مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

اثر تغذیه بر روی قسمتهای مختلف سیستم ایمنی

 

مقدمه

رابطه شناخته شده ای بین نوع تغذیه و سیستم ایمنی بدن وجود دارد. نوع تغذیه ما می تواند مقاومت بدن را بالا ببرد و ما را در مقابل بسیاری از بیماری ها محافظت کند...

معمولا کلیه اقداماتی که غذاها و تغذیه ما را از شکل طبیعی خارج می کند می تواند مشکلاتی را برای بدنمان به همراه آورد.مثلا سرخ کردن غذا اگر چه در طعم دهی بعضی غذاها موثر است ولی اغلب آنها را حاوی موادی می کند که به نحوی برای سلامت مضرند و ممکن است سیستم ایمنی بدن را تضعیف کنند. غذاهای به شدت سرخ شده و برشته شده، غذاهای مانده و یا چند بار گرم شده موادی دارند که سیستم بدن برای دفع و رفع ضرر ناشی از آنها باید بسیار فعال عمل کند. این فعالیت های اضافی خود موجب فرسودگی سلولی می شود. پیری سلولی و کاهش ایمنی سلولی معمولا به دلیل مصرف بیش از حد موادی که تعادل بدن را مختل می کنند، رخ می دهد. مصرف الکل، غذاهای چرب و سرخ شده، سیگار و دخانیات، استرس و هوای آلوده همگی در این اختلال نقش دارند.

انواع سبزی های تازه به دلیل داشتن ویتامین ها و املاح مختلف به هماهنگی سلولی کمک می کنند. ویتامینc خصوصا به عنوان یک آنتی اکسیدان خوب و مناسب می تواند اثر قابل توجهی بر سلامت و افزایش ایمنی سلولی داشته باشد.

واژه آنتی اکسیدان در دهه های اخیر بیشتر کاربرد پزشکی پیدا کرده است و به موادی اطلاق می شود که می توانند جلوی اکسیداسیون سلولی را بگیرند و از پیری سلولی جلوگیری کنند. شناخته شده ترین آنتی اکسیدان ها ویتامین E، A و C هستند بنابراین وقتی ما سبزیجات سبز و نارنجی می خوریم بخش عمده از این ویتامین ها را دریافت می کنیم. سلنیوم و منیزیم نیز از مواد شیمیایی هستند که در غذاها یافت شده و غلات، حبوبات و مغزهای گیاهی منابع خوب آنها هستند.

کمبود بعضی از ریزمغذی ها مانند آهن و روی می تواند با اختلال در هماهنگی های سلولی موجب افزایش ابتلا به بیماری خصوصا در کودکان شود. ابتلای مکرر به بیماری خود نقش فزاینده ای در کاهش ایمنی بدن دارد بنابراین رعایت بهداشت فردی، استفاده از آب سالم، ضدعفونی کردن سبزی ها و میوه ها و رعایت منطقی تعادل و تنوع در مصرف موادغذایی، رعایت میزان مصرف و تناسب وزن، دوری از دخانیات و هوای آلوده، شناخت گروه های غذایی و مصرف متعادل همه موادغذایی در گروه های ۶ گانه و نهایتا مصرف پنج تا هفت بار میوه و سبزی در روز می تواند با تقویت سیستم ایمنی شما را در بستر مطلوبی از سلامتی قرار دهد و با افزایش مقاومت بدن، شما را در مقابل ابتلا به بسیاری از بیماری ها محافظت کند.

 

نقش مواد غذایی برای دفاع موفق از سلامتی بدن

مواد غذایی، سلامت و قدرت و توانایی بدن انسان را تأمین می کنند و موجب می شوند که سیستم دفاع طبیعی بدن ما با قدرت و نیرومندی، با ناراحتی ها مبارزه کند و بر عکس عدم تعادل در خوردن غذا، پرخوری و یا داشتن رژیم های غذایی نامناسب موجب بروز بیماری و ناتوانی در بدن انسان می شود.

غذاهای خوب و مناسب می توانند مواد مفیدی را در بدن رها سازند که عوامل شیمیایی سرطان زا را منهدم کنند و حتی در مواردی که رشد غیر عادی سلول ها در

 

قسمتی از بدن به نشانه سرطانی شدن آغاز شده باشد، موجب توقف رشد و روند سلول ها به سوی سرطانی شدن شود.

