مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

مقدمه :

کدام موجودی به اندازه نفس ادمی مفسده پدید می اورد ودرمیان دشمنان انسان که ازجمله انها شیطان است کدام دشمنی خطرناک ترازنفس وهوا وهوس های ان ودرمقابل این دشمن خطرافرین ومفسده جو چه سدی محکمتراز ایمان به خدا وچه بستری مناسب تر برای ایمان ، بهتر از روح وجان پاک وتزکیه شده .

قال زیدبن صوحان : یا امیرالمومنین ای سلطان اغلب واقوی . قال: الهوی

زیدبن صوحان گفت : یا امیرالمومنین کدام سلطه جو غالب وقوی تراست فرمود : هوای (نفس) و براساس همین واقعیت است که پیامبر گرامی اسلام (ص) فرمود :

ان اخوف ما اخاف علی امتی الهوی و طول الامل ...

محققاً بیشترین ترس من ازامتم هوای نفس ودارای ارزواست .

مادر بتها بت نفس شماست

ان که ان بت مارو این بت اژدهاست

 

حدیثی از پیامبر اکرم (ص) که به شناخت زیادتری نسبت به نفس بدخواه :

دخل علی رسول الله (ص) رجل اسمه مجامع فقال یا رسول الله (ص) کیف الطریق الی معرفة الحق فقال المعرفة فقال یا رسول الله فکیف الطریق الی موافقة الحق قال مخالفة النفس فقال یا رسول الله فکیف الطریق الی رضا الحق قال سخط النفس فقال یا رسول الله (ص) فکیف الطریق الی وصل الحق قال هجرالنفس فقال یا رسول الله فکیف الطریق الی طاعة الحق قال عصیان النفس فقال یا رسول الله فکیف الطریق الی ذکر الحق قال نسیان النفس فقال یا رسول الله فکیف الطریق الی قرب الحق قال التباعد من النفس فقا ل یا رسول الله فکیف الطریق الی انس الحق قالالوحشة من النفس فقال یا رسول الله فکیف الطریق الی ذلک قال الاستعانةبالحق علی النفس.

 

نظرجمعی ازعلماء درمعرفی نفس:

بعضی ازمحققین گفته اند که شرف انسان است ، قلب فضیلت است برای انسان که او را بلحاظ استعدادش بر موجودات دیگر تفوق بخشیده است چون معرفت به خدای سبحان دارد که در دنیا برای کمال وجمال وقحرودراخرت ذخیره او می باشد واستعداد انسان برمعرفت قلب وروح اوست نه به عضوی از اعضا او پس قلب عالم به خداست وعامل برای خدا وساعی درراه او وهمین قلب و روح متقرب به درگاه خداوند است واعضا وجوارح خدمتگزاروالاتی است که قلب انها را به کارمی گیرد و نوع استعمال واستفاده او استفاده پادشاه از بنده واستخدام ارباب از رعیت وصانع ازا لت است وقلب است که مقبول نزد خداست همان قلب و روح است که ازاو طلب می شود او مخاطب واقع می گردد واوست که ثواب وعقاب دارد واوست که ظرفیت قرب به خدا را دارد . اوست که هرگاه انسان ان را شناخت خود را شناخته وهرگاه خود را شناخت خدا را شناخته و هرگاه ازاو جاهل باشد جهل به خویش دارد وچنانچه ازنفس خویش نااگاه باشد ازپروردگارش اگاه نیست ودرصورتی که انسان از نفس خویش جاهل باشد ازغیر خود جاهل تراست واکثرمردم جاهل به قلب وروح خود هستند که حائل بین خود ونفس خویش می باشند وخدا حائل بین انسان وقلب او می شود وحائل بودن خداوند به این است که انسان واقف برمشاهده ومراقبت ومعرفت صفاتش وچگونگی تقلب انسان دردست رحمان نباشد واین که یکدفعه به پایین ترین درجه نزول کند ودر افق وردیف شیاطین پایین اید وبه درجه ملائکه مقربین نائل گردد وکسی که نفس خویش را نشناسد تا مراقب ومراعی ان باشد ونتواند از خزائن ملکوت بهره گیرد از کسانی است که خداوند درباره انها فرموده : نباشید مانند انان که خدا را فراموش کردند وسبب شد که انان خویش را فراموش کنند این ها فاسق هستند پس ( در نتیجه ) معرفت نفس وحقیقت اوصاف ان اصل دین واساس طریق سا لکین است هرگاه این حقائق را شناختی ، بدان که نفس وروح وقلب وعقل لفظ هایی هستند که معنی انها به هم نزدیک است .

 

تمایلات نفس:

نفس وروح ما انسانها دارای ابعاد وشئون وجنبه های مختلفی وبه عبارت دیگر نفس بشر ازاحساسات وعواطف وغرائز وتمایلات برخورداراست .

