بررسي ويروسها
اطلاعات اولیه
قبل از هر چیز باید بدانیم که آیا ویروسها موجودات زنده محسوب میشوند یا نه. یک تعریف میگوید: حیات عبارت است از یکسری فرایندهای پیچیده حاصل از دستورالعملهای خاصی که بوسیله اسید نوکلئیک سلولهای زنده همواره در فعالیت میباشد. چون ویروسها در خارج از بدن میزبان به حالت خنثی بسر میبرند به این مفهوم نمیتوان آنها را موجود زنده در نظر گرفت. معهذا هنگامی که ویروسها وارد سلول میزبان میشوند اسیدهای نوکلئیک آنها فعال گشته و منجر به تکثیر ویروس میگردد. از نظر بالینی ویروسها را میتوان موجودات زنده در نظر گرفت زیرا آنها مانند باکتریها ، قارچهای بیماریزا آلودگی و بیماری ایجاد میکنند. به ویروس کامل ویریون گفته میشود.
ساختمان شیمیایی ویروس
اسید نوکلئیک
یک ذره ویروسی دارای یک هسته مرکزی اسید نوکلئیکی DNA یا RNA به عنوان ماده ژنتیکی میباشد. نسبت اسید نوکلئیک به پروتئین غلاف ویروس از یک درصد در ویروس آنفلوانزا تا 50 درصد در برخی از باکتریوفاژها متغیر است. برخلاف سلولهای پروکاریوتیک و یوکاریوتیک که همواره دارای DNA به عنوان ماده ژنتیکی اصلی خود هستند ویروسها دارای یکی از دو نوع اسید نوکلئیک بوده و هرگز هر دو را باهم ندارد. اسید نوکلئیک در بعضی ویروسها به شکل خطی و در بعضی به شکل حلقوی میباشد.
کپسید
اسید نوکلئیک ویروس بوسیله غلاف پروتئینی به نام کپسید احاطه شده است. کپسید ویروس که معماری آن بوسیله اسید نوکلئیک ویروسی تعیین میشود بخش عمده ویروس را بویژه در ویروسهای کوچک شامل میشود. هر کپسید از واحدهای کوچک پروتئینی به نام کپسومر ساخته شده است. نظم و ترتیب قرار گرفتن کپسومرها ، شکل کلی و پیکر ویروس را تعیین میکند که برای هر ویروس خاص ثابت است.
پوشش غیر پروتئینی
در عدهای از ویروسها کپسید بوسیله پوششی که معمولا ترکیبی از لیپیدها ، پروتئینها و کربوهیدراتها است پوشیده شده است.
ویروسهای ناقص Defctive Virus
ویروسهای ناقص یا نارس از نظر عملکرد ویروسهایی هستند که از اسید نوکلئیک و پروتئین تشکیل شدهاند، ولی بدون ویروس کمکی توان تکثیر ندارند. که به این ویروس کمکی Helper ویروس گفته میشود. ویروسهای ناقص در ساختمان ژنتیکی خود نقصی دارند و در خلال تکثیر در داخل سلول بوجود میآیند و چون این ویروسها میتوانند تکثیر ویروسهای معمولی را مختل کنند تصور میشود که این ویروسها با تکثیر زیاد خود از تکثیر ویروسهای معمولی جلوگیری میکنند پس در بهبود بیماری نقش دارند.
ویریون
به یک ذره ویروسی که توان آلوده کردن سلول را دارد گفته میشود. به ورود ویروس به داخل سلول عفونت یا آلودگی سلول گفته میشود که میتواند علایم بالینی داشته باشد یا نه.
سودو ویریون
پارتیکولها یا ذرات ویروسیاند که به جای ژنوم ویروس تکهای از ژنوم سلول میزبان به آن وارد شده است.
ویروتید
از یک مولکول منفرد و حلقوی RNA تشکیل شده که معمولا پاتوژن گیاهاناند و فاقد کپسید و پوششاند.
ویروسوئید
با وجود یک ویروس کمکی میتوانند کپسید پروتئینی داشته باشند و در گیاهان از گیاهی به گیاه دیگر منتقل شوند.
ویروسهای گیاهی
ویروسها در جلبکها ، قارچها ، گلسنگها ، خزهها ، سرخسها و گیاهان عالی دیده شدهاند. ولی در گیاهان عالی بیش از گیاهان پست مورد مطالعه قرار گرفتهاند. ویروسها به گیاهان زراعی خسارت عمدهای وارد میسازند. چون پارهای از ویروسهای گیاهی چندان شباهتی با ویروسهای دیگر ندارند بنابراین گروه مستقلی را تشکیل میدهند. ولی بعضی از آنها دارای خصوصیات مشترک بوده و میتوان آنها را در یک گروه قرار داد. این گروهها به شرح زیر هستند.
ویروسهای میلهای یا رشتهای
ویروسهای ایزو دیامتریک
ویروسهای باسیلی شکل
ویروئیدها: بیماریزاهایی شبیه ویروسها هستند که در میزبان خود نوکلئو پروتئین تولید نمیکنند.
ویروسهای جانوری
ویروس از انواع مختلف جانوران از تک یاختگان تا انسان جدا شده است. میزبان مهم ویروسها در بیمهرهگان ، بندپایان هستند خصوصا کنهها و حشرات. پارهای از ویروسها در عین حال که در حشرات تکثیر مییابند میتوانند در گیاه یا در جانور مولد بیماری باشند، ولی برای خود حشرات بیماریزا محسوب نمیشوند. ویروسها در اکثر مهرهداران فعالیت دارند و در ماهیها ، دوزیستان ، پرندگان و پستانداران بیماریهایی تولید میکنند که گاهی علایم آنها به صورت تومور نمایان میشود. ویروسها در انسان نیز بیماریهای گوناگونی مانند اوریون ، سرخک ، تب زرد ، آبله ، آنفلوانزا و ... ایجاد میکنند.