بنابراین بهترین و مهم ترین کمک و حمایتی که انسان می تواند به این سیستم فوق العاده مهم و پیچیده خودکار بدن کند آن است که بکوشد از غذاهایی استفاده کند که شامل انواع مختلفی از میوه ها و سبزی های تازه و دانه های غلات و مغزهای گیاهی و خوراکی دریایی باشد. این نوع غذاها دارای مواد مغذی هستند که به سلامت و تقویت سیستم دفاع طبیعی بدن کمک می کنند. به علاوه این نوع غذاها دارای مواد شیمیایی ضد اکسید کننده بسیار مفیدی هستند که از نظر نیروی دفاعی نیز به سیستم دفاع طبیعی کمک می کنند.

 

* نقش ویتامین ها در تقویت و تحریک سیستم ایمنی

ویتامین A

ویتامین A معروف به رتینول از نظر شیمیایی یک الکل منوهیدریک غیراشباع می باشد. محل اصلی جذب ویتامین A در مخاط ابتدای روده باریک می باشد. شکل فعال فیزیولوژیکی ویتامین A به وسیله پروتئین ناقل ویژه ای که اصطلاحا" (( پروتئین متصل شونده با رتینول )) نام دارد از کبد جابجا می گردد. بیش از 95 درصد ویتامین A در کبد و مقدار کمی از آن در بافت های چربی ، ریه و کلیه ها ذخیره می شوند. همچنین رتینول درکبد کنژوگه شده و از طریق صفرا دفع می شود. از جمله فعالیت های متابولیسمی که ویتامین A در آن نقش دارد می توان به بینایی ، تولید مثل ، حفظ غشاهای مخاطی ، نقش کوآنزیمی و هورمونی ، سنترموکوپلی ساکاریدها ، رشد استخوان ، سنتر کورتیکوستروئیدها ، تنظیم فشار مایع مغزی نخاعی ، فیزیولوژی غده تیروئید و نقش در متابولیسم مواد اشاره نمود.

 

نقش ویتامین A در سیستم ایمنی

- نقش مثبت ویتامین A در تولید پادتن در جوجه ها (Herlyn , et al. , 1975) .

- وابسته بودن پاسخ پادتن در جوجه ها به مقدار ویتامین A ، به طوریکه وجود ویتامین A با دز بالا درجوجه ها سبب افزایش 2 تا 5 برابر سطح پادتن در سرم در مقایسه با گروههایی که فاقد ویتامین A بودند ، شده بود ( Lcutskay , et al , 1977 ) .

- سطح بالای ویتامین A در جیره به میزان 60000 IU/kg سبب افزایش سطح پادتن در سرم و فعالیت بیگانه خواری سلول های ایمنی در جوجه شده بود. این اثرات تابع حضور ویتامین E در جیره است (Tengerdy,1977) .

- مؤثر بودن ویتامین A در نگهداری و رشد اندامهای لمفی ( تیموس و بورس) ؛ بطوریکه در جیره های حاوی سطوح پایین ویتامین A ، رشد این اندامها دچار آسیب و اختلال گشته بود (Davis , 1983).

- تأثیر مثبت ویتامین A به میزان 350 mg/kg در تکثیر لمفوسیت های ( Sklan, 1989) T .

- ویتامین A در تنظیم پاسخ ایمنی نقش دارد. همچنین محققین دریافتند که زیادی یا کمبود ویتامین A سبب صدمه زدن به سیستم ایمنی می گردد ( Friendman , 1989) .

- تأثیر کمبود ویتامین A در کاهش فعالیت لمفوسیت های T سیتوتوکسیک ( این سلول ها نقش مهمی دربهبود بیماری های ویروسی ایفا می نمایند (Siytsma , 1990) .

- کاهش مقاومت در مقابل عفونت کلی باسیلوز در اثر کمبود (0 mg/kg) یا بالا بودن (1000 mg/kg) ویتامین A بعلت تأخیر در پاسخ ایمنی (Friedman , 1991) .

- ایجاد بالاترین پاسخ ایمنی در بوقلمون بوسیله ویتامین A در مقادیر توصیه شده بوسیله NRC یا بالاتر از آن (Sklan , 1995) .

- نقش مثبت ویتامین A در افزایش پاسخ ایمنی در گله های تخمگذاری که در معرض استرس حرارتی قراردارند (Lin, 2002) .

- اثرات کمبود ویتامین A درکاهش ایمنی موضعی روده در برابر عفونت کوکسیدیوز مؤثراست (Dalloul ,2002) .

 

ویتامین C

از نظر فرمول شیمیایی این ویتامین از ساده ترین انواع ویتامین ها است و شباهت ساختمانی نسبی با اسید اسکوربیک دارد. ویتامین C به راحتی از دستگاه گوارش جذب می شود و بطور گسترده در تمام بدن پخش می گردد. راه دفع آن بطور عمده از طریق ادرار بوده ولی بسته به نوع موجود زنده ، راه دفع متفاوت است. در طیور به علت سنتز آن در بدن ، درحالت عادی افزودن این ویتامین به خوراک ضروری نیست .

