مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

شكيات

شكيات نماز ٢٣ قسم است: هشت قسم آن شكهايى است كه نماز را باطل مى‏كند، و به شش قسم آن نبايد اعتنا كرد، و نه قسم ديگر آن صحيح است.

شكهاى باطل

١١٦٥ شكهايى كه نماز را باطل مى‏كند از اين قرار است: اول: شك در شماره ركعتهاى نماز دو ركعتى مثل نماز صبح و نماز مسافر، ولى شك در شماره ركعتهاى نماز مستحب دو ركعتى و بعضى از نمازهاى احتياط نماز را باطل نمى‏كند. دوم: شك در شماره ركعتهاى نماز سه ركعتى. سوم: آنكه در نماز چهار ركعتى شك كند كه يك ركعت‏خوانده يا بيشتر. چهارم: آنكه در نماز چهار ركعتى پيش از تمام شدن سجده دوم شك كند كه دو كعت‏خوانده يا بيشتر . (تفصيل اين مساله در صورت چهارم مساله ١١٩٩ بيان شده است، مراجعه شود. پنجم: شك بين دو و پنج‏يا دو و بيشتر از پنج. ششم: شك بين سه و شش يا سه و بيشتر از شش. هفتم: شك در ركعتهاى نماز كه نداند چند ركعت‏خوانده است. هشتم: شك بين چهار و شش يا چهار و بيشتر از شش چه پيش از تمام شدن سجده دوم باشد يا بعد از آن. ولى اگر بعد از سجده دوم شك بين چهار و شش يا چهار و بيشتر از شش براى او پيش آيد احتياط مستحب آن است كه بنابر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز دو سجده سهو بجا آورد و نماز را هم دوباره بخواند.

١١٦٦ اگر يكى از شكهاى باطل كننده براى انسان پيش آيد نمى‏تواند نماز را به هم بزند، ولى اگر به قدرى فكر كند كه شك پا برجا شود، به هم زدن نماز مانعى ندارد.

شكهايى كه نبايد به آنها اعتنا كرد

١١٦٧ شكهايى كه نبايد به آنها اعتنا كرد از اين قرار است: اول: شك در چيزى كه محل بجا آوردن آن گذشته است، مثل آنكه در ركوع شك كند كه حمد را خوانده يا نه. دوم: شك بعد از سلام نماز. سوم: شك بعد از گذشتن وقت نماز. چهارم: شك كثيرالشك، يعنى كسى كه زياد شك مى كند. پنجم: شك امام در شماره ركعتهاى نماز در صورتى كه ماموم شماره آنها را بداند و همچنين شك ماموم در صورتى كه امام شماره ركعتهاى نماز را بداند. ششم: شك در نماز مستحبى.

١- شك در چيزى كه محل آن گذشته است

١١٦٨ اگر در بين نماز شك كند كه يكى از كارهاى واجب آن را انجام داده يا نه مثلا شك كند كه حمد خوانده يا نه چنانچه مشغول كارى كه بايد بعد از آن انجام دهد نشده بايد آنچه را كه در انجام آن شك كرده بجا آورده و اگر مشغول كارى كه بايدبعد از آن انجام دهد شده به شك خود اعتنا نكند.

١١٦٩ اگر در بين خواندن آيه‏اى شك كند كه آيه پيش را خوانده يا نه، يا وقتى آخر آيه را مى‏خواند شك كند كه اول آن را خوانده يا نه بايد به شك خود اعتنا نكند.

١١٧٠ اگر بعد از ركوع يا سجود شك كند كه كارهاى واجب آن مانند ذكر و آرام بودن بدن را انجام داده يا نه بايد به شك خود اعتنا نكند.

١١٧١ اگر در حالى كه به سجده مى‏رود شك كند كه ركوع كرده يا نه يا شك كند كه بعد از ركوع ايستاده يا نه، به شك خود اعتنا نكند.

١١٧٢ اگر در حال برخاستن شك كند كه تشهد را بجا آورده يا نه بايد اعتنا نكند، ولى اگر شك كند كه سجده را بجا آورده يا نه بايد برگردد و بجا آورد.

١١٧٣ كسى كه نشسته يا خوابيده نماز مى‏خواند اگر موقعى كه حمد يا تسبيحات مى‏خواند شك كند كه سجده يا تشهد را بجا آورده يا نه، بايد به شك خود اعتنا نكند و اگر پيش از آن كه مشغول حمد يا تسبيحات شود شك كند كه سجده يا تشهد را بجا آورده يا نه، بايد بجا آورد.

١١٧٤ اگر شك كند كه يكى از ركنهاى نماز را بجا آورد يا نه، چنانچه مشغول كارى كه بعد از آن است نشده بايد آن را بجا آورد، مثلا اگر پيش از خواندن تشهد شك كند كه دو سجده را بجا آورده يا نه، بايد بجا آورد و چنانچه بعد يادش بيايدكه آن ركن را بجا آورده بوده چون ركن زياد شده نمازش باطل است.

١١٧٥ اگر شك كند عملى را كه ركن نيست بجا آورده يا نه، چنانچه مشغول كارى كه بعد از آن است نشده بايد آن را بجا آورد، مثلا اگر پيش از خواندن سوره شك كند كه حمد را خوانده يا نه بايد حمد را بخواند و اگر بعد از انجام آن يادش بيايد كه آن را بجا آورده بوده چون ركن زياد نشده نماز صحيح است.

