مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

تپه باستانی سیلک

مقدمه

در خزان سال 1311 خورشیدی بود كه ریزش باران و جاری شدن سیل در منطقه كاشان ؛ موجب شد تا غبار زمان از تمدنی بزرگ و چندین هزار ساله برداشته شود.

در صبح روزی كه كشاورزان منطقه در راه كسب روزی حلال قدم به روی خاكی گذاشتند كه تا پیش از آن برایشان به جز زمین كشاورزی ارزش دیگری نداشت ، با ابزار آلات و سفالینه هایی روبرو شدند كه متفاوت از وسایل روزگار زندگی شان بود و این امر موجب برانگیختگی حیرت و حس كنجكاوی شان شد.

كشاورزان ساده دل كه قسمت خود را از روز جدید آثاری با قدمت بسیار می دانستند با دیدن قبور شسته شده از باران روز قبل همچون كاوشگری كه برعكس قبل كه از روی خاك طلب روزی می كرد این بار در دل خاك بود كه بخت خود و خانواده اش را می جستند.

با فروش آثار بدست آمده (با بهایی اندك) به دلالان عتیقه پای این غارتگران و حریصان همیشه بیدار تاریخ و فرهنگ این مرز و بوم به سیلك باز شد. تمدنی گمشده كه هزاران سال از عوامل مخرب طبیعی در امان مانده بود با آوردن حرص و آز و عدم شناخت بر بالین آن تبدیل به مزرعه عتیقه فروشان شد. با انتقال آثار به دیار فرنگ چشم تیزبین بیگانگان از دیدن این همه قدمت و زیبایی در حیرت ماند و بدین جهت از طرف موزه لوور فرانسه ، رومن گیرشمن به منظور شناخت و شاید نجات تمدنی كه تمام جهانیان در آن سهم داشتند روانه ایران شد .

از آنجا كه رئیس وقت موزه ایران آقای آندره گدار فرانسوی بود كارهای مربوط به هماهنگی خیلی سریع فراهم آمد تا كاوش علمی در سیلك شروع شود. هیئت باستان شناسی مزبور سه فصل كاوش در سالهای 1933 ، 1934 و 1937 میلادی بر روی هر دو تپه سیلك و دو گورستان حوالی آن انجام داد و بلافاصله در سال 1938 م (1317ش) گزارش آنرا در دو مجلد تحت عنوان ’ سیلك كاشان’ به زبان فرانسه و در پاریس نمود كه خوشبختانه اخیراً هر دو جلد كتاب توسط آقای اصغر كریمی ترجمه و بوسیله انتشارات میراث فرهنگی چاپ و در اختیار علاقمندان قرار گرفته است.

گیرشمن بر روی تپه شمالی سیلك موفق به كشف آثار اولین انسان هایی شد كه برای بار نخست به خود جرات داده بودند تا از خانه های از پیش ساخته شده توسط طبیعت یعنی غارها بیرون آمده و روانه دشت ها شوند. این انسان ها اولین كسانی بودند كه برای خود خانه ساخته و كشاورزی را شروع كرده بودند.

انسانی كه پای به دشت گذاشت قبلاً از شكار حیوانات تغذیه می كرد و گاه خود شكار حیوانات درنده می شد.

در هزاره های پیش از میلاد و زمانی كه بخاطر بارندگی های زیاد به نام ’عصر باران’ معروف بود قسمت مركزی ایران كه شهر فعلی كاشان نیز جزئی از آن بود همه در زیر آب بود و دریاچه ای آنرا فرا گرفته بود كه هم اكنون باقیمانده این دریاچه ، حوض سلطان بین قم و تهران و دریاچه نمك در كویر آران و بیدگل بوده و از زیبایی خاصی برخوردار است.

گیرشمن بر روی تپه شمالی سیلك موفق به كشف آثار اولین انسان هایی شد كه برای بار نخست به خود جرات داده بودند تا از خانه های از پیش ساخته شده توسط طبیعت یعنی غارها بیرون آمده و روانه دشت ها شوند. این انسان ها اولین كسانی بودند كه برای خود خانه ساخته و كشاورزی را شروع كرده بودند.

