مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

بيماريهاي قلبي

مقدمه:

امروزه بيماريهاي غيرواگير به علت پديده نوسازي جوامع و پيشرفت فن آوري و تراكم جمعيت در مناطق شهري؛ تغيير سبك و شيوه زندگي و گرايش افراد به عادات نامناسب شيوع گسترده اي پيدا نموده اند .بر طبق گزارش سازمان جهاني بهداشت در سال 2002 مهمترين عوامل خطر در كشورهاي توسعه يافته و درحال توسعه مربوط به دخانيات ، فشار خون بالا ، مصرف الكل ، كلسترول بالا و افزايش وزن ، مصرف كم ميوه وسبزيجات ، عدم فعاليت فيزيكي مناسب ، روابط جنسي غير ايمن و مصرف داروهاي غيرمجاز ميباشد . بر طبق همين گزارش بيماريهاي قلبي و عروقي ، حوادث و سرطانها ، مهمترين علل مرگ و مير درجهان ميباشند 2/29 درصد از كل مرگها در سال 2003 مربوط به بيماريهاي قلبي و عروقي بوده است كه 80 درصد مرگهاي ناشي از آن در كشورهاي كم درآمد و فقير اتفاق افتاده است . در آمريكا هر 30 ثانيه يك نفر دچار سكته قلبي مي شود و در هر دقيقه يك نفر به علت سكته قلبي فوت مي كند و به دنبال سكته قلبي بيش از 50 درصد بيماران نيازمند اقدامات بازتواني و....ميشوند .

مهمترين علت پيدايش بيماري هاي قلبي- عروقي، تصلب شرايين مي باشد. تصلب شرايين سبب مي شود كه سرخرگ هاي گوناگوني كه به سمت هاي مختلف بدن خون مي‏رسانند، بهتدريج سخت و تنگ گردند و توانايي آنها براي انتقال اكسيژن و مواد غذايي به سلول هاي بدن كاهش يابد. عواملي هستند كه موجب سريعتر شدن تصلب شرايين مي گردند و در صورت وجود آنها احتمال پيدايش بيماري قلبي- عروقي افزايش پيدا مي كند. براي پيشگيري از پيدايش بيماري‏هاي قلبي- عروقي و مرگ و مير و ناتواني ناشي از آنها، بايد اين عوامل خطر را بشناسيد و به توصيه‏هاي پزشكي توجه نماييد.

عوامل خطر براي بيماري هاي قلب و عروق عبارتنداز: سن بالا، جنس مذكر، سابقه خانوادگي بيماري قلبي زودرس، فشار خون بالا، افزايش چربي خون 0به ويژه كلسترول)، ديابت قندي، سيگار كشيدن، چاقي، كم تحركي (انجام ندادن فعاليت هاي بدني) و اختلال در انعقاد خون.

با توجه به اينكه ديابت از عوامل خطر بيماري هاي قلبي-عروقي است و معمولاٌ با عوامل خطر ديگر همراهي دارد (و گاهي شايد ايجاد كنندة آنها باشد)، مبتلايان به ديابت بايد بيش از ديگران مراقب سلامت قلب و عروق خود باشند. پژوهشهاي فراوان پزشكي نيز نشان داده اند كه عوامل خطر قلبي- عروقي در مبتلايان به ديابت نوع 2 شايعتر هستند.

بيماري هاي قلبي- عروقي را مي توان به سه گروه عمده تقسيم كرد:

• بيماري هاي كرونري قلب
• حوادث عروقي مغز
• بيماري رگهاي محيطي

بيماريهاي كرونري قلب

قلب يك پمپ عضلاني به اندازة مشت گره كرده انسان است كه در هر دقيقه به طور متوسط 60 تا 100 بار مي تپد و خون را در بدن به گردش در مي آورد. گردش خون سبب مي‏شود كه اكسيژن و مواد غذايي به اندام هاي بدن برسد و مواد زائد ناشي از فعاليت سلول ها نيز دفع گردد. عضله قلب هم از اين قاعده مستثني نيست و بايد خونرساني مناسب داشته باشد تا اين كار حياتي خود را به درستي انجام دهد. خونرساني به عضله قلب توسط رگ هايي موسوم به «سرخرگ هاي كرونر» صورت مي گيرد. رسيدن خون به قلب و ميزان فعاليت عضله قلب تا حدي مشابه وضعيت عرضه و تقاضا است؛ هرچه قلب فعاليت بيشتري داشته باشد (مثلاٌ هنگام فعالت‏هاي سنگين بدني يا اضطراب و تنش)، به خون بيشتري احتياج خواهد داشت. سرخرگ‏هاي كرونر بايد بتوانند اين افزايش نياز را تأمين كنند و گرنه سلولهاي عضله قلب با مشكل روبرو خواهند شد.