فعالیت فیزیولوژیک ویتامین C

این ویتامین در فعالیت دستگاه های ایمنی ، تولید مثل ، قلبی ، بافت همبند ، سیستم عصبی ، تنفس ، چشم و در شرایط استرس زا دارای نقش حساس می باشد.

 

نقش ویتامین C در سیستم ایمنی

-عملکرد مؤثر و مناسب گلبول سفید خون ، فاگوستیوز و کشتن اجرام بیماریزا ( Bendish , 1992)

-داشتن خاصیت ضد ویروسی مستقیم (Jari Walla et al , 1996 )

-داشتن خاصیت باکتری کشی مستقیم ( Bendish , 1992)

-تقویت تولید پادتن ( Jari Walla , et al , 1996)

-تقویت تولید اینترفرون در سلول های آلوده به ویروس نیوکاسل ( Bendish , 1992).

-تقویت تولید کمپلمان ها و تنظیم عملکرد آنزیم لیپواکسیژناز که نتیجه آن تولید لوکوترین ها می باشد (Moser , et al , 1991)

-افزایش اتصال سلول های نوتروفیل به سلول های اندوتلیال (Bendish , 1992)

-تقویت کموتاکسی . (Bendish, 1992).

-نقش مثبت ویتامین C در افزایش تکثیر لمفوسیت ها در استرس گرمایی (Puthpongsiripon ,2001).

-نقش مثبت ویتامین C در خاصیت باکتری کشی هتروفیل ها (Andreasen , 1999) .

-میزان اثرگذاری ویتامین C بر روی وضعیت ایمنی به مدیریت مرغداری ، طول مدت اضافه نمودن آن به جیره، سن جوجه و تعادل ویتامین C با منشاء داخلی و خارجی بستگی دارد (Van Nickerk , 1989) .

-استفاده از ویتامین C به عنوان تقویت کننده سیستم ایمنی در بیماریها و عوامل تضعیف کننده ایمنی (Pardue , 1984) .

-کاهش دوره بیماری استافیلوکوکوزیس در طیور ( Levy , et al , 1996) .

- ویتامین C باعث افزایش خاصیت آنتی اکسیدانی ویتامین E می گردد (Jacob , 1995) .

-بهبود تقویت تولید پادتن علیه بروسلاآبورتوس و واکسن زنده و کشته نیوکاسل به وسیله ویتامین های C و E ( Pardue et al , 1984) .

 

ویتامین E :

ساختمان آلفا – توکوفرول یک ترکیب هتروسیکلیک می باشد که از یک هسته کرومان و یک زنجیره جانبی متصل به آن تشکیل شده است و هر واحد بین المللی آن برابر با یک میلی گرم دی ال – آلفا توکوفرول استات است. جذب ویتامین E از طریق تشکیل میسل در مجرای روده صورت می گیرد. پایداری ویتامین E بسیار پایین است. برای افزایش ثبات ویتامین E ، دی ال – آلفاتوکوفرول استات در جیره های غذایی طیور تجاری اضافه می گردد.

 

وظایف ویتامین E در بدن

از جمله وظایف این ویتامین در بدن می توان به نقش آن در کمک به بقا و رشد جنین ، ممانعت از اکسیداسیون مواد حساس به اکسیژن ، جلوگیری از اکسیداسیون چربی های درون سلولی و غشاء سلولی ، تنظیم عملکرد عضلات و حفظ تعادل گلیکوژن و متابولیسم کربوهیدرات ها و کراتین در بدن ، مقابله با مسمومیت فلزات سنگین و ... اشاره نمود.

نقش ویتامین E در سیستم ایمنی

-اسیدهای چرب می توانند به عنوان ملکول تعدیل کننده سیستم ایمنی در ارتباطات بین سلول ها ، سیال بودن غشاء و شکل گیری ملکول پیامبر ثانویه دخالت نمایند و ویتامین E می تواند از این طریق تنظیم کننده سیستم ایمنی باشد.

-بهبود رشد اندامهای لمفاوی مانند بورس و تنظیم لمفوسیت های موجود در بورس و تیموس و افزایش سلول های T 4 CD نسبت به 8 CD ( Marsh , et al , 1982) .

-افزایش تولید اینترفرون مقاوم به اسید در اثر ایجاد عفونت ویروسی و باکتریایی در اثر تجویز ویتامین E به مقادیر بالا ( Franchini et al , 1990) .

