مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

ماهيان گرم آبي و سردآ بي

 

مقدمه :

سیر رو به رشد جمعیت جهان و متعاقب آن افزایش نیازهای پروتئینی این جمعیت باعث شده است،بشر به مصرف آبزیان از جمله ماهیها،سخت پوستان،نرم تنان و سایر آبزیان رو آورد.همچنین کاهش ذخایر آبزی بشر را بر آن داشته تا برای پرورش گسترده آبزیان در محیطهای آبی کوچک و محدود اقدام کند.

پرورش ماهی در حوضچه از دیر باز معمول بوده است. در کشور چین،پیشینه آن به 2700 سال پیش از میلاد بر می گردد. بنا به دلایل متعددی پرورش ماهی بر پرورش دیگر دامهای اهلی که مصرف خوراکی دارند برتری دارد که می توان به موارد زیر اشاره کرد :

1- ضریب تبدیل غذایی در ماهی 5/1 برابر طیور و دو برابر گوسفند و گاو است که دلیل آن نیاز کمتر ماهی به مصرف انرژی برای گرم کردن بدن وغلبه بر نیروی جاذبه است.

2- ماهی را می توان در تراکم زیاد نیز پرورش داد .

3- پرورش ماهی، روشی بسیار موثر در مصرف مواد زائد کشاورزی و دامپروری است

4- گوشت ماهی، ارزش غذائی بسیار بالایی دارد .

گوشت ماهی نه تنها سریعتر از گوشت های دیگر هضم می شود، بلکه دارای مقادیر قابل توجهی اسیدهای آمینه ضروری از قبیل لیزین و متیونین است. علاوه بر آن، دارای اسیدهای چرب ضروری بویژه یک اسید چرب اختصاصی است که باعث کاهش کلسترول خون می شود . ویتامینها و املاح موجود در گوشت نیز ارزش غذایی آن را افزایش داده است.

 

ماهیان سرد آبی:

ماهيان سردابي در آبي با درجه خلوص بالا و سرشار از اكسيژن و درجه حرارت مناسب جهت حداكثر رشد نياز دارد گوشتخوار بوده و به درصد بالايي از مواد پروتئينی در غذاي خود نيازمندند .

مهمترين گونه پرورشی ماهيان سردابي ماهي قزل آلاي رنگين كمان نام دارد اين ماهي بومي ساحل اقيانوس آرام وآمريكاي شمالي است كه در سال 1880 ميلادي به اروپا آورده شده و بتدريج به نقاط مستعد در سراسر دنيا معرفي شد .

بدن ماهي قزل آلاي رنگين كمان پوشيده از خالهاي سياه ستاره اي شكل است . داراي چشماني تيز بين جهت صيد سريع شكار خود مي باشد ماهيان بالغ در دو طرف بدن ، نواري بصورت رنگين كمان دارند كه بخصوص در ماهيان نر بالغ بخوبي نمايان ميگردد.

از آنجا كه اين ماهيان از غذاي زنده جانوري تغذيه ميكنند ، داراي لوله گوارشي كوتاه و خاص ماهيان گوشتخوار مي باشد . ماهي قزل آلاي رنگين كمان بمراتب آسانتر از گونه هاي ديگر ماهيان سردابي نسبت به محيط ساز گاري حاصل مينمايد. تمايل بيشتري به اهلي شدن دارد و از غذاي دستي بهتر استفاده ميكند. ميتواند 20 - 22 درجه سانتي گراد و در كوتاه مدت حتي 24 درجه سانتي گراد را تحمل كند.

