

در متون تاريخي نيز از ايران باستان تا زمان هاي بعد به اين مراسم و آئين هاي آن اشاره شده است و اشعار و مطالب گوناگوني به طنز با جد در مورد آن در کتاب ها آمده است که قابل توجه و بيان است. در اين تحقيق به طول مفصل به اين موضوعات پرداخته ايم.

عيد نوروز^{^[1]}

واژه ي عيد

عيد به معناي بازگشت است. مقصود بازگشت به وضعيت مطلوب گذشته است. عيد به روزهاي سرور و شادي گفته مي شود. روز مبارکي است که در آن،‌ مردم جشن مي گيرند و شادي مي کنند. جشن نوروز در نخستين روز از نخستين ماه فروردين سال شمسي، آن گاه که روز و شب برابر گردد، آغاز مي‌شود. واژه ي عيد در قرآن يک بار آمده است. در سوره ي مائده آيه ي 114 مي فرمايد:

گفت. عيسي فرزند مريم: پروردگارا ! از آسمان مائده اي بر ما بفرست، تا براي اول و آخر ما، عيدي باشد و نشانه اي از تو ! و به ما روزي ده و تو بهترين روزي دهندگاني.

علامه طباطبايي در تفسير الميزان مي گويد:

خصوصيت عيد اين است که زمينه ي وحدت کلمه و تجديد حيات اجتماعي را فراهم ساخته، نشاط و سرزندگي مي آفريند و هر بار که فرا مي رسد، عظمت دين را تجديد مي کند.

بدين سبب، در اسلام روزهايي عيد ناميده شد که همه ي اين خصوصيت ها را در بردارد و در هر يک از آن‌ها به گونه هايي بازگشت به فطرت توحيدي اش مطرح است. امير مؤمنان نيز مي فرمايد:

«هر روزي که از خداوند متعال نافرماني نشود، آن روز عيد است.»[2]

جايگاه نوروز از ديدگاه تشيع:

در تاييد نوروز، روايات فراواني وارد شده است که نوروز به امامان (ع) عرصه شد و آن بزرگواران آن را تأييد و حتي سفارش و توصيه هايي را در گرامي داشت نوروز بيان کردند. اسلام،‌ نوروز را پذيرفته، ولي به آن جهت داده است که بايد از آمدن بهار، درس معاد آموخت.

بايد پيش از آمدن نوروز، خانه تکاني کرد و خانه را از خبث و گردوغبار، و دل و قلب و روح را با غسل نوروز از حدث پاک نمود.

بايد هنگام تحويل سال، دعاي «يا مقلب القلوب» را با خلوص نيت و در مکان هاي مقدس يا در جايي با وضو و رو به قبله به يمن ورود به سال جديد خواند. بايد هنگام سال جديد به ياد مستمندان و بيچارگان افتاد. بايد لباس تميز پوشيد و به بهترين بوها معطر شد. بايد در ديدو بازديدها، خويشاوندان را بر ديگران مقدم داشت و کينه ها را کنار گذاشت. با همه ي دوستان وآشنايان و خويشان و بستگان ارتباط مجدد برقرار ساخت با دادن هديه، براي آن ها آرزوي سلامت و خير و برکت کرد.

جشن نوروز که در اول فروردين ماه آغاز مي شود، آن گونه که از نامش پيداست روزي است نو، همراه با آييني نو.

بر پايه ي اين نظر، آداب و مراسم نوروز در گذشته ي ايران باستان، در راستاي توجه کامل به معنويات بوده است، اما در اسلام، ماديت محض و توجه صرف به زمين و بريدن از معنويات يا تنها به عالم بالا توجه کردن و بريدن از لذات دنيوي، هيچ کدام پذيرفته نيست.

يک جنبه ي جهت دهي اسلام به نوروز، تعديل ماديت محض آداب آن و تلفيق آن با معنويت است.