 

علماء اخلاق برای نفس مراحلی را که درایات قران امده قائل هستند:

1. نفس عماره : در این مرحله نفس سرکش است و به بدی ها فرمان می دهد در این مرحله عقل وایمان قدرتی ندارند

2. نفس لوامه : نفس در این مرتبه که گاهی مرتکب گناه می شود اما خویش را ملامت وسرزنش می کند در این مرحله بین عقل ونفس نزاع ومبارزه است گاهی عقل وگاهی نفس غالب می شود

3. نفس مطمئنه نفس تصفیه و تهذیب وتربیت شده ودر مبارزه با غرائز وتمایلات درونی پیروز گردیده با این وضع نفس ارامش وسکینه یافته است و مراحله دیگری گفته شده نفس راضیه ومرضیه و ملهمه تا اینجا فشرده کلام درباره تمایلات نفس این است که قوای شهویه وغضویه و واهمه در ما انسانها وجود دارد واکثر گناهان وجنایاتی که ازانسانها سر می زند ازاین سه قوه است قوه شهویه که می توان گفت که نقش قوه جاذبه را دارد وانسان را به سوی افراط در لذات نفسانی می کشاند و قوه غضویه که نقش قوه دافعه را دارا است وانسان را به ظلم وتجاوز وامی دارد و قوه واهمه به برتری طلبی و انحصار جویی سوق می دهد و قوه عا قله که باید نقش رهبری وتادیل کننده در میان قوای نفس داشته باشند بستگی به این دارد که انسان کدام یک ازقواهای یاد شده را حاکم گرداند . با این بیان روشن گردید که انسان ممکن است با انواع واقسام اوصاف شیطانی حیوانی ودر زندگی که انها بیماری های نفس هستند مبتلا باشد .

 

اشاره به جنبه های مثبت ومنفی نفس :

نفس به طور کلی دو سو دارد یکی جنه های منفی ان خواهش ها وهواها و هوس ها صفات زشت نفس است وزمینه وبستر مناسب برای نفس و تمایلات ان فراهم نمودن واز انها پیروی کردن ودیگر جنبه های مثبت صفات نیک نفس می باشد تزکیه وتهذیب وپالایش روح وجان و به رشد وکمال رسانیدن ان است

 

سرشت نفس میل به بدی است و وظیفه ی انسان :

حضرت علی (ع) فرمود : سرشت نفس بر بی ادبی است وبنده ماهور است که ملازم حسن ادب باشد ونفس به طبیعت خود به میدان مخالفت می رود وبنده تلاش می کند که ان را از بدخواهی برگرداند پس هر وقت بنده نفس خود را ازاد گذارد ودر فساد وتباهی نفس شریک باشد و هر کس در هوا و هوس به نفس خود کمک دهد در خودکشی شریک با نفس است .

علامه مجلسی رحمت الله علیه به این مضمون فرموده است : شهوات امیخته با گوشت وخون انسان است سلطه ی شیطان نیز در گوشت وخون جریان دارد ودر جوانب قلبش احاطه می کند ولذا پیامبر فرموده است : شیطان در فرزند ادم از طریق مجرای خون او جاری می شود پس تنگ کنید مجرای عبور شیطان را با گرسنگی ( روزه ) چون گرسنگی شهوات را می کاهد ومجرای شیطان شهوات است وبه خاطراحاطه هوات بر اطراف روح وجان انسان خداوند از قول شیطان خبر داده که من بندگانت را ازراه راست که شرع وآئین توست گمراه می کنم . انگاه از پیش رو پشت سروطرف راست وچپ انان درایم.

 

قلب مهرشده :

کذالک یطبع الله علی کل قلب متکبر جبار : این گونه خداوند بر قلب هرمتکبرجباری مهرمی زند . رسول خدا فرموده : (ظاهرا ملائکه ) مهرزننده به قائمه ی عرش اویزان است هر گاه کسی هتک حرمت کند ومرتکب معاصی شود وبر خدا جرات این تجاوز را پیداکند خداوند مهر زننده را مامور کند تا برقلب اومهرزند ( در نتیجه ) بعدازان چیزی ( ومطلبی را) درک کند.

 

کوری قلب :

درمیان انان که درظهور کورونابینا می باشند چه بسا روشن دلانی وجود دارند بیناتر از دیگران . نابینایان حقیقیکسانی هستند که چشم قلبشان کوراست و حقایق رادرک نمی کنند ونفس مدرکه است که می بیند ومی شنود وگوش وچشم ظاهرکه درسرانسان است وسیله وابزاری در اختیار نفس ادمی ولذا کور ظاهری می تواند با عصا مسیر خود را طی کند اما کورباطنی وقلبی نمی تواند مسیر هدایت را بپیماید وچیزی جایگزین قلب کور نمی شود.