نسبت به بيماريها بمراتب مقاومتر ميباشد . داراي رشد سريعتر بوده، در درجه حرارت مطلوب رشد 7 تا 9 ماه طول مي كشد كه بچه ما هي با وزن 2 گرم به وزن 250 گرم برسد . براي دستيابي به هدف توليد اقتصادي ماهي قزل آلا ، بكار بردن غذاي مناسب و حاوي اجزاي مورد نياز اين ماهي ، اهميت بسيار بالايي دارد . جيره غذايي كه براي ماهي قزل آلا در نظر گرفته می شود ( غذاي آماده ساخت كار خانجات توليد غذا ) بايد از نظر نوع و مقدار تركيبات تشكيل دهنده آن يعني پروتئين ، چربي ، مواد قندي ( كربو هيدرات ) و مواد معدني ( مينرالها ) از ويژگيهاي متناسب با نيازهاي اين ماهي بر خوردار باشد . غذا از مهمترين عوامل موفقيت در امر پرورش ماهي قزل آلا است . مي توان به اهميت و نقش غذا و متناسب بودن آن از نظر نوع و مقدار در هر مرحله از رشد و پرورش پي برد . زيرا در صورت استفاده از غذا يا جيره غذايي مناسب ، علاوه بر تامين نياز بدن آنها باعث بهبود وضعيت عمومي و سلامتي ماهيها ، كاهش تلفات در طول دوره پرورش ، سريعتر شدن رشد آنها ، توليد ماهي با متوسط وزني بالاتر و در نهايت ، دستيابي به مقدار كل توليد بالاتر در هر استخر يا در سطح كل مزرعه خواهد شد.

امروزه غذاي پلت شده جهت تغذيه ماهيان قزل آلاي پرورشي در تمام جهان مرسوم شده است . سهولت دسترسي و كاهش آلودگي محيطي و ضريب تبديل مطلوب كه انگيزه اقتصادي را افزايش ميدهد با عث استفاده سراسري از غذاي پلت شده است .

مبناي تعيين دوره پرورش وزمان دستيابي به ماهي بازاري براساس ارزش ماهي در بازار تعيين شده است . در شرايط اجتماعي كشور ما و عادات غذايي مردم ، فصل زمستان زماني است كه تقاضاي ماهي به حداكثر رسيده و بالطبع تا اسفند ماه اين تقاضا و در نتيجه قيمت آن به حد اكثر مي رسد . پرورش دهنده با رهاسازي بچه ماهي بصورت پله اي و به فواصل دو تا سه ماه يكبار (شرايط فيزيكي و شيميايي ميزان آب در مزارع متفاوت ميباشد) . شرايط مناسب استان كرمانشاه در تمام طول سال مبادرت به پرورش نمايد.

 

معرفی ماهی قزل آلای رنگین کمان :

قزل آلای رنگین کمان از خانواده آزاد ماهیان(Salmonide) با نام علمی Onchorhynchus mykiss است و با نام انگلیسی Rainbow trout معروف است. در میان آزاد ماهیان این گونه تنها گونه ای است که برای پرورش بسیار مناسب تشخیص داده شده است،چرا که در برابر تغییرات محیطی نظیر تغییر مقدار O2 و CO2 محلول در آب،آلودگیهای کم و درجه حرارت مقاوم و از سرعت رشد مناسبی برخوردار است. به علاوه این که به راحتی از غذاهای دستی مصنوعی استفاده می کنند.

این گونه را می توان به راحتی در کانالها،حوضچه های گرد،مستطیل و سیلوبی از جنس بتن یا فایبر گلاس پرورش از لحاظ ظاهری قزل آلای رنگین کمان بدن کشیده ای دارد،باله هایش توسعه یافته و تعداد آن هشت تاست. این باله ها شامل دو باله سینه ای،دو باله شکمی،یک باله مخرجی،یک باله دمی و دو باله پشتی است که یکی از آنها بالای بدن ماهی و در وسط قرار دارد و دارای اشعه است. باله پشتی دیگر کوچک و بدون اشعه و بر روی ابتدای ساقه دمی قرار دارد.

رنگ بدن این آبزی سبز زیتونی،در پشت تا خاکستری روشن و سفید در شکم با خالهای سیاهرنگ می باشد.(شکل شماره1) قزل آلای رنگین کمان دهان بزرگی دارد که هنگام صید طعمه به علت آزاد بودن استخوانهای فکی،به مقدار زیادی باز می شود و طعمه های بزرگ را شکار می کند. دهان این ماهی بر روی فکها،سقف و زبان دندانهای تیز و به عقب برگشته ای داردکه تنها برای گرفتن و هدایت طعمه به دستگاه گوارش کاربرد دارند.

 

محیط زیست طبیعی قزل آلا :

این گونه ماهی،بومی حوضه آبریز بخش شرقی اقیانوس آرام از آلاسکا تا مکزیک است. با این حال به دلیل قابلیت سازگاری و مقاومت بالای این ماهی در برابر تغییرات محیطی،به تدریج به سایر نقاط دنیا که قابلیت زیستی آن را داشتند،عرضه شد. قزل آلای رنگین کمان متعلق به آبهای سرد و شفاف با بستر سنگی و سنگلاخی و شنی است.