١١٧٦ اگر شك كند كه ركنى را بجا آورده يا نه، چنانچه مشغول تشهد است اگر شك كند كه دو سجده را بجا آورده يا نه، بايد به شك خود اعتنا نكند و اگر يادش بيايد كه آن ركن را بجا نياورده در صورتى كه مشغول ركن بعد نشده بايد آن را بجاآورد و اگر مشغول ركن بعد شده نمازش باطل است مثلا اگر پيش از ركوع ركعت بعد يادش بيايد كه دو سجده را بجا نياورده بايد بجا آورد و اگر در ركوع يا بعداز آن يادش بيايد نمازش باطل است.

١١٧٧ اگر شك كند عملى را كه ركن نيست بجا آورده يا نه، چنانچه مشغول كارى كه بعد از آن است‏شده بايد به شك خود اعتنا نكند، مثلا موقعى كه مشغول خواندن سوره است اگر شك كند كه حمد را خوانده يا نه، بايد به شك خود اعتنا نكند و اگربعد يادش بيايد كه آن را بجا نياورده در صورتى كه مشغول ركن بعد نشده بايد بجاآورد و اگر مشغول ركن بعد شده نمازش صحيح است، بنابراين اگر مثلا در قنوت يادش بيايد كه حمد را نخوانده بايد بخواند و اگر در ركوع يادش بيايد نماز او صحيح است.

١١٧٨ اگر شك كند كه سلام نماز را گفته يا نه يا شك كند درست گفته يا نه ، چنانچه مشغول تعقيب نماز يا مشغول نماز ديگر شده، يا به واسطه انجام كارى كه نماز را به هم مى‏زند از حال نمازگزار بيرون رفته بايد به شك خود اعتنا نكند و اگر پيش از اينها شك كند بايد سلام را بگويد ، اما اگردر صحيح گفتن سلام شك كند در هر صورت بايد به شك خود اعتنا ننمايد چه مشغول كارد يگر شده باشد يا نه.

٢- شك بعد از سلام

١١٧٩ اگر بعد از سلام نماز شك كند كه نمازش صحيح بوده يا نه ، مثلا شك كند ركوع كرده يا نه يا بعد از سلام نماز چهار ركعتى شك كند كه چهار ركعت‏خوانده يا پنج ركعت به شك خود اعتنا نكند، ولى اگر هر دو طرف شك او باطل باشد، مثلا بعد از سلام نماز چهار ركعتى شك كند كه سه ركعت‏خوانده يا پنج ركعت، نمازش باطل است.

شك بعد از وقت

١١٨٠ اگر بعد از گذشتن وقت نماز شك كند كه نماز خوانده يا نه يا گمان كند كه نخوانده، خواندن آن لازم نيست ولى اگر پيش از گذشتن وقت‏شك كند كه نماز خوانده يا نه يا گمان كند كه نخوانده، بايد آن نماز را بخواند، بلكه اگر گمان كند كه خوانده، بايد آن را بجا آورد.

١١٨١ اگر بعد از گذشتن وقت‏شك كند كه نماز را درست‏خوانده يا نه، به شك خود اعتنا نكند.

١١٨٢ اگر بعد از گذشتن وقت نماز ظهر و عصر بداند چهار ركعت نماز خوانده ولى نداند به نيت ظهر خوانده يا به نيت عصر بايد چهار ركعت نماز قضا به نيت نمازى كه بر او واجب است بخواند.

١١٨٣ اگر بعد از گذشتن وقت نماز مغرب و عشا بداند يك نماز خوانده ولى نداند سه ركعتى خوانده يا چهار ركعتى بايد قضاى نماز مغرب و عشا را بخواند.

٤- كثير الشك (كسى كه زياد شك مى‏كند)

١١٨٤ اگر كسى در يك نماز سه مرتبه شك كند يا در سه نماز پشت‏سر هم مثلا در نماز صبح و ظهر و عصر شك كند، كثيرالشك است و چنانچه زياد شك كردن اواز غضب يا ترس يا پريشانى حواس نباشد به شك خود اعتنا نكند.

١١٨٥ كثيرالشك اگر در بجا آوردن چيزى شك كند چنانچه بجا آوردن آن نماز را باطل نمى‏كند بايد بنا بگذارد كه آن را بجا آورده، مثلا اگر شك كند كه ركوع كرده يا نه بايد بنا بگذارد كه ركوع كرده است و اگر بجا آوردن آن نماز را باطل مى‏كند بايد بنا بگذارد كه آن را انجام نداده، مثلا اگر شك كند كه يك ركوع كرده يا بيشتر چون زياد شدن ركوع نماز را باطل مى‏كند بايد بنا بگذارد كه بيشتر از يك ركوع نكرده است.

١١٨٦ كسى كه در يك چيز نماز زياد شك مى‏كند چنانچه در چيزهاى ديگر نماز شك كند بايد به دستور آن عمل نمايد ، مثلا كسى كه زياد شك مى‏كند سجده كرده يا نه، اگر در بجا آوردن ركوع شك كند بايد به دستور آن رفتار نمايد يعنى اگر ايستاده، ركوع را بجا آورد و اگر به سجده رفته، اعتنا نكند.

١١٨٧ كسى كه در نماز مخصوصى مثلا در نماز ظهر زياد شك مى‏كند اگر در نماز ديگر مثلا در نماز عصر شك كند بايد به دستور شك رفتار نمايد.

