مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

نقش یادگیری در همه صحنه های زندگی نمایان است. یادگیر نه تنها در آموختن مهارتهای خاصی یا مطالب درسی بلکه در رشد هیجانی ، تعانل اجتماعی و حتی رشد شخصیت نیز دخالت دارد. مثلاً یاد می گیریم از چه بترسیم ، چه چیز را دوست بداریم ، چگونه مؤدبانه رفتار کنیم ، چگونه صمیمت نشان دهیم و جز این ها با توجه به نقش فراگیری یادگیری در زندگی تعجبی که ما طی همین چند فصل نیز درباره ی نمونه ها ی متعددی از آن صحبت کرده ایم. مثلاً اینکه چگونه کودکان می آموزند دنیای اطراف خود را ادراک کنند ، با افراد هم جنس خود همانند سازی کنند و رفتارهایشان را طبق معیار بزرگ سالان تنظیم نمایند. در تعریف یادگیری می توان گفت تغییری نسبت به دایمی در رفتار است که در نتیجه ی تمرین حاصل شده است. (تغییراتی در رفتار که حاصل رشد یا شرایط موقت جاندار باشند مشمول این تعریف نمی شود. مسلماً تمام موارد یادگیری عین هم نیستند) از چهار نوع یادگیری مشخص می توان گفت وگو کرد:

الف) خوگیری ب) شرطی سازی کلاسیک

ج) شرطی سازی عامل د) آنچه یادگیری پیچیده نامیده می شود.

خوگیری که ساده ترین نوع یادگیری است عبارت است از نادیده گرفتن محرکی که با آن مأنوس شده ایم ، یا پی­­­­آمد مهمی برای ما ندارد. مثلاً یادگیری اینکه صدای تیک تاک ساعت تازا ای را نشنویم. شرطی سازی کلاسیک و شرطی سازی عامل هر دو متضمن تشکیل پیوند ارتباط هستند. به این معنی که در آنها همة رویدادها آموخته می شود.

2- در شرطی سازی کلاسیک جاندار یاد می گیرد که رویدادی در پی رویداد دیگری می اید. مثلاً نوزاد می آموزد که دیدن پستان ، چشیدن شیر را در پی دارد.

3- در شرطی سازی عامل جاندار یاد می گیرد متعاقب پاسخی که می دهد پی آور معینی روی خواهد داد. مثلاً کودک می آموزد که کتک زدن خواهر یا برادر ، سرزنش والدین را بدنبال دارد.

4- یادگیری پیچیده متضمن چیزی بیش از تشکیل پیوندهاست: مثلاً به کار گیری راهبرد معینی برای حل مسئله یا طراحی نقشه ای ذهنی از محیط خود. در این فصل بیشتر به سه نوع نحست یادگیری خواهیم پرداخت. پیش از آنکه بحث خود را در مورد شرطی سازی و یادگیری آغاز کنیم نخست باید بدانیم دیدگاه های مختلف روانشناسی چه تبیینی از یادگیری دارند.

یادگیری از دیدگاه های گوناگون :

از فصل به یاد داریم که سه رویکرد یادگیری عمده در روانشناسی عبارتند از : رفتار گرایی ، شناخت گرایی و گرایش زیست شناختی ، همانند سایر حوزه های روانشناسی در بررسی یادگیری نیز هر سه دیدگاه یاد شده مطرح اند.

بخش عمده ی بررسی های آغازین در مبحث یادگیری ، به ویژه در زمینه های شرط سازی ، بر دیدگاه رفتار گرایی استوار بود. پژوهشگران بررسی می کردند که چگونه جانداران غیر انسانی پیوند بین محرکها یا بین محرک و پاسخ را یاد می گیرند. به پیروی از این حکم کلی رفتار گرایی که رفتار را بر مبنای علل متمرکز بودند. در رویکرد رفتار گرایی مفروضه های بنیادی دیگر نیز عنوان شده بود از جمله اینکه یوندهای ساده از نوع کلاسیک یا عامل عناصر بنیادی انواع یادگیری اند.

