مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

استهزاء و مسخره كردن

استهزاء اين است كه آدمى گفتار يا كردار يا صفات و خلقت مردم را به قول يا به فعل يا به ايماء و اشاره طورى نقل و حكايت و بازگو كند كه سبب خنده ديگران شود، و البته اين عمل از ايذاء و تحقير و آگاهانيدن بر عيوب و نقائص مردم خالى نيست، و اگر اين كار در حضور شخص مورد استهزاء نباشد، متضمن غيبت نيز خواهد بود.و باعث اين صفت و عمل يا عداوت است‏يا تكبر و كوچك شمردن شخصى كه به او استهزاء مى‏شود، در اين صورت از رذائل قوه غضبيه است.و يا به قصد خندانيدن و دلشاد كردن مالداران و اهل دنياست از راه طمع در چركهاى دست آلوده آنها و به دست آوردن پاره‏اى از اموال حرام ايشان.

شكى نيست كه اين خوى و عمل شيوه اراذل حزب شياطين است كه بهره‏اى از دين و ايمان ندارند، زيرا اينان سخن دروغين بر هم مى‏بندند و به كارهاى تعجب‏آور دست مى‏زنند، قيد و قلاده جوانمردى و آزادگى از گردن برمى‏دارند، و پرده‏هاى شرم و حيا را در برابر ديده مردم خردمند مى‏درند، و عيوب و نقائص و لغزشهاى مسلمانان را آشكار و علنى مى‏سازند، و افعال نيكان و اخيار را چنان نقل و حكايت مى‏كنند كه باعث مضحكه فرومايگان و اشرار گردد، و صفات خوبان و ابرار را به رسواترين صورت در انظار مردم تقليد مى‏كنند.بدون ترديد مرتكب اين افعال به مراحل بسيار از انسانيت دور است، و مستوجب عقوبت دنيا و عذاب آخرت خواهد بود، و در ديده اهل خرد و دانش لحظه‏اى از خوارى و پستى بر كنار نيست، و در دلهاى اهل ايمان هيچ وقع و اعتبارى ندارد. و در مذمت اين عمل همين بس كه چنين گناهان خبيثى را وسيله تحصيل مال پليد يا به دست آوردن اعتبار در نظر ابناى دنيا مى‏گرداند، گويى اعتقاد ندارد كه متكفل روزى بندگان خداى سبحان است.

راه دفع اين خوى ناپسند - بعد از تامل در بدى عاقبت و وخامت‏سرانجام آن، و در نظر آوردن ذلت و خوارى دنيوى كه لازمه آن است - اين است كه اگر باعث آن عداوت و تكبر است آن را از ميان ببرد، و اگر انگيزه آن به نشاط آوردن و شادمان گردانيدن دلهاى اهل دنيا به طمع مال آنهاست‏بايد بداند كه هر كسى آن قدر مال و روزى كه براى او مقدر شده است از سوى خداى سبحان به وى مى‏رسد، و هر كه تقواى الهى داشته باشد و بر خدا توكل كند خداوند گشايشى برايش پيش آورد و از آنجا كه گمان ندارد به او روزى مى‏رساند، و در آخرت سعادتمند خواهد بود.و اگر شيطان او را بفريبد و به تحصيل درآمدهاى پليد و حرام وا دارد، بيش از آنچه مقدر است‏به وى نخواهد رسيد، و در آخرت بدبخت و بيچاره خواهد بود.

و نيز بايد دانست كه هر كس بر خدا توكل كند و متصف به آزادگى باشد، توكل و آزادگى را براى دستيابى به پاره‏اى از اموال خبيث و پليد به اين افعال پست تبديل نمى‏كند، و نفس خود را عتاب و سرزنش مى‏كند و او را پند و نصيحت مى‏دهد، و آنچه از شريعت در مذمت مستهزئان و عذاب آنها در قيامت (به صورت استهزاء) رسيده متذكر مى‏شود.خداى سبحان مى‏فرمايد:

«لا يسخر قوم من قوم عسى ان يكونوا خيرا منهم‏» (حجرات، 11) .

«هيچ گروهى گروه ديگر را مسخره نكنند، شايد آن گروه از آنها بهتر باشند» .

و پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: «كسانى كه مردم را مسخره و استهزاء مى‏كنند براى هر يك درى از بهشت را مى‏گشايند و مى‏گويند: بشتاب بشتاب! او با رنج و غم مى‏آيد كه داخل شود در را مى‏بندند، سپس درى ديگر را مى‏گشايند و به او مى‏گويند: بشتاب و زود بيا! و چون به نزديك در مى‏رسد در را مى‏بندند.و پيوسته با او چنين مى‏كنند، تا در ديگر گشوده مى‏شود و چون مى‏گويند: بشتاب و تند بيا! ديگر نمى‏آيد» .

و ابن عباس در تفسير اين قول خداى تعالى:

«...يا ويلتنا ما لهذا الكتاب لا يغادر صغيرة و لا كبيرة الا احصاها...» (كهف، 50) .

«...اى واى بر ما! اين چه نامه‏اى است كه هيچ كوچك و بزرگى را فرو نگذاشته مگر آن را به شمار آورده است...» گويد: «آن كوچك: تبسم از روى استهزاء، و آن بزرگ، قهقهه و خنده تمسخر آميز به مؤمن است‏» .و اين اشاره است‏به اينكه خنده بر مردم از گناهان بزرگ است.