١١٨٨ كسى كه وقتى در جاى مخصوصى نماز مى‏خواند زياد شك مى‏كند اگر در غير آن جا نماز بخواند و شكى براى او پيش آيد به دستور شك عمل نمايد.

١١٨٩ اگر انسان شك كند كه كثيرالشك شده يا نه، بايد به دستور شك عمل نمايد و كثيرالشك تا وقتى يقين نكند كه به حال معمولى مردم برگشته بايد به شك خود اعتنا نكند.

١١٩٠ كسى كه زياد شك مى‏كند اگر شك كند ركنى را بجا آورده يا نه و اعتنا نكند بعد يادش بيايد كه آن را بجا نياورده چنانچه مشغول ركن بعد نشده بايد آن را بجا آورد و اگر مشغول ركن بعد شده نمازش باطل است، مثلا اگر شك كند ركوع كرده يا نه و اعتنا نكند چنانچه پيش از سجده يادش بيايد كه ركوع نكرده بايد ركوع كند و اگر در سجده يادش بيايد نمازش باطل است.

١١٩١ كسى كه زياد شك مى‏كند اگر شك كند چيزى را كه ركن نيست بجا آورده يا نه و اعتنا نكند و بعد يادش بيايد كه آن را بجا نياورده چنانچه از محل بجا آوردن آن نگذشته بايد آن را بجا آورد و اگر از محل آن گذشته نمازش صحيح است، مثلا اگر شك كند كه حمد خوانده يا نه و اعتنا نكند چنانچه در قنوت يادش بيايد كه حمد نخوانده بايد بخواند و اگر در ركوع يادش بيايد نماز او صحيح است.

٥- شك امام و ماموم

١١٩٢ اگر امام جماعت در شماره ركعتهاى نماز شك كند، مثلا شك كند كه سه ركعت‏خوانده يا چهار ركعت چنانچه ماموم يقين يا گمان داشته باشد كه چهار ركعت‏خوانده و به امام بفهماند كه چهار ركعت‏خوانده است امام بايد نماز را تمام كند و خواندن نماز احتياط لازم نيست و نيز اگر امام يقين يا گمان داشته باشد كه چند ركعت‏خوانده است و ماموم در شماره ركعتهاى نماز شك كند بايد به شك خود اعتنا ننمايد.

٦- شك در نماز مستحبى

١١٩٣ اگر در شماره ركعتهاى نماز مستحبى شك كند چنانچه طرف بيشتر شك نماز را باطل مى‏كند بايد بنا را بر كمتر بگذارد، مثلا اگر در نافله صبح شك كند كه دو ركعت‏خوانده يا سه ركعت بايد بنا بگذارد كه دو ركعت‏خوانده است و اگر طرف بيشتر شك نماز را باطل نمى‏كند، مثلا شك كند كه دو ركعت‏خوانده يا يك ركعت،به هر طرف شك عمل كند نمازش صحيح است.

١١٩٤ كم شدن ركن نافله را باطل مى‏كند بنابر احتياط واجب، ولى زياد شدن ركن آن را باطل نمى‏كند، پس اگر يكى از كارهاى نافله را فراموش كند و موقعى يادش بيايد كه مشغول ركن بعد از آن شده بايد آن كار را انجام دهد و دوباره آن ركن را بجا آورد، مثلا اگر در بين ركوع يادش بيايد كه سوره را نخوانده بايدبرگردد و سوره را بخواند و دوباره به ركوع رود.

١١٩٥ اگر در يكى از كارهاى نافله شك كند خواه ركن باشد يا غير ركن چنانچه محل آن نگذشته بايد بجا آورد و اگر محل آن گذشته به شك خود اعتنا نكند.

١١٩٦ اگر در نماز مستحبى دو ركعتى گمانش به سه ركعت‏يا بيشتر برود يا گمانش به دو ركعت‏يا كمتر برود بايد به همان گمان عمل كند، مگر آن كه موجب بطلان باشد كه در اين صورت گمان، حكم شك را دارد، مثلا اگر گمانش به يك ركعت مى‏رود احتياطا بايد يك ركعت ديگر بخواند.

١١٩٧ اگر در نماز نافله كارى كند كه براى آن سجده سهو واجب مى‏شود يا يك سجده يا تشهد را فراموش نمايد لازم نيست بعد از نماز سجده سهو يا قضاى سجده و تشهد را بجا آورد.

١١٩٨ اگر شك كند كه نماز مستحبى را خوانده يا نه، چنانچه آن نماز مثل نماز جعفر طيار وقت معين نداشته باشد بنا بگذارد كه نخوانده است و همچنين است اگر مثل نافله يوميه وقت معين داشته باشد و پيش از گذشتن وقت‏شك كند كه آن را بجاآورده يا نه، ولى اگر بعد از گذشت وقت‏شك كند كه خوانده است‏يا نه، به شك خود اعتنا نكند.