-ایجاد ایمنی محافظت کننده در اثر ویتامین E در عفونت های اشریشیاکلی ( Tengerdy , 1975) ، نیوکاسل (Franchini , 1995) ، گامبورو (Mcllory , 1996) ، کوکسیدیوز ( Colnago , 1982) و برونشیت عفونی ( Darbishire , 1987) .

-تجویز و تزریق 10 واحد بین المللی ویتامین E در روز هجدهم دوره جنینی سبب افزایش ایمنی سلولی در جوجه های گوشتی گردید ( Gore , et al , 1997) .

-اثر ویتامین E بر روی متابولیسم اسید آراشیدونیک و هدایت آن به سمت سنتز پروستاگلاندین و لوکوترین ها (Blumberg , 1994 ) .

-نقش ویتامین E در میزان بقای سلول ها در محیط تیموس ( Forrest et al , 1994) .

-اثر مثبت ویتامین E بر روی تمایز لمفوسیت T در طحال ( Erf et al ,1998) .

-ویتامین E با تقویت سیستم ایمنی ، اثرات سوء سموم قارچی را بر روی سیستم ایمنی کاهش می دهد (Prakash et al , 2000) .

-افزایش فعالیت بیگانه خواری سلول های دفاعی در اثر تجویز ویتامین E ( Gonzalez , et al , 1995)

-اثبات نقش ویتامین E در افزایش فعالیت بیگانه خواری ماکروفاژ در مراحل اولیه رشد جوجه های گوشتی ( Konjufca et al , 2004) .

-استفاده از ویتامین E به عنوان ادجوان واکسن های کشته ( Barman, 2005) .

-اثبات توانایی ویتامین E به عنوان تحریک کننده تولید ایمونوگلوبولین A در مخاط روده و افزایش ایمنی روده ای ( Muir et al , 2002) .

-بهترین نتایج افزایش ایمنی ناشی از ویتامین E در مقادیر 25 تا 50 واحد در کیلوگرم مشاهده شد و سطوح بالاتر اثرات کمتری بر روی افزایش ایمنی دارا بودند (Leshchinsky , et al , 2001) .

-ژنتیک نقش مهمی در پاسخ جوجه ها به افزایش ویتامین E در افزایش ایمنی دارا می باشد ( Yang .2000)

لازم به ذکر است در برخی از تحقیقات عدم تأثیر مثبت ویتامین E بر روی سیستم ایمنی گزارش شده است که باید مورد توجه قرار گیرد. ممکن است عوامل مختلفی از جمله ژنتیک ، استرس و میزان ویتامین E در جیره پایه در متفاوت بودن گزارشها مؤثر باشند. همچنین میزان ویتامین E مورد نیاز در NRC فقط برای جلوگیری از بروز نشانه های کمبود ویتامین به علت اثرات تخریبی اکسیداسیون و کاهش باروری است و هرگز احتیاجات لازم برای تحریک و تقویت سیستم ایمنی را تأمین نخواهد ساخت ( Leshchinsky , et al , 1999) .

 

نقش مواد معدنی مانند روی در سیستم ایمنی بدن

روی هم مثل مواد معدنی دیگر که گفتیم کارکردهای بسیار مهمی دارد از جمله در سیستم ایمنی بدن ما بسیار نقش دارد . کاملا دیده شده است افرادی که دچار کمبود روی در داخل بدن شان هستند ، مکررا بیمار می شوند خصوصا به سرماخوردگی های مکرری مبتلا می شوند بخاطر تضعیف سیستم ایمنی بدن شان . نقش روی در سلامت پوست ، کاملا شناخته شده است و کسانیکه دچار کمبود روی هستند مرتبا دچار ضایعات پوستی می شوند از جمله اگزما در اینگونه افراد شیوع زیادی دارد ، زخم های پوستی در این افراد معمولا خوب ترمیم نمی شود و حتی ارتباط بین کمبود روی و آکنه هم شناخته شده است یعنی در کسانیکه کمبود روی دارند هم شیوع این جوش ها زیاد است و هم اینکه درمان آن خیلی سخت می شود .

نقش آنتی اکسیدانی "روی" هم شناخته شده است یعنی اینکه روی ، نقش ضد سرطانی و ضد بیماری می تواند داشته باشد ، در ساختمان آنزیم ها شرکت می کند ، در افزایش سرعت واکنش های شیمیایی خیلی نقش دارد و نقش دیگری که با توجه به آلودگی هوا اهمیت پیدا می کند این است که روی می تواند در خنثی کردن یکسری سمومی که وارد بدن ما می شود خصوصا سمومی که از طریق دستگاه تنفس وارد بدن ما می شود مثل سرب و ... به ما کمک کند .