تکثیر ویروسها
اسید نوکلئیک هر ویریون فقط تعداد معدودی از ژنهای لازم برای سنتز ویروسهای جدید را دارا میباشد. اکثر آنزیمهای ویروسها توسط سلول میزبان ساخته میشوند. نقش آنزیمهای ویروس تقریبا بطور کامل با همانند سازی و آماده کردن اسید نوکلئیک ویروسی ارتباط دارد و هرگز با دستگاه سنتز پروتئینی را تولید انرژی رابطهای ندارد. مراحل 5 گانه تکثیر ویروس در سلول میزبان به صورت زیر است.
رده بندی ویروسها از روی محل تاثیر آن بر روی میکرو ارگانیسمها
اندام تحت تاثیر ویروس نوع بیماری
بیماریهای عمومی(بیماریهایی که در آن ویروسها از طریق خون و لنف به همه جای بدن منتقل میشوند.) آبله انسانی ، آبله گاوی ، سرخک ، سرخجه ، آبله مرغان و تب زرد
سیستم عصبی آنسفالیت ، هاری و مننژیت
سیستم تنفسی آنفلوانزا ، ذاتالریه و برونشیت
پوست و غشاهای مخاطی تبخال ، زگیل و زونا
چشم انواع گوناگون ورم ملتحمه چشم
کبد هپاتیت و تب زرد
دستگاه گوارش ویروس A گاسترو آنتریت و ویروس B گاسترو آنتریت
عفونتهای تنفسی
هر فرد شهرنشینی حدود 10000 میکروارگانیسم را در روز استنشاق میکند که شامل ویروسها ، قارچها و باکتریهایی میشود که بالقوه عفونتزا میباشند. اما تنها ذراتی به اندازه 5 میکرون و یا کوچکتر با آلوئولها میرسند که در آنجا در مرض حمله سلولهای بیگانه خوار موجود در محل یا نوتروفیلهایی که توسط سایتوکینها به آن محل خوانده شدهاند قرار میگیرند، این دستگاه پاکسازی طبیعی ، کاملا موثر است اما فعالیت مخاطی مژکی با کشیدن سیگار و یا در طی بیماری فیبروز سیستیک که منجر به ترشحات غلیظ میشود یا آسپیراسیون (مکش) محتویات اسیدی معده به ریه و یا ضربه وارده در هنگام لوله گذاری در نای ، دچار اختلال عمل میشود. و همین اختلال عمل ، زمینه مساعد برای بیماریزایی توسط ویروسها و باکتریها را ایجاد میکند.
عفونت هاي تنفسي ويروسي شايع
ویروس ها، انگل های داخل سلولی اجباری متشکل از نوکلئوکپسید پروتئینی حاوی DNA یا RNA بوده که برای همانند سازی و تکثیر، به سلول ها نیاز دارند. ابتدا ویروس به گیرنده ای بر سطح سلول میزبان متصل می شود. بعد از اتصال، ویروس به درون سلول نفوذ کرده و یا به غشاء سلولی می پیوندد.
همچنانکه ویروس وارد سلول می شود، پوشش خود را از دست داده و بعد از عمل پوشش برداری، نوکلئوپروتئین آزاد شدۀ ویروس، برای تولید نسل عفونت زا، شروع به همانند سازی می نماید. خروج ویروس عفونت زای بالغ از سلول، نشانۀ پایان دورۀ نهفتۀ عفونت است. عفونت ویروسی می تواند از طریق سطوح اپیتلیومی یا مخاطی، به بافتهای عمقی تر نفوذ کرده و سپس از راه عروق خونی، عروق لنفاوی و یا راههای عصبی در تمام بدن منتشر گردد.
شایعترین راه انتقال عفونتهای ویروسی، ذرات و قطرات آئروسل معلق در فضا، تماس مستقیم با فرد بیمار و خوردن آب و غذای آلوده به ویروس می باشد. از آنجا که ویروس ها فاقد دستگاه آنزیمی و متابولیسمی بوده و درون سلول های میزبان زندگی می کنند، آنتی بیوتیکها تاثیری بر ویروس ها ندارند.
بیماری حاد تنفسی:
بیماریهای حاد تنفسی ویروسی، جزء شایعترین بیماریهای انسان هستند.
از دست دادن حدود 50-30% زمان کار و 80-60% زمان مدرسه، ناشی از این عفونتهای تنفسی است. یک خطای درمانی بزرگ، استفاده از داروهای ضد باکتریال در درمان عفونتهای تنفسی ویروسی است. دو سوم تا سه چهارم از موارد بیماریهای حاد تنفسی، توسط ویروسها ایجاد می شوند. تا کنون بیش از 200 ویروس متمایز که قادر به ایجاد این بیماری ها در انسان می باشند، شناسایی شده اند.
این درگیری اغلب در قسمتهای فوقانی رخ میدهد، اما گاهی نیز درگیری مجاری تنفسی تحتانی بخصوص در جوانترها و گروههای خاص اپیدمیولوژیک، دیده می شود.
بیماریهای ناشی از ویروسهای تنفسی، به انواع سرماخوردگی، فارنژیت، کروپ، تراکئیت، برونشیت و پنومونی تقسیم می شوند. پنج گروه ویروسهای تنفسی شامل رینوویروسها، کروناویروسها، ویروسهای سن سیشیال تنفسی، ویروسهای پاراآنفلوآنزا و آدنو ویروسها می باشند.
رینو ویروس ها:
عفونت با رینوویروسها در سراسر سال و بیشتر در اوایل پائیزو بهار است.مبتلایان غالباً در سنین پائین می باشند. در 25 تا 70%موارد، عفونت اولیه در خانواده، به عفونت ثانویه به خصوص در خانواده های پر جمعیت منجر می گردد.
راههای سرایت ویروس عبارتند از:
تماس مسقیم افراد با ترشحات آلوده به خصوص ریز قطره های تنفسی، تماس دست به دست که آلوده شدن مخاط ملتحمه یا بینی توسط خود فرد را به دنبال دارد و همچنین سطوح محیطی مانند سطوح پلاستیکی که یک تا سه ساعت قبل آلوده شده اند.