شكهاى صحيح

١١٩٩ در نه صورت اگر در شماره ركعتهاى نماز چهار ركعتى شك كند بايد فكر نمايد، پس اگر يقين يا گمان به يك طرف شك پيدا كرد همان طرف را بگيرد و نماز را تمام كند و گرنه به دستورهايى كه گفته مى‏شود عمل نمايد و آن نه صورت از اين قرار است: اول: آنكه بعد از سر برداشتن از سجده دوم شك كند دو ركعت‏خوانده يا سه ركعت، كه بايد بنا بگذارد سه ركعت‏خوانده و يك ركعت ديگر بخواند و نماز را تمام كند و بعد از نماز يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته به دستورى كه بعد گفته مى‏شود بجا آورد. دوم: شك بين دو و چهار بعد از سر برداشتن از سجده دوم، كه بايدبنا بگذارد چهار كعت‏خوانده و نماز را تمام كند و بعد از نماز دو ركعت نماز احتياط ايستاده بخواند. سوم: شك بين دو و سه و چهار بعد از سر برداشتن از سجده دوم كه بايد بنابر چهار بگذارد و بعد از نماز دو ركعت نماز احتياط ايستاده و بعد دو ركعت نشسته بجا آورد ولى اگر بعد از سجده اول يا پيش از سر برداشتن از سجده دوم يكى از اين سه شك برايش پيش آيد مى تواند نماز را رها كند و دوباره بخواند. چهارم: شك بين چهار و پنج بعد از سر برداشتن از سجده دوم كه بايد بنابر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز دو سجده سهو بجا آورد ولى اگر بعد از سجده اول يا پيش از سر برداشتن از سجده دوم، اين شك، براى او پيش آيد، بنابر احتياط استحبابى به دستورى كه گفته شد عمل كند اگر چه نمازش باطل است و بايد دوباره بخواند. پنجم: شك بين سه و چهار كه در هر جاى نماز باشد بايد بنابر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته بجا آورد. ششم: شك بين چهار و پنج در حال ايستاده كه بايد بنشيند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد و يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته بجا آورد. هفتم: شك بين سه و پنج در حال ايستاده كه بايد بنشيند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد و دو ركعت نماز احتياط ايستاده بجا آورد. هشتم: شك بين سه و چهار و پنج در حال ايستاده كه بايد بنشيند و تشهد بخواند بعد از سلام نماز دو ركعت نماز احتياط ايستاده و بعد دو ركعت نشسته بجاآورد. نهم: شك بين پنج و شش در حال ايستاده كه بايد بنشيند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد و دو سجده سهو بجا آورد.

١٢٠٠ اگر يكى از شكهاى صحيح براى انسان پيش آيد نبايد نماز را بشكند و چنانچه نماز را بشكند معصيت كرده است پس اگر پيش از انجام كارى كه نماز را باطل مى‏كند مثل رو گرداندن از قبله، نماز را از سر گيرد نماز دومش هم باطل است. و اگر بعد از انجام كارى كه نماز را باطل مى‏كند مشغول نماز شود نماز دومش صحيح است.

١٢٠١ اگر يكى از شكهايى كه نماز احتياط بر آنها واجب است در نماز پيش آيد،چنانچه انسان نماز را تمام كند و بدون خواندن نماز احتياط، نماز را از سر بگيرد، معصيت كرده است. پس اگر پيش از انجام كارى كه نماز را باطل مى‏كند نماز را از سر گرفته، نماز دومش هم باطل است، و اگر بعد از انجام كارى كه نماز را باطل مى‏كند مشغول نماز شده، نماز دومش صحيح است.

١٢٠٢ وقتى يكى از شكهاى صحيح براى انسان پيش آيد، چنانكه گفته شد بايد فكر كند، ولى اگر چيزهايى كه به واسطه آنها ممكن است‏يقين يا گمان به يك طرف شك پيدا شود از بين نمى‏رود، چنانچه كمى بعد فكر كند، اشكال ندارد، مثلا اگر در سجده شك كند مى‏تواند تا بعد از سجده فكر كردن را تاخير بيندازد.

١٢٠٣ اگر اول گمانش به يك طرف بيشتر باشد، بعد دو طرف در نظر او مساوى شود بايد به دستور شك عمل نمايد، و اگر اول دو طرف در نظر او مساوى باشد و به طرفى كه وظيفه او است بنا بگذارد، بعد گمانش به طرف ديگر برود بايد همان طرف را بگيرد و نماز را تمام كند.

١٢٠٤ كسى كه نمى‏داند گمانش به يك طرف بيشتر است‏يا هر دو طرف در نظر او مساوى است، بايد احتياط كند و در هر مورد، احتياط بطور مخصوصى است كه در كتابهاى مفصل گفته شده است.

١٢٠٥ اگر بعد از نماز بداند كه در بين نماز حال ترديدى داشته كه مثلا دو ركعت‏خوانده يا سه ركعت و بنا را بر سه گذاشته، ولى نداند كه گمانش به خواندن سه ركعت بوده يا هر دو طرف در نظر او مساوى بوده، به احتياط واجب بايد نماز احتياط را بخواند.

١٢٠٦ اگر موقعى كه تشهد مى‏خواند يا بعد از ايستادن شك كند كه دو سجده را بجا آورده يا نه و در همان موقع يكى از شكهايى كه اگر بعد از تمام شدن دو سجده اتفاق بيفتد صحيح مى‏باشد براى او پيش آيد، مثلا شك كند كه دو ركعت‏خوانده يا سه ركعت، به احتياط واجب بايد به دستور آن شك عمل كند و نمازش را هم دوباره بخواند.

١٢٠٧ اگر پيش از آنكه مشغول تشهد شود يا در ركعتهايى كه تشهد ندارد پيش از ايستادن شك كند كه دو سجده را بجا آورده يا نه، و در همان موقع يكى از شكهايى كه بعد از تمام شدن دو سجده صحيح است برايش پيش آيد، نمازش باطل است.