 

در حدود 9 هزار سال پیش بر اثر تغییر تدریجی آب و هوا از باران ها كاسته شد و بیشتر منطقه را هوای صاف و آفتابی فرا گرفت. این تغییرات باعث فرو رفتن آب دریاچه گردید ، سپس از بجای ماندن گل و لای موجود ؛ زمین حاصلخیزی بوجود آمد كه از درختان سرسبز و بوته زارها پر شد. این شرایط مساعد باعث جذب حیوانات گوناگون به این منطقه شد و انسان ها نیز بدنبال شكار حیوانات روانه دشت شدند. وجود حیوانات وحشی در دشت و همچنین جهت در امان ماندن از گزند عوامل طبیعی چون باد و باران باعث شد تا انسان ها بفكر ساختن خانه در دشت بیفتند كه آثاری از دیوار این خانه ها (كه بصورت چینه بود) توسط گیرشمن در تپه شمالی سیلك پیدا شده است .

با افزایش جمعیت و پیشرفت در تمام عرصه ها كم كم سیلك از روستا به یك شهر تبدیل شد.

انسان ها با ساختن ظروف ساده و ابتدایی كم كم توانستند به مهارت خاصی در این زمینه دست پیدا كنند به طوری كه سفالینه هایی با طرح ها و رنگ های منحصر بفرد باعث شهرت این شهر شد بطوری كه در بین آبادی ها و تمدن های اطراف به نام شهر سفالگران یا شهر سیلك مشهور شد.

ذوق هنرى مردم سیلک ابتدا در کنده‌کارى استخوان و ساختن ظروف سفالین با نقوش و رنگ‌هاى ساده جلوه نمود. در آغاز مردم سیلک به جاى خانه، کلبه‌هایى از نى مى‌ساختند و درزهاى آن را با گِل مى‌گرفتند. و نیز سبدهاى بافته شده از شاخ و برگ درختان را گل‌اندود مى‌کردند و مانع ریزش مایعات از آنها مى‌شدند؛ بعدها همین روش موجب پیدایش سفال شد.

از دوره‌هاى بعد آثارى از سفال منظم و صاف در دست نیست و دلایل آن این است که در آن زمان چرخ سفالگرى ساخته نشده بود و همه چیز با دست ساخته مى‌شد. این ظروف جهت پخت در هواى آزاد قرار داده مى‌شد و روى آنها را با شاخ و برگ درختان مى‌پوشاندند و آتش زدن آنها حرارت لازم براى پخت فراهم مى‌‌شد؛ از این دوران آثارى باقى نمانده است زیرا گِل پخته‌نشده فرسوده مى‌شود و از بین مى‌رود.

ظروف سفالین که از 3000 تا 4000 سال ق.م به‌دست آمده نقوشى زیبا و ظریف همراه با اشکال هندسى و نقوش حیوانات دارد. بعدها مردم سیلک خانه‌هاى خود را با خشت‌هاى آجرى پخته شده مى‌ساختند. این آجرها در آغاز با نور خورشید و بعدها در کوره پخته مى‌شدند.

در حدود هزارهء چهارم ق.م انسان سیلک اسب را اهلى کرد. در این دوره مردم سیلک، مردگان خود را همراه با ظروف سفالى از جمله‌ قورى‌هاى لوله‌دار مخصوص آب مقدس که گویا در گوش مردگان مى‌ریختند، دفن مى‌کردند. در سیلک علاوه بر سفالگرى از فلز هم در ساخت اسلحه و ابزار استفاده مى‌شد. به‌نظر مى‌سد که مردم سیلک به طلا دسترسى نداشته‌اند؛ چون زیورها و اشیاء زینتى خود را از نقره و برنز ساخته‌اند.

در ظروف سیلک نقوش هندسی، طرح خورشید، تصویر انسان و نقش بز کوهى بسیار مورد توجه بوده است. بعدها اسب جاى بز کوهى را مى‌گیرد. خورشید و اسب دو مظهرى هستند که تقریباً همهء اقوام هند و اروپایى از آن استفاده کرده‌اند.

مهمترین اثر هنرى این منطقه مجسّمه انسانى است که از استخوان ساخته شده و این اولین و قدیمى‌ترین مجسمه‌اى است که تاکنون در آسیاى غربى به‌دست آمده است.

ادوات سنگی، مهره‌هاى گِلى و استخوانى و آلات مسى و برنزى از جمله دیگر آثار به‌دست آمده از این تمدن است. در سیلک ما شاهد دورهء خلاقه هنرى هستیم.