قال رسول الله : شرالعمی ا لقلب : رسول گرامی اسلام فرمودند : بدترین کوری ، کوری دل است .

قال رسول الله : من رغب فی الدنیا فطا ل امله اعمی الله قلبه علی قدر رغبته فیها .

رسول خدا فرمودند : هرکس به دنیا رو اورد وارزویش دراز باشد خدا قلبش را به اندازه ای که میلو رغبتی که به دنیا دارد کور فرماید. نکته ی مقابل کوری دل بینایی ان است که خداوند به انان که ملایمت از خود نشان دهند عطا فرماید.

 

درد و درمان نفس :

قال الصادق ( ع ) لا تدع ا لنفس وهوا هافان هوا هافی رداها وترک النفس دعا تهدی داها وکف النفس عی تهدی دواها .

امام صادق فرمودند : نفس را درهوا وهوس رها کن مکن چرا که هوای نفس مرگ نفس است وازاد گذاردن نفس دربرابرهوا ها درد ان است وباز داشتن ان ازهواوهوس این دوای ان است .

 

دزد ازتوست و نمی دانی تو هست دارد تو نا بینی تو

خویش را جرم صغیری شمری عالم اکبری و بی خبری

ان کتابی که مبینی است مبین ازحروف توعیان سرمکنی

حاجتی نیست تو را با دیگری که گزارش دهد ازبوم وبری

 

امام صادق دراین روایت دردودرمان نفس را مشخص فرموده وهوا وهوس نفس بیماری نامیده اند وروشن است که بیماری عوارض داردازجمله این است که انسان راازتلاش وکوشش ورشدوکمال وترقی باز می داردالبته خطرات بیماری نفسانی به مراتب بیشتراز بیماری جسمانی است چون بیماری نفس سرای گرفتاری که دردنیا برای انسان فراهم اورد وبه اخرت نیز کشیده می شود وبعدازمرگ هم امتداد می یابد فرضا کسی که مبتلا به مرض نفاق است این بیماری بانفسش خواهد بودوبا خود به اخرت منتقل می کند به هرحال باید توجه داشت هوا وهوس نفس بیماری بلکه بدترین بیماری است ودرمان ان جلوگیری وبازداشتن نفس از هوا وهوس می باشد.

 

اصلاح نکردن نفس و دشواری گردیدن درمان

قال امیرا لمومنین (ع ) من لم بتدارک نفسه با صلا حما اعضل دائمه واعین شفائه وعدم ا لطبیت

حضرت امیرالمومنین (ع ) فرمود : هر کس نفس خود را به اصلاح وداد نکند دردش سخت و درمانش دشواروپزشک معالجش نایاب باشد.

بیماری نفس راباید جدی گرفت ودرصدد ان برامد . بیماری نفس ان نوع بیماری است که با گذشت زمان بیماری مزمن می شود وبا طولانی شدن بیماری قابل علاج نخواهد بود . حتی بهترین پزشکان عالم مثل پیامبران قادرنیستند چنین بیماری را درمان کنند حضرت عیسی (ع) که بیماران لا علاج جسمانی را درمان می کردنداما کسانی منحرف شده بودند و قلبی با سخاوت داشتندنتوانستند درمان کنند.

 

تزکیه شوند انان که بخواهند:

خداوند تزکیه می کند هر کس را که بخواهد پس امرتزکیه بستگی برخداست خداوند دارد وخداوند انرا نمی خواهد مگر برای کسی کهخود را اماده تزکیه نموده وبازبان استعدادش تزکیه را سوال می کند وبه همین مطلب اشاره می کند ولله سمیع علیم یعنی شنوا به سوال کسی است که تزکیه را مسئلت دارد واگاه است به حال کسی که اماده پذیرش تزکیه می باشد.

 

گستردگی معنی تزکیه:

انسان دارای ابعاد وجودی است . دارای جسم واعضا جوارح وروح وا وصاف واحساسات وعواطف فکروعقیده درهم وخیال وظاهر وباطن و ماده ومعنی است بنابراین به شمار مسائل مربوط به انسان وبه ابعاد امور متعلق به انسان تزکیه وطهارت وپلیدی وناپاکی وجود دارد واین نکته نیز قابل توجه است که تزکیه هرچیزی به حسب ان چیز است باطنی ومعنوی به تزکیه وطهارت معنوی است . طهارت 4 مرتبه دارد . 1- پاک کردن ظاهر بدن ازالودگی وکثافات

2- پاک نمودن اعضا جوارح از جرم وگناه

3- تطهیر قلب ازاخلاق رذ یله وناپسند

4- تطهیرسر وباطن از ماسوی الله واین طهارت ( چهارم ) طهارت انبیا وصدیقین است وطهارت درهرمرتبه چهارگانه ارزش نصف عمل همان مرتبه را دارد .

