مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

پروتوستوم

Platyhelminthes كرمهاي پهن(Platyhelminthes ) از جمله پروتوستومها(PROTOSTOMIA ) محسوب مي شوند كه سه لايه زاينده اوليه يعني اكتودرم و اندودرم و مزودرم در آنها ديده مي شود.پروتوستوم به معني دهان اوليه است كه در جانوران پرسلولي تكامل يافته بصورت منفذي در ابتداي دستگاه گوارشي ظاهر مي شود.بدين ترتيب كه در حين گاسترولاسيون ، بلاستوپور تبديل به دهان مي شود و اندكي بعد مخرج نيز در انتهاي ديگر بدن ايجاد مي شود. با اين وجود اين جانوران فاقد حفره عمومي بدن (body cavity) هستند و به آنها بدون سلوم (acoelomate) اطلاق مي شود. كرمهاي پهن بر خلاف كيسه تنان داراي تقارن جانبی (bilateral symmetry ) بوده و در جات مختلفي از تكامل سر (cephalization) را مي توان در آنها مشاهده نمود.سيستم عصبي در آنها به شكل نردبان است بدين ترتيب كه از طنابهاي عصبي طولي تشكيل شده است كه مكررا توسط طنابهاي عرضي به يكديگر متصل هستند. نمونه اي از كرمهاي پهن است كه ازلحاظ تكامل سر پيشرفته تر بوده و حتي اندام هاي حسي در ناحيه سر حيوان مشاهده مي شود. اين جانوران در مقايسه با ساير جانداران پرسلولي از تكامل كمتری برخوردار بوده و از لحاظ دستگاه گوارش و دستگاه عصبي تا حدودي قابل مقايسه با كيسه تنان هستند ولي بواسطه داشتن دستگاه ترشحي و لايه مزودرم از كيسه تنان متمايز مي شوند.همچنين تسهيم تخم در آنها بصورت مارپيچي است كه شباهت زيادي با كرمهاي حلقوي و نرمتنان دارند. شاخه كرمهاي پهن به 3 رده تقسيم مي شوند: توبلاريا(Tubellaria ): كرمهاي پهن آزاد زي هستند كه در آبهاي شيرين بركه ها و گاهي آبهاي شورزندگي مي كنند و بدن آنها پوشيده از مژه هاي فراوان است . داراي قدرت ترميم مي باشند. از شناخته شده ترين نمونه آنها مي توان به پلانر (Planaria ) اشاره كرد. ترماتودها(Trematoda): كرمهاي پهن انگلي هستند كه چرخه زندگي خود را در بدن يك بي مهره مانند حلزون و يك مهره دار مانند ماهي ي گوسفند يا انسان طي مي كنند. مانند كپلك گوسفند( فاسيولا). سستودها(Cestoda ): كرمهاي پهن نواري هستند كه بدن از حلقه هاي زيادي تشكيل شده است. انگل دستگاه گوارش بوده و حلقه هاي بدن مملو از اندام هاي توليد مثلي نر و ماده است. مانند كرم كدو( تنيا). رده سستودهاكرمهاي اين رده داراي بدني پهن و شبيه نوار مي باشند كه از تعداد زيادي حلقه تشكيل شده است.در هر يك از حلقه هاي بدن اندام هاي تناسلي نر و ماده وجود دارد. دستگاه ترشحي و عصبي در طول تمامي حلقه ها امتدد دارد. تمامي كرمهاي اين رده فاقد دستگاه تنفس و دستگاه گردش خون هستند. زندگي انگلي در محيط بدون هواي دستگاه گوارش ميزبان آنها را از داشتن دستگاه تنفس و دستگاه گردش خون بي نياز ساخته است.. بعلاوه سستود ها فاقد دستگاه گوارش هستند و مواد غذايي مورد نياز خود را از طريق پوست جذب مي كنند و انرژي مورد نياز خود را از طريق تخمير گليكوژن كه به مقدار زياد در بافت آنها ذخيره شده است، بدست مي آورند. در نتيجه تخمير گليكوژن مقداري دي اكسيد كربن ، اسيد لاكتيك، اسيد سوكسينيك و اسيد هاي چرب توليد مي شود كه براي ميزبان مضر است. براي شناخت بيشتر آنها كرم كدوي گاو( Taenia saginata) را مورد مطالعه قرار مي دهيم. مورفولوژي : رنگ بدن سفيد شيري، بشكل نوار و به طول 4 تا 12 متر و در ناحيه وسط بدن به عرض 5 ميلي متر مي باشد. بخش قدامي بدن كرم باريكتر از قسمت خلفي بدن مي باشد و به يك قسمت متورم و بيضي شكل بنام اسكولكس(Scolex ) منتهي مي شود كه در روي آن چهار بادكش وجود دارد و جانور بكمك آنها به مخاط دستگاه گوارش ميزبان مي چسبد و در عقب آن يك ناحيه باريك و صاف بنام گردن وجود دارد.