هداياي نوروز:

پس از سقوط ساسانيان، نوروز و احکام و رسوم آن، در ميان مسلمانان و کشورهاي اسلامي بيش از پيش رواج يافت. در زمان خليفه ي دوم، هرمزان، استاندار خوزستان که مسلمان شده بود، از شيريني و ديگر اقلام خوان نوروزي، خوانچه اي براي علي بن ابي طالب (ع) فرستاد. هديه ي نوروزي براي علي بن ابي طالب (ع) آورده شد. حضرت پرسيد: اين چيست؟ گفتند: اي امير مؤمنان! امروز نوروز است. فرمود: «هر روز را براي ما نوروز بسازيد.[3]»

آداب و رسوم نوروز:

يا مقلب القلوب و الابصار

برآمد باد صبح و بوي نوروز* به کام دوستان و بخت پيروز

مبارک بادت اين سال و همه سال* مبارک بادت اين روز و همه روز

انسان از نخستين سال هاي زندگي اجتماعي، زماني که از راه شکار و گردآوري خوراک هاي گياهي روزگار مي گذراند، متوجه بازگشت و تکرار برخي از رويدادهاي طبيعي، يعني تکرار فصل ها شد و بهار را کشف کرد و آن را مهم دانست.

امروزه نيز در ميان ايرانيان رسم است که ده روز يا دو هفته پيش از نوروز، در ظرف هاي کوچک و بزرگ، کاسه، بشقاب، پشت کوزه و ... دانه هايي چون گندم، عدس، ماش و ... مي کارند. در واقع اين کار، يکي از آداب نوروز ايرانيان است. در اين نوشته ي کوتاه، به برخي از آداب و رسوم نوروز مي‌پردازيم.

سفره هفت سين:

رسم و باوري کهن است که همه ي اعضاي خانواده در زمان سال تحويل، در خانه و کاشانه ي خود در کنار سفره ي هفت سين گرد‌ آيند. در سفره ي هفت سين، هفت روييدني خوراکي است که با حرف «س» آغاز مي‌شود و نماد فراواني روييدني ها و فرآورده هاي کشاورزي است. اين خوراکي ها عبارتند از: سيب، سبزه، سنجد، سماق، سير، سرکه، سمنو.

افزون بر آن، آيينه، شمع، ظرفي شير، ظرفي آب که تاريخ در آن است، تخم مرغ رنگ کرده، تخم مرغي روي آيينه، شمع، ماهي قرمز، نان، سبزي، گلاب، سنبل، سکه و کتاب ديني مسلمانان، قرآن نيز مي‌تواند زينت بخش سفره ي هفت سين باشد. اين سفره در بيشتر خانه ها تا روز سيزده گسترده است.

پوشيدن لباس نو:

پوشيدن لباس هاي نو در آيين هاي نوروزي، رسمي همگاني است. تهيه ي لباس براي سال تحويل، فقير و غني را به خود مشغول مي دارد. در اين ميان، توجه به تهي دستان و زيردستان براي تهيه ي لباس نوروزي به ويژه کودکان، رسمي قابل توجه است. خلعت دادن پادشاهان ايران در جشن نوروز، براي نو پوشاندن کارگزاران و زيردستان بود و تاريخ نگاران و شاعران از خلعت بخشيدن هاي نوروزي فراوان ياد کرده اند.

بسياري از خانواده ها که در سوگ يکي از نزديکان لباس سياه پوشيده اند، به مناسبت نوروز، به ويژه هنگام سال تحويل، لباس ديگر مي پوشند. کساني هم که به هر علت لباس نو ندارند، مي کوشند هر قدر هم اندک،‌ جوراب يا پيراهني نو هنگام سال تحويل بپوشند.

در گذشته که در فروشگاه ها و بازارهاي فروش، لباس دوخته نبود و مردم دوختن لباس خود را به خياط ها سفارش مي دادند، نوبت هاي دوخت و کار شبانه روزي خياطان در روزهاي پاياني سال، يکي از دشواري هاي خانواده ها بود.

اين باور کهن را در نوشته ها، توصيه ها و توصيف هاي نوروزي همواره مي بينيم که از طبيعت پيروي کنيم و از درختان ياد بگيريم و با آمدن بهار، لباس نو بپوشيم که شادماني و آرامش به همراه مي آورد.

ديد و بازديدهاي نوروزي:

از جمله آيين هاي نوروزي، ديد و بازديد يا «عيد ديدني» است. رسم است که روز نوروز،‌ نخست به ديدن بزرگان فاميل و شخصيت هاي علمي و اجتماعي مي روند. در بسياري از اين عيد ديدني ها، همه ي کسان خانواده شرکت دارند.

ديدني هاي نوروزي که ناگزير بازديدها را دنبال دارد و همراه با دست بوسي و روبوسي است، در روزهاي نخست فروردين که تعطيل رسمي است، و گاه تا سيزده فروردين و مي گويند تا آخر فروردين ميان خويشاوندان و دوستان و آشنايان دور و نزديک،‌ ادامه دارد.

