مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

طبیعت گردی

مقدمه

طبیعت‌گردی، اکوتوریسم یا بوم‌گردی، گونه‌ای از گردشگری است که در آن گردشگران برای دیدار از مناطق طبیعی نامسکون و دست‌نخورده جهان سفر می‌کنند و به تماشای گیاهان و پرندگان و ماهی‌ها و دیگر جانوران می‌پردازند.

به این‌گونه از گردشگران که به دیدار از زیست‌بوم و طبیعت می‌پردازند، نام طبیعت‌گرد، اکوتوریست یا بومْگرد داده شده است. بسیاری از کشورها بخش هنگفتی از درآمد خود را از بومگردان خارجی تأمین می‌کنند.

تاریخچه طبیعت‌گردی

پیرامون واژه طبیعت‌گردی و سابقه کاربرد آن اظهارنظرهای متفاوتی صورت گرفته است. برخی صاحبنظران سابقه کاربرد چنین واژه‌ای را در اواخر دهه 1980 ذکر کرده اند. اما در تمام متون مرتبط Ceballos-Lascurain به عنوان نخستین کسی آمده است که این واژه را بکار برد است. برابر تعریف او، طبیعت‌گردی: طبیعت‌گردی مسافرتی است که به منظور مطالعه، تحسین، ستایش و کسب لذت از سیمای طبیعی و مشاهده گیاهان و جانوران و آشنایی به ویژگی‌های فرهنگی جوامع محلی در گذشته و حال صورت می‌گیرد.

برخی سابقه طبیعت‌گردی را به زمانی دورتر و به Hetzer نسبت می‌دهند. و معتقدند که او این واژه را در دهه 1960 برای تشریح روابط متقابل گردشگری، محیط زیست و ویژگی‌های فرهنگی، استفاده کرده است. به اعتقاد Hetzer، مفهوم طبیعت‌گردی در واکنش به رویه‌های نامناسب و منفی توسعه و نادیده گرفتن ملاحظات زیست محیطی، شکل گرفته است. و سابقه آن به اواخر دهه 60، یعنی زمانی که کارشناسان نسبت به برداشت بی رویه از منابع نگران بودند، باز می‌گردد.

رشد صنعت طبیعت‌گردی

امروزه طبیعت‌گردی در میان گونه‌های مختلف گردشگری از جایگاه ویژه و رشد قابل توجهی برخوردار است و در بیست ساله اخیر شاهد گسترش سریع فعالیت‌های طبیعت‌گردی در سراسر جهان بوده ایم و انتظار می‌رود بر شدت این گسترش نیز افزوده شود.به طوری که پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۱۰ طبیعت‌گردی با رشد سالیانه ۳۰ تا ۴۰ درصد بالاترین رشد در بخش‌های مختلف گردشگری خواهد داشت و در پایان سال ۲۰۱۰، ۵۰ درصد گردشگران متعلق به بخش طبیعت‌گردی خواهد بود.

به لحاظ تأثیر بالقوه زیادی که طبیعت‌گردی در زمینهٔ محافظت از محیط طبیعی و در اقتصاد بسیاری از کشورها دارد، سازمان ملل متحد تصمیم گرفت که سال 2002 میلادی را به عنوان سال بین‌المللی طبیعت‌گردی اعلام کند. و کمیسیون توسعه پایدار این سازمان ( UNEP) و سازمان جهانی گردشگری را موظف به انجام فعالیت‌هایی در این سال ساخت. هدف از این کار، مروز مجدد تجربیات گذشته در زمینهٔ طبیعت‌گردی، تشخیص و ترویج انواع طبیعت‌گردی که در آنها از اکوسیستم‌های در معرض خطر حفاظت می‌شود، تقسیم فوائد حاصل از فعالیت‌ها با جوامع محلی و احترام به فرهنگ‌های بومی است.

طبق برآورد سازمان جهانی کشاورزی نیز، رشد طبیعت‌گردی در دهه حاضر 30٪-10٪ خواهد بود. در وضع موجود شمار طبیعت‌گردان 7٪ کل مسافران جهان است که پیش‌بینی می‌شود در دهه آینده به 20٪ برسد. بنابراین طبیعت‌گردی از آینده‌ای پررونق و درخشان برخوردار است که موجب مزایایی فراوانی برای جهانیان خواهد شد.

انواع طبيعت گردي

ايران يكي از 5 كشور بهره‌مند از تنوع زيستي كامل در جهان به شمار مي‌آيد. به جز آن، وجود بزرگترين درياچه جهان در شمال كشور، خط ساحلي هزار و 200 كيلومتري با خليج فارس، وجود 50 درياچه در داخل كشور كه از ميان آنها 18 درياچه در شمار پهناب‌هاي كنوانسيون بين‌المللي رامسر قرار دارد و نيز درياچه اروميه كه يكي از 59 ذخاير زيستي كره‌زمين شناخته شده است. جنگل‌هاي انبوه شمال‌غرب مازندران، آخرين بازمانده اينگونه جنگل‌ در جهان بوده و از اين نظر جنگل‌هاي باستاني به شمار مي‌روند. در بيشتر بيابان‌هاي ايران مولفه‌هاي بياباني از قبيل وزش بادها، حجم ماسه‌هاي روان و بيشينه دما در بالاترين حد ثبت شده در مناطق بياباني جهان است.