تصلب شرايين و همچنين پيدايش لخته درون رگ‏هاي كرونر سبب مي شود كه خونرساني به سلول هاي عضله قلب كاهش يابد. در نتيجة كمبود اكسيژن و مواد غذايي و انباشت مواد زائد در عضله قلب، دردي پديد مي آيد كه به «درد قلبي» يا «آنژين صدري» معروف است. اگر سرخرگ كرونر به طور كامل (به وسيله تنگي شديد يا لخته خون) بسته شود، سلول‏هاي قلبي مربوط به حوزه آن سرخرگ خواهند مرد كه به اين وضعيت «انفاركتوس قلبي» مي‏گويند. گاهي نيز در اثر اختلال شديد و گسترده در كاركرد عضله قلب، مرگ ناگهاني رخ مي دهد.

نشانه‏هاي مهم بيماري قلبي

1- درد قفسه سينه: اين درد كوبنده يا فشارنده در ناحيه پشت جناغ سينه احساس مي شود و ممكن است به گردن، دستها، پشت و يا شكم هم انتشار يابد. آنژين صدري اغلب هنگام كارهاي بدني يا فشارهاي روحي و رواني كه فعاليت قلب افزايش پيدا مي كند، بروز مي‏نمايد و معمولاٌ با استراحت يا مصرف نيتروگليسرين زيرزباني تسكين مي يابد. اگر درد با استراحت يا چندين دقيقه پس از مصرف قرص ير زباني بهبود نيافت و به ويژه اگر همراه با تنگي نفس، تهوع و تعرق شديد بود، ممكن است نشانه انفاركتوس قلبي باشد. به دليل اختلال در اعصاب محيطي، شدت نشانه هاي بيماري قلبي در افراد ديابتي ممكن است كمتر از ميزان مورد انتظار باشد (انفاركتوس بي سروصدا)؛ از اين رو شما كه به بيماري ديابت مبتلا هستيد بايد بيشتر متوجه چنين نشانه هايي باشيد و به موقع به پزشك مراجعه كنيد. البته به ياد داشته باشيد كه دردهاي قفسه سينه فقط نشانه بيماري قلبي نيستند و ممكن است مثلاٌ در اثر بيماري هاي گوارشي يا ريوي نيز پديد آيند.

2- تنگي نفس: احساس تنگي نفس مي تواند از نشانه هاي بيماري كرونري قلب باشد گرجه در بسياري از بيماري هاي تنفسي و... نيز اين حالت پديد مي آيد.

3- تپش قلب: در اين وضعيت، فرد به طور ناراحت كننده اي ضربان قلب خود را احساس مي‏كند. تپش قلب در حالت هاي اضطرابي و برخي بيماري هاي ديگر قلبي نيز ممكن است پديد آيد.

4- خير يا ادم: در مراحل پيشرفته تر بيماري قلبي (نارسايي قلب) كه كاركرد پمپ اشكال پيدا مي كند، مايع موجود در بافت هاي بدن (به ويژه بخشهاي پاييني بدن مثل قوزك پاها) به طور كامل تخليه نمي شود و در زير جلد انباشته مي گردد. البته خير يا ادم در نتيجه بيماري هاي واريسي پاها، بيماري كبد، اختلالات كليوي و... نيز ممكن است پديد آيد.

حوادث عروقي مغز (سكته مغزي)

هنگامي كه رگهاي تغذيه كننده مغز به شدت آسيب ببينند، خون به سلول هاي مغزي نمي‏رسد و آنها دچار مرگ خواهند شد كه به اين حالت «انفاركتوس مغزي» مي‏گويند. سكته مغزي هم در اثر تنگي و بسته شدن رگ هاي مغز پديد مي آيد و هم به دنبال پاره شدن و خونريزي رگهاي مغز. مهم ترين عامل خطر براي حوادث عروقي مغز افزايش فشار خون (پرفشاري خون) است. خطر سكته مغزي در مبتلايان به ديابت كه فشار خون بالا هم دارند، دو برابر افرادي است كه تنها به پرفشاري خون دچار هستند. اين مسأله اهميت كنترل فشار خون در بيماري ديابت را آشكارتر مي سازد.