تا زماني که مسافرت هاي نوروزي رسم نشده بود، در شهرها و محله هايي که آشنايي هاي شغلي و همسايگي و روابط چهره به چهره جايي داشت، ديد و بازديدهاي نوروزي، وظيفه اي کم و بيش الزامي به شمار مي رفت و چه بسا آشناياني بودند و هستند که فقط سالي يک بار، آن هم در ديد و بازديدهاي نوروزي به خانه ي يکديگر مي روند.

گسترش شهرها، زياد شدن جمعيت، پراکندگي خانواده هاي سنتي، محدوديت هاي شغلي و نيز فرهنگ آپارتمان نشيني، از عامل هايي است که ديد و بازديدهاي نوروزي را کاهش داده است. بر اثر اين دشواري ها و محدوديت هاي زماني، بعضي از خانواده هايي هم که به مسافرت نمي روند، براي ديد و بازديدهاي نوروزي، از پيش زماني را معين مي کنند.

باورهاي عاميانه:

رفتارها و گفتارهاي هنگام سال تحويل و روز نوروز، به باور عاميانه، مي تواند اثري خوب يابد براي تمام روزهاي سال داشته باشد. برخي از اين باورها را در کتاب هاي تاريخي نيز مي يابيم و بسياري ديگر، باورهاي شفاهي است که در شمار فولکور جامعه است که به برخي از آن ها مي پردازيم:

کسي که هنگام سال تحويل و روز نوروز لباس نو بپوشد، تمام سال از کارش خرسند خواهد بود.
موقع سال تحويل از اندوه و غم فرار کنيد، تا تمام سال غم و اندوه از شما دور باشد.
روز نوروز دوا نخوريد؛ بديمن است.
هر کس در بامداد نوروز، پيش از آن که سخن گويد، شکر بچشد و با روغن زيتون تن خود را چرب کند، در همه حال از بلادها سالم خواهد ماند.
هر کس در بامداد نوروز، پيش از آن که سخن گويد، سه مرتبه عسل بچشد و سه پاره موم دود کند، از هر دردي شفا يابد.
کسي که روز نوروز گريه کند، تا پايان سال اندوه او را رها نمي کند.

که البته خرافي بودنشان، روشن است و نبايد آن ها را جدي گرفت.[4]

هفت سين:

امروزه اين خوان نوروزي، در اقصا نقاط کشور گسترده مي شود؛ البته «سفره هاي محدود به ترکيب لغوي سين، در همه جا رايج نيست، اما اصل گستردن سفره عموميت دارد؛ چرا که در تمام شهرها و روستاهاي ايران گسترده مي شود. اين خوان، مجموعه اي است بسيار متنوع از آن چه مردم در زندگي به آن محتاجند.»[5]

برخلاف تصور عامه که هفت سين را فراگير و همگاني مي دانند، انوع ترکيبات ديگر با عدد هفت در کشورمان رايج است؛ مثل هفت شين در ميان هم وطنان زرتشتي با ترکيبي از شکر، شهد، شير، شمع و شمشاد، شانه و شايه (نوعي ميوه)، يا هفت چين، يعني هفت چيز چيده شده از درخت يا هفت ميم که ترکيب آن عبارت است از:مرغ، ماهي، ميوه، ماست، مربا، مسقطي و ميگو.[6]

بنابراين در سفره ي عيد، آن چه مشترک است، عدد هفت است و آينه و کتاب مقدس و البته آب و ماهي زنده در درون آب.

چيزهايي که امروزه سفره ي هفت سين ما را زينت مي بخشد و همه ي اهل خانه را به جهاني از شادي و سرسبزي فرا مي خواند، عبارت است از:

سبزه ي نودميده؛ سنبل خوش بر و خوش بو؛ سيب، اين ميوه ي بهشتي و نماد زايش؛ سمنو، اين مائده‌ي تهيه شده از جوانه ي گندم؛ سنجد، که بوي و برگ و شکوفه ي درخت آن محرک عشق و دل باختگي است؛ سير، اين داروي تندرستي؛ دانه هاي سپند (اسفند) که نامش به معناي مقدس است و دانه‌هاي به رشته کشيده ي آن، زينت بخش خانه هاي روستايي و دافع چشم بد.