پیامبر فرمود : ( الطهارت نصف الایمان ) ونهایت عمل باطن وسراست که جلال وعظمت

 

مراتب تزکیه:

خداوند برای وی منکشف گردد و در مواقع هرگز به معرفت خداوند ازباطن نمی رسد مادامی که ازسوی ماسوی الله کند نکند وبه همین جهت است که خداوند به پیامبرفرموده بگو خدا وان ها را واگذار چون خدا و غیر خدا دریک قلب جانگیرند درقران امده است خداوند دردل یک انسان دوقلب قرار نداده.

 

اشعار دراقسام طهارت

موانع تا نگردانی زخود دور درون خانه دل نایدت نور

موانع چون دراین عالم چهار است طهارت کردن ازهم چهار است

نخستین پاکی ازاحداث و اجناس دوم ازمعصیت وزشروسواس

سوم پاکی زاخلاق زمیمه است که با وی ادمی همچون بهیمه است

چهارم پاکی سراست ازغیر که اینجا منتهی می گرددش سیر

 

چشم پوشیدن از نامحرم عامل تزکیه :

قل للمومنین یقضوا من ابعادهم ویحفضوا فروجهی ذ لک ازکی لم ان الله خبیربما یصنعون وقل المومنین یغضفی من البصار هن ....

ای رسول به مومنان بگو چشمهای خود را( درنگاه به نامحرم ) فرو گیرند و فروج خود را حفظ کنند این برای انها پاکیزه تراست ای رسول به زنان مومن بگو چشم های خود را ( ازنگاه به نامحرم)بپوشانند . ازامام صادق (ع) است درحدیثی که در ان انچه خداوند بر جوارح واجب کرده حضرت دران حدیث فرموده وخداوند متعال فرض کرده برچشم که نظر نکند به سوی انچه که حرام کرده نظر به ان واعراض کند ازانچه خداوند ازان نهی کرده وبرای اوحلال نیست واین عمل چشم ازایمان است .

چه بسا گناهانی که بد نبال یک نگاه به نامحرم انجام گرفته است .

زدست دیده ودل هردو فریاد که هرچه دیده بیند دل کند یاد

بسازم خنجری نیششزفولاد زنم بردیده تا دل گردد ازاد

قال الصادق (ع) النظر سهم من سهام ابلیس مسموم وکم نظرة ورثت حسرة طویلة

امام صادق (ع) فرمود نگاه کردن تیری زهرالود ازتیرهای شیطان است . چه بسیار نگاه هایی که موجب حسرت های طولانی شده است .

غریزه جنسی در انسان به ویژه درمرد قوی است مخصوصا دردوران جوانی علاقه شدید به زن دارد ولذا با یک نگاه غریزه جنسی تحریک می شود بعد ازان کنترل چنین کسی مشکل خواهد بود امام صادق (ع) فرمود : نگاه تیر زهر الود شیطان است اری هنگامی که نگاه کرد شیطان او را صید کرده وکسی که مورد صید شیطان واقع شد نجات نیابد ام سلمه یکی ازهمسران رسول خدا می گوید همراه میمونه ( یکی دیگرازهمسران رسول خدا ) درحضورپیامب بودیم دراین هنگام این مکتوم که نابینا بود وارد شد پیامبربه ما فرمود درپشت حجاب قرارگیرید عرض کردیم ایا او نابینا نیست فرمود مگر شما نابینا هستید ایا او را نمی بینید .

 

 

 

 

فهرست مطالب

عنوان صفحه

مقدمه............................................................................................................................... 1

نظر جمعی ازعلماء درمعرفی نفس....................................................................................... 2

تمایلات نفس................................................................................................................... 3

نظر علمای اخلاق لرای نفس، مراحلی را که درقران امده است.............................................. 3

اشاره به جنبه های مثبت ومنفی نفس................................................................................... 4

سرشت نفس، میل به بدی است و وظیفه انسان..................................................................... 4

قلب مهر شده.................................................................................................................... 5

کوری قلب....................................................................................................................... 5

درد ودرمان نفس.............................................................................................................. 6

اصلاح نکردن نفس ودشوارگردیدن درمان......................................................................... 7

تزکیه شوند انان که بخواهند............................................................................................... 7

گستردگی معنی تزکیه....................................................................................................... 8

مراتب تزکيه..................................................................................................................... 8

اشعار دراقسام طهارت........................................................................................................ 9

چشم پوشیدن ازنامحرم عامل تزکیه.................................................................................... 9