مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

زندگينامه حضرت فاطمه زهرا (س)

فاطمه، دختر محمد (پیامبر اسلام) و خدیجه همسر علی ابن ابیطالب(چهارمین خلیفه اهل سنت و نخستین امام شیعیان) و مادر دو امام شیعه است. در مورد تاریخ تولد و مرگ او توافق چندانی نیست. او مدتی پس از مرگ محمد، درگذشت و در مکان نامعلومی دفن شد. وی یکی از چهارده معصوم در نزد شیعیان دوازده‌امامی‌است.

نام، لقب و کنیه

نوشتار اصلی: نام‌ها و لقب‌های فاطمه زهرا

در عالم تشیع، نام‌ها و لقب‌های فاطمه زهرا فراوان است به طوری که بعضی بیش از ۵۰ نام برای او نام برده‌اند. از قول جعفر بن محمد، امام ششم شیعه گفته‌اند:

« فاطمه در بارگاه خدای عزوجل دارای نه نام است که عبارت‌انداز: «فاطمه»، «صدیقه»، «مبارکه»، «طاهره»، «زکیه»، «راضیه»، «مرضیه»، «محدثه» و «زهراء»

فاطمه نام‌های دیگری نیز دارد: سیدة النساء، بتول، حَصان، حرّة، عَذرا، هانیه، حوراء، مریم کبری، صدّیقه کبری، نوریه، سماویه. او دارای کنیه‌های متعددی است (بیش از ۱۰ کنیه نام برده‌اند) که معروف‌ترین آنها: امّ الحسن، امّ الحسین، امّ المحسن، امّ الائمه و امّ ابیها است. در احادیثی؛ چه در منابع تشیع و چه در اهل سنت فاطمه به عنوان سیدة النساء العالمین (سرور زنان عالم) نامیده شده‌است.

ریشه‌شناسی نام

فاطمه وصفی است از مصدر فطم. و فطم در لغت عرب به معنی بریدن، قطع کردن و جدا شدن آمده‌است. این صیغه که بر وزن فاعل معنی مفعولی می‏دهد، به معنی بریده و جدا شده‌است و به بچه شتر ماده‌ای که از شیر مادر گرفته شده «فاطمه» می‌گویند.

در روایات شیعه آمده‌است که بنابر معنای واژه، دلیل نهادن نام فاطمه بر وی این بوده‌است که او و پیروان راستین‌اش از آتش دوزخ در امان داشته شده‌اند.

تولد

در تاریخ تولد فاطمه دختر محمد اختلاف نظر وجود دارد اما نظر مقبول‌تر سال ۶۰۵ میلادی یا ۵ سال پیش از آغاز دعوت محمد است. که با نظر دانشمندان اهل سنت نظیر طبری، ابوالفرج و برخی دیگر تطابق دارد. طبری از قول عباس نقل می‌کند که:

«فاطمه در سالی متولد شد که قریش مشغول ساختن خانه کعبه بودند و در آن هنگام پیغمبر در سن ۳۵سالگی بود.»

هر چند در صورت درست بودن این تاریخ، سن ازدواج فاطمه بالاتر از ۱۸ سال نشان داده می‌شود که این امر در سرزمین عربستان در آن دوران، غیر معمول به نظر می‌رسد. منابع اهل تشیع زمان تولد او را دیرتر از این تاریخ و بین ۲ یا ۵ سال پس از وحی اولین آیه‌ها (بعثت) عنوان می‌کنند. ولی در صورت درستی این تفاسیر، سن خدیجه مادر او در هنگام تولد فاطمه، بالاتر از ۵۰ سال خواهد بود. فاطمه در بسیاری موارد، چهارمین فرزند دختر محمد، پس از زینب، رقیه و ام کلثوم شمرده می‌شود، به عقیده برخی از محققان شیعه، او تنها دختر محمد است. فاطمه تنها فرزند محمد بود که به اندازه‌ای عمر کرد که فرزندانی از خود باقی بگذارد.