١٢٠٨ اگر موقعى كه ايستاده، بين سه و چهار يا بين سه و چهار و پنج‏شك كند و يادش بيايد كه دو سجده يا يك سجده از ركعت پيش بجا نياورده، نمازش باطل است.

١٢٠٩ اگر شك او از بين برود و شك ديگرى برايش پيش آيد، مثلا اول شك كند كه دو كعت‏خوانده يا سه ركعت، بعد شك كند كه سه ركعت‏خوانده يا چهار ركعت،بايد به دستور شك دوم عمل نمايد.

١٢١٠ اگر بعد از نماز شك كند كه در نماز مثلا بين دو و چهار شك كرده يا بين سه و چهار، احتياط واجب آن است كه به دستور هر دو عمل كند و نماز را هم دوباره بخواند.

١٢١١ اگر بعد از نماز بفهمد كه در نماز شكى براى او پيش آمده ولى نداند ازشكهاى باطل بوده يا از شكهاى صحيح و اگر از شكهاى صحيح بوده كدام قسم آن بوده‏است، بنا بر احتياط واجب بايد به دستور شكهايى كه صحيح بوده و احتمال مى‏داده عمل كند و نماز را هم دوباره بخواند.

١٢١٢ كسى كه نشسته نماز مى‏خواند اگر شكى كند كه بايد براى آن، يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته بخواند، بايد دو ركعت نشسته به جا آورد، بلكه اگر شكى كند كه بايد براى آن دو ركعت نماز احتياط ايستاده بخواند، بايد دو ركعت نشسته بجا آورد.

١٢١٣ كسى كه ايستاده نماز مى‏خواند اگر موقع خواندن نماز احتياط از ايستادن عاجز شود، بايد مثل كسى كه نماز را نشسته مى‏خواند و حكم آن در مساله پيش گفته شد نماز احتياط را بجا آورد.

١٢١٤ كسى كه نشسته نماز مى‏خواند اگر موقع خواندن نماز احتياط بتواند بايستد،بايد به وظيفه كسى كه نماز را ايستاده مى‏خواند عمل كند.

نماز احتياط

١٢١٥ كسى كه نماز احتياط بر او واجب است، بعد از سلام نماز بايد فورا نيت نماز احتياط كند و تكبير بگويد و حمد را بخواند و به ركوع رود و دو سجده نمايد.پس اگر يك ركعت نماز احتياط بر او واجب است، بعد از دو سجده تشهد بخواند و سلام دهد، و اگر دو ركعت نماز احتياط بر او واجب است، بعد از دو سجده يك ركعت ديگر مثل ركعت اول بجا آورد و بعد از تشهد سلام دهد.

١٢١٦ نماز احتياط سوره و قنوت ندارد و بايد نيت آن را به زبان نياورد، و احتياط واجب آن است كه سوره حمد و "بسم الله" آن را هم آهسته بگويد.

١٢١٧ اگر پيش از خواندن نماز احتياط بفهمد نمازى كه خوانده درست بوده، لازم نيست نماز احتياط را بخواند، و اگر در بين نماز احتياط بفهمد، لازم نيست آن را تمام نمايد.

١٢١٨ اگر پيش از خواندن نماز احتياط بفهمد كه ركعتهاى نمازش كم بوده،چنانچه كارى كه نماز را باطل مى‏كند انجام نداده، بايد آنچه از نماز را كه نخوانده بخواند و براى سلام بيجا دو سجده سهو نمايد، و اگر كارى كه نماز را باطل مى‏كند انجام داده، مثلا پشت به قبله كرده، بايد نماز را دوباره بجا آورد.

١٢١٩ اگر بعد از نماز احتياط بفهمد كسرى نمازش به مقدار نماز احتياط بوده،مثلا در شك بين سه و چهار يك ركعت نماز احتياط بخواند، بعد بفهمد نماز را سه ركعت‏خوانده، نمازش صحيح است.

١٢٢٠ اگر بعد از خواندن نماز احتياط بفهمد كسرى نماز كمتر از نماز احتياط بوده، مثلا در شك بين دو و چهار، دو ركعت نماز احتياط بخواند، بعد بفهمد نماز را سه ركعت‏خوانده، بايد كسرى نماز را به نماز متصل نموده و نماز را هم دوباره بخواند.

١٢٢١ اگر بعد از خواندن نماز احتياط بفهمد كسرى نماز بيشتر از نماز احتياط بوده، مثلا در شك بين سه و چهار يك ركعت نماز احتياط بخواند، بعد بفهمد نماز را دو ركعت‏خوانده، چنانچه بعد از نماز احتياط كارى كه نماز را باطل مى‏كند انجام داده، مثلا پشت به قبله كرده، بايد نماز را دوباره بخواند و اگر كارى كه نماز را باطل مى‏كند انجام نداده، بايد دو ركعت كسرى نمازش را بجا آورد و نماز را هم دوباره بخواند.

١٢٢٢ اگر بين دو و سه و چهار شك كند و بعد از خواندن دو ركعت نماز احتياط ايستاده يادش بيايد كه نماز را دو ركعت‏خوانده، لازم نيست دو ركعت نماز احتياط نشسته را بخواند.