این آبزی در شرایط طبیعی در رودخانه ها و دریاچه های سرد و خنک زیست می کند و برای تولید مثل به مناطق بالا دست رودخانه ها مهاجرت می کند. تغذیه قزل آلا به طور طبیعی از لارو حشرات،حشرات آبزی، ماهیان ریز و سایر موجودات مستقر در رودخانه ها صورت می پذیرد.

 

آشنایی با ماهیان گرم آبی

از آنجا كه سهم عمده اي از هزينه هاي پرورش ماهي مربوط به تأمين غذاست لذا توجه به مسائل تغذيه اي از جمله نوع غذا ، مقدار غذا ، زمان غذادهي وهمچنين ارتباط تغذيه با ساير عوامل از جمله درجه حرارت آب واندازه ماهي بسيار مهم است.از آنجا كه شرايط پرورش وعادات تغذيه اي ماهيان سردابي وگرمابي متفاوت است مسائل تغذيه اي آنها در دو بخش بررسي مي گردد.

 

تغذيه ماهيان گرمابي :

با توجه به اينكه پرورش ماهيان گرمابي بصورت توأم وچهار گونه اي در استخرهاي خاكي انجام ميشود. لذا بخشي از نيازهاي غذايي آنها از محيط طبيعي استخر از جمله زي شناوران گياهی و جانوري ، كفزيان و گياهان علوفه اي موجود در استخر تامين مي گردد.

1ـ ماهي فيتوفاگ یاكپور نقره اي :

فيتوپلانکتون خوار بوده واز پلانکتونهايي كه اندازه آنها حدود 20 ميكرون است تغذيه مي نمايد.

2ـ ماهي كپور سرگنده يا بيگهد :

زئوپلانکتون خوار بوده واز زي شناوران جانوري با اندازه 60 ميكرون تغذيه مي نمايد و از روتيفرها ، سخت پوستان كوچك و آلگهاي درشت نيز تغذيه مي نمايد.

نكته : توليد دو گونه يادشده در استخرهاي پرورش نيازي به غذاي دستي نداشته وبا عمل كوددهي وبارور سازي استخر ميتوان اين دو گونه ماهي را با حداقل هزينه توليد نمود.

3ـ ماهي آمور:

از گياهان عالي وماكروفيت ها تغذيه مي نمايد.اين ماهي براي توليد يك كيلوگرم گوشت نياز به 25 تا 30 كيلوگرم علوفه سبز دارد.

4ـ ماهي كپور معمولي :

همه چيز خوار بوده واز جانوران كفزي ، شيرونوميده ها وموجودات پلانکتوني درشت تغذيه مي نمايد.

بمنظور سرعت بخشيدن به رشد دو گونه اخير (آمور ـ كپور) پرورش دهنده ناگزير است از غذاي دستي استفاده نمايد. بدين منظور براي تغذيه ماهي آمور از علوفه سبز (شبدرويونجه) استفاده مي نمايد. براي تغذيه ماهي كپور ميتوان مخلوطي از غذاي دستي شامل غلات ، كنجاله ها وپودرماهي به شكل خميري ويا از غذاي كنسانتره استفاده نمود. تغذيه ماهي كپور بايد درحدي باشد كه 70-60 درصد محصول ماهي از غذاي طبيعي استخر ومابقي از غذاي دستي تأمين گردد.

 

نكته هاي مهم:

1ـ استفاده از تشت هاي پلاستيكي جهت تغذيه ماهي كپور به تعداد 10-5 عدد در هكتار وقاب چوبي به ابعاد 2×2 براي تغذيه ماهي آمور ضروري است.

2ـ تشت هاي غذاي ماهي كپور بايستي در يك طرف ديواره طولي استخر ودر خلاف جهت آخور (قاب چوبي)براي تغذيه آمور قرار داده شود.

3ـ جهت تغذيه ماهيان آمور كمتر از 100 گرم بايستي علوفه ها را قطعه قطعه كرده ودر داخل قابهاي چوبي قرارداد.