ما بر اين سفره آيينه مي گذاريم که نور و روشنايي مي تاباند؛ شمع مي افروزيم که روشنايي را به ياد مي آورد؛ تخم مرغ مي گذاريم که تمثيلي از نطفه و باروري است؛ کاسه ي آب زلال به نشانه ي همه ي آب هاي خوب جهان و ماهي زنده در آب، به نشانه ي تازگي و شادابي. [7]

مي توان گفت سفره ي هفت سين نوروزي که اجزاي آن با عشق چيده شده است، بر رخسار زيباي محبت و مودت خانوادگي، زيبايي طبيعت و رنگ هاي اعجاب آور آن را هم خواهد افزود؛ چرا که نوروز، جشن طبيعت و جشن نوشدن زندگي است.

بهار بي مولا:

بهار و خزان گذشت و نيامدي. سال هاست نگاهم پشت پنجره اي که متعلق به مرد است، قاب گرديده و گردوغبار هجران بر آن سايه افکنده. اينک بهار آمده، اما افسوس که بدون نرگس چشمان نازنينت، بهار حقيقي بر دل هايمان طلوع نخواهد کرد.

يوسف فاطمه ! کي طنين دل نواز «انا بقيه الله» تو از کعبه مقصود، جان ها را معطر مي نمايد؟ کي کعبه به خود مي بالد و زمين بر قامت دلربايت طواف عشق مي گزارد.

براي آمدنت تمام دل هاي عشاق دنيا را به ضريح چشم هايت گره زده ايم و در مراسم اعتکاف شب‌هاي فراق، براي گرفتن حاجتمان دست به دعا برداشته ايم.

حس مي کنم نزديکي، آن قدر نزديک که با آمدن نسيم، مي توان تو را احساس کرد و بوييد.

مهدي جان ! از پس کوچه هاي انتظار بيا، و بهار جان هاي بي قرارمان باش. بيا که بهار هم بي تو معنا ندارد.

محبوبم ! هر روز، بيشتر از قبل دلم برايت تنگ مي شود. عشق تو سراسر وجودم را فرا گرفته و اگر دلم را بشکافي، بر لوح آن نام تو حک گرديده.

مهدي جان ! کي مي آيي که کران تا بيکران دلم را برايت چراغاني کنم و چشمانم را فرش قدومت نمايم؟

بيا که بهار، بي صبرانه مشتاق آمدنت است و قلبم جويبار اشک هايي که هر روز و شب در فراق تو جاري مي‌شوند. مولا جان ! بيا که چشمه سار وجودم، سخت خشکيده و فرياد العطش برآورده. بيا تا از نرگس چشمانت، عطري براي سجاده ام بگيرم. بيا و مرا زائر شهر قاصدک ها کن، بيا.

دلم براي ورود هر عشقي غير از عشق تو بن بست است و ديده ام جز در فراق تو نمي بارد. به خداي کعبه مي‌سپارمت و سبد سبد نرگس و ياس، چشم به راهت مي کنم.[8]

اشعار طنز نوروزي:

عيد آمد و ما قبا نداريم* با کهنه قبا صفا نداريم

گرديد لباس، پاره پاره * در پيکر خود عبا نداريم

جز سنگ و کلوخ و آجر و خشت* ما بالش و متکا نداريم

آجيل و لباس و پول، خوب است* اما چه کنم که ما نداريم

بايد شب عيد را پلو خورد* آن ماهي شور را جلو خورد

آن جوجه ي پخته را به يک دم* بلعيد، نديدمش چه طور خورد

ياران چه کنم که کس ندارم* بلبل شده ام قفس ندارم

عيد است براي پخت آش* پول نخود وعدس ندارم[9]

********

خواست عيدي ز من فلان کودک* از برايش زدم هزار کلک

تا که او را به حقه کردم دک* گر من از فقر در غمم، به درک

ديگران را خدا بدارد شاد* عيد ايرانيان مبارک باد[10]

********

در عيد هر که ميوه، از بهر خود خريده

گويي که کاسب رند، جيب او را بريده

بازش نموده يک مشت نارنگي لهيده

باز آن انار فاسد يا موز نارسيده

يا پرتقال بي آب يا سيب هاي کالک

عيد شما مبارک، عيد شما مبارک[11]

پيام گير نوروزي:

اگر پيام گير داريد و از پيام هاي معمولي تکراري خسته شده ايد، براي تنوع، بد نيست ايام نوروز دست به ابتکار جالبي بزنيد. فقط بفرماييد از کلام شاعر خوشتان مي آيد !