منطقه نمو طولي بدن كرم در ناحيه عقب گردن قرار دارد و حلقه هاي تازه در اين ناحيه تشكيل مي شوند و حلقه هاي مسن تر را به عقب مي رانند. حلقه جلوي بدن پروگلوتيد(Poroglottid ) نام دارند. عرض و طول حلقه ها از جلو به سمت عقب بدن بتدريج افزايش مي يابد و حلقه هاي انتهاي بدن كه بزرگتر و مملو از تخم هستند حلقه هاي بالغ( Mature Proglottid) نام دارند كه از بدن كرم جدا شده و همراه مدفوع ميزبان از بدن دفع مي شوند. حلقه ها دراي مجاري تناسلي مشخصي هستند كه در طرف راست و يا چب هر حلقه بخارج باز مي شوند. در كرم كدوي گاو مجاري تناسلي بطور متناوب و منظم در سمت راست و چب حلقه هاي متوالي به خارج باز مي شوند ولي در كرم كدوي خوك ممكن است اين تناوب و نظم بخوبي رعايت نشده باشد. جدار بدن: جدار بدن كرمهاي سستود مانند كرمهاي رده ترماتود از يك لايه اپيدرم و يك لايه سيتوپلاسم بدون هسته و يك غشاء نازك بنام غشاي پايه و دو طبقه ماهيچه حلقوي و طولي صاف و يك طبقه بافت پيوندي سست تشكيل شده است . در لايه پيوندي مقداري مايع و تعدادي سلول كه حاوي ذرات آهكي هستند ، مشاهده مي شود. دستگاه ترشحي: دستگاه ترشحي بين كليه حلقه هاي بدن مشترك است و از دو جفت لوله طولی تشكيل شده است كه دو تا در سطح پشت و دو تا درسطح شكم در سراسر بدن امتداد دارند در هر حلقه از لوله هاي طولي انشعاباتي خارج شده و به پروتونفريدي ها (protonephridia) متصل هستند. پروتونفريدي ها كليه هاي جنيني و ابتدايي هستند كه از لوله هاي باريك جمع كننده ادرار و سلولهاي شعله اي(flame cells ) تشكيل شده اند. لوله هاي پشتي باريكتر از لولهاي شكمي بوده و توسط لوله هاي عرضي به لوله هاي شكمي متصل اند. لوله هاي شكمي در انتهاي بدن و در آخرين حلقه در محلي بنام منفذ ادراري به خارج باز مي شوند و با افتادن حلقه هاي انتهايي، مجددا در آخرين حلقه باقي مانده به هم متصل شده و منفذ ادراري را مي سازند. دستگاه عصبي : دستگاه عصبي از دو حلقه عصبي قدامي ( جلويي) و خلفي( عقبي) تشكيل شده است كه داخل اسكولكس قرار دارند. بر روي حلقه عصبي قدامي چهار گره عصبي( دو گره پشتي و دو گره شكمي) و بر روي حلقه خلفي دو گره عصبي جانبي وجود دارد. و مجموعا شش طناب عصبي از گره ها منشاء گرفته و در سراسر بدن امتداد مي يابند. طناب هاي طولي در هر حلقه توسط رشته عصبي حلقوي به يكديگر متصل هستند. سستود ها فاقد اندام هاي حسي بوده ولي در اپيدرم جدار بدن آنها تعدادي سلولهاي پوششي عصبي يافت مي شود. دستگاه تناسلي: در هر يك از حلقه هاي تشكيل دهنده بدن كرمهاي اين رده يك دستگاه تناسلي نر ماده يافت مي شود ولي اندام هاي تناسلي در حلقه هاي اول چندان تمايز و تكامل حاصل نمي نمايند. سلولهاي جنسي نر در حلقه 400 و سلولهاي جنسي ماده در حلقه 600 بدن كرم تكامل خود را كامل مي كنند.( كرم بالغ 4 تا 6 متر طول و 1000 تا 2000 حلقه دارد). دستگاه تناسلي نر : دستگاه تناسلي نر از تعدادي برجستگي هاي كوچك بنام بيضه(Testes ) كه در داخل سلولهاي پارانشيم پراكنده هستند، تشكيل شده است. از هر يك ازبيضه ها لوله باريكي جدا مي گردد. لولهاي باريك بتدريج بهم متصل شده و لوله بزرگتري را بنام لوله هاي برنده ( وابران) بوجود مي آورند و از اتصال لوله هاي برنده لوله اسپرميوداكت شكل مي گيرد. لوله مزبور سمت راست يا چپ هر حلقه به خارج باز مي شود و امتداد آن در خارج از بدن عضو تناسلي نر ( Penis) را ايجاد مي نمايد. دستگاه تناسلي ماده:هر حلقه بدن داراي يك جفت غده بنام تخمدان( Ovary) است كه در طرفين حلقه قرار دارند و يك جفت غده در عقب حلقه بنام وتيلوژن درست شده است.. سلولهاي جنسي ماده در حين رشدبوسيله لوله اوويداكت از تخمدان خارج شده و به كيسه اي بنام اووتيپ هدايت مي شوند. كيسه مزبور از تعدادي غدد ترشحي تك سلولي بنام غدد مهليس پوشيده شده است كه ترشح پوسته تخم را بر عهده دارند.