این بررسی ها گنجینه ی پرباری از یافته ها و پدیده هایی را مشکوف ساخت که هنوز هم احساس دانش را در مورد یادگیری پیوندی تشکیل می دهد اما همانطور که خواهیم دید در پرتوی بررسی های بعدی ، ناگزیر تغییراتی در مفروضه های رفتارگرایان ضرورت یافت اگر از یادگیری پیچیده هم صرف نظر کنیم حتی فهم و درک شرطی سازی مستلزم این است که ببینیم جاندار درباره ی پیوند پ بین محرکها و پاسخ چه می داند. از این طریق بود که دیدگاه شناختی وارد صحنه شد افزون بر این در یادگیری پیچیده علاوه بر پیوندها ، باید راهبردها ، قاعده ها و امثال آن نیز در نظر گرفته شوند و این خود رویکرد شناختی را ایجاب می کند. علاوه بر این اکنون دیگر نمی توان گفت که یادگیری در تمام موقعیت ها و در مورد همه ی جانداران فقط با سلسله قوانین واحدی قابل تبیین است. به نظر می رسد مکانیسمهای متفاوتی در یادگیری گونه های مختلف جانداران در کار باشد و این خود ضرورت توجه به دیدگاه زیست شناختی را پیش می کشد.

شرطی سازی کلاسیک

پژوهش در باب شرطی سازی کلاسیک در سالهای اولیه سده ی بیستم هنگامی شروع شد که فیزیولژیست روسی ایوان پاولف برنده ی جایزه ی نوبل بمناسبت پژوهشهایش در زمینه ی گوارش ، توجه خود را به یادگیری معطوف ساخت. پاولف طی بررسی های خود درباره ی گوارش متوجه شد که سگ صرفاً با دیدن غذا شروع به ترشح بزاق می کند. هر سگی وقتی غذا به دهانش گذاشته شود بزاق ترشح می کند اما سگ مورد آزمایش آموخته بود که منظره ی ظرف غذا را چیدن غذا پیوند دهد. پاولف که تصادفاً به موردی از یادگیری پیوندی برخورده بود مصمم شد دریابد آیا می توان به سگ آموخت که غذا را با چیزهای دیگری مثل نور یا صوت نیز پیوند دهد یا نه.

آزمایش های پاولف

در آزمایش اصلی پاولف ، پژوهشگر برای اندازه گیری جریان بزاق مخزن کوچکی را به غده ی بزاق سگ متصل می کند. سپس ظرفی جلوی سگ گذاشته می شود که پودر گوشت را می توان به طور خودکار در آن ریخت. پژوهشگر چراغی را پشت پنجره ای که روبه روی سگ قرار دارد روشن می کند و پس از چند ثانیه مقداری گرد گوشت به ظرف می ریزد و چراغ را خاموش می کند ، سگ گرسنه است و دستگاه ثبت کننده ترشح فراوان بزاق را نشان می دهد ، این ترشح بزاق پاسخ غیر شرطی یا UCR است زیرا هیچ گونه یادگیری صورت نگرفته است. گرد گوشت نیز محرک غیر شرطی یا UCS است این کار چندین بار تکرار می شود.

اول نور و سپس غذا ، بعد برای اینکه معلوم شود سگ آموخته است نور را با غذا پیوند دهد یا نه ، آزمایشگر چراغ را روشن می کند اما گرد گوشتی را ارائه نمی دهد. در این اگر بزاق سگ ترشح شود ، معلوم می شود ارتباط آموخته است. این ترشح بزاق ، پاسخ شرطی CR و نور محرک شرطی یا CS است. به این ترتیب به سگ یاد داده اند ، یا سگ شرطی شده است که پیوندی بین نور و غذا برقرار کند. به نور با ترشح بزاق پاسخ دهد.

تغییراتی در آزمایشگاه پاولف

با ارائه ی توأمان محرک شرطی (cs) و محرک غیر شرطی (usc) یک کوشش آزمایش نامیده می شود. کوششهایی که طی آنها آزمودنی در حال یادگیری پیوند بین دو محرک است ، مرحله ی فراگیری شرطی سازی محسوب می شود.