نشانه هاي حوادث عروقي مغز بسته به اينكه كدام قسمت مغز اختلال خونرساني پيدا كند، بسيار گوناگون هستند. كرختي يا ضعف حركتي شديد (فلج) در يك نيمه بدن و نابينايي يا تاري ديد زودگذر يك چشم از جمله نشانه هاي حوادث عروقي مغز مي باشند.

بيماري رگهاي محيطي

منظور از بيماري رگهاي محيطي بيماريهايي است كه عروق بيرون از قلب و مغز را گرفتار مي كنند. اين بيماريها معمولاٌ در نتيجه تنگ شدن رگهايي كه خون را به پاها و دستها مي‏رسانند، پديد مي آيند. كاهش خونرساني به پاها سبب دو نوع عارضه مي شود:

1- قنقار يا ياگانگرن: مرگ بافتي در اثر نرسيدن خون به اندامها كه در نهايت به قطع آن عضو مي انجامد.

2- لنگش متناوب: به علت تصلب شرايين خونرساني كنندة پاها، پس از مدتي راه رفتن درد شديدي معمولاٌ در عضلات پشت ساق پا به وجود مي‏آيد.

به طور كلي احتمال اينكه مبتلايان به ديابت نياز به قطع قسمتي از پاهايشان پيدا كنند، 15 تا 40 برابر جمعيت جامعه است. بنابراين پايبندي به توصيه هاي مربوط به پيشگيري از بيماري‏هاي قلبي- عروقي و نيز رعايت اصول مراقبت از پاها، براي افراد ديابتي بسيار اهميت دارد.

وضعيت مرگ ومير ناشي از بيماريهاي قلبي و عروقي در جهان:

در ابتداي قرن بيستم 10 % كل موارد مرگ وميرها به علت بيماريهاي قلبي و عروقي بود در انتهاي همين قرن موارد مرگ ومير ناشي از بيماريهاي قلبي _ عروقي به 25 % افزايش يافت و پيش بيني ميشود با توجه به روند كنوني تا سال 2025 ميلادي بيشتر از 35 تا 60 درصد موارد مرگ و مير را در جوامع مختلف بيماري هاي قلبي و عروقي موجب خواهند شد .

امروزه بيماريهاي قلبي و عروق ( CVD,Stroke ) عامل 25 تا 45 درصد از كل مرگ ومير در جهان ميباشند در حال حاضر اولين عامل مرگ ومير و پنجمين عامل از كارافتادگي و ناتواني در كره زمين بيماريهاي قلبي و عروقي بوده و.در جوامع غربي با توجه به خسارات اقتصادي و انساني وسيع ناشي از اين بیماریها, برنامه ريزي و پيگيري مستمر از اوايل دهه 1960 به منظور كنترل عوامل خطر قلب و عروق به عمل آمده است در اين كشورها برنامه كنترل و پيشگيري بيماريهاي قلبي و عروقي در قالب يك عزم ملي با استراتژي و اهداف زمانبندي مشخص و تامين منابع انساني اعمال شده به نحوي كه ميزان مرگ و مير بيماريهاي قلبي و عروقي كاهش چشمگيري داشته است . به عنوان مثال در استان كارلياي شمالي فنلاند كه در دهه 1970 بالاترين ميزان مرگ و مير قلبي جهان را به خود اختصاص ميداده اكنون آمار مرگ ومير قلبي بيش از 70 % كاهش يافته است .

وضعيت مرگ و مير ناشي از بيماريهاي قلبي _ عروقي در ايران:

طبق گزارش بررسي سيماي مرگ در 23 استان كشور در سال 1382 روزانه 800 نفر فوت ميكنند و 12 هزار سال عمر به هدر ميرود كه اين ميزان در سال به 4 _ 3 ميليون سال ميرسد . علل عمده مرگ و مير در كشور به ترتيب عبارتند از : بيماريهاي قلبي و عروقي ، سوانح و حوادث ، سرطانها , بيماريهاي تنفسي و بيماريهاي حول تولد هستند. بيماريهاي قلبي و عروقي 46 درصد موارد مرگ و مير را به خود اختصاص داده است و روزانه 369 نفر به علت بيماريهاي قلبي و عروقي ، 133 نفر به علت حوادث غيرعمدي ، 62 نفر به علت ابتلاء به انواع سرطانها و 50 نفر به علت بيماريهاي تنفسي و...فوت ميكنند .

وضعيت مرگ و مير ناشي از بيماريهاي قلبي و عروقي در استان خراسان رضوي:

طبق گزارش برنامه ثبت و طبقه بندي علل مرگ ها عمده ترين علت مرگ ومير استان طي سالهاي 1384_ 1380 بيماريهاي قلبي و عروقي ، سوانح و حوادث ، سرطانها و بيماريهاي تنفسي مي باشند كه بيماريهاي قلبي و عروقي در سال 1384 ( 5/38 % ) كل مرگهاي گروه سني 5 سال به بالا را شامل ميشود ودر كل گروههاي سني معادل 6/34 % مي باشد كه در دو جنس به ترتيب معادل 5/44 و4/55% براي زنان و مردان مي باشد و در گروه بيماريهاي قلبي سكته قلبي رتبه اول را دارا مي باشد معادل 86/20 % و سكته مغزي 8/11 و ساير بيماريهاي قلبي 18/9 % دارا مي باشد توزيع مرگ به دليل بيماريهاي قلبي در مناطق شهري معادل 8/52 و 17/47 % در مناطق روستايي رخ داده است لذا با توجه به وفور عوامل خطرساز در جامعه كه همچنان سير صعودي دارد ضرورت انجام مداخلات به همكاري ساير سازمانهاي درگير از اولويت هاي عمده بخش سلامت مي باشد .

آرترواسكلروز

آترواسکلروز( بیماری عروقی خونی) یک بیماری پیشرونده است که از دوران کودکی آغاز می شود و تظاهرهای بالینی خود را بطور عمده در بزرگسالان از میانسالی به بعد آشکار می کند،آترواسکلروز شایعترین علت مرگ در بیشتر کشورهای جهان و مهمترین عامل از کار افتادگی است ،با وجود پیشرفت های وسیع هنوز یک سوم بیمارانی که دچار سکته قلبی می شوند فوت می کنند،که نیمی از این افراد در عرض یک ساعت اولیه سکته قلبی وقبل از رسیدن به بیمارستان فوت می کنند و دو سوم آنهایی که زنده می مانند هرگز بهبودی کامل نخواهند یافت و به زندگی عادی بر نمی گردند . در عرض 5 سال بعد از یک حمله قلبی 23% مردان و 31% زنان مجددا دچار از کارافتادگی می شوند . مرگ ناگهانی یکی دیگر از تظاهرات شایع گرفتاری عروق قلب است و بیش از 50% بیماران که با مرگ ناگهانی فوت می کنند ،هیچ سابقه ای از علایم قلبی نداشته اند.

همچنین بیماریهای قلبی-عروقی ،هزینه هنگفتی را بر نظام بهداشتی درمانی کشورها تحمیل می کنند ،تنها در کشور آمریکا هزینه بیماریهای قلبی-عروقی در سال 1998 حدود 274 میلیارد دلار برآورد شده است، با همه اینها ،بیماریهای قلبی-عروقی به سادگی و به صورت کامل قابل پیشگیری هستند.

عوامل خطر ساز:

1) کلسترول بالای خون:

کلسترول بالای خون و HDL پایین : یک رابطه مثبت و قوی بین سطح کلسترول خون و بروز بیماری عروقی و نیز میزان مرگ و میر وجود دارد. مصرف چربیهای اشباع شده (روغن جامد) نیز حتی در افرادی که سطح کلسترول آنها طبیعی است با شیوع بالا وقایع قلبی همراه است از طرفی در جوامعی که سطح کلسترول پایین است حتی شیوع بالای مصرف سیگار یا فشار خون بالا،شیوع بیماریهای قلبی – عروقی پایین است. هر یک درصد کاهش کلسترول می توانند 2 تا 5% خطر بروز بیماریهای قلبی – عروقی را بکاهد.

کشورهای غربی توانسته اند با اقدامات وسیع پیشگیری اولیه بخصوص با آموزش همگانی برای اصلاح عادات نادرست اجتماعی ( کاهش مصرف چربی ها، افزایش تحرک بدنی بالا ، کاهش مصرف سیگار) و بهبود روشهای تشخیص و درمان از شیوع عوامل خطر بکاهد و مرگ و میر بیماریهای قلبی را کاهش دهد.

در ایران و در مطالعه طرح سلامت و بیماری که در 24 استان مورد بررسی قرار گرفته اند (سال 1372) سطح کلسترول در 41% مردان و 47% زنان 60- 40 ساله (mg 200) بالا گزارش شده است و بررسي سال 83 خراسان نشان مي دهد که 25/87% مردم از روغن جامد استفاده مي نمايند.

2) سیگار کشیدن:

خطرات و عواقب قلبی – عروقی سیگار از اواسط قرن بیست مورد تاکید قرار گرفته است. سیگار مهمترین عامل مرگ زود رس در افراد 69 – 35 ساله در کشورهاي پیشرفته به شمار می رود .سیگار مرگ و میر قلبی – عروقی را تا 50% افزایش می دهد در ازاء هر 10 عدد سیگار کشیده شده ، خطر مرگ در اثر بیماری قلبی در مردان 18% و در زنان 31% بالا می رود و آمار نشان داده از هر 5 مرگ ناشی از سیگار ، 2 مورد آن به علت بیماری قلبی است، علاوه بر آن بیماریهای ناشی از سیگار هزینه بالایی را بر نظام بهداشتی تحمیل می کند .

مهمتر اینکه 37% افراد غیر سیگاری در خانه یا محل کار خود در معرض دود سیگار دیگران قرار دارند و این امر احتمال گرفتاری قلبی – عروقی را در آنها تا 30% افزایش می دهد. تخمین زده می شود که سالانه 37 تا 40 هزار نفر در اثر قرار گرفتن در معرض دود سیگار دیگران از بیماری های قلبی- عروقی فوت می کنند. در حال حاضر 28% مردان و 24% زنان در آمریکا سیگار می کشند . در خراسان بر اساس یافته های طرح بررسي عوامل تاثير گذار بر سلامت در سال 83 ،‌ 14% مردان و 4% زنان و در مجموع 2/7% جمعيت هدف سیگار می کشند و متوسط سیگار مصرفی روزانه 6/13 نخ است و 66% این افراد شروع سیگار کشیدن را از 24- 15 سالگی ذکر کرده اند . هزینه سیگار مصرفی در ایران 2/9 میلیارد ریال در سال برآورد شده است.

3) فشار خون بالا:

فشار خون بالا یکی دیگر از مهمترین عوامل خطر بروز بیماریهای قلبی – عروقی و شایعترین عامل بروز نارسایی قلبی و سکته مغزی در بسیاری از کشورها و شایعترین عامل ایجاد نارسایی کلیوی است و داروی پایین آورنده فشار خون از رایج ترین داروهایی هستند که توسط پزشکان نسخه می شوند . در بسیاری از کشورها در بزرگسالان از هر 4 نفر یک نفر مبتلا به فشار رخون بالا هستند در آمریکا 25% مردان و 21% زنان دارای فشار خون بالا هستند در ایران بر اساس طرح سلامت و بیماری ، 14% افراد 69-12 ساله فشار خون بالا داشتند و در همین بررسی مشخص گردید که 34% افراد 69-35 ساله در کل استان ها و 38% در تهران فشار خون بالا داشتند .

4) دیابت:

شواهد اپیدیولوژیکی محکمی وجود دارد که دیابت عامل خطر اصلی و مهمی برای افراد آترواسکلروزی( عامل بیماری قلبی-عروقی) است و آترواسکلروز عامل مرگ در 80% بیماران دیابتی است . سازمان بهداشت جهان ( WHO ) با توجه به آمار و روند رو به تزاید دیابت در سراسر جهان، دیابت را به عنوان یک همه گیری نهفته اعلام کرد و از سال 1993 تمام کشورهای جهان را به مقابله با این اپیدمی فرا خواند . همچنین بر اساس گزارشWHO شیوع دیابت از 4% در سال 1995 به 4/5% در سال 2025 خواهد رسید (135 میلیون نفر در سال 1995 به 300 میلیون نفر در سال 2025 خواهد رسید).

در پژوهش سال 82 دانشگاه شهید بهشتی تهران در افراد بالای 30 سال, بیانگر شیوع دیابت حدود 6/7% در زنان و 1/7% در مردان و اختلال تست تحمل گلوکز( پیش درآمد دیابت) 6/14% در زنان و 9/8% در مردان بود . همچنین طبق گزارش دانشگاه تهران 2/7% جمعیت بالای 30 سال به دیابت مبتلا بودند.

5) چاقی:

مطالعات مختلفی رابطه خطی چاقی با بروز بیماریهای قلبی-عروقی را نشان داده اند .امروزه چاقی را بر اساس معیار B M I { (مجذور قد به متر/ وزن به کیلو گرم )= BMI } می سنجند، بطوریکه BMI مساوی 25 و بالاتر تا 27 را اضافه وزن ،و بالای 27 را چاقی در نظر می گیرند و زیر 25 را مطلوب می دانند .چاقی همچنین عامل خطری برای فشار خون بالا ,اختلال چربی های خون و دیابت نیز می باشد و کم تحرکی خود عاملی برای افزایش وزن می باشد. چاقی احتمال بیماریهای قلبی- عروقی را در مردان تا 2 برابر و در زنان تا 5/2 برابر افزایش می دهد.

در آمریکا حدود 60% مردان و 46% زنان سفید پوست BMI بالای 25 داشته اند و در بررسی انجام شده در خراسان 9/28% مردان و 41% زنان نیز BMI بالاتر از 25 داشته اند.

مطالعات اخیر در کشور ما نشان داده که افزایش وزن در جوامع شهری و روستای ایران از شیوع بالایی برخوردار است ، در افراد 30 ساله به بالا در نواحی شهری این عارضه تا 82% و در روستائیان استان تهران تا 72% و در روستاهای دور افتاده تا 44% افراد ، افزایش وزن دارند و یا مبتلا به چاقی هستند.

6) کم تحرکی:

فقدان فعالیت بدنی کافی ،خطر رویدادهای قلبی را حداقل تا 2 برابر افزایش می دهد، تخمین زده می شود که 12% کل مرگ و میر را در آمریکا می توان به کم تحرکی نسبت داد بررسی مرکز کنترل بیماری های آمریکا در سال 1994 نشان می دهد که بیش از 60% افراد به سطح توصیه شده برای فعالیت بدنی نمی رسند و 25% افراد هیچ فعالیت بدنی در خاج از محیط کار ندارند. در بررسی شهر تهران 80% مردان و 85% زنان هیچ فعالیت بدنی در خارج از محیط کار یا منزل، حتی بصورت قدم زدن را ذکر نمی کردند.

پیشگیری از بیماریهای قلبی- عروقی

آتروسکروز پدیده ای است که از کودکی آغاز می شود و تا چندین دهد بدون علامت باشد ،هنوز همه عوامل آن مشخص نیست ولی بررسی های اپیدیولوژی با شناساندن عوامل خطر کمک کرده اند که بتوان با اتخاذ راهبردهای مناسب از خطر بیماریهای قلبی- عروقی کاست. همانگونه که گفته شد با وجود بار عظیم بهداشتی ،اجتماعی و اقتصادی ، بیماریهای قلبی- عروقی قابل پیشگیری ترین بیماری های غیر قابل انتقال (مزمن) انسان بشمار می روند.

با توجه به اهمیت بیماری و نیز عوامل خطر ساز بیماریهای قلبی- عرقی , مشخص میشود که پیشگیری از شیوع بیماری امریست همه جانبه که باید علاوه بر مردم که نقش اساسی دارند دستگاهای اجرای با مشارکت و همکاری همه جانبه در این زمینه نقش ایفاء نمایند لذا در ادامه برخی اقداماتی که باید انجام پذیرد بصورت پیشنهادی جهت دستگاههای اجرائی بیان میگردد. امید است با همدلی و جدیت مسولین محترم همچون کشورهای موفق , شاهد سلامتی بیشتر جامعه باشیم.

منبع

http://www.mums.ac.ir/CHFS/fa/unders_heart