اووتيپ از طرف ديگر بوسيله لوله اي بنام وتيلوداكت به غدد وتيلوژن و بلاخره از سوي ديگر به رحم( Uterus) متصل بوده و از طرف ديگر بوسيله مجرايي بنام مجراي تناسلي ماده(Genital pore ) بخارج باز مي شود. در حين بارور كردن تخمك، عضو تناسلي يك حلقه در داخل مجراي تناسلي ماده حلقه ديگر بدن قرار مي گيرد و سلولهاي جنسي نر پس از عبور از مجراي تناسلي ماده بدرون كيسه اووتيپ نفوذ مي نمايند و سلولهاي جنسي ماده را بارور مي سازند پس از انجام لقاح سلول تخم را تعدادي سلولهاي وتيليني كه بوسيله غدد وتيلوژن توليد مي شوند و پوسته تخم مي پوشاند. سپس سلول تخم بدرون رحم نفوذ مي كند و تقسيم سلول تخم در داخل رحم آغاز مي شود. از اين لحظه به بعد بيضه اهميت خود را از دست مي دهد و تحليل مي يابد. ولي كيسه رحم كه در آن تعداد زيادي تخم لقاح يافته وجود دارد بتدريج بزرگتر و وسيع تر شده و از آن شاخه هاي متعددي منشعب مي شود و قسمت عمده حلقه را فرا مي گيرد. سرانجام حلقه هاي انتهاي بدن كرم كه مملو ار تخم مي باشند بر حسب نوع كرم يك به يك و يا چند حلقه با هم از بدن كرم جدا مي شوند و با مدفوع از بدن ميزبان دفع مي شوند. چرخه زندگي: مراحل اوليه نمو در صدف يا پوسته تخم و در داخل رحم آغاز مي شود و هنگاميكه حلقه هاي انتهاي بدن از كرم جدا مي شوند در داخل پوسته تخم يك لارو كه داراي 6 قلاب كيتيني است و جنين 6 قلابي ناميده مي شوند، يافت مي شود.و بدن جنين را پرده اي ضخيم كه تركيب شيميايي آن شبيه كيتين است مي پوشاند. مجموع جنين و پرده اي كه آنرا مي پوشاند اونكوسفر نام دارد. تخم در اثر پوسيدن و متلاشي شدن جدار حلقه و رحم آزاد شده و آب و علفها را آلوده مي سازد. نمو تخم در بدن كرم در اين مرحله متوقف مي شود ولي چنانچه تخم به دستگاه گوارش گاو نفوذ كند تحت تاثير شيره گوارشي پوسته تخم متلاشي شده و لارو آزاد مي گردد و به كمك قلابهاي خود جدار دستگاه گوارش را سوراخ كرده و وارد دستگاه گردش خون مي شود و همراه جريان خون به ماهيچه هاي گاو منتقل شده و بين تارهاي عضلاني و پرده پيوندي كه عضله را در بر مي گيرد مستقر مي شود و در آنجا بتدريج و در مدت 3 هفته قلابهاي خود را از دست مي دهد و شكل طاولي را كه قطر آن در حدود 5 تا 7 ميلي متر است به خود مي گيرد و تبديل به لارو سيستي سرك مي شود. بدن لارو در اين مرحله شبيه طاول سفيدي است كه جدار آن از يك لايه سلول پوشيده شده است و فضاي داخلي آن مملو از مايعي شبيه سفيده تخم مرغ است. در يك طرف طاول فرورفتگي عميقي وجود دارد كه سر كرم داخل آن قرار دارد. لارو پس از رسيدن به اين مرحله مي تواند مدت چند سال در داخل عضله گاو بدون فعاليت محسوس زندگي خود را ادامه دهد. اگر گوشت آلوده به سيستي سرك توسط انسان خورده شود انگل در دستگاه گوارش انسان تكامل خود را ادامه مي دهد. بدين ترتيب كه ابتدا سر كرم از فرورفتگي خارج شده و انگل به كمك بادكش خود به مخاط دستگاه گوارش مي چسبد و بخش طاول مانند از كرم جدا شده و اولين حلقه هاي بدن در ناحيه گردن ظاهر مي شوند و بتدريج بر تعداد حلقه ها افزوده مي شود و تبديل به كرم بالغ مي گردد.