جاذبه‌هاي طبيعت‌گردي در ايران:

طبيعت‌گردي در ايران معمولا به شاخه‌هاي تماشاي حيات وحش، عكاسي از طبيعت، كمپينگ، دامنه‌پيمايي، كوه‌پيمايي، پياده‌روي در طبيعت، بيابان‌گردي، شترسواري در كوير، جنگل‌گردي، رصد ستارگان و چند شاخه ديگر تقسيم مي‌شود كه به نمونه‌هايي از آن در ذيل اشاره مي‌شود:

تماشاي حيات وحش: مي‌توان به تور حيات وحش اشاره كرد كه برنامه‌هايي نظير تماشاي گور ايراني در پارك ملي توران و تماشاي گوزن زرد ايراني در پارك ملي اروميه مي‌تواند از برنامه‌هاي آن باشد.

تماشاي پرندگان: برنامه‌هايي نظير تماشاي پرندگان در تالاب‌هاي ميانكاله و بوجاق و درياچه‌هاي بختگان و طشك و همچنين تماشاي پرندگان كويري در پارك ملي كوير و كوير مرنجاب مي‌تواند در برنامه‌هاي طبيعت‌گردي بگنجد.

تماشاي گل‌ها و گياهان: تماشاي سوسن چلچراغ در رودبار در اواسط خرداد و تماشاي لاله‌هاي واژگون در در شهركرد در اواسط ارديبهشت، همچنين تماشاي جنگل‌هاي هيركاني در گرگان و انزلي و تماشاي دشت شقايق در دشت لار تهران در ارديبهشت.

عكاسي از طبيعت: عكاسي از كلوت‌هاي كوير و مناظر گرمترين كوير جهان در پاييز و زمستان، عكاسي از سواحل خليج فارس در قشم و جنگل حرا، عكاسي از جنگل‌هاي انبوه گيلان.

كمپينگ: كمپينگ در كنار درياچه ننور در اردبيل و يا در كلاردشت در بهار تا پاييز و همچنين در كنار درياچه تار در استان تهران.

دامنه پيمايي: در فصول بهار تا پاييز آهار، رينه و فشم در استان تهران مناسب دامنه‌پيمايي است و شهرستانك كرج هم در تمام فصول براي اين برنامه مناسب است.

كوهپيمايي: آبنيك و ورجين و بندعيش در استان تهران و همچنين الوند در همدان از مكان‌هاي مناسب كوهپيمايي است.

گردشگري دريايي: بازديد از سواحل مرجاني خليج فارس، سفر باكشتي و لنج بين بنادر خليج فارس، تماشاي دلفين‌ها در قشم و كيش و تماشاي لاك‌پشت‌ها در قشم و سواري با قايق كف‌شيشه‌اي در قشم و كيش.

پياده‌روي در طبيعت: كندر در نزديكي واريش و اسالم خلخال در فصول بهار تا پاييز و طارم زنجان در فصل بهار، همچنين قصربهرام در ورامين مي‌تواند از برنامه‌هاي مناسب پياده‌روي باشد.

مكاشفه طبيعت: امكان بركزاري چنين سفرهايي در اطراف تمام شهرهاي كشور وجود دارد اما به نمونه‌هايي اشاره مي‌شود. پارك ملي خجير و سرخه‌حصار در استان تهران و جنگل‌هاي گلستان و ديلمان كه عموما در فصول بهار تا پاييز مناسب سفر است.

شتر‌سواري در كوير: كوير مصر در اطراف سمنان، روستاي حلوان طبس، نائين و كوير مرنجاب مكان‌هاي مناسب اين برنامه است.

تماشاي مناظر طبيعي: جنگل‌هاي ارسباران و كليبر، كوير مرنجاب، قلعه الموت و درياچه اوان و تالاب انزلي از شاخص‌ترين نمونه‌هاي جذاب براي برگزاري سفرهاي تماشاي مناظر طبيعي است.

بيابان‌گردي: از قصر بهرام تا كاروانسراي مرنجاب در بهار و پاييز و زمستان، كوير شهداد در نزديكي كرمان در زمستان و كوير مرنجاب در پاييز و زمستان مناسب بركزاري است.

رصد ستارگان: روستاي رحق در نزديكي قم، كاروانسراي دهنمك در نزديكي گرمسار و كاروانسراهاي مرنجاب و قصر بهرام امكان بركزاري دارد.

جنگل‌گردي: زنجان تا ماسوله، شاهرود تا ساري و الموت به كلاردشت مسيرهاي 4 روزه مناسبي است.