بعد از اتمام فعالیت های گیرشمن و چاپ گزارش های آن تا سال 1380 ش توجهی به سیلك نشد بطوری كه بسیاری از اراضی سیلك تبدیل به زمین های كشاورزی شد و با گسترش شهر و خانه سازی تا خود سیلك چیزی نمانده بود كه از این محوطه باستانی جز نام و خاطره ای دیگر باقی نماند. سرانجام در سال 1380 ش از طرف سازمان میراث فرهنگی دكتر صادق ملك شهمیرزادی جهت بررسی و ادامه حفاری به سیلك اعزام گردید و ایشان با انجام 5 فصل كاوش كه تا سال 1385 طول كشید.

نكته حائز اهمیت در گفته های دكتر شهمیرزادی پیرامون سازه خشتی بزرگ تپه جنوبی این است كه ایشان آنرا به عنوان زیگورات یا عبادتگاهی كه انسان های سیلك آنرا برای پرستش خدایشان ساخته بودند ؛ می دانست. تاكنون 32 زیگورات در ایران و عراق شناسایی شده كه 11 عدد بر اساس متون تاریخی و 21 عدد بر اساس كشفیات باستان شناسی می باشد. از این تعداد 5 زیگورات در ایران و 27 زیگورات در عراق واقع شده است كه زیگورات سیلك كهن ترین آنها می باشد.

محوطه سیلك در سال 1997 میلادی در فهرست ثبت آثار موقت جهانی قرار گرفت.

 

زيگورات

زيگورات معماري مذهبي ويژه شهرهاي عمده بين النهرين(عراق كنوني) و ايران بوده است كه بصورت برج مطبق هرمي شكل بنا مي شد. ساخت زيگوراتها از 4200 تا 2500 سال پيش متداول بوده است

زيگورات بناي خشتي تو پر فاقد فضاهاي داخلي است كه سطح خارجي آن داراي پوششي از آجر است. ابعاد قاعده زيگوراتهامربع و يا مستطيل و اندازه آنها بين 50 در50 يا 40 در 50 متر متغير است. از نظر موقعيت جغرافيايي تا قبل از كشف زيگورات سيلك بين سومر بابل آشور و جنوب غربي ايران توزيع شده اند. براي نخستين بار در فلات مركزي ايران نيز از بقاياي زيگوراتي در سيلك كاشان خاك برداري شده است. تاكنون هيچ يك از زيگوراتهاي شناسايي شده بطور سالم و كامل باقي نمانده است و لذا ارتفاع اصلي آنها مشخص نشده است. دسترسي به فوقاني ترين طبقه زيگورات بوسيله پله كان و يا راه شيب دار صورت مي گرفت. فضاهاي اطراف زيگورات ها را با درختكاري و يا مرغ فضاسازي مي كردند.

ریشه یابی لغت کاشان به تحقیق برخی از محققان آمده است . برخی از آنان کی آشیان به سبب وجود اولین خانه ها وبناها در کنار چشمه فین دانسته اند

برخی دیگر آن را کاه فشان ذکر می کنند ، یعنی برای احداث حصار و باروی شهر اول با کاه لامت می گذاشتند و بعد حصار و بارو را می ساختند . در برخی از منابع آمده است که هر محله از کاشان صارهای جداگانه ای داشته و در نهایت همگی نام کاشان را اختیار کرده اند . در حفاریهای انجام شده در تپه باستانی سیلک نام کاشان از کاشی و کاسی بر گرفته است از نام قبایل کاسو و کاشو است ، اقوامی که در عصر سلطنت حمورابی در میان رودان زندگی می کردند و نام خدای بزرگ آنها هم کاشو بود ، که با افزودن الف و نون فارسی کاسیان و کاشیان و سرانجام کاشان شده است. این مجموعه شامل دو تپه شمالی و جنوبی و دو گورستان است . تپه شمالی که کوچکتر است در فاصله ۶۰۰ متری تپه جنوبی قرار دارد .

آثار بدست آمده از تپه شمالی قدیمی تر است ، یعنی آثار دوران استقرار در نخستین روستاها تا آغاز شهر نشینی و آثار به دست آمده از تپه جنوبی شامل دوره های آغاز شهر نشینی تا هزاره اول قبل از میلاد است . این تپه ( تپه جنوبی ) از نظر تنوع دوره ها و تعداد آثار بزرگتر و مهمتر از تپه شمالی است .

سیلک نام اولین تمدن شهر نشینی ایران مرکزی در کاشان است که در سه کیلومتری جنوب غربی کاشان قرار دارد . قدیمی ترین خاستگاه تمدن بشری را سیلک کاشان عنوان می کنند ، یعنی اولین جایی که شهر نشینی شکل گرفت ، آنجا که آریاییها اولین تمدن شهر نشینی را ایجاد کردند .

۶۰ سال پیش هیئتی فرانسوی به سرپرستی رومن گریشمن برسی هایی درباره این تمدن انجام دادند و ۲ سال روی تپه های سیلک تحقیق کردند ، آنها آثار جالب توجهی چون ظروف سفالی و فلزی از دل این تپه ها به دست آوردند . متاسفانه بخش قابل توجه ای از این آثار به خارج از کشور انتقال یافت و در موزه لوور نگهداری می شود . اما تعدادی از این آثار در موزه ملی ایران موجود می باشد .

آثار به دست آمده از تپه سیلک بیانگر این است که چند هزار سال قبل در این تمدن صنعت ذوب فلزات و ریخته گری وجود داشت و مردم آن زمان با این حرفه آشنا بودند .

دوکهای گلی و سنگی مربوط به هزاره های دوم و سوم قبل از میلاد که در سیلک پیدا شد بیانگر آن است که این محل از محل های بسیار قدیمی در صنعت ریسندگی نخ و بافت پارچه بوده است . قدمت این تپه ها به ۷ هزار سال می رسد .

در ۵۵۰۰ سال پیش بر اثر ارتباط با مدنیت شوش این اقوام نگارش خط را فراگرفته اند و لوحه های گلی فراوانی با قدیمی ترین نوع خط در سیلک به یادگار گذاشته اند .

تمدن اقوام تپه های سیلک در ۲۵۰۰ سال پیش مغلوب تمدن آریایی گردید که آثار آنها در طبقات مختلف حفاری از قبیل ظروف لوله دار بلند با نقش اسب و خورشید و اسلحه آهنی و شمشیر و نیزه های بلند کشف شده است .

 

تپه سیلک

محوطه باستانی سیَلْک که در منطقه فین کاشان واقع شده‌است و قدمتی در حدود هفت هزار سال دارد.

سیلک یکی از مکان‌های تاریخی پس از تمدن جیرفت کرمان در فلات ایران است که مدارک نوشته از دوران پیش از هخامنشی در آن پیدا شده ولی خطی که هم‌زمان با آغاز تاریخ در ایلام به وجود آمده‌بود، تحت نام پرتو ایلامی شناخته شده پس از رها شدن این پایگاه بازرگانی از میان رفت. در هنر سیلک جنبه تزیینی آن شدید است و هنری است که آریایی‌ها با خود آورده‌اند.

تمدن اقوام تپه‌های سیلک در ۲۵۰۰ سال پیش مغلوب تمدن آریایی شد که آثار آنها در لایه‌های گوناگون حفاری از قبیل ظروف لوله‌دار بلند با نقش اسب و خورشید و جنگ‌افزار آهنی و شمشیر و نیزه‌های بلند کشف شده‌است.

محوطه باستانی سیَلْک در ضلع جنوب غربی کاشان و در سمت راست جاده کاشان به فین قرار دارد و از دو تپهٔ شمالی و جنوبی که در فاصله ۶۰۰ متری یک‌دیگر قرار دارند و دو گورستان تشکیل شده‌است.

یکی از گورستان‌ها که گورستان الف نامیده می‌شود ۳۵۰۰ ساله‌است و در ۲۰۰ متری جنوب تپهٔ جنوبی واقع شده‌است که امروزه بر روی آن بلواری ۲۴ متری به نام بلوار امیرالمومنین کشیده شده‌است. گورستان دیگر که گورستان ب نامیده می‌شود ۳۰۰۰سال قدمت دارد و در زیر باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی ضلع غربی تپه‌ها قرار دارد.

 

پیشینه

تپه سیلک در حقیقت زیگورات یا محل عبادت اقوام باستانی بوده‌است که از گل رس و سفال ساخته شده‌است. این بنای تاریخی تا سال ۱۳۱۰ خورشیدی شناسایی نشده بود و در میان مردم کاشان به شهر نفرین شده معروف بود تا اینکه با کاوش‌های باستان‌شناسان خارجی کشف شد.

در خرابه‌های تپه باستانی سیلک چند اسکلت انسان و ظروف قدیمی پیدا شده‌است که این اشیاء در موزه‌های لوور فرانسه، موزهٔ ملی ایران و موزهٔ باغ فین و موزه ایی در جنب این بنای باستانی قرار داده شده‌است. از نکات قابل توجه این منطقه باستانی وجود خرده سفال‌های چند هزار ساله روی زمین و پیرامون این تپه‌ها است.

 

 

اقدامات بعد از کشف

تپه تاریخی سیلک در ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ با شماره ۳۸ در فهرست آثار تاریخی و ملی ایران به ثبت رسید. سیلک دارای ۲ تپه شمالی و جنوبی است. قدمت قدیمی‌ترین آثار به دست آمده از تپه شمالی به حدود ۷۵۰۰ سال قبل می‌رسد و آخرین آثار یافت‌شده از تپه جنوبی مربوط به ۵۰۰۰ سال پیش است.

 

قبور بومیان و مهاجران آریایی

برخورد دو قوم ایرانی و بومی را می‌توان در آثار باستانی بازمانده در تپهٔ سیلک کاشان به خوبی دید. در آنجا دو گروه متفاوت با دو نوع آداب و رسوم و فرهنگ متمایز دیده می‌شود. در سیلک نزدیک روستای پیش از تاریخ بومیان آثار یک دژ مستحکم که دارای کاخ و محلهٔ مسکونی و شهر مردگان است، دیده می‌شود. درگذشتگان قوم تازه وارد مانند بومیان در زیر اتاق‌های مسکونی بخاک سپرده نشده‌اند. آنان را در شهر مردگاه به خاک می‌سپردند و لوازم زندگی آنها را مانند ظرف، سفالینه، کلاه خود، اشیاء زینتی و لوازم مربوط به اسب را همراه آنان در گور می‌گذاشتند. بر روی سفالینه‌ها نقش اسب دیده می‌شود و این نشان آنست که اسب در زندگی آنها اهمیت بسیاری داشته است.

استخوانهای باقی مانده از یک مرد که به علت ریزش سقف 5500 سال پیش از دنیا رفته.

 

اندیشهٔ زایش و مرگ یکی از نخستین اندیشه‌های فلسفی ایرانیان بود. آنان مرگ را تولد دیگر می‌دانستند و از اینرو درگذشتگان را به شکلی که کودک در شکم مادر دارد با پاها و دست‌های جمع شده بر روی سینه بخاک سپردند تا بهمان گونه که به این دنیا آمده‌اند به دنیای دیگر وارد شوند. بر روی گور که آن را همچون خانهٔ آخرت می‌پنداشتند سنگ‌ها و الواح گلی بصورت خرپشته و شیروانی مانند گذاشته شده‌است و این ادامهٔ سنت خانه‌سازی آنها در مناطق باران‌خیزی است که از آنجا کوچ کرده‌بودند. این روش بام‌سازی در نخستین گورهای دوران هخامنشی مانند آرامگاه کورش نیز دیده می‌شود و نمودار آن است که این قوم ایرانی پیش از آمدن به فلات ایران چندین سده در نواحی باران خیز ساحل غربی و جنوبی دریای خزر زیسته‌اند و از آن راه به فلات ایران رسیده‌اند.

 

تپه سیلک در عصر آهن

یکی از قدیمی‌ترین واحدهای مسکونی که به دست بشر ایجاد شده در دشت تپه سیلک واقع در نزدیکی کاشان کشف شده است. مطابق دانشمندان زمین‌شناسی هنگامیکه نواحی شمالی دنیای قدیم را یخچال‌های دائمی فراگرفته بود در ایران بارانهای بسیار شدید و سیلاب‌های فراوان دائمی وجود داشت. دریاچه‌های بزرگ که از سیلاب‌ها تشکیل شده بود در ناحیه کویری امروزی قرار داشت. ناحیهٔ کاشان در نزدیکی همین کویر قرار دارد. پس از مدتی دریاچه‌ها به جلگه‌ها و جویباری هایی که محل مناسب برای کشاورزی و زندگی بود پدید آمد. در این جلگه‌های کوچک آثار انسان‌های اولیه را که با استفاده از محصولات و فرآورده‌های زمین (گیاهان خودرو) و شکار حیوانات، غذای خود را تأمین می‌کردند و فاقد خانه بودند، می‌توان یافت. به تدریج که جلگه‌ها مبدل به شوره زارها شدند، ساکنین هم برای دسترسی به نواحی آب خیز به مناطق دیگری مهاجرت کردند. در همین زمان است که تپه‌های شمالی سیلک مورد سکونت قرار گرفتند. مردم ساکن این تپه، خانه‌هایشان را به شکل کلبه‌های چوبی می‌ساختند که آثار آن امروزه در عمیق‌ترین طبقات این تپه نمایان است. آنان حیوانات اهلی به ویژه بز و گوسفند تربیت می‌کردند. به تدریج کلبه‌های چوبی آنها به خانه‌هایی از گل و در دوره‌های بعد به خشت تبدیل شد. همچنین وجود صدف‌های دریایی ویژهٔ خلیج فارس و سنگ‌های رنگین ویژهٔ اطراف مشهد ثابت می نماید که این مردم با نواحی دور دست نیز رفت و آمد داشته اند.

سر قوچ سفالی با نقشهای بسیار ظریف که به سختی می توان باور کرد که عمری 3000 ساله دارد.

به علتی نا معلوم، این مردم، این محل را ترک کرده اند که این امر ممکن است ناشی از حادثهٔ فوق العاده‌ای نظیر زلزله یا جنگ و یا چیزی از این قبیل بوده باشد. ولی مجدداً باقیماندهٔ ساکنین سیلک زندگی را از سر گرفته دوره سوم را تشکیل داده اند. سیلک (در عصر آهن) از دو تپهٔ شمالی و جنوبی تشکیل شده است. در تپهٔ شمالی که زودتر مورد سکونت انسان قرار گرفته دو طبقه متمایز تشخیص داده شد. سیلک از سه دوره تشکیل شده است بطوریکه ساکنان تپه شمالی در پایان دورهٔ دوم به محل تپهٔ جنوبی نقل مکان کردند و دورهٔ سوم سیلک در محل جدید آغاز گردید. در اواخر دورهٔ سوم، ایلامی‌ها با هجوم به سیلک و آتش زدن، آنجا را ویران کردند که این از لایهٔ از خاکستر کاملاً مشهود است.

خمره سفالی مربوط به اوایل دوره پارتها(اشکانیان)

تدفین مردگان

تپه شمالی دو طبقهٔ متمایز دارد که طبقهٔ اول آن به پنج طبقهٔ فرعی دیگر تقسیم می‌شود. در دو طبقهٔ اول و دوم مردگان را با محلولی از گل اخرا می پوشانیدند و سپس داخل روستا، زیر منازل دفن می‌کردند (با حالتی چمباتمه زده)؛ گاهی هم اشیاء زینتی کوچک همراه جسد قرار می‌دادند. در طبقات سوم و چهارم، مردگان را با همان حالت طبقه اول و دوم دفن می‌کردند با این تفاوت که در این دوره اشیاء زیادتری در قبرهایشان قرار می‌دادند؛ بطوریکه این اشیاء در طبقهٔ چهارم از طبقهٔ سوم بیشتر است. در طبقهٔ پنجم، دیگر مردگان را زیر خانه‌ها دفن نمی‌کردند، بلکه برای آنها گورستانی در فاصلهٔ ۱۵۰ متری از تپه اختصاص داده اند. در این گورستان که طبقهٔ پنجم سیلک یا گورستان الف نامیه می‌شود، مردگان را در گودال هایی که کنده اند، دفن کرده اند و آنهار ار به پهلو خوابانیده اند و کمی از زانوهایشان را خم کرده و در اطراف سرشان اشیاء متعددی قرار داده اند. باید توجه داشت که منظور از طبقات، دوره‌های مشخصی از زمان می‌باشد. در تپه جنوبی هم گورستانی است که آنرا جزء طبقه ششم به شمار آورده و به گورستان ب معروف است.

آجرهای خشتی بناهای تپه با قدمتی حدودا" 3000 سال.

منابع

• فره‌وشی، بهرام. ایرانویج. چاپ دوم. تهران: دانشگاه تهران، ۱۳۶۸.
• سایت تبیان استان ها( برگرفته از همشهری آنلاین)‎
• ملک شهمیرزادی، صادق، زیگورات، سیلک، پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران ۱۳۸۱.
• گیرشمن، رومن، تاریخ هنر ایران، ترجمه عیسی بهنام بنگاه ترجمه و نشر کتاب تهران.
• گیرشمن:رومن:سیلک کاشان.جلد اول.ترجمه اصغرکریمی.سازمان میراث فرهنگی۱۳۷۹
• گیرشمن رومن:ایران از آغاز تا اسلام:ترجمه محمد معین.انتشارات علمی فرهنگی
• شرف‌الدین، سعیده، چگونگی تدفین مردگان در عصر آهن در فلات مرکزی ایران