تا زمانی که ویروس از دستها و مخاط فرد ناقل، قابل جداسازی نبوده و فرد علائم متوسط سرماخوردگی را نشان ندهد، انتقال شایع نیست. برخلاف تصور، تماس با هوای سرد، خستگی و کم خوابی با افزایش میزان بیماریهای رینوویروسی همراه نبوده است. دورۀ نهفتگی 2-1 روز است.
علائم سرماخوردگی شامل آبریزش بینی، عطسه، احتقان بینی و گلودرد می باشند و علائم سیستمیک مانند بیحالی، سردرد و تب یا وجود نداشته و یا خفیف هستند.
دورۀ بیماری، 9-4 روز بوده و معمولاً خود به خود بهبود می یابد. موارد عارضه دار، شامل عفونتهای تنفسی تحتانی مانند برونشیت و برونشیولیت، تشدید آسم و بیماریهای مزمن ریوی، اوتیت مدیا و یا سینوزیت حاد ( به دنبال انسداد شیپور استاش یا منافذ سینوسی ) چندان شایع نیستند.
درمان اختصاصی ضد ویروسی وجود ندارد. بیماران تنها به کاهش فعالیت توصیه شده و در موارد وجود علائم شدید، آنتی هیستامین و NSAID تجویز می گردد.
کروناویروسها:
عفونت با کروناویروسها، از نظر علائم بالینی مشابه عفونتهای تنفسی رینوویروسهاست. با این تفاوت که میزان ترشحات بینی در عفونت با کروناویروسها بیشتر است.
دورۀ نهفتگی کمی طولانی تر ( تقریباً 3 روز ) و دورۀ بیماری کمی کوتاهتر و حدود 7-6 روز می باشد. نحوۀ انتقال نیز همانند رینوویروسها از طریق ریز قطره های تنفسی معلق و نیز تماس دست به دست است.
عفونتهای تنفسی ناشی از کروناویروسها، می توانند موجب تشدید برونشیت مزمن شوند.
ویروس سن سی شیال تنفسی : این ویروس، شایع ترین علت بیماری دستگاه تنفسی تحتانی در نوزادان و نیز مهمترین پاتوژن در کودکان کم سن است.
اپیدمی عفونتهای تنفسی با ویروس سن سی شیوم در پائیز، زمستان و بهار دیده شده و معمولاً طی یک اپیدمی، نیمی از کودکان در معرض خطر مبتلا می شوند. در بزرگسالان ، عفونت حاصله، سندرمی شبیه سرماخوردگی با علائم آبریزش بینی، گلودرد، سرفه و در بعضی موارد، بیحالی، سردرد و تب ایجاد می کند.
این عفونت تنفسی به طور مؤثری بین اعضای خانواده پخش شده و تا 40% بچه ها آلوده می شوند.
انتقال از راه تماس نزدیک با دست آلوده یا گرد و غبار و خود آلوده سازی از ملتحمه یا بینی و نیز عطسه و سرفه با انتشار ذرات درشت معلق انجام میگیرد. دورۀ نهفتگی6-4 روز است. ممکنست کودکان تا دو هفته وبالغین به مدت کمتر، ویروس را دفع کنند.
ویروس پاراآنفلوآنزا:
عفونت با این ویروس، بیشتر در اوایل کودکی دیده می شود و اکثراً تا سن 8 سالگی علیه سروتیپهای 1و2و3 این ویروس آنتی بادی پیدا می کنند.(عفونت با تیپ 4 ویروس کمتر گزارش شده است.)در بزرگسالان، درگیری معمولاً خفیف بوده و ویروس آنفلوآنزا عامل کمتر از 5% بیماریهای تنفسی است.
این در حالیست که در کودکان، دومین پاتوژن دستگاه تنفسی تحتانی بعد از ویروس سن سی شیوم تنفسی ( RSV )، ویروس پاراآنفلوآنزاست. تیپ I ویروس، شایع ترین عامل بیماری کروپ ( خروسک) است. تیپ II، بیماری مشابه ولی با علائم خفیف تر ایجاد می کند. عفونتهای ناشی از تیپ III نیز بیشتر در ماه اول زندگی نوزادان دیده می شوند.
انتقال ویروس پاراآنفلوآنزا از طریق تماس فرد به فرد یا آئروسلهای بزرگ، انجام پذیر است. معمولاً دورۀ نهفتگی 6-3 روز می باشد. همانطور که ذکر شد، عفونتهای پاراآنفلوآنزایی در کودکان شیوع بیشتری داشته و علائم شدیدتر است.
در کودکان بزرگتر و بزرگسالان، علائم خفیف تر و به صورت سرماخوردگی همراه با خشونت صدا با یا بدون سرفه بوده و درگیری دستگاه تنفسی تحتانی در این گروه شایع تر است.
آدنوویروسها:
عفونت حاصله، بیشتر در نوزادان و کودکان است. این عفونتها از پائیز تا بهار شایع ترند. 5-3% عفونتهای حاد تنفسی کودکان و 2% عفونتهای بزرگسالان شهری، به دلیل این ویروس است.
انتقال از راه استنشاق ذرات ویروسی، تلقیح ویروس در ملتحمه و احتمالاً Fecal √ Oral ( مدفوعی ـ دهانی ) می باشد. سرو تیپهای 4 و 7، قادر به ایجاد اپیدمی در سرباز خانه ها در فصول زمستان و بهار هستند. این ویروسها در کودکان سندرم های بالینی متنوعی ایجاد می کنندکه شایعترین نوع آن، عفونت دستگاه تنفسی فوقانی با رینیت واضح می باشد. تیپهای 3 و 7 این ویروس عامل سندرم ملتحمه ای ـ حلقی کودکان هستندکه با کونژوکتیویت دو طرفه، تب خفیف، رینیت، گلودرد وآدنوپاتی گردنی مشخص می شود.
در بزرگسالان، نوعی عفونت حاد تنفسی با گلودرد شدیدو تب تدریجی گاهاً تا39درجه، سرفه و در بسیاری از موارد علائم کوریزا وآدنوپاتی ایجاد می گردد.