4ـ با توجه به مصرف غذاي كپور توسط ماهي آمور وبمنظور جلوگيري از تغذيه ماهي آمور از كنسانتره كپور بايستي غذاي ماهي آمور 2-1 ساعت زودتر داده شود.

 

چند نمونه از ماهيان گرم آبي

 

کپور معمولی COMMON CARP

نام لاتین: Cyprinus carpio

ماهی کپور پرورشی همه چیز خوار و به طور کلی کفزی خوارمی باشد.در سال اول پرورش (بهار و تابستان) از پلانكتونهای جانوری تغذیه می نمایند ولی به تدریج به تغذیه جانوران کفزی می پردازد غذای طبیعی این ماهی لارو حشرات ، نرم تنان کفزی و در اواخرسال دوم پرورش (پائیز) مقداری غذای گیاهی نیز مصرف مینمایند.

این ماهی از غذای دستی شامل سبوسها ، غلات و کنجاله ها نیز به آسانی استقبال میکند و به ماهی اهلی شده معروف است و در آبهای شیرین و نسبتا گرم زندگی می کند در مناطق معتدله در سن دو سالگی به بلوغ جنسی می رسد و در شرایط مناسب تغذیه ای در این سن به وزن 1 الی 5/1 کیلو گرم می رسد .

استعداد هماوری نسبی (تعدادتخم به ازاء هر کیلو گرم وزن ماهی ماده) 100000 الی 200000 عدد است و هر کیلو گرم تخم این ماهی به 700000 الی 1000000 عدد بالغ می گردد.

زمان تخم ریزی در بهار و اوایل تابستان است ، تخم ریزی به صورت دسته جمعی و در سنین و اندازه های مختلف صورت می گیرد . جایکاه تخم ریزی طبیعی این ماهی ها در زمین های تازه به زیر آب رفته و پوشیده از بسترهای گیاهی است .

تخم ها چسبنده اند و ثابت در مناطق تخم ریزی قرار می گیرند . مدت خارج شدن لارو از تخمها 4-3 روز به طول می انجامد. در دمای 22-18 درجه سانتی گراد اندازه لاروها در بدو شروع تغذیه 7-6 میلی متر است .

بدلیل رشد سریع ، امکان تکثیر مصنوعی و تغذیه و نگهداری بصورت متراکم و دارا بودن مقاومت بالا در مقابل عوامل فیزیکی و شیمیائی آب از جمله مهمترین ماهیان پرورشی جهان است در سال 1990 میلادی از کل تولید ماهیان پرورشی جهان که بالغ بر000/338/8 تن بوده ماهی کپور معمولی 726/112/1 تن را به خود اختصاص داده است.

 

کپور نقره ای (ماهی فیتوفاگ - آزاد پرورشی) SILVER CARP

نام لاتین: Hipophthalmichthys molitrix

این ماهی ها بطور کلی از پلانگتونهای گیاهی (گیاهان میکروسکپی) تغذیه می نماید . در بدو امر از پلانكتونهای جانوری نیز تغذیه میکند .

جایگاه اصلی این ماهی در سیبری و چین (رودخانه آمور) می باشد ولی بدلیل رشد سریع، زندگی گله پذیری، امکان تکثیر مصنوعی و کیفیت مطلوب گوشت بعنوان مطلوب ترین ماهی پرورشی جهان معرفی و در تمام جهان تکثیر و پرورش داده میشود.

در مناطق گرمسیر و معتدل ماهی نر در سن دو سالگی و ماهی ماده در سن سه سالگی بالغ می شود و در این سن و در شرایط تغذیه مطلوب وزن این ماهی 3-2 کیلوگرم خواهد شد.

استعداد هماوری نسبی (تعدادتخم به ازا هر کیلوگرم وزن ماهی ماده) 60،000 الی 80،000 عدد است و تعدادتخم به ازاي هر کیلوگرم وزن تخم 800،000 تا 900،000 می باشد .

تخم ریزی در شرایط طبیعی به صورت دسته جمعی و در آبهای دارای جریان (رودخانه) صورت می گیرد تخمها غیر چسبنده و شناور هستند . تخمها پس از خارج شدن از بدن ماهی آب جذب کرده و به 5-4 برابر وزن خود می رسند (به قطر 7/3 الی 3/5 میلی متر) لارو ها بعذ از 5/1 الی 2 روز از تخم خارج می شوند و پس از 4-3 روز شروع به تغذیه می نمایند.

ماهی فیتوفاگ بدلیل مرغوبیت گوشت، زندگی گله پذیری امکان تکثیر طبیعی و ... از کل تولید ماهیان پرورشی جهان 000/338/8 تن است 262/515/1 تن را در سال 1990 میلادی به خود اختصاص داده است.

 

کپور سرگنده BIG HEAD

نام لاتین : Aristichthys nobilis

این ماهی در بدو امر از پلانكتونهای جانوری (جانوران میکروسکپی) تغذیه می نماید و به مرور همراه با پلانكتونهای جانوری درشت از پلانكتونهای گیاهی درشت نیز تغذیه می نماید.

جایگاه اصلی زندگی این ماهی در سیبری و چین (رودخانه آمور) بوده ولی بدلیل کیفیت بسیار مرغوب گوشت ، رشد بسیار سریع، امکان تکثیر مصنوعی و قابلیت گله پذیری در کلیه استخرها و منابع آبی پرورشی جهان گسترده شده است، در مناطق گرمسیر و معتدل سن بلوغ جنسی این ماهی در نوع نر 4-3 ساله و در نوع ماده آن 5-4 ساله می باشد.

استعداد هماوری نسبی (تعدادتخم به ازا هر کیلوگرم وزن ماهی ماده) 50،000 تا 60،000 عدد است و تعدادتخم در هر کیلوگرم از آن 600،000 تا 800،000 عدد می باشد .

تخم ریزی در شرایط طبیعی به صورت دسته جمعی در آبهای دارای جریان (رودخانه) صورت می گیرد و تخمها پس از خروج از بدن ماهی به سرعت آب جذب کرده و متورم و شناور می شوند .

لارو ها پس از 5/1تا 2 روز از تخم خارج می شوند وپس از 4-3 روز شروع به تغذیه می نمایند .

ماهی سرگنده بدلیل رشد زیاد ، مرغوبیت گوشت و امکان تکثیر مصنوعی از جمله ماهیان پرورشی مطلوب جهان به شمار میرود. در سال 1990 میلادی از کل تولید 000/400/31 تن ماهی سرگنده 000/611/1 تن را به خود اختصاص داده است.

 

ماهی آمور یا سفید پرورشی GRASS CARP

نام لاتین : Ctenopharyngodon idella

این ماهی در بدو امر از پلانکتونهای جانوری و سپس گیاهی و جلبکهای ریسه ای تغذیه کرده و بصورت مرور از گیاهان آلی نیز استفاده می کند .

جایگاه اصلی زندگی این ماهی در سیبری و چین (رودخانه آمور) بوده ولی بدلیل کیفیت بسیار مرغوب گوشت ، رشد بسیار سریع و امکان علوفه زدایی کانالها و رودخانه ها بصورت بیو لوژیک در تمامی جهان پخش و انتشار یافته است . در مناطق گرمسیر و معتدل ماهی نر در سن 3-2 سالگی و ماهی ماده در سن4-3 سالگی بالغ می شود و در این سن و در شرایط تغذیه مطلوب وزن این ماهی به 3 الی 4 کیلوگرم می رسد. استعداد هماوری نسبی (تعدادتخم به ازا هر کیلوگرم وزن ماهی ماده) 60،000 الی 80،000 عدد است و تعداد تخم به ازاي هر کیلوگرم وزن تخم 9/0 تا 1/1 میلیون عدد است.

تخم ریزی در شرایط طبیعی به صورت دسته جمعی و در آبهای دارای جریان (رودخانه) صورت می گیرد تخمها غیر چسبنده و پس از خروج از بدن ماهی 5-4 برابر به قطرشان افزوده می شود و در آب شناور خواهند بود. خروج لارو از تخمها پس از 5/1 تا 2 روز صورت می گیرد و لارو ها پس از 4-3 روز شروع به تغذیه می نمایند. ماهی آمور به دلیل مرغوبیت گوشت ، رشد سریع، امکان تکثیر مصنوعی و تغذیه با علوفه دستی از جمله ماهیان پرورشی صدرنشین محسوب می شود. در سال 1990 میلادی از کل تولید جهان 000/338/8 تن ماهی پرورشی 050/047/1 تن متعلق به ماهی آمور بوده است.