١٢٢٣ اگر بين سه و چهار شك كند و موقعى كه دو ركعت نماز احتياط نشسته يا يك ركعت ايستاده را مى‏خواند يادش بيايد كه نماز را سه ركعت‏خوانده، بايد نماز احتياط را تمام كند و نمازش صحيح است.

١٢٢٤ اگر بين دو و سه و چهار شك كند و موقعى كه دو ركعت نماز احتياط ايستاده را مى‏خواند پيش از ركوع ركعت دوم يادش بيايد كه نماز را سه ركعت‏خوانده بايد بنشيند و نماز احتياط را يك ركعتى تمام كند و بنابر احتياط مستحب نماز را دوباره بخواند.

١٢٢٥ اگر در بين نماز احتياط بفهمد كسرى نمازش بيشتر يا كمتر از نماز احتياط بوده، چنانچه نتواند نماز احتياط را مطابق كسرى نمازش تمام كند بايدآن را رها كند و كسرى نماز را بجا آورد و بنابر احتياط واجب نماز را دوباره بخواند مثلا در شك بين سه و چهار اگر موقعى كه دو ركعت نماز احتياط نشسته را مى‏خواند يادش بيايد كه نماز را دو ركعت‏خوانده، چون نمى‏تواند دو ركعت نشسته را به جاى دو ركعت ايستاده حساب كند به احتياط واجب بايد نماز احتياط نشسته را رها كند و دو ركعت كسرى نمازش را بخواند و نماز را هم دوباره بجاآورد.

١٢٢٦ اگر شك كند نماز احتياطى را كه به او واجب بوده بجا آورده يا نه چنانچه وقت نماز گذشته به شك خود اعتنا نكند و اگر وقت دارد در صورتى كه مشغول كار ديگرى نشده و از جاى نماز برنخاسته و كارى هم مثل رو گرداندن از قبله كه نماز را باطل مى‏كند انجام نداده بايد نماز احتياط را بخواند و اگر مشغول كار ديگرى شده يا كارى كه نماز را باطل مى‏كند بجا آورده يا بين نماز و شك او زياد طول كشيده احتياط استحبابى آن است كه نماز احتياط را بجا آورد و نماز را هم دوباره بخواند اگر چه مى‏تواند بنا بر انجام نماز احتياط گذارد و بر همان اكتفا نمايد.

١٢٢٧ اگر در نماز احتياط ركنى را زياد كند يا مثلا به جاى يك ركعت دو ركعت بخواند نماز احتياط باطل مى‏شود و بنابر احتياط واجب بايد دوباره نماز احتياط، و اصل نماز را بخواند.

١٢٢٨ موقعى كه مشغول نماز احتياط است اگر در يكى از كارهاى آن شك كند چنانچه محل آن نگذشته بايد بجا آورد و اگر محلش گذشته بايد به شك خود اعتنا نكند مثلا اگر شك كند كه حمد خوانده يا نه چنانچه به ركوع نرفته بايد بخواند واگر به ركوع رفته بايد به شك خود اعتنا نكند.

١٢٢٩ اگر در شماره ركعتهاى نماز احتياط شك كند ، بايد بنا را بر بيشتر بگذارد ولى چنانچه طرف بيشتر شك نماز را باطل مى‏كند بنابر كمتر گذارد و احتياط مستحب آن است كه نماز احتياط را دوباره بخواند و بعد از آن اصل نماز را اعاده نمايد.

١٢٣٠ اگر در نماز احتياط چيزى كه ركن نيست‏سهوا كم يا زياد شود سجده سهو ندارد .

١٢٣١ اگر بعد از سلام نماز احتياط شك كند كه يكى از اجزاء يا شرايط آن را بجاآورده يا نه به شك خود اعتنا نكند.

١٢٣٢ اگر در نماز احتياط تشهد يا يك سجده را فراموش كند احتياط آن است‏كه بعد از سلام آن را قضا نمايد اگر چه واجب نيست.

١٢٣٣ اگر نماز احتياط و قضاى يك سجده يا قضاى يك تشهد يا دو سجده بر او واجب شود بايد اول نماز احتياط را بجا آورد.

١٢٣٤ حكم گمان در ركعتهاى نماز حكم يقين است، مثلا اگر در نماز چهار ركعتى انسان گمان دارد كه نماز را چهار ركعت‏خوانده نبايد نماز احتياط بخواند ولى اگر در غير ركعتها گمان پيدا كند بايد به احتياط عمل نمايد و دستور در هر موردى طور مخصوصى است كه در كتابهاى مفصل گفته شده است.

١٢٣٥ حكم شك و سهو و گمان در نمازهاى واجب يوميه و نمازهاى واجب ديگر فرق ندارد، مثلا اگر در نماز آيات شك كند كه يك ركعت‏خوانده يا دو ركعت، چون شك او در نماز دو ركعتى است، نمازش باطل مى‏شود.

سجده سهو

١٢٣٦ براى سه چيز بعد از سلام نماز، انسان بايد دو سجده سهو به دستورى كه بعدا گفته مى‏شود بجا آورد: اول: آنكه در بين نماز، سهوا حرف بزند. دوم: آنكه يك سجده را فراموش كند. سوم: آنكه در نماز چهار ركعتى بعد از سجده دوم شك كند كه چهار ركعت‏خوانده يا پنج ركعت. و در دو مورد هم احتياط واجب آن است كه سجده سهو بنمايد: اول: در جايى كه نبايد نماز را سلام دهد، مثلا در ركعت اول سهوا سلام بدهد. دوم: آنكه تشهد را فراموش كند.

١٢٣٧ اگر انسان اشتباها يا به خيال اين كه نمازش تمام شده حرف بزند بايددو سجده سهو بجا آورد.

١٢٣٨ براى حرفى كه از آه كشيدن و سرفه پيدا مى‏شود، سجده سهو واجب نيست،ولى اگر مثلا سهوا آخ يا آه بگويد، بايد سجده سهو نمايد.

١٢٣٩ اگر چيزى را كه غلط خوانده دوباره صحيح بخواند براى دوباره خواندن آن سجده سهو واجب نيست.

١٢٤٠ اگر در نماز سهوا مدتى حرف بزند و تمام آنها يك مرتبه حساب شود، دو سجده سهو بعد از سلام نماز كافى است.

١٢٤١ اگر سهوا تسبيحات اربعه را نگويد يا بيشتر يا كمتر از سه مرتبه بگويد احتياط مستحب آن است كه بعد از نماز دو سجده سهو بجا آورد.

١٢٤٢ اگر در جايى كه نبايد سلام نماز را بگويد سهوا بگويد: "السلام علينا و على عباد الله الصالحين" يا بگويد: "السلام عليكم و رحمة الله و بركاته"بايد دو سجده سهو بنمايد، ولى اگر اشتباها مقدارى از اين دو سلام را بگويد،يا بگويد: "السلام عليك ايها النبى و رحمة الله و بركاته" احتياط مستحب آن است كه دو سجده سهو بجا آورد.

١٢٤٣ اگر در جايى كه نبايد سلام دهد اشتباها هر سه سلام را بگويد دو سجده سهو كافى است.

١٢٤٤ اگر يك سجده يا تشهد را فراموش كند و پيش از ركوع ركعت بعد يادش بيايد بايد برگردد و بجا آورد.

١٢٤٥ اگر در ركوع يا بعد از آن يادش بيايد كه يك سجده يا تشهد را از ركعت پيش فراموش كرده بايد بعد از سلام نماز سجده يا تشهد را قضا نمايد و بعد ازآن دو سجده سهو بجا آورد.

١٢٤٦ اگر سجده سهو را بعد از سلام نماز عمدا بجا نياورد معصيت كرده و واجب است هر چه زودتر آن را انجام دهد و چنانچه سهوا بجا نياورد هر وقت‏يادش آمد بايد فورا انجام دهد و لازم نيست نماز را دوباره بخواند.

١٢٤٧ اگر شك دارد كه سجده سهو بر او واجب شده يا نه لازم نيست بجا آورد.

١٢٤٨ كسى كه شك دارد مثلا دو سجده سهو بر او واجب شده يا چهار تا، اگر دو سجده بنمايد كافى است.

١٢٤٩ اگر بداند يكى از دو سجده سهو را بجا نياورده بايد دو سجده سهو بجا آورد و اگر بداند سهوا سه سجده كرده ، بايد دوباره دو سجده سهو بنمايد.

دستور سجده سهو

١٢٥٠ دستور سجده سهو اين است كه بعد از سلام نماز فورا نيت‏سجده سهو كند و پيشانى را به چيزى كه سجده بر آن صحيح است بگذارد و بگويد: «بسم الله و بالله و صلى الله على محمد و آله‏» يا «بسم الله و بالله اللهم صلى على محمد و آل محمد» ولى بهتر است بگويد «بسم الله و بالله السلام عليك ايها النبى و رحمة الله و بركاته‏» بعد بايد بنشيند و دوباره به سجده رود و يكى از ذكرهايى را كه كه گفته شد بگويد و بنشيند و بعد از خواندن تشهد سلام دهد.

قضاى سجده و تشهد فراموش شده

١٢٥١ سجده و تشهدى را كه انسان فراموش كرده و بعد از نماز قضاى آن را بجامى‏آورد بايد تمام شرايط نماز مانند پاك بودن بدن و لباس و رو به قبله بودن و شرطهاى ديگر را داشته باشد.

١٢٥٢ اگر سجده يا تشهد را چند دفعه فراموش كند مثلا يك سجده از ركعت اول و يك سجده از ركعت دوم فراموش نمايد بايد بعد از نماز قضاى هر دو را با سجده‏هاى سهوى كه براى آنها لازم است بجا آورد و لازم نيست معين كند كه قضاى كدام يك از آنها است.

١٢٥٣ اگر يك سجده و تشهد را فراموش كند احتياط واجب آن است كه هر كدام را اول فراموش كرده اول قضا نمايد واگر نداند كدام اول فراموش شده بايد احتياطا يك سجده و تشهد و بعد يك سجده ديگر بجا آورد يا يك تشهد و يك سجده و بعديك تشهد ديگر بجا آورد تا يقين كند سجده و تشهد را به ترتيبى كه فراموش كرده قضا نموده است.

١٢٥٤ اگر به خيال اين كه اول سجده را فراموش كرده اول قضاى آن را بجا آورد و بعد از خواندن تشهد يادش بيايد كه اول تشهد را فراموش كرده احتياط واجب آن است كه دوباره سجده را قضا نمايد و نيز اگر به خيال اين كه اول تشهد را فراموش كرده اول قضاى آن را بجا آورد و بعد از سجده يادش بيايد كه اول سجده را فراموش كرده بنابر احتياط واجب بايد دوباره تشهد را بخواند.

١٢٥٥ اگر بين سلام نماز و قضاى سجده يا تشهد كارى كند كه اگر عمدا يا سهوا در نماز اتفاق بيافتد نماز باطل مى‏شود مثلا پشت به قبله نمايد بايد قضاى سجده و تشهد را بجا آورد و نمازش صحيح است.

١٢٥٦ اگر بعد از سلام نماز يادش بيايد كه يك سجده از ركعت آخر را فراموش كرده بايد قضاى سجده‏اى را كه فراموش كرده بجا آورد و بعد از آن دو سجده سهو بجا آورد چه كارى كه نماز را باطل مى‏كند كرده باشد يا نه و اگر تشهد ركعت آخر را فراموش كرده باشد بايد قضاى تشهد را بجا آورد و بعد از آن دو سجده سهو بجا آورد.

١٢٥٧ اگر بين سلام نماز و قضاى سجده يا تشهد كارى كند كه براى آن سجده سهو واجب مى‏شود مثل آن كه سهوا حرف بزند بايد سجده يا تشهد را قضا كند.

١٢٥٨ اگر نداند كه سجده را فراموش كرده يا تشهد را به احتياط واجب بايدهر دو را قضا نمايد و هر كدام را اول بجا آورد اشكال ندارد و بايد يك بار سجده سهو نيز بجا آورد.

١٢٥٩ اگر شك دارد كه سجده يا تشهد را فراموش كرده يا نه واجب نيست قضا نمايد.

١٢٦٠ اگر بداند سجده يا تشهد را فراموش كرده و شك كند كه پيش از ركوع ركعت بعد بجا آورده يا نه ، احتياط واجب آن است كه آن را قضا نمايد.

١٢٦١ كسى كه بايد سجده يا تشهد را قضا نمايد اگر براى كار ديگرى هم سجده سهو بر او واجب شود بايد بعد از نماز سجده يا تشهد را قضا نمايد بعد سجده سهو را بجا آورد.

١٢٦٢ اگر شك دارد كه بعد از نماز قضاى سجده يا تشهد فراموش شده را بجاآورده يا نه چنانچه وقت نماز نگذشته بايد سجده يا تشهد را قضا نمايد و اگر وقت نماز هم گذشته بنابر احتياط واجب بايد سجده يا تشهد را قضا نمايد.

كم و زياد كردن اجزاء و شرايط نماز

١٢٦٣ هرگاه چيزى از واجبات نماز را عمدا كم يا زياد كند اگر چه يك حرف آن باشد نماز باطل است.

١٢٦٤ اگر به واسطه ندانستن مساله، چيزى از اجزاء نماز را كم يا زياد كند اگر آن جزء، ركن نباشد نمازش صحيح است اگر جاهل قاصر باشد، و الا به احتياط واجب نماز باطل است.

١٢٦٥ اگر در بين نماز بفهمد وضو يا غسلش باطل بوده يا بدون وضو يا غسل مشغول نماز شده بايد نماز را به هم بزند و دوباره با وضو يا غسل بخواند، و اگر بعد از نماز بفهمد بايد دوباره نماز را با وضو يا غسل بجا آورد و اگر وقت گذشته قضا نمايد.

١٢٦٦ اگر بعد از رسيدن به ركوع يادش بيايد كه دو سجده از ركعت پيش فراموش كرده نمازش باطل است، و اگر پيش از رسيدن به ركوع يادش بيايد بايد برگردد و دو سجده را بجا آورد و برخيزد و حمد و سوره يا تسبيحات را بخواند و نماز را تمام كند.

١٢٦٧ اگر پيش از گفتن " السلام علينا " يادش بيايد كه دو سجده ركعت آخر را بجا نياورده بايد دو سجده را بجا آورد و دوباره تشهد بخواند و نماز را سلام دهد.

١٢٦٨ اگر پيش از سلام نماز يادش بيايد كه يك ركعت‏يا بيشتر، از آخر نماز نخوانده، بايد مقدارى را كه فراموش كرده بجا آورد.

١٢٦٩ اگر بعد از سلام نماز يادش بيايد كه يك ركعت‏يا بيشتر از آخر نماز را نخوانده چنانچه كارى انجام داده كه اگر در نماز عمدا يا سهوا اتفاق بيفتد نماز را باطل مى‏كند مثلا پشت به قبله كرده، نمازش باطل است و اگر كارى كه عمدى و سهوى آن نماز را باطل مى‏كند انجام نداده بايد فورا مقدارى كه فراموش كرده بجاآورد.

١٢٧٠ هرگاه بعد از سلام نماز عملى انجام دهد كه اگر در نماز عمدا يا سهوا اتفاق بيفتد نماز را باطل مى‏كند مثلا پشت به قبله نمايد و است ولى اگر پيش از انجام كارى كه نماز را باطل مى‏كند يادش بيايد بايد برگردد و دو سجده‏اى را كه فراموش كرده بجا آورد و تشهد و سلام را دوباره بعد از آن بگويد و دو سجده سهو براى سلامى كه اول گفته بجا آورد و نمازش صحيح است و احتياط مستحب آن است كه اصل نماز را بعد از آن اعاده نمايد.

١٢٧١ اگر بفهمد نماز را پيش از وقت‏خوانده ، يا پشت به قبله يا به طرف راست‏يا به طرف چپ قبله بجا آورده، بايد دوباره بخواند و اگر وقت گذشته قضا نمايد.