 

چربی ها

یکی از اسید های چرب ضروری خیلی مفید اسید چرب امگا ۳ میباشد که نقش بسیار مهمی در سیستم ایمنی بدن و فعالیت سلولهای مغزی دارد . این ماده اثر مثبت و مفیدی بر روی قلب دارد و از لخته شدن خون جلو گیری می کند .

طی تحقیقاتی در آمریکا مشخص شد دانش آموزانی که طی یک دوره مشخص دوز مشخصی از امگا ۳ را مصرف کرده بودند در امتحاناتی که به صورت تستی بر گزار می شد سرعت بیشتری در پاسخگویی به سوالات تستی نسبت به دانش آموزانی که امگا ۳ مصرف نکرده بودند داشتند.

امگا ۳ به مقدار زیاد در گوشت ماهی و آبزیان یافت میشود . این ماده همینطور در روغن بادام ، روغن هسته انگور ، روغن زیتون ، روغن کانولا ، کنجد ، آجیل ها ، سویا و جوانه گندم موجود می باشد.

• DMAE :

ماده مفید دیگری که در گوشت ماهی و آبزیان یافت میشود ماده ای است به نام DMAE که یک آنتی اکسیدان قوی است و از سلولها در برابر عوامل سرطانزا جلوگیری میکند ، نقش مهمی در تقویت حافظه دارد همچنین از زوال و پیری مغز جلوگیری می کند .

 

• پروتئین و امینواسیدها:

واژه پروتئین که در زبان یونانی به معنای مقام اوّل است، دربرگیرندۀ موادضروری برای ساختمان بافت های بدن و ترمیم و تجدید آن است.واحدهای تشکیل دهنده پروتئین ها اسیدهای آمینه نام دارند.

٢٠ اسید آمینه در تشکیل پروتئین ها شرکت دارند و برحسب اینکه به چه تعدادو نسبتی با هم ترکیب شوند، مولکول های بسیار مختلف و متنوعی را میسازند.از این تعداد ٩ اسید آمینه برای بدن ضروری هستند، زیرا بدن انسان قادرنیست آنها را بسازد و باید از طریق مواد غذایی تأمین شوند.

فقدان یکی از آنها کافی است تا سنتز پروتئین متوقف شود.سایر اسیدهای آمینه مورد نیاز بدن توسط اسیدهای آمینه ضروری ساخته می شوند. پروتئین ها حدود ٢٠درصد وزن بدن یک فرد بالغ را تشکیل میدهند. پروتئین ها از طریق رژیم غذایی وارد دستگاه گوارش می شوند و تحت تأثیرآنزیم های خاص گوارشی به اجزای کوچکتر یعنی اسیدهای آمینه تبدیل میشوند تا بتوانند از جداره روده جذب بدن شوند. پس از جذب مجدداً با یکدیگر ترکیب شده نسوج مختلف و تعداد بیشماری ازمواد اساسی را برای انجام اعمال حیاتی بدن تولید می کنند.

آمینواسیدهای مخصوص در حالت كلی متمایل به كاهش پاسخ همورال می باشند و این در صورتی است كه اثرات كمتری بر روی سلولهای ایمنی خواهند داشت. كمبودكلی اسید آمینه سولفور (TSAA) ممكن است باعث كاهش دسترسی به سیستینن به منظور ساخت گلوتاتین شود و به این ترتیب باعث محدود شدن دفاع آنتی اكسیدانی علیه محصولات ROS شوند كه این اتفاق در خلال پاسخ ایمنی روی می دهد.

Bhargave و همكاران در سال ۱۹۷۰ نشان دادند كه كمبود متیونین موجب افزاش سطح آنتی بادیها می شود و این نتیجه برخلاف نتایج Tsiagbe (۱۹۸۷) بود كه معتقد بود كه مقدار نیاز به متیونین به منظور دارا شدن بالاترین سطح ایمنی بسیار بیشتر از زمانی است كه ما فقط به بالاترین مقدار رشد بها می دهیم. البته تفاوت در این ۲ نوع نتیجه گیری ممكن است به خاطر طراحی آزمایشات مختلف آنها و استفاده متفاوت از آنتی ژنها بود.

منابع

1ـ فاکس، ا. برایان، «علوم غذایی از دیدگاه شیمیایی»، ترجمه: دکتر پروین زندی.

2ـ میرحیدر، حسین، «غذادرمانی (جلد دوم)».

3ـ میرحیدر، حسین، «مبانی علمی غذادرمانی و رژیم های درمانی».