کودکی و جوانی

بعد از تولد فاطمه خدیجه پرستاری از فاطمه را شخصا به عهده گرفت این برخلاف سنت معمول آن زمان بود که مردم مکه فرزندان تازه به دنیا آمده خود را به دایه‌هایی از روستاها و بادیه نشینان اطراف سپرده می‌شدند.او ایام جوانی را تحت حمایت والدین خود را در مکه و در دورانی که قریش مشکلات و رنجهای زیادی برای پدرش بوجود آورده‌بودند گذراند.

ازدواج

هنگامی که فاطمه به بلوغ رسید، بزرگان قریش و صاحبان ثروت و قدرت از او خوستگاری گردند، و هر که نزد پیامبر برای این کار می‌رفت پیامبر رو می‌گردانید و اظهار کراهت می‌کرد، به طوری که گمان می‌کردند پیامبر از آنان خشمگین است؛ از جمله ابوبکر و عمر که در خطبه‌هایی گفتند: «امر او با خداست» عبیده نیز از عمر بن خطاب نقل می‌کند که گفت: او (علی) داماد رسول خدا می‌باشد، جبرئیل بر رسول خدا نازل شد و گفت: خدا تو را امر کرده‌است که فاطمه را به علی تزویج نمایی.

خواستگاری

چنین آمده‌است که عمر و ابوبکر به علی پیشنهاد ازدواج با فاطمه را دادند، او نیز نزد رسول خدا رفت. او پس از گفتن بخش از آنچه برای اسلام انجام داده خواسته‌اش را گفت. پس پیامبر نزد فاطمه رفت. آنگاه به فاطمه گفت: «علی ابن ابیطالب کسی است که از فضل و خویشاوندی و اسلام او آگاهی، من از پروردگارم خواسته‌ام تو را به همسری بهترین خلق خود در آورد و اکنون علی از تو خواستگاری کرده، نظر تو چیست؟» فاطمه سکوت کرد، صورت برنگردانید. پس رسول خدا سکوتش را نشان از رضیتش دانست. پس جبرئیل آمد و گفت: «ای محمد! فاطمه را به علی ابن ابی طالب تزویج کن که خدا راضی است».

زمان ازدواج

به روایتی از شیخ مفید و شیخ طوسی در ۱ ذیحجه سال دوم هجرت رسول خدا فاطمه را به علی تزویج کرد و به روایت دیگر ۶ ذیحجه بوده‌است.

فرزندان

حسن (امام حسن نزد شیعیان) را در نیمه رمضان سال سوم هجرت و حسین پسر علی (امام حسین نزد شیعیان) را در پنجم یا سوم شعبان سال چهارم هجرت به دنیا آورد. سومین فرزند او زینب کبری بود که در ۵ جمادی‌الاول سال ششم هجرت به دنیا آمد. چهارمین فرزندش ام‌ کلثوم در سال هفتم هجری متولد شد. علاوه بر این، بنا به اعتقاد شیعیان، فرزند دیگر او که پیش از به دنیاآمدن، پیامبر بر وی نام محسن گذاشته بود، در اثر ضربه‌ای که در واقعه هجوم به خانه به پهلوی فاطمه وارد ساخته شد، درگذشت.

مرگ فاطمه

وصیت

سلیم بن قیس هلالی از ابن عباس روایت می‌کند وقتی بیماری فاطمه شدت گرفت علی را خواست و گفت وصیت می‌کنم که برای جنازه‌ام تابوتی مانند آنچه ملائکه برایم وصف کردند بسازی؛ و نگذاری در مراسم دفن من کسی از «آنانکه بر من ظلم کردند و دشمنان خدایند» حاضر شوند. و نیز وصیت کرد او را شبانه دفن کنند.

غسل و تدفین

از جعفر صادق نقل شده‌است علی همسرش فاطمه را غسل داد. پس از مرگ فاطمه مردم اجتماع کرده و منتظر جنازه فاطمه بودند تا مراسم تدفین را انجام دهند. ابوذر از خانه بیرون آمد و مردم را متفرق کرد. پس از مدتی، علی، حسن، حسین، عمار، مقداد، عقیل، زبیر، ابوذر و گروه دیگری از بنی هاشم، جسد فاطمه را بیرون آورده و بر آن نماز میت را خواندند و در همان نیمه شب دفن کردند.

در تاریخ طبری آمده: فاطمه در شب مدفون شد و به جز عباس، علی، مقداد، و زبیر کسی نبود. در روایات شیعیان آمده‌است که امیرالمؤمنین، حسن، حسین، عقیل، سلمان، ابوذر، مقداد، عمار و بریده فاطمه نماز را دفن کردند. هفت قبر (و به روایات دیگر ۴۰ قبر) را در اطراف قبر فاطمه درست کرد تا قبر او شناخته نشود. برخی گفتند: علی قبر فاطمه را مخفی کرد تا جای آن شناخته نشود.

در مورد محل قبر فاطمه نقل‌های گوناگونی است: برخی گفته‌اند فاطمه در بقیع دفن شد و عده‌ای دیگر آن را اشتباه دانستند. برخی دیگر بر این اعتقادند که فاطمه در خانه خود دفن شد و یا قبر فاطمه بین قبر محمد و منبر اوست.

علت مرگ

ابو بصیر از امام ششم شیعه نقل می‌کند با این مضمون که سبب مرگ فاطمه این بود که قنفذ (غلام عمر) با سر غلاف شمشیر بر او زد و محسن سقط شد و پس از آن فاطمه به بیماری شدیدی مبتلا شد.

و نیز در احتجاج حسن بر معاویه و اصحابش آمده که به مغیرة بن شعبه گفت تو آن کسی هستی که فاطمه را مورد ضرب و شتم قرار دادی تا اینکه او را خون آلود نمودی و او کودک خود را سقط کرد.

زمان مرگ

در تاریخ مرگ فاطمه زهرا اختلاف زیادی در کتاب‌ها دیده می‏شود که به حدود ده قول می‏رسد، و همگی آنها تاریخ مرگ را از روی فاصله میان مرگ محمد و مرگ فاطمه[باید منظور کس دیگری باشد؟] حساب کرده و ذکر نموده‏اند:

۴۰ روز: ابن شهرآشوب در کتاب مناقب پس از آن که یکی دو قول در این باره نقل کرده می‏گوید: برخی گفته‏اند: مرگ فاطمه چهل روز پس از مرگ محمد اتفاق افتاد. این قول صحیح تر از اقوال دیگر است، و روی همین حساب می‏گوید: فاطمه در شب یکشنبه سیزدهم ربیع‌الثانی از دنیا رفت.، و اربلی هم در کشف‏الغمه چنین قولی نقل کرده چنانکه مجلسی نیز از برخی کتابها آن را حکایت نموده‌است نگارنده گوید: در برخی از روایات آمده که مدت بیماری فاطمه چهل روز طول کشید مانند روایت روضةالواعظین و روایتی که مجلسی از برخی کتابهای مناقب نقل کرده.

۷۲ روز: ابن شهرآشوب این قول را در مناقب نقل کرده‌است.

۷۵ روز: این قول نیز در مناقب ذکر شده و مرحوم کلینی نیز در کافی روایتی از جعفر بن محمد در این باره روایت کرده و از عیون المعجزات سید مرتضی نیز نقل شده‌است و قول مشهور نیز میان محدثین و عموم شیعیان همین قول است.

۳ ماه: این قول را مرحوم علی بن عیسی اربلی در کتاب کشف‏الغمه از کتاب الذریة الطاهرة دولابی نقل کرده.

۹۵ روز: مرحوم اربلی قول ۹۵ روز را از باقر روایت کرده، و مرحوم مجلسی نیز از کتاب اقبال الاعمال نقل کرده که جماعتی از اصحاب فرموده‏اند: مرگ فاطمه در روز سوم جمادی‌الثانی واقع شد و روی قول مشهور در مرگ پیامبر اسلام که روز بیست و هشتم ماه صفر بوده فاصله‏ی آنها همان ۹۵ روز می‏شود.

۶ ماه: این قول را بیشتر اهل سنت اختیار کرده و عموماً مرگ فاطمه را در سوم ماه رمضان می‏دانند.

اقوال دیگر هم در این باره هست مانند هفتاد روز و ۱۰۰ روز و ۸ ماه که مشهور نیستند.