طبقه بندی جانوری هیدرHydra

هيدرhydra
سلسه: Animalia
زیر سلسله:Eumetazoa
شاخه: Cnidaria
زیر شاخه: Medusozoa
رده: Hydrozoa
زیر رده: Leptolinae
راسته: Anthomedusae
زیر راسته: Capitata
خانواده: Hydridae
جنس: Hydra

ساختمان بدنهيدر hydra

هيدر hydra يك موجود آبزي است كه زندگي خود رااز راه شكار موجودات آبزي ديگر ميگذراند. اين جانور خيلي راحت به عنوان يك گياه درنظرمان شناخته ميشود زيرا ظاهرش همانند يك كاكتوس كوچك است

زنگ سبز هيدر - همزيستي با جلبكها hydra

رنگ سبز هيدر ناشي از جلبك هاي همزيستي است كهدر بافت هاي هيدر به سر ميبرند.

هيدر كيسه گوارش يك طرفه اي دارد و شبكه اي ازتارهاي عصبي در بدنش گسترش يافته و سراسر بدن هيدر را در برميگيرند.

ساختمان لايه هاي بدنهيدر hydra

ديواره بدن هيدر شامل دو لايه مشخص است . یکلایه خارجی اپیدرمیس epidemis ، یک لایۀ داخلی گاسترودرمیس gastrodermis ،و يك لايهنازك غير سلولي به نام مزوگله mesoglea بین آنها است .

از ويژگيهاي هيدر و ساير مرجانها داشتن اندامگزنده اي به نام نماتوسيست nematocyst است . نماتوسيست nematocyst كپسول كوچكي ازمواد شبه كتيني است كه در ان يك رشته مارپيچي نخي شكل وجود دارد كه در مواقع خطراين رشته به بيرون از كپسول رهاميشود.

شكار و بلعيدن طعمه توسطهيدر hydra

هيدر به كمك اندامهاي نماتوسيست nematocyst خود، شكارش را فلج كرده و به سمت حفره دهاني هدايت ميكند.

نماتوسيست nematocyst وسيله اي براي شكار وهدايت غذا

غذا پس از ورود به حفره دهاني هضم ميشود وضايعات غذايي دوباره از حفره دهاني به بيرون ريختهميشود.

هيدر قادر است هم از طريق جنسي و هم از طريقغير جنسي تكثير پيدا كند.

تكثير غير جنسي يا جوانه زدن درهيدر hydra

تكثير غير جنسي يا جوانه زدن درهيدر hydra

به طور معمول هيد توسط جوانه زدن يا تكثير غيرجنسي تكثير مي يابد. جوانه ها به شكل برجستگي روي بدن ظاهر شده و به تريج كشيده شدهو دهان و بازوهايