مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

مقدمه

مکان برزخی

مکان عالم برزخ کجاست؟ آیا در زمین است یا آسمان؟ در پاسخ می‌گوییم عالم برزخ در ملکوت همین دنیاست یعنی حقیقت و باطن دنیاست زیرا این عالم دو روی دارد یک طرف برونی و دیگر طرف درونی همانطوری که بدن انسان نیز دو رو و جنبه دارد یکی جنبه ظاهری که هیکل آدمی است و دیگری جنبه باطنی که همان بدن مثالی و روح حیوانی است وقتی چشم و گوش ظاهری انسان بسته شد از طریق چشم و گوش باطنی می‌تواند حقایق عالم برزخ را مشاهده نماید مثل موقعی که شخص خواب است با این که حواس او از کار افتاده اما باز هم می‌بیند و می‌شنود سپس عالم برزخ در همین دنیاست اما در روایات زیادی وارد شده که ارواح مومنین در وادی السلام جمع می‌شوند که سرزمینی است در نجف اشرف که وادی ولایت است در پشت کوفه چون قبل از دفن جسد مطهر علی (ع) در نجف اشرف شهری نبوده است بلکه بیابانی بوده یک فرسنگ از کوفه دورتر لذا نجف را ظَهر کوفه می‌گویند. حبه می‌گوید: من با امیر المومنین (ع) به سوی ظَهر کوفه از کوفه خارج شدیم حضرت در قبرستان وادی السلام توقف نمود همانند کسی که در مقابل مردمی برای مکالمه ایستاده است من نیز با قیام آن حضرت ایستادم تا خسته شدم ناچار نشستم مدتی گذشت و دوباره بپا خاستم و آنقدر ایستادم که مثل بار اول دچار خستگی شدم مجدداً نشستم پس از مدتی برخاستم عبا را از دوش گرفتم و به علی (ع) عرض کردم من از این هم سر پا ایستادن بر شما می‌ترسم ساعتی استراحت کنید و عبای خود را گستردم تا حضرت بنشیند حضرت فرمود: ای حبه این قیام و توقف من چیزی جز تکلم و انس با مومن نبود عرض کردم: آیا مردگان هم با یکدیگر تکلم و انس و الفت دارند؟ فرمود بلی اگر پرده در جلو دیدگان تو برداشته شود آنها را می‌بینی که حلقه حلقه نشسته و با عمامه خود یا چیز دیگری پشت و ساقه‌های پای خود را به هم بسته و بدین طریق نشسته و گفتگو دارند عرض کردم آیا آنها اجسامی هستند یا ارواحی؟ حضرت فرمود: بلکه ارواح هستند و هیچ مومنی در سرزمینی نمی‌میرد مگر آنکه به روح او گفته می‌شود که به وادی السلام ملحق شود و وادی السلام بقعه‌ای از بهشت عدن است (12) چنین برداشت می‌شود که هر چیزی حتی ساختمانها و انسانها و حیوانها یک صورت ظاهری و مادی دارند و یک صورت باطنی و ملکوتی مکه‌ای که انسان زیارت می‌کند صورت برزخی کعبه است که مادی نیست ولی صورتش عین مکه است.

و در بعضی روایات آمده است که در وادی ”برهوت“ روح هر کافری قرار دارد حتی در بعضی از روایات دارد که روح بعضی از مردگان به وادی السلام منتقل می‌شود وقتی سوال از آشنایی می‌کنند وی می‌گوید قبل از من مرده است معلوم می‌شود به برهوت برده‌اند.

در حدیثی هنگامی که از ارواح مومنین از حضرت صادق (ع) سوال شد امام فرمودند: آنها در حجره‌هایی از بهشت برزخی از طعام و شراب آن متنعم می‌شوند و می‌گویند پروردگارا قیامت را برای ما بر پا کن و وعده‌هایی را که به ما داده‌ای وفا نما (13) چون نعمت‌های برزخی محدود و اصولاً حیات برزخی شایسته اقامت دائمی نمی‌باشد بدیهی است که مومنین در وادی السلام در التذاذ و مسرت بسر می‌برند و در انتظار فرا رسیدن روز قیامت هستند اما کفار که دستشان از علم و معرفت کوتاه است در خشکزار برهوت اجتماع دارند و گذشت زمان برای آنها سخت و ناگوار است و از قیام قیامت هراسان‌اند از این جهت در روایات می‌خوانیم که گناهکاران همین که عذاب برزخ را مشاهده می‌کنند می‌گویند ربنا لا تقم لنا الساعه خدایا قیامت را برای ما بر پا مکن (14) چون می‌دانند این عذاب موقت و گاه و بیگاه به مراتب آسان‌تر است از عذاب دائمی و سوزان جهنم.

و از برخی آیات استفاده می‌شود که مکان بهشت و جهنم برزخی در روی همین زمین است مثلاً در آیه‌ای آمده است که: النّارْ یْعًرُضُونُ عُلَیًها غُدْواً وُ عُشِیاً عذاب ناراحت کننده آتش هر بامداد و شامگاه بر فرعونیان عرضه می‌شود (15) انسان در عالم خواب صورت دارد وزن و سنگینی ندارد و عالمی که در آن حرکت می‌کند از این سنخ است لذا از بالای بلندی سقوط می‌کند به زمین نمی‌خورد و یا گاهی مانند فرشته سبکبال در فضا پرواز می‌کند اوج و حضیض دارد به دورترین نقاط سفر می‌کند در تفسیر آیه فوق امام صادق (ع) می‌فرماید: این در دنیا قبل از روز قیامت است زیرا آتش قیامت صبح و شام ندارد سپس فرمود: اگر آنها در قیامت تنها صبح و شام در آتش دوزخ عذاب شوند در میان این دو باید سعادتمند باشند چنین نیست این مربوط به برزخ است پیش از روز قیامت (16) و شب و روز و صبح و عصر آنها به مناسب صبح و شام دنیاست در مورد نعمت هم می‌فرماید: و لهم رزقهم فیها بکره و عشیا روزی آنها بدون هیچ گونه رنجی شب و روز به آنها می‌رسد (17) از بامداد و شامگاه فهمیده می‌شود که برزخ در روی زمین است بنابراین زندگی برزخی به تناسب روح و جسم برزخی ظهور پیدا می‌کند مادامی که انسان در قالب جسم مادی است زندگی او در دنیاست به مجرد این که جسم را از دست داد زندگی برزخی او شروع می‌شود.

 

قیافه مؤمنان در برزخ

مومنین با توجه به درجه‌ای که دارند در قبر در صفا و خوشی بسر می‌برند و حتی جسد برخی از آنها در قبر تازه است و هیچگونه فساد و تغییری در بدن آنها صورت نگرفته است، از امیر المومنین (ع) روایت است که فرشتگان دری از بهشت بر مؤمن می‌گشایند و به او میگویند بخواب در حالی که چشمت روشن باد مانند خواب گوارای جوان زیرا خدای تعالی می‌فرماید: بهشتیان در آن روز بهترین قرارگاه و زیباترین مکانها قرار دارند.

امام صادق (ع) می‌فرماید: وقتی مومن بمیرد هفتاد هزار فرشته او را تا قبرش تشییع می‌کنند و هنگامی که داخل قبرش نمایند نکیر و منکر به نزد او می‌آیند پس از سوال از ایشان آن دو فرشته قبرش را به اندازه‌ای که چشمش ببیند وسعت می‌بخشند و از بهشت برای وی غذا می‌آورند و روح و ریحان بر او داخل کنند.

نمونه کسانی که جسم آنها در قبر تازه مانده است:

1ـ جسد حر: شاه اسماعیل صفوی وقتی که شنید بعضی در باره حر طعن می‌زنند امر کرد قبر او را بشکافند دیدند جسدش مانند روزی است که شهید شده و هیچ تغییری نکرده و بر سرش دستمالی بسته شده آن دستمال را باز کردند خون از محل زخم جاری شد پس زخم را با آن دستمال بستند و حسن حال او را دانستند از این رو باگاهی بر آن بنا کردند و خادمی بر آن مقرر داشتند.

2ـ جسد کلینی صاحب کافی: یکی از حکام ظالم تصمیم داشت که قبر حضرت موسی بن جعفر را خراب کند وزیرش گفت: اینجا قبر یکی از علمای این مذهب است و یکی از نمایندگان موسی بن جعفر می‌باشد اینها می‌گویند جسد این شخص تازه است و نمی‌پوسد اگر گفتة آنها راست باشد صلاح نیست که قبر موسی بن جعفر را خراب کنید حاکم پذیرفت و فوراً امر کرد قبر کلینی را شکافتند و با تعجب دیدند که جسد ایشان تر و تازه است و عجیب‌تر از آن دیدند که بچه شیری هم پهلوی اوست که آن هم جسدش تازه است.

3ـ جنازه صدوق: شیخ صدوق که در ری مدفون است در زمان فتحعلی شاه قبرش شکافی برداشت برای تعمیر آن اقدام می‌کنند می‌بینند یک سردابی است و آدمی خوابیده در حالی که بدن سالم به تمام معنی دارد محاسن او حنایی است و دستهایش حنایی و کف پاهایش حنایی است از زمان شیخ صدوق تا زمان کشف این واقعه 857 سال گذشته بود آری بدن‌هایی در میان قبر ممکن است نپوسد و درجه تقوی و طهارت روح تاثیر در این لباس داخل قبر افتاده نموده و او را تازه نگاهدارد

 

اشراف ارواح مومنين بر اعمال و افكار ما

در بين اخبار و احاديث رسيده از ائمه معصومين (ع ) حديثى كه صراحتا در اين مورد رسيده باشد وجود ندارد، ولى از بعضى جملاتى كه در احاديث بكار رفته به ضميمه برخى واقعيتهاى خارى همين معنا استفاده مى شود.

مثلا جملاتى چون : على فدرعمله ، على قدر منزلته ، على قدر فضائلهم كه در احاديث فصل نهم بر شمرديم همگى بيانگر عظمت روحى و مقام و مرتبه انسان در پيشگاه ذات لايزال خداوند است .

 

از اين كلمات كه بگذريم آيه شريفه 105 از سوره توبه كه فرموده : هر عملى كه انجام دهيد در درجه اول خدا و در رتبه بعد رسول خدا و همچنين مومنين آنرا مى بينند گرچه مومنين را به حضرت امير المومنين و اولاد طاهرين (ع ) تفسير نموده اند، ولى مى دانيم كه ائمه هدى بارزترين فرد مومن هستند و منافاتى ندارد كه مومنين ديگرى هم پيدا شوند كه بر اثر عظمت روحى كه دارند در عالم برزخ از اعمال و افكار اهل و عيال خود مطلع باشند.

اگر مى بينيد امام (ع ) در مورد بعضى ها فرموده : روزى يك مرتبه ملاقات مى كنند و بعضى ها هفته اى يك بارو بعضى ديگر ماهى و يا سالى يك مرتبه ملاقات مى كنند،و بعدا جمله على قدر عمله يا على قدر منزلته و يا على قدر فضائلهم را در حديث بكار ميبرند باى اين است كه به مقام و مرتبه افراد در پيشگاه خدا اشاره كرده باشند، و طبيعى است وقتى انسان به آن درجه و كمال از انسانيت برسد در عالم برزخ كه سهل است در همان زمان حيات خود در دنيا ممكن است بر سرار افراد آگاه شود و نظير آن سلمان فارسى (ره ) است و نظير ديگرش جوان مومنى است كه اصول كافى حديث آنرا بيان نموده . ارواح در عالم برزخ در چه صورت و قيافه اى هستند؟

اين كه ارواح پس از خارج شدن از بدن در عالم برزخ به چه صورت و قيافه اى ظهور مى كنند خود موضوع قابل توجهى است .

گاهى از مردم عامى شنيده مى شود: ارواح پس از خارج شدن از بدن بصورت پرنده هاى كوچك (كبوتر، گنجشك ، مرغ سبز و رنگ و...)در مى آيند، اين تصورات با آن واقعيتى كه احاديث بيان مى كنند تفاوت فاحشى دارد و پس از آنكه تعدادى از احاديث صحيح را نقل كرديم خواهيم فهميد علت رسوخ اين گونه عقائد فاسد و باطل در اذهان شيعيان و پيروان ائمه معصومين (ع ) چيست ؟

1- مرحوم كلينى به نقل از على بن ابراهيم آورده است .

على بن ابراهيم ، عن ابيه ، عن الحسن بن محبوب ، عن ابى ولادالحناط، عن ابى عبدالله (ع ) قال : قلت له : جلعت فدك يروون ان ارواح المومنين فى حواصل طيور خضر حول العرش ؟ فقال : لات المومن اكرم على الله من ان يجعل روحه فى حوصله طير، ولكن فى ابدان كابدانهم

راوى حديث گفت : به حضرت صادق گفتم : جانم فداى شما باد، مى گويند: ارواح مومنين را پس از خارج شدن از بدن داخل چينه دان پرندگان سبز رنگ مى كنند و اين مرغها در اطراف عرش خدا در پروازند، درست است ؟ حضرت فرمودند: خير، احترام مومن در پيشگاه خداوند بيش از اين است كه روح او را در چينه دان مرغها قرار دهد. سپس فرمود: روح افراد پس از خارج شدن از بدن داخل بدنى همانند بدن دنيائى او قرار مى گيرد.

2- باز مرحوم كلينى در كافى حديثى نقل فرموده ، اين حديث گرچه از نظر سند ضعيف است ولى چون از نظر معنا و مفهوم با احاديث صحيح مطابقت دارد، لذا تلقى به قبول شده و عينا آنرا ذكر مى كنيم:

... عن يونس بن ظبيان قال : كنت عند ابى عبدالله (ع ) فقال : ما يقول الناس فى ارواح المومنين ؟ فقلت: يقولون : تكون فى حواصل طيور خضره فى قناديل تحت العرش ، فقال ابوعبدالله (ع ): سبحان الله ، المومن اكرم على الله من ان يجعل روحه فى حوصله طير. يا يونس اذا كان ذلك ، اتاه محمد (ص ) و على و فاطمه و الحسن و الحسين (ع ) و الملائكه المقربون ، فاذا قبضه الله عزوجل صير تلك الروح فى قالب كقالبه فى الدنيا فياكلون و يشربون . فاذا قدم عليهم القادم عرفوه بتلك الصوره التى كانت فى الدنيا

يونس گفت : در خدمت حضرت صادق (ع ) بودم ، حضرت پرسيدند: اين مردم

در مورد ارواح مومنين پس از مرگ چه مى گويند؟ گفتم : مى گويند: ارواح مومنين در چينه دان مرغهاى سبز رنگ قرار مى گيرند و در زير عرش خداوند هستند. حضرت فرمودند: پاك و منزه است خداوند، مومن نزد خداوند گرامى تر از اين است كه روحش را در چينه دان مرغ قرار دهد. اى يونس ‍ وقتى هنگام مرگ مومن رسيد، پنج نور مقدس به همراه ملائكه مقرب خداوند بر بالين او حاضر مى شوند و پس از قبض روح وى خداوند روح او را در قالبى چون قالب دنيائى قرار مى دهد.پس مومنين در عالم برزخ در قيافه اى همچون قيافه دنيائى جلوه مى كنند و در حقيقت بدن برزخى همانند همين بدن دنيائى است . با آن مى خورند و مى آشامند و اگر كسى پيش آنها آمد او را مى شناسند.

3- همين حديث را با اندك اختلاف در متن و با سند ديگر مرحوم مجلسى به نقل از كتاب امالى شيخ طوسى در ص 229 از ج 6 بحار الانوار حديث 32 نقل فرموده ، كه براى رعايت اختصار از ذكر آن خوددارى مى شود. احاديث فوق و نظائر آن بر مطالب زير دلالت دارند:

الف اعتقاد به اينكه روح مومن و يا هر انسان ديگر پس از مرگ به صورت پرنده و يا در چينه دان پرنده اى داخل شود و به گردش عرش خدا رود اعتقاد باطل و فاسدى است و از اخبار مجعول برخى فرق اسلامى نشات گرفته است .

ب همان گونه كه قبلا گفتيم ، فرق بين مومن و كافر در اين جهت نيست كه روح هر انسان پس از مرگ به قالبى مثل همين بدن دنيائى داخل مى شود و عالم برزخ را با آن بدن مى گذراند. اين قالب و بدن برزخى آنقدر با بدن دنيائى شباهت دارد كه وقتى كس ديگرى هم از دنيا برود و او را ببيند مى شناسد و او هم اين فرد تازه از دنيا رفته را مى شناسد.

البته اين نكته نيز قابل توجه است كه قالب مثالى منحصر به عالم برزخ و زمان پس از مرگ نيست و ممكن است هر فردى داراى چند قالب مثالى باشد و مثلا يك قالب مثالى براى مواقع خواب وجود داشته باشد كه روح انسان پس از به خواب رفتن به آن قالب منتقل شود با اين تفاوت كه در وقت خواب فقط روح انسانى و نفس ناطقه از بدن خارج مى شود ولى موقت مرگ هر چند روحى كه براى انسان تصور كرده اند، از بدن خارج مى شود.

مرحوم شيخ بهائى (ره ) در كتاب مفتاح الفلاح در بخش اعمال وقت زوال تا غروب به نقل از حضرت صادق (ع ) آورده است :

ما من مومن الا وله مثال فى العرش ، فاذا اشتغل بالركوع والسجود و نحو هما فعل مثاله مثل فعله ، فعند ذلك تراه الملائكه فيصلون و يستغفرون له ، و اذا اشتغل العبد بمعصيه ارخى الله تعالى على مثاله سترا لئلا تطلع الملائكه عليها. فهذا تاويل يا من اظهر الجميل و ستر القبيح

هر مومنى در عرش خدا مثل و مانندى دارد، هر گاه مشغول عبادت شود و به ركوع يا سجده رود قالب مثالى او نيز در عرش خدا همين عمل را انجام مى دهد درست مثل اينكه آئينه اى گذاشته و در مقابل آن كارى انجام دهيم و يا فردى در مقابل ما هر كارى كه مى كنيم و نيز انجام دهد خداوند اين قالب مثالى در عرش را به ملائكه خود نشان مى دهد و آنها براى چنين بنده اى درود مى فرستند و استغفار مى كنند، و هر گاه مومن به معصيتى مشغول شود خداوند آن قالب مثالى را از چشم ملائكه دور نگه مى دارد تا او را در حال گناه مشاهده نكنند. آنگاه امام (ع ) فرمود: اين معناى دعاى يا من اظهر الجميل و ستر القبيح است .

پس ملاحظه مى كنيد كه با داشتن قالبها و بدنهاى مثالى نيازى به اين نيست كه روح مومن را در چينه دان مرغى قرار دهند و او را به تماشاى عرش خدا بفرستند.

در پايان اين بحث تذكر اين نكته خالى از لطف نيست كه : ارواح كفار و مشركين نيز پس از مرگ مانند ارواح مومنين در قالب هاى مثالى قرار مى گيرند ولى اينها بر خلاف مومنين به عذابهاى خداوند معذب مى شوند.

 

مرحوم مجلسى (ره ) به نقل از حضرت صادق (ع ) چنين آورده است :

وقد روى عن الصادق (ع ) فى ماسئل عمن مات فى هذه الداراين تكون روحه ؟ قال (ع ): من مات و هو ما حض للايمان او ما حض لكفر محضانقلت روحه من هيكله الى مثله فى الصوره و جوزى باعماله الى يوم القيامه ، فاذا بعث الله من فى القبور انشاء جسمه ورد روحه الى جسده و حشره ليوفيه اعماله .فالمو من ينتقل روحه من جسده الى مثل جسده فى الصوره فيجعل عى جنات من جنان الدنيا يتنعم فنها الى يوم الماب ، والكافر ينتقل روحه من جسده الى مثله بعينهو يجعل فى نار فيعذب بها الى يوم القيامه ...

حضرت صادق (ع ) در جواب سوالى كه از آن حضرت در مورد روح پس از مرگ كردند فرمود: كسى كه از دنيا مى رود چه در درجه اعلاى ايمان و يا در درجه ادناى كفر باشد روحش به هيكلى كه مثل همين هيكل دنيائى است منتقل مى شود و تا روز قيامت با اعمال خود همراه است . پس روح مومن وقتى از اين بدن خارج مى شود به بدنى مثل اين بدن داخل مى شود و تا روز قيامت با اعمال خود همراه است . پس روح مومن وقتى از اين بدن خارج مى شود به بدنى مثل اين بدن داخل مى شود و تا روز قيامت از نعمتهاى خدا استفاده مى كند، روح كافر نيز وقتى از اين بدن خارج مى شود به بدنى مثل همين بدن داخل مى شود و در جهنم دنيا قرار مى گيرد تا قيامت بر پا شود.از حديث فوق نكات زير استفاده مى شود.

الف در اين كه روح مومن و كافر پس از مرگ به قالب مثالى منتقل مى شوند فرقى وجود ندارد.

ب هر يك از مومن و كافر در طول عالم برزخ همراه با اعمال خود مى باشد و پاداش يا مكافات آنرا مشاهده مى كند.

ج وقتى قيامت بر پا شود، دوباره همين بدنهاى پوسيده زنده مى شوند و مجددا روحها از بدن هاى مثالى به همين بدن منتقل مى شوند.

د عالم برزخ و بهشت و جهنم آن در همين دنياست ولى از نظرها غايب هستند.

ه روحهاى مومنين و كفار در قالب مثالى (بدن برزخى ) هستند نه در چينه دان مرغهاى رنگارنگ .

 

 

مرگ برای مومنان

سفارش پيامبر(ص) به عزرائيل

قال رسول الله (ص) – و قد نظر إلي ملك الموت عند رأس رجل من الانصار - : يا ملك الموت ! ارفق بصاحبي ، فإنه مومن ، فقال ملك الموت : طب نفسا وقر عينا ، و اعلم اني بكل مومن رفيق و اعلم يا محمد اني لاقبض روح ابن آدم فإذا صرخ صارخ من أهله قمت في الدار ومعي روحه فقلت : ما هذا الصارخ ؟! والله ما ظلمناه و لاسبقنا أجله و لا استعجلنا قدره و مالنا في قبضه من ذنب و إن ترضوا بما صنع الله توجروا و إن تحزنوا و تسخطوا تأثموا و توزروا (كنزالعمال : 42810 )

پیامبر (ص) فرمود : ( در حالی که بر سر بالین یکی از اصحاب بود و عزرائیل هم برای قبض روح آن فرد آمده بود ) ای عزرائیل ! با این دوستم مدارا کن! زیرا او انسان مومنی است. عزرائیل گفت : خوشحال باش که من با هر انسان مومنی با رفق و مدارا رفتار می کنم و بدان ای محمد! من وقتی روح مومن را می گیرم و از آن خانه شیون بر پا می شود ، می گویم : ناله نکنید ، به خدا سوگند به او ستم نکردیم و قبل از فرا رسیدن اجلش نیامدیم و ما گناهی مرتکب نشدیم ، اگر راضی به امر خدا باشید ، ثواب می برید و اگر محزون و ناراحت شوید گناه کرده اید.

 

شيوه برخورد عزرائيل با مومن هنگام مرگ:

قال رسول الله (ص) : ماشبهت خروج المومن من الدنيا إلا مثل خروج الصبي من بطن امه من ذلك الغم و الظلمة إلي روح الدنيا (كنزالعمال : 42212 )

پیامبر(ص) فرمود : مرگ انسان مومن به چیزی شبیه نیست جز تولد نوزاد از مادرش که از تنگی و غم تاریکی به فضای راحت دنیا پا می گذارد.

قال رسول الله (ص) : إن ملك الموت ليقف من المومن عند موته موقف العبد الذليل من المولي ، فيقوم و أصحابه لا يدنون منه حتي يبدأه بالتسليم و يبشره بالجنة (الفقيه : 1 / 135/ 365 )

پیامبر (ص) فرمود : هنگامی که عزرائیل بر بالین انسان مومن برای قبض روحش می آید ، مانند بنده ذلیلی در مقابل انسان مومن می ایستد و با کمال ادب روحش را تحویل می گیرد ، آنگاه سلام می کند و او را به بهشت بشارت می دهد ، قبل از اینکه بستگان مرده به او نزدیک شوند.

قال الامام الصادق (ع) : أما المومن فمايحس بخروجها و ذلك قول الله سبحانه وتعالي : (يا أيتها النفس...) ذلك لمن كان ورعا مواسيا لاخوانه ، وصولا لهم ( المحاسن : 1 / 283/ 558 )

امام صادق (ع) فرمود : انسان مومن ، بیرون رفتن روح از بدنش را احساس نمی کند ، همچنانکه خداوند می فرماید : ای روح مطمئن به سوی پروردگارت بر گرد ، این وضع برای کسی است که تقوا را رعایت کند و با برادرانش دوست و معاشر باشد.

قال الامام الصادق (ع) - في قوله تعالي : ( لهم البشري في الحياة الدنيا ) - : هو أن يبشراه بالجنة عند الموت ، يعني محمدا وعليا (البحار : 6 / 191/ 36 )

امام صادق (ع) فرمود : در مورد آیه قرآن که می فرماید : در زندگی دنیا برایشان بشارتی است ... : این است که پیامبر(ص) و امام علی(ع) انسان مومن را در هنگام مرگ به بهشت مژده می دهند.

قال رسول الله (ص) : إن أشد شيعتنا لنا حبا يكون خروج نفسه كشرب أحدكم في يوم الصيف الماء البارد الذي ينتفع به القلوب و إن سائرهم ليموت كما يغبط أحدكم علي فراشه ،كأقر ما كانت عينه بموته ( البحار : 6 / 162/ 30 )

پیامبر (ص) فرمود : خارج شدن روح از بدن شیعه ای که دوستدار ماست ، مانند این است که تشنه ای در گرمای طاقت سوز تابستان ، ناگاه به آب گوارا و سردی برسد که دلها را شادان کند و مومنان ، مانند کسی که همه بر او غبطه می خورند و مایه چشم روشنی اوست.

في حديث المعراج : وإذا كان العبد في حالة الموت يقوم علي رأسه ملائكة ، بيد كل ملك كأس من ماء الكوثر وكأس من الخمر يسقون روحه حتي تذهب سكرته و مرارته و يبشرونه بالبشارة العظمي و يقولون له : طبت و طاب مثواك ، إنك تقدم علي العزيز الحكيم الحبيب القريب( البحار : 77/ 27/ 6 )

در حدیث معراج پیامبر (ص) آمده است : هنگامی که بنده ای در حال مرگ است ، چند فرشته بر بالین او حاضر می شوند که به دست یکی جامی پر از آب کوثر و در جامی شراب بهشتی و روح آن بنده را سیراب می کنند تا سختی و رنج او از بین برود و او را بشارتی بزرگ می دهند که : پاک بودی و اینک جایگاه تو نیز پاک است ، اینک برو به حضور خداوند مقتدر و حکیم و دوست نزدیک!

 

چه کسانی انسان مومن را تشییع می کنند؟

قال الامام الصادق (ع) : إذا مات المومن ، شيعه سبعون ألف ملك إلي قبره ، فإذا ادخل قبره أتاه منكر ونكير فيقعدانه و يقولان له : من ربك ؟ و ما دينك ؟ و من نبيك ؟ فيقول : ربي الله و محمد نبيي و الاسلام ديني ، فيفسحان له في قبره مد بصره و ياتيانه بالطعام من الجنة و يدخلان عليه الروح والريحان (أمالي الصدوق : 239/ 12)

امام صادق (ع) فرمود :هنگامی که انسان مومن می میرد ، هفتاد هزار فرشته او را تا قبر تشییع می کنند ، وقتی به قبر رسید ، نکیر و منکر نزدش می آیند ، او را می نشانند و می پرسند : خدای تو کیست ؟ دینت چیست ؟ و پیامبر ت کیست ؟

او می گوید : پروردگارم الله است و پیامبرم ، محمد(ص) و دینم اسلام. در این هنگام ، قبرش را تا چشم کار کند ، وسیع می کنند و خوراک بهشتی برایش می آورند و همه جای قبرش پر از روح و ریحان و شادی و نشاط و آرامش می شود.

 

وقتی انسان مومن وارد قبر می شود ، چه می بیند؟

قال الامام الصادق (ع) : إذا دخل المومن في قبره كانت الصلاة عن يمينه و الزكاة عن يساره و البرمظل عليه و يتنحي الصبر ناحية ، فإذا دخل عليه الملكان اللذان يليان مسألته قال الصبر للصلاة والزكاة والبر : دونكم صاحبكم ، فإن عجزتم فانا دونه ( الكافي : 2 / 90/ 8 )

امام صادق (ع) فرمود : هنگامی که انسان مومن وارد قبر می شود ، نماز درطرف راست او و روزه در سمت چپ او کارهای نیک او بر سرش سایه افکنده اند و در طرف هم صبر او قرار دارد ، در زمانی که دو فرشته برای سوال و جواب نزد او می آیند ، صبر به نماز و زکات و نیکی می گوید که او را تنها نگذارید ، اگر نیاز بود من هم هستم.

زندگي مومنان در جهان برزخ

مؤمنان ، پس از سوالات فرشتگان ، زندگى بهشتى‏شان را آغاز مى‏كنند و از نعمتهاى الهى بهره‏مند مى‏شوند. پيامبر خدا (ص) فرمود : ... فيري مقعده من الجنه و يفسح له عن قبره ، ثم يقولان له : نم نومه ليس فيها حلم في اطيب مايكون النائم ( بحار ج 6 ص222 )

(انسان مومن) جايگاهش را در بهشت مى‏بيند و قبرش گشاده گردد ، سپس دو فرشته ، پس از سوال و جواب ، به او مي گويند : راحت باش و بخواب ، خوابيدني آرام ، پاك و بدون كابوس!

امام صادق(ع) فرمود : ... فيفسحان له في قبره مد بصره و ياتيانه بالطعام من الجنه و يدخلان عليه الروح و الريحان ( امالي صدوق ، ص239 و بحارج6 ، ص222 )

... تا چشم كار مى‏كند ، قبر مؤمن را گشايش دهند ؛ طعامهاى بهشتى برايش آورند و شادى و نشاط و آرامش را بر او عرضه كنند.

مؤمنان و نيكان در عالم برزخ ، از هر گونه لذتى برخوردارند ؛ از ميوه هاي بهشتى ، نهرهاى حوض كوثر -كه در آن ، آب خالص ، شير ، شراب و عسل جارى است ، حوريان ماهروى بهشتى ، لباسهايى از حرير و استبرق ، كرسى‏هاى مزين به طلا و جواهر، بوهاي عطرآگين بهشت و...

فرشتگان رحمت برآنان درود و سلام فرستند ؛ با ديگر مؤمنان و نيكان ديدار نموده و از نعمت همسايگى در جوار محمّد (ص) وآل‏محمّد (ع) بهره‏مى‏برند ... و بالاخره از تمام نعمتهاى بهشت اخروى ، غير از نعمتهاى مختص آن سرا، تمتع مى‏برند ؛ جهان برزخ مثل جهان آخرت است ؛ امّا در مقياسى كوچك‏تر.

قال الامام الصادق : أرواح المومنين في حجرات في الجنة ، يأكلون من طعامها و يشربون من شرابها و يتزاورون فيها و يقولون : ربنا أقم لناالساعة لتنجز لنا ما وعدتنا ( المحاسن : ح 562 )

امام صادق (ع) فرمود : روح انسانهای مومن در اتاقهای بهشت است ، از خوردنی های بهشت می خورند و از آشامیدنی های آن می آشامند و در آنجا با یکدیگر ملاقات می کنند و می گویند : خدایا ! قیامت را بر پا کن تا به نتبجه کامل اعمال خود برسیم.

قال الامام علي( ع) : يابن نباتة ، إن في هذا الظهريعني النجف - أرواح كل مومن ومومنة في قوالب من نور علي منابر من نور ( البحار : 6 / 237/ 55 )

ای پسر نباته ! روح همه انسانهای مومن در همین وادی السلام پشت شهرکوفه ، در بدنهایی از نور است که بر صندلی های نورانی نشسته اند.

قال الامام علي(ع) : يا بن نباتة ، لو كشف لكم لرأيتم أرواح المومنين في هذا الظهر حلقا يتزاورون ويتحدثون ، إن في هذا الظهر روح كل مومن و بوادي برهوت نسمة كل كافر ( البحار : ص 242/ 65 )

ای پسر نباته ! اگر حقیقت بر شما آشکار شود ، خواهید دید که روح انسانهای مومن در پشت این شهر (کوفه ) حلقه وار نشسته اند و با هم دیدار منی کنند و مشغول صحبتند و نیز روح انسانهای کافر در وادی برهوت در یمن می باشد.

قال الامام الصادق (ع) : أماإنه لا يبقي مومن في شرق الارض وغربها إلاحشر ه الله روحه إلي وادي السلام ، فقلت له : و أين وادي السلام ؟ قال : ظهر الكوفة ، أما إني كأني بهم حلق حلق قعود يتحدثون ( البحار : ص 268/ 118 )

امام صادق (ع) فرمود : روح هیچ مومنی نیست ، چه در غرب یا شرق جهان ، مگر اینکه خداوند ، روحش را به وادی السلام می برد. گفتم : وادی السلام کجاست ؟

فرمود : بیابان پشت شهر کوفه ، اکنون من می بینم که آنان حلقه وار ، در اطراف همدیگر نشسته اند و صحبت می کنند.

 

انسان مومن چگونه ار قبرش محشور می شود؟

قال الامام الصادق (ع) : إذا بعث الله المومن من قبره خرج معه مثال يقدم إمامه ، كلما رأي المومن هولا من أهوال يوم القيامة ، قال له المثال : لا تفزع و لا تحزن و أبشر بالسرور و الكرامة من الله عزوجل ، حتي يقف بين يدي الله عزوجل فيحاسبه حسابا يسيرا ( الكافي : 2 / 190/ 8)

امام صادق (ع) فرمود : در روز قیامت ، هنگامی که انسان مومن از قبرش محشور می شود ، به همراه او محافظی ، پیشاپیش می رود و هر گاه حادث هولناکی از حوادث دهشتناک قیامت می بیند ، محافظش به او می گوید : نترس و غمگین مشو و شاد باش ... تا اینکه او را به حضور خداوند ببرد و حسابش رابه آسانی تصفیه کند.

 

آیا انسان مومن هم شفاعت می کند؟

الامام الباقر(ع) : إن المومن ليشفع في مثل ربيعة و مضر و إن المومن ليشفع حتي لخادمه و يقول : يا رب حق خدمتي كان يقيني الحر والبرد ( البحار : 18/ 38/ 16 )

امام باقر (ع) فرمود : مومنان برای گروهی زیاد شفاعت می کنند ، حتی برای خدمتکار خود و می گوید : خدایا این خدمتکار را به خاطر خدمتی که برای من می کرد و مرا از گرما و سرما محفوظ نگه می داشت ببخش.

الامام الباقر (ع) : يشفع الرجل في القبيلة و يشفع الرجل لاهل البيت و يشفع الرجل للرجلين علي قدر عمله ، فذلك المقام المحمود (البحار : 8 / 43/ 41 )

امام باقر (ع) فرمود : برخی از مومنان برای یک قبیله شفاعت می کنند و برخی دیگر برای خانواده خود و برخی هم برای دو نفر ، هر کس به مقدار عملش شفاعت می کند.