باباطاهر عريان:

تليفون کرده اي جان فدايت

الهي مو به قربون صدايت

چو از صحرا بيايم، نازنينم

فرستم پاسخي از دل برايت

خيام:

اين فلک عمر مرا داد به باد

مجنون توام که کرده اي از من ياد

رفتم سر کوچه منزل کوزه فروش

آيم چو به خانه، پاسخت خواهم داد

********

فردوسي:

نمي باشم امروز اندر سراي

که رسم ادب را بيارم به جاي

به پيغامت گويم اي دوست جواب

چو فردا برآيد بلند آفتاب

********

مولانا:

بهر سماع از خانه ام، رفتم برون رقصان شوم

شوري برانگيزم به پا، خندان شوم، شادان شوم

بر گو به من پيغام خود، هم نمره و هم نام خود

فردا تو را پاسخ دهم، جان تو را قربان شوم

********

حافظ:

رفته ام بيرون من از کاشانه ي خود، غم مخور

تا مگر بينم رخ جانانه ي خود، غم مخور

بشنوي پاسخ ز حافظ گر که بگذاري پيام

آن زمان کو باز گردد خانه ي خود، غم مخور

********

سعدي:

از آواي دل انگيز تو مستم

نباشم خانه و شرمنده هستم

به پيغام تو خواهم گفت پاسخ

فلک گر فرصتي دادي به دستم.[12]

********

پيامک هاي نوروزي:

توي جشنواره گل و لبخند و شيريني، پا قدم بهار مبارک باد.
بهار، فصل غنچه ها، فصل شکفتن است. لب هايتان هميشه بهاري باد.
توي اين قحطي عشق، کاش دلم مثل درخت هاي بهاري شکوفه بزند.
اگه با شنيدن صداي پرنده ها دوق ميکني

اگه از خيس شدن زير بارون لذت مي بري

اگه از ديدن گل ها و شکوفه ها گل از گلت مي شکفه

پس دلت بهاري شده، بهار دلت مبارک.

زمستون داره خميازه هاي آخرش رو مي زنه. راهي نيست. يه نفس مونده تا ته سال.
بهار با قدم هاي شکوفه بارونش داره از راه مي رسه.
داره بوي بهار مي آد. بوي کاغذ رنگي، بوي اسکناس تا نخورده لاي قرآن مادربزرگ، بوي ماهي ميون سبزي پلو، آره داره بهار مي آد.
پاي سفره هفت سين لحظاتي که طنين «يا مقلب القلوب و الابصار» دلت رو لرزوند وقتي آواي خوش «يا مدبر الليل و النهار» روي لبات گل کرد و ياد «يا محول الحول و الاحوال» حال تو رو دگرگون کرد براي ما هم بخواه از آن بخشنده ي بي همتا «حول حالنا الي احسن الحال.»[13]

نتيجه گيري:

نوروز از جمله آداب و رسومي است که از زمان هاي دور در کشور ما ايران رواج داشته و به ما رسيده است. نوروز به خاطر ويژگي ها و شرايط خاص آن هميشه مورد پسند ايرانيان و حتي مردم کشورهاي ديگر بوده است.

تقارن نوروز با شروع فصل بهار بسيار زيباست و دور هم جمع شدن خانواده ها، و ديد و بازديد فاميل آن را زيباتر کرده است و باعث صميميت بيشتر ايرانيان با هم شده است.

پس جا دارد اين آيين زيبا را به خوبي حفظ کنيم و به نحوي شايسته آن را نگهداري کنيم و به دست آيندگان بسپاريم و آن را چون ميراثي گران بها عزيز بداريم.

فهرست منابع و مأخذ:

1- قرآن کريم

2- دايره المعارف تشيع/ جمعي از نويسندگان/ قم/ چاپ نوين/ 88

3- گلبرگ جوان/ جمعي از نويسندگان/ قم/ چاپ نوين/ 88

4- نوروز جمشيد/ سعيد برومند/ قم/ چاپ نوين/ 88

5- کلک/ ژاله آموزگار/ قم/ چاپ نوين/88

6- جاودانه/ سيداشرف الدين حسيني به کوشش حسين يميني/ قم/چاپ نوين/ 88

7- ديوان شيوخ/ ابوالقاسم حالت/ قم/ چاپ نوين/ 88

فهرست مطالب

عنوان صفحه

مقدمه. 1