آنچه گفته شد در مورد كسى است كه مردم را با استهزاء و تمسخر خود اذيت و اهانت مى‏كند، و اما كسى كه خود را مورد مسخرگى قرار داده و شاد است از اينكه با او شوخى و تمسخر مى‏كنند، اگر چه نسبت‏به خود ستمكار است و از خلق و خوى مؤمنان بدور است، كه خود را خوار و ذليل ساخته، ليكن مسخره كردن ديگران نسبت‏به او از مزاح و شوخى به شمار مى‏رود، و بيان شوخى مذموم و شوخى پسنديده خواهد آمد، و حرام آن اين است كه به ايذاء و تحقير بيانجامد: به اينكه بر سخن اشتباه آميز و نامنظم وى، يا بر افعال آشفته و نامرتب او، يا بر چهره زشت‏يا قامت كوتاه يا دراز وى يا به عيب و نقصى كه دارد بخندند، كه خنده بر اين چيزها داخل در مسخرگى و مورد نهى است.

راه علاج آن - بعد از تذكر آنچه گفته شد - اين است كه استهزاء و مسخره كردن وى موجب خوارى خود او در قيامت در پيشگاه خداى تعالى و در نزد فرشتگان و پيامبران و همه مردم خواهد شد، پس اگر در حسرت و شرم و خجالت و خوارى خود در روزى كه بار گناهان كسانى را كه استهزاء كرده بر دوش دارد و به دوزخ رانده مى‏شود بينديشد، به وحشت مى‏افتد و از خوار كردن ديگران باز مى‏ايستد، و اگر حقيقت‏حال خود را در روز قيامت‏بداند در مى‏يابد كه سزاوارتر اين است كه گاهى بر خود بخندد و زمانى بگريد، زيرا با استهزاء كردن كسى در نزد اراذل مردم خويشتن را در معرض آن قرار مى‏دهد كه آن شخص در قيامت در برابر ديدگان مردم دست او را بگيرد و به ضرب تازيانه، چنانكه خر را مى‏رانند، وى را به سوى آتش جهنم ببرد و او را استهزاء كند و از خوارى او و از اجازه الهى براى انتقام از وى شادمان باشد.پس هر كه در اين باره بينديشد و دشمن جان خود نباشد، از استهزاء و مسخره كردن به كلى اجتناب خواهد نمود.

مزاح و شوخى كردن

مزاح در اصل مذموم و مورد نهى است، و سبب آن يا سبكى و كم وقارى نفس است، كه در اين صورت از رذائل قوه غضبيه به شمار مى‏رود، يا تمايل و خواهش نفس به آن است، يا شاد و خندان ساختن بعضى از اهل دنيا به طمع مال آنهاست، كه در اين صورت از رذائل قوه شهويه مى‏باشد.

مزاح از آنرو مذموم است كه موجب سقوط مهابت و وقار مى‏شود، و بسا باعث دشمنى و قهر و كينه مى‏گردد، و يا به هرزگوئى و استهزاء مى‏انجامد.

رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: «لا تمار اخاك، و لا تمازحه‏» «با برادر خويش مراء و ستيزه مكن، و با او مزاح مكن‏» .

يكى از بزرگان به فرزند خود گفته است: «پسرم، با مردم شريف شوخى مكن كه كينه تو را در دل مى‏گيرند، و با مردم پست و فرومايه نيز شوخى مكن كه به تو جرات پيدا مى‏كنند» .

و ديگرى گفته است: «زنهار از شوخى بپرهيزيد، كه موجب كينه و جدائى خواهد شد» .

و ديگرى گويد: «شوخى آبرو را مى‏برد، و دوستان را جدا مى‏كند» .

و نيز گفته‏اند: «هر چيزى تخمى دارد، و تخم دشمنى شوخى است‏» .

و از مفاسد شوخى اين است كه: سبب هرزه خندى مى‏شود، و حال آنكه از خنده نهى شده است. خداى تعالى مى‏فرمايد:

«فليضحكوا قليلا و ليبكوا كثيرا» (توبه، 82) .

«بايد كم بخندند و بسيار بگريند».

رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: «گاهى مرد كلمه‏اى مى‏گويد كه همنشينان را بخنداند، و بدان سبب به فاصله بيشتر از ثريا سقوط مى‏كند» .

و فرمود: «هر گاه آنچه من مى‏دانم مى‏دانستيد بسيار مى‏گريستيد و كم مى‏خنديديد» .و اين روايت دلالت دارد بر اينكه خنده نشانه غفلت از آخرت است.

يكى از بزرگان گفته است: «هر كه بسيار بخندد هيبتش مى‏رود، و هر كه شوخى كند سبك مى‏شود، و هر كه زياد به كارى پردازد به آن شناخته شود، و هر كه پرگو باشد لغزشش بسيار باشد، و هر كه بسيار بلغزد شرمش كم شود، و هر كه حيائش كم شود ورع و تقوايش كم شود، و هر كه ورعش كم شود دلش مى‏ميرد» .

عارفى خود را مورد خطاب قرار داد و گفت: «آيا مى‏خندى و حال آنكه شايد كفن تو اكنون از دست گازر بيرون آمده باشد؟ !» مردى به برادرش گفت: «آيا به تو رسيده است كه به آتش داخل مى‏شوى؟

گفت: آرى! گفت: آيا دانسته‏اى كه از آن خارج مى‏شوى؟ گفت: نه، گفت: پس براى چه مى‏خندى؟ بعد از آن كسى وى را تا هنگام مرگ خندان نديد.» و نيز بزرگى به جمعى كه در روز فطر در حال خنده بودند گفت: «اگر اينها آمرزيده شده‏اند اين كار شاكران نيست، و اگر بخشوده نشده‏اند اين فعل خائفان نيست‏» .