آنفلوآنزا:
نوعی بیماری حاد تنفسی با درگیری تنفسی فوقانی یا تحتانی همراه با نشانه های سیستمیک تب، درد عضلانی،سردرد و ضعف می باشد. تقریباً در اکثر زمستان ها، همه گیری آنفلوآنزا رخ داده و موجب ناتوانی در جمعیت عمومی جامعه و مرگ و میر در گروههای پر خطر می گردد.
ویروس آنفلوآنزا:
شامل تیپهای A و B و C است. وسیع ترین و شدیدترین اپیدمیهای آنفلوآنزا توسط ویروس آنفلوآنزای A رخ می دهند. در اغلب موارد در طی یک همه گیری، 20-10% جامعه درگیر می شوند که غیبت فراوان از کار و مدرسه را به دنبال دارد. انتقال این ویروس از طریق ریز قطره های عطسه و سرفه، تماس دست به دست و سایر تماسهای شخصی و نیز تماس با اشیاء آلوده می باشد که در نهایت سبب عفونت اپیتلیوم تنفسی می شود.
دورۀ نهفتگی،72-18 ساعت می باشد. معمولاً شروع علائم بصورت حاد و سیستمیک، شامل تب و لرز، سردرد، درد عضلانی به ویژه در پاها و ناحیه کمری، بیحالی و متعاقب آن علائم تنفسی به خصوص سرفه و گلودرد و گاهی علائم چشمی است. تظاهرات آنفلوآنزا، از بیماری تنفسی خفیف شبیه سرماخوردگی معمولی تا یک بیماری سیستمیک شدید می تواند متغیر باشد. در موارد بدون عارضه، دورۀ بیماری بعد از 5-2 روز و حداکثر تا یک هفته بهبود می یابد.
گاهی در افراد مسن، نشانه های سستی و ضعف بعد از آنفلوآنزا تا چند هفته باقی می ماند. شایعترین عارضۀ آنفلوآنزا، پنومونی، بصورت اولیه یا باکتریال ثانویه یا مختلط هر دو نوع ( اولیه و ثانویه ) می باشد که بیمار را به جای بهبود به سمت تب مداوم، تنگی نفس و سیانوز پیش می برد.
سایر عوارض عبارتند از:
بدتر شدن COPD ( بیماریهای مزمن انسدادی ریه )، تشدید برونشیت، آسم و نیز عوارض غیر ریوی مانند سندرم ری ( Reyes Syndrome )، میوزیت، میوگلوبینوری و آسیب کلیوی به دنبال آن، میوکاردیت، پریکاردیت و بیماری سیستم اعصاب مرکزی. درمان به صورت علامتی مانند مصرف استامینوفن و ترکیبات ضد سرفه حاوی کدئین ( در صورت وجود سرفه های آزار دهنده ) انجام می شود.
در افراد زیر 18 سال، آسپرین به علت خطر ایجاد سندرم ری، منع مصرف دارد. از سایر توصیه ها استراحت و مصرف مایعات می باشد.
برای سهولت مطالعه ویروسهاآنها را به روشهای مختلفی طبقه بندی میکنند. یکی از روشها این است که آنها را بر حسب نوع میزبان به ویروسهای جانوری، ویروسهای گیاهیو باکتریوفاژهاتقسیم بندی میکنند. این نوع رده بندی گرچه مطالعه ویروسها را آسانتر میکند ولی مبنای علمی ندارد. قدیمیترین روش رده بندی ویروسهای جانوری بر مبنای اندام آلوده شده و بیماری تولید شده استوار بود و آن را علایم بیماری مینامند. چون یک نوع ویروس ممکن است بر حسب اندامی که مورد حمله قرار میدهد بیش از یک نوع بیماری پدید آورد لذا این نوع رده بندی از نظر میکروبیولوژیرضایت بخش نیست.
در چند دهه اخیر صدها نوع ویروس از گیاهان، جانوران و انسانها جدا کردهاند. با افزایش تعداد ویروسهای شناخته شده مساله رده بندی پیچیدگی بیشتری پیدا میکند. سیستم رده بندی امروزی بر پایه عواملی نظیر صفات شکلی ، نوع اسید نوکلئیک، اندازه کپسیدو تعداد کپسومرهااستوار است. در بعضی رده بندیها صفاتی نظیر حساسیت نسبت به عوامل فیزیکی و شیمیایی ، خواص ایمونولوژیک ، محل تکثیر و راههای طبیعی انتقال مورد توجه قرار میگیرد.
طبقه بندی بر اساس اندام آلوده کننده
این طبقه بندی برای پزشکان سهولت ایجاد میکند. ولی برای بیولوژیستها قابل قبول نیست. چون یک ویروسبه ارگانهای مختلف بدن میتواند حمله کند. پس یک ویروس در گروههای مختلف میتواند قرار گیرد. در این طبقهبندی دو دسته بیماری خواهیم داشت.
بیماریهای منتشر یا (General)
بیماریهای ویروسی هستند که ویروس توسط خونبه تمام ارگانهای بدن پخش میشود چندین ارگان را آلوده میکند. ممکن است بثورات جلدی ایجاد شود. مثل آبله ، سرخک، آبله گاوی ، تب زرد و ... .
بیماریهای لوکالیزه
بیماریهایی هستند که بطور اولیه یک ارگان بخصوص را آلوده میکند یا بیماری محدود به ارگان ویروسپس از ورود به بدن از راه خون یا اعصاب محیطی یا راههای دیگر خودش را به ارگان مورد نظر میرساند. در اینجا 8 دسته بیماری خواهیم داشت.
|
طبقه بندی جدید ویروسها
در این طبقه بندی ویروسها در 2 خانواده بزرگ یا فامیلی ویروسهای DNA دار و RNA دار تقسیم شدهاند. خصوصیاتی که بر اساس آن طبقه بندی جدید ویروسها را پایه ریزی کردهاند عبارتند از :
گروه ویروسهای DNA دار
گروه ویروسهای RNAدار
آدنوويروس (Adenovirus)
آدنوويروس ويروسهاى دار پيچيدهاى هستند که به جنس ماستDNA آدنوويروس تعلق دارند.