جفت کردن مکرر cs (نور) و usc (غذا) در مرحله ی فراگیری ، ارتباط بین این دو محرک را نیرومند یا تقویت می کند. اگر این پیوند تقویت نشود usc مکرراً حذف می شود ، پاسخ دهی به تدریج کاهش می یابد ، این فرایند خاموش نامیده می شود. خاموش یعنی زدوده شده پیوندی که بیشتر آموخته شده یا یاد گرفتن بازداری پاسخ شرطی (CR) است. در حضور محرک شرطی (cs) ؟ خاموش نمی تواند مترادف یادگیری زدایی واقع شود زیرا ملاحضه شده است که پس از خاموشی پاسخ وقتی جاندار در موقعیت تازه ای قرار می گیرد پاسخ شرطی ممکن است دوباره ظاهر گردد. این پدیده را پاولف کشف کرده، بهبود خود بی خودی، می نامند. (پدیده ها و کاربردها)

پدیده هایی هستند که فراگیرندگی شرطی شدن کلاسیک را فوق العاده افزایش می دهند و آن را به صورت نوع مهمی از یادگیری درمی آورند. (شرط سازی ثانوی)

USC همیشه از لحاظ زیست شناختی محرک مهمی بوده است مانند غذا ، سرما یا ضربه ی الکتریکی اما محرکهای دیگری می توانند از طریق همراه آمدن منظم با یک USC پراهمیت زیستی ، در نقش همان USC عمل کنند مثل سگی را که ابتدا نور (cs) ارائه می شد سپس به او غذا داده می شود. امکان شرطی سازی ثانوی از نوع یاد شده میدان عمل شرطی سازی کلاسیک را بسیار می بخشد.

برای شرطی شدن کافی است که محرکی همراه محرکی دیگر روی می دهد و محرک دوم قبلاً با رویداد پر اهمیت زیستی همراه آمده باشد.

(شرطی سازی عامل)

پاسخ شرطی در شرطی سازی کلاسیک اغلب مشابه پاسخ طبیعی به محرک غیر شرطی است مثلاً ترشح بزاق پاسخ طبیعی سگ به غذاست. چه نوع محرک غیر شرطی می تواند سگ را وا دارد روی دو پا بنشیند یا غلت بزند؟ پاسخ ها به این دلیل آموخته می شوند که بر محیط اثر بگذارند. این نع یادگیری که شرطی سازی عامل نامیده می شود و در انسان و هم در جانوران دیده می شود مثل کودکی که در گهواره تنهاست به طور خودانگیخته پاهای خود را حرکت می دهد پیچ و تاب می خورد. شرطی سازی عامل یعنی اینکه جاندار بگیرد که رفتاری معین به دستیابی به هدف معین می انجامد.

خلاصة فصل

1- یادگیری را می توان تغییر نسبتاً پایدار در رفتار دانست که در نتیجه ی تمرین بوجود می آید. چهار نوع یادگیری : الف)خوگیری ب) شرطی شدن کلاسیک ج) شرطی شدن عامل د) یادگیری پیچیده

الف) خوگیری: که طی آن جاندار یاد می گیرد محرکی آشنا و بی اهمیت نادیده بگیرد.

ب) شرطی شدن کلاسیک: که در آن جاندار یاد می گیرد که محرکی در پی محرکی دیگر می آید.

ج) شرطی شدن عامل: که طی آن جاندار می آموزد که پاسخی معین ، پی آمدی مشخص دارد.

د) یادگیری پیچیده : که از سطح شکل گیری پیوندها فراتر می رود.

2- نخستین پژوهش ها در یادگیری بر دیدگاه رفتار تکیه داشتند.

3- عوامل شناختی نقشی در شرطی شدن دارند.

4- شرطی شدن عامل در موقعیتهایی صورت می گیرد که پاسخ آزمودنی بر محیط اثر گذارد نه اینکه محرکی غیر شرطی ان را فرا خواند.

5- آزمایشهای اسکینر، معمولاً موش صحرایی یا کبوتر پاسخ ساده ای را یاد می گیرد مثلاً فشردن اهرمی برای بدست آوردن غذا

6- پدیده هایی هستند که فراگیرندگی شرطی شدت عامل را افزایش می دهد.

7- در شرطی شدن عامل ، تقویت می تواند رویداد آزاردهنده ای مانند ضربه ی الکتریکی باشد.