اپيدميولوژى
اپيدميولوژى عفونتهاى ناشى از آدنوويروسها بيشتر در نوزادان و کودکان اتفاق مىافتند. ۵-۳ درصد از عفونتهاى تنفسى کودکان و کمتر از ۲ درصد از عفونتهاى تنفسى شهروندان بالغ در اثر اين ويروسها ايجاد مىشوند. توزيع فصلى آن از پائيز تا بهار است. بعضى از سروتيپها با اپيدمىهائى از بيمارىهاى حاد تنفسى در سربازان جديد همراه بوده است. انتقال از طرق استنشاق آئروسل ويروس، تلقيح ويروس به ساکهاى ملتحمه، و احتمالاً مدفوعى - دهانى صورت مىگيرد.
تظاهرات بالينى
علائم بالينى در کودکان شامل رينيت و گاهى اوقات برونشيويت و پنومونى مىباشد. آدنوويروسهاى تيپ ۳ و ۷ باعث تب حلقى - ملتحمهاى (کونژنکتيويت دو طرفه، تب خفيف، رينيت، گلودرد، و آدنوپاتى گردني) مىشوند. آدنوويروسهاى تيپ ۴ و ۷ شايعترين سندرم را در بالغين (بهطور کلاسيک سربازان جديد) بهوجود مىآورند که يک بيمارى حاد تنفسى بههمراه گلودرد واضح، تب در روز دوم يا سوم، سرفه، زکام، و لنفادنوپاتى ناحيهاى مىباشد. آدنوويروسها با پنومونى افراد دچار ضعف ايمنى (مثل مبتلايان به ايدز) و بيمارىهاى غير تنفسى مثل اسهال حاد خردسالان، سيستيت هموراژيک و کراتوکونژنکتيويت اپيدميک همراه بودهاند.
تشخيص
تشخيص براساس جداسازى ويروس در کشت بافتى از ملتحمه، اوروفارنکس، خلط، ادرار يا مدفوع صورت مىگيرد. اليزا يا روشهاى هيبريديزاسيون اسيد نوکلئيک هم ممکن است در کشف ويروس از نمونههاى بالينى بهکار آيند. تشخيصهاى سرولوژيک هم در دسترس هستند.
درمان
درمان ضدٌ ويروسى خاصى وجود ندارد. نوعى واکسن زنده خوراکى براى پيشگيرى از اپيدمى در ميان سربازان جديد استفاده مىشود. واکسنهاى زير واحدى تخليص شده تحت بررسى هستند.
بيماريهاي عفوني دستگاه تنفسي سالانه باعث ايجاد 4/5 ميليون مرگ در ميان كودكان جهان مي شود كه اكثريت اين موارد در كشورهاي در حال توسعه از جمله ايران رخ ميدهد. در اين ميان پاتوژن هاي باكتريايي و ويروسي هر دو مسئول ايجاد اين موارد مرگ و مير ميباشند، عفونتهاي تنفسي آدنوويروسي گستره جهاني داشته ميتواند بصورت اپيدميك، آندميك و يا با اينكه عفونت ،3 ، اسپوراديك ايجاد بيماري تنفسي با آدنوويروس ها در تمام طول سال ديده مي شود ولي شايعترين فصول ابتلا بهار و يا اوايل تابستان و در مناطق معتدل در اواسط زمستان مي باشد. آدنوويروسها 14 درصد عفونتهاي حاد دستگاه تنفسي با توجه به اينكه تاكنون هيچ بررسي در مورد عفونتهاي آدنوويروسي دستگاه تنفسي در ايران انجام نشده است، لذا مطالعه حاضر به منظور تعيين فراواني عفونت آدنوويروسي، همچنين توزيع فصلي و سن شايع ابتلا و نيز فراواني علائم و نشانه هاي كلينيكي مختلف آن طراحي شد.
مواد و روشها
انجام case-series در اين مطالعه توصيفي كه به صورت پذيرفت نمونه ترشحات نازو فارنكس 96 بيمار تا 5 سال كه از مهر ماه سال 82 لغايت شهريور ماه سال 83 با علائم عفونت حاد دستگاه تنفسي به درمانگاه و يا اورژانس بيمارستان مركز طبي كودكان مراجعه كرده بودند مورد بررسي قرار گرفت.
معيارهاي ورود به مطالعه وجود علائم و نشانه هاي عفونت حاد دستگاه تنفسي فوقاني و يا تحتاني و سن حداكثر 5 سال تمام و معيارهاي خروج از مطالعه وجود علائم و نشانه هاي مزمن دستگاه تنفسي مانند ابتلا به بيماري فيبروزكيس تيك، بيماري هاي مادرزادي قلب، نقص ايمن ي مادرزادي و يا اكتسابي و نيز بيماري هائي مانند عقب ماندگي ذهني و بيماري هاي عصبي عضلاني و اسكلتي كه مستعد آسپير اسيون هاي مكرر هستند بود .
در ابتدا از بيماران مراجعه كننده شرح حال گرفته شد و مورد معاينه دقيق قرار گرفتند . درصورت عدم وجود معيار خروج از مطالعه پرسشنامه از پيش تهيه شده كامل و اقدام به نمونه گيري شد . در مرحله نمونه گيري ترشحات نازوفارنكس بيماران به وسيله لوله معده شماره 8 و سرنگ 20 سيسي آسپيره (feeding tube) شد. نمونه بدست آمده بلافاصله به آزمايشگاه منتقل شده درون لوله (PBS) با محلول سالين بافري شده فسفات 380 سانتريفوژ شد . g آزمايش به مدت 10 دقيق ه در مايع فوقاني و موكوس اضافي موجود در لوله آزمايشو باقي مانده بعد از يكنواخت (pellet) خارج و از رسوب كردن، نمونه مناسب تهيه شد . سپس مقدار 25 ميكروليتر از نمونه بر روي اسلايد مخصوص قرار گرفت .
اسلايد بعد از خشك شدن در هواي اطاق با استون سرد ثابت (فيكس) شد . در ادامه اسلايد آماده شده به وسيله و25 ميكروليتر آنتي بادي مونوكلونال اختصاصي باند (FITC) آدنوويروس كه با فلورسين ايزوتيوسيانات شده است پوشيده شد.در اين مرحله اسلايد به مدت 15 دقيقه در انكوباتور مرطوب در 37 درجه سانتيگراد انكوبه و بعد از آن آنتي بادي اضافي روي آن بوسيله محلول شسته شد، بعد از خشك شدن اسلايد، در هواي PBS اطاق منطقه رنگ آميزي و بوسيله مايع پوشاننده پوشانيده شد. در اين مرحله (Mounting Fluid) اسلايد در زير ميك روسكوپ فلورسانس قرار گرفت و قابل بررسي بود . وجود سلولهاي اپيتليالي با زمينه قرمز رنگ بدون فلورسانس سبز نشانه منفي بودن اسلايد (منفي و وجود فلورسانس سبز درون هسته و يا (IFA سيتوپلاسم سلول نشانه مثبت بودن اسلايد (مثبت گزارش شد. (IFA ويافته ها 10 % درسال بود. / مثبت 4 IFA فراواني نسبي بيماران با پراكندگي سني بيماران مورد مطالعه در دو گروه داراي ومثبت و منفي در نمودار يك نشان داده شده است. IFA همانگونه مشخص است 60 % مبتلايان در محدوده سني 3 تا 12 ماهگي قرار دارند. هر چند تعداد نمونه هاي مثبت به دست آمده در فصل پاييز بيش از ديگر IFA فصول سال بود ولي با توجه به عدم تساوي وتعداد نمونه گيريهاي انجام شده در فصول مختلف سال 18 % نسبت / ميزان بروز بيماري در فصل تابستان با 75 به ديگر فصول سال بيشتر بود. رينوره و سرفه شايعترين علامت بيماري بود كه در %90 بيماران د يده شد و تب شايعترين يافته باليني بود كه در تمامي بيماران يافت شد .هفتاد درصد بيماران 37 درجه سانتيگراد ) و /5- داراي تبهاي پايين بودند 38 مابقي تب بالاي 38 درجه سانتيگراد داشتند . همچنين فارنژيت و تونسيليت نادرترين يافته بود . جدول 1 فراواني علائم و نشانه هاي كلينيكي مختلف بيماري نشان داده شده است.
در اين مطالعات فراواني عفونت آدنوويروسي با سن نسبت معكوس داشته بطوري كه با افزايش سن بيماران، ميزان بروز عفونت آدنوويروسي كاهش مييابد. در مطالعهاي كه در نيويورك انجام شده است اين فراواني در 40 %، دو تا چهار سال / گروه سني كمتر از يك سال 8 15 % و بقيه موارد مربوط به / %33/6 ، پنج تا نه سال 6 سنين بالاتر بود، همچنين در مطالعه اي ديگر از اسپانيا سن شيوع بيماري دستگاه تنفسي آدنوويروسي را زير 14 ماه گزارش كرده اند.
ولي در مطالعه اي كه در تايوان انجام شده است شايعترين سن درگيري در گروه 4 تا 8 سال بوده است.
در مورد سندروم هاي كلينيكي مختلف بررسي ها ،% نشاندهنده وجود فارنژيت در 4 تا 10 %، كروپ 3 تا 9 برونشيوليت 2 تا 10 % و پنوموني 4 تا 10 % بيماران مبتلا .[ به عفونت تنفسي آدنوويروسي مي باشد.
همچنين در مطالعه ديگري كه در 5746 بيمار بين سالهاي 1997 تا 2003 در اسپانيا انجام شده است
4% بيماران / فراواني عفونت هاي حاد دست گاه تنفسي در 7 آدنوويروس مثبت بصورت برونشيوليتدئ 61 %، پنوموني %10 ، سندروم شبه سياه سرفه 16 % گزارش شده است.
علائم و نشانه هاي كلينيكي عفونت آدنوويروسي در اين مطالعه با مطالعات ديگر در جدول 2 مقايسه شده است. همانگونه كه مشخص است علائم و يا فته هاي باليني اين مطالعه با تحقيق انجام شده در تايوان مطابقت داردولي علائم گوارشي و تب فارنگوكونژنكتيويت درمطالعه ما ديده نشد
همانطور كه در جدول 2 مشهود است در مطالعه ما سرفه و رينوره هر يك با 90 درصد موارد شايعترين علائم كلينيكي و تب با 100 درصد موارد درگيري شايعترين نشانه باليني بيماران تحت مطالعه بود. هر چند در كتب مرجع ابتلا به عفونت دستگاه تنفسيئ آدنوويروسي با تب هاي بالا همراه مي باشد ولي در مطالعه ما بيشتر بيماران ( 70 %) داراي تبهاي پايين بودند كه احتمالا يكي از دلايل آن مصرف داروهاي كاهنده تب توسط بيماران قبل از مراجعه به پزشك مي باشد. مطالعه حاضر ابتلا به پنوموني 40 % موارد را تشكيل مي داد كه در مقايسه با ديگر مطالعات قابل توجه است كه احتمالا يكي از علل آن مركز ارجاع بودن اين بيمارستان مي باشد كه محل انجام نمونه گيري بوده است.
بيماري حاد دستگاه تنفسي با آدنوويروس، علامت و يا نشانه پاتوگنومونيك نداشته و با ديگر عوامل ايجاد كننده عفونتهاي حاد دستگاه تنفسي قابل افتراق نيست هرچند وجود كونژنكتيويت بدون ترشحات چركي همراه با تب بالا، بايد شك قوي به وجود عفونت آدنوويروسي را ايجاد نمايد.
نتيجه گيري
عفونت آدنوويروسي يك عفونت ويروسي است كه اغلب بهصورت عفونت دستگاه تنفسي فوقاني بروز مينمايد.
براساس يافتههاي اين مطالعه ابتلا به آدنوويروس در سن 3 تا 12 ماهگي و در فصل تابستان شايعتر است. از آنجائيكه ابتلا به اين ويروس علامت مشخصه باليني ندارد تشخيص آن از طريق آزمايشگاهي ميباشد.
Abstract
Background: Acute respiratory tract infections cause 4.5 million childhood deaths all over the world. Most of these deaths occur in the developing countries. Both bacterial and viral pathogens are responsible for these deaths. Adenovirus respiratory tract infections are spread over the entire world, but the fatal disease is rarely seen.
Methods: This descriptive case-series study has been conducted from October 2003 to September 2004 on 96 children of up to 5 year old. The relative frequency of adenovirus respiratory tract infection was studied. For this purpose, the nasopharyngeal secretions were obtained to detect adenovirus by Immunofluorescent Antibody IFA method. Seasonal incidence, age distribution, and clinical signs and symptoms of this infection were studied.
Findings: The relative frequency of Adenovirus respiratory infection was 10.4%. Most commonly it occurs in children aged less than 1 year and in autumn. In addition, cough and rhinorrhea are the most common signs (90%) and fever is the most common symptom (100%) in our patients. Similarly, pneumonia was the most common (40%) clinical manifestation in our patients.
Conclusion: According to above data, the frequency of Adenoviurs infection and the common age for infection in this study are similar to other studies but pneumonia is the common illness which can be explained by the fact that this hospital is a referral center for these patients.
Key Words: Acute viral respiratory infection, Adenovirus, IFA,Immunofluorescence antibody
عفونت های تنفسی ویروسی شایع
مقدمه ویروس ها، انگل های داخل سلولی اجباری متشکل از نوکلئوکپسید پروتئینی حاوی DNA یا RNA بوده که برای همانند سازی و تکثیر، به سلول ها نیاز دارند. ابتدا ویروس به گیرنده ای بر سطح سلول میزبان متصل می شود. بعد از اتصال، ویروس به درون سلول نفوذ کرده و یا به غشاء سلولی می پیوندد. همچنانکه ویروس وارد سلول می شود، پوشش خود را از دست داده و بعد از عمل پوشش برداری، نوکلئوپروتئین آزاد شدۀ ویروس، برای تولید نسل عفونت زا، شروع به همانند سازی می نماید. خروج ویروس عفونت زای بالغ از سلول، نشانۀ پایان دورۀ نهفتۀ عفونت است. عفونت ویروسی می تواند از طریق سطوح اپیتلیومی یا مخاطی، به بافتهای عمقی تر نفوذ کرده و سپس از راه عروق خونی، عروق لنفاوی و یا راههای عصبی در تمام بدن منتشر گردد. شایعترین راه انتقال عفونتهای ویروسی، ذرات و قطرات آئروسل معلق در فضا، تماس مستقیم با فرد بیمار و خوردن آب و غذای آلوده به ویروس می باشد. از آنجا که ویروس ها فاقد دستگاه آنزیمی و متابولیسمی بوده و درون سلول های میزبان زندگی می کنند، آنتی بیوتیکها تاثیری بر ویروس ها ندارند. بیماری حاد تنفسی: بیماریهای حاد تنفسی ویروسی، جزء شایعترین بیماریهای انسان هستند. از دست دادن حدود 50-30% زمان کار و 80-60% زمان مدرسه، ناشی از این عفونتهای تنفسی است. یک خطای درمانی بزرگ، استفاده از داروهای ضد باکتریال در درمان عفونتهای تنفسی ویروسی است. دو سوم تا سه چهارم از موارد بیماریهای حاد تنفسی، توسط ویروسها ایجاد می شوند. تا کنون بیش از 200 ویروس متمایز که قادر به ایجاد این بیماری ها در انسان می باشند، شناسایی شده اند. این درگیری اغلب در قسمتهای فوقانی رخ میدهد، اما گاهی نیز درگیری مجاری تنفسی تحتانی بخصوص در جوانترها و گروههای خاص اپیدمیولوژیک، دیده می شود. بیماریهای ناشی از ویروسهای تنفسی، به انواع سرماخوردگی، فارنژیت، کروپ، تراکئیت، برونشیت و پنومونی تقسیم می شوند. پنج گروه ویروسهای تنفسی شامل رینوویروسها، کروناویروسها، ویروسهای سن سیشیال تنفسی، ویروسهای پاراآنفلوآنزا و آدنو ویروسها می باشند. رینو ویروس ها: عفونت با رینوویروسها در سراسر سال و بیشتر در اوایل پائیزو بهار است.مبتلایان غالباً در سنین پائین می باشند. در 25 تا 70% موارد، عفونت اولیه در خانواده، به عفونت ثانویه به خصوص در خانواده های پر جمعیت منجر می گردد. راههای سرایت ویروس عبارتند از: تماس مسقیم افراد با ترشحات آلوده به خصوص ریز قطره های تنفسی، تماس دست به دست که آلوده شدن مخاط ملتحمه یا بینی توسط خود فرد را به دنبال دارد و همچنین سطوح محیطی مانند سطوح پلاستیکی که یک تا سه ساعت قبل آلوده شده اند. تا زمانی که ویروس از دستها و مخاط فرد ناقل، قابل جداسازی نبوده و فرد علائم متوسط سرماخوردگی را نشان ندهد، انتقال شایع نیست. برخلاف تصور، تماس با هوای سرد، خستگی و کم خوابی با افزایش میزان بیماریهای رینوویروسی همراه نبوده است. دورۀ نهفتگی 2-1 روز است. علائم سرماخوردگی شامل آبریزش بینی، عطسه، احتقان بینی و گلودرد می باشند و علائم سیستمیک مانند بیحالی، سردرد و تب یا وجود نداشته و یا خفیف هستند. دورۀ بیماری، 9-4 روز بوده و معمولاً خود به خود بهبود می یابد. موارد عارضه دار، شامل عفونتهای تنفسی تحتانی مانند برونشیت و برونشیولیت، تشدید آسم و بیماریهای مزمن ریوی، اوتیت مدیا و یا سینوزیت حاد ( به دنبال انسداد شیپور استاش یا منافذ سینوسی ) چندان شایع نیستند. درمان اختصاصی ضد ویروسی وجود ندارد. بیماران تنها به کاهش فعالیت توصیه شده و در موارد وجود علائم شدید، آنتی هیستامین و NSAID تجویز می گردد. کروناویروسها: عفونت با کروناویروسها، از نظر علائم بالینی مشابه عفونتهای تنفسی رینوویروسهاست. با این تفاوت که میزان ترشحات بینی در عفونت با کروناویروسها بیشتر است. دورۀ نهفتگی کمی طولانی تر ( تقریباً 3 روز ) و دورۀ بیماری کمی کوتاهتر و حدود 7-6 روز می باشد. نحوۀ انتقال نیز همانند رینوویروسها از طریق ریز قطره های تنفسی معلق و نیز تماس دست به دست است. عفونتهای تنفسی ناشی از کروناویروسها، می توانند موجب تشدید برونشیت مزمن شوند. ویروس سن سی شیال تنفسی : این ویروس، شایع ترین علت بیماری دستگاه تنفسی تحتانی در نوزادان و نیز مهمترین پاتوژن در کودکان کم سن است. اپیدمی عفونتهای تنفسی با ویروس سن سی شیوم در پائیز، زمستان و بهار دیده شده و معمولاً طی یک اپیدمی، نیمی از کودکان در معرض خطر مبتلا می شوند. در بزرگسالان ، عفونت حاصله، سندرمی شبیه سرماخوردگی با علائم آبریزش بینی، گلودرد، سرفه و در بعضی موارد، بیحالی، سردرد و تب ایجاد می کند. این عفونت تنفسی به طور مؤثری بین اعضای خانواده پخش شده و تا 40% بچه ها آلوده می شوند. انتقال از راه تماس نزدیک با دست آلوده یا گرد و غبار و خود آلوده سازی از ملتحمه یا بینی و نیز عطسه و سرفه با انتشار ذرات درشت معلق انجام میگیرد. دورۀ نهفتگی6-4 روز است. ممکنست کودکان تا دو هفته وبالغین به مدت کمتر، ویروس را دفع کنند. ویروس پاراآنفلوآنزا: عفونت با این ویروس، بیشتر در اوایل کودکی دیده می شود و اکثراً تا سن 8 سالگی علیه سروتیپهای 1و2و3 این ویروس آنتی بادی پیدا می کنند.(عفونت با تیپ 4 ویروس کمتر گزارش شده است.)در بزرگسالان، درگیری معمولاً خفیف بوده و ویروس آنفلوآنزا عامل کمتر از 5% بیماریهای تنفسی است. این در حالیست که در کودکان، دومین پاتوژن دستگاه تنفسی تحتانی بعد از ویروس سن سی شیوم تنفسی ( RSV )، ویروس پاراآنفلوآنزاست. تیپ I ویروس، شایع ترین عامل بیماری کروپ ( خروسک ) است. تیپ II، بیماری مشابه ولی با علائم خفیف تر ایجاد می کند. عفونتهای ناشی از تیپ III نیز بیشتر در ماه اول زندگی نوزادان دیده می شوند. انتقال ویروس پاراآنفلوآنزا از طریق تماس فرد به فرد یا آئروسلهای بزرگ، انجام پذیر است. معمولاً دورۀ نهفتگی 6-3 روز می باشد. همانطور که ذکر شد، عفونتهای پاراآنفلوآنزایی در کودکان شیوع بیشتری داشته و علائم شدیدتر است. در کودکان بزرگتر و بزرگسالان، علائم خفیف تر و به صورت سرماخوردگی همراه با خشونت صدا با یا بدون سرفه بوده و درگیری دستگاه تنفسی تحتانی در این گروه شایع تر است. آدنوویروسها: عفونت حاصله، بیشتر در نوزادان و کودکان است. این عفونتها از پائیز تا بهار شایع ترند. 5-3% عفونتهای حاد تنفسی کودکان و 2% عفونتهای بزرگسالان شهری، به دلیل این ویروس است. انتقال از راه استنشاق ذرات ویروسی، تلقیح ویروس در ملتحمه و احتمالاً Fecal – Oral ( مدفوعی ـ دهانی ) می باشد. سرو تیپهای 4 و 7، قادر به ایجاد اپیدمی در سرباز خانه ها در فصول زمستان و بهار هستند. این ویروسها در کودکان سندرم های بالینی متنوعی ایجاد می کنندکه شایعترین نوع آن، عفونت دستگاه تنفسی فوقانی با رینیت واضح می باشد. تیپهای 3 و 7 این ویروس عامل سندرم ملتحمه ای ـ حلقی کودکان هستندکه با کونژوکتیویت دو طرفه، تب خفیف، رینیت، گلودرد وآدنوپاتی گردنی مشخص می شود. در بزرگسالان، نوعی عفونت حاد تنفسی با گلودرد شدیدو تب تدریجی گاهاً تا39درجه، سرفه و در بسیاری از موارد علائم کوریزا وآدنوپاتی ایجاد می گردد. آنفلوآنزا: نوعی بیماری حاد تنفسی با درگیری تنفسی فوقانی یا تحتانی همراه با نشانه های سیستمیک تب، درد عضلانی،سردرد و ضعف می باشد. تقریباً در اکثر زمستان ها، همه گیری آنفلوآنزا رخ داده و موجب ناتوانی در جمعیت عمومی جامعه و مرگ و میر در گروههای پر خطر می گردد. ویروس آنفلوآنزا: شامل تیپهای A و B و C است. وسیع ترین و شدیدترین اپیدمیهای آنفلوآنزا توسط ویروس آنفلوآنزای A رخ می دهند. در اغلب موارد در طی یک همه گیری، 20-10% جامعه درگیر می شوند که غیبت فراوان از کار و مدرسه را به دنبال دارد. انتقال این ویروس از طریق ریز قطره های عطسه و سرفه، تماس دست به دست و سایر تماسهای شخصی و نیز تماس با اشیاء آلوده می باشد که در نهایت سبب عفونت اپیتلیوم تنفسی می شود. دورۀ نهفتگی،72-18 ساعت می باشد. معمولاً شروع علائم بصورت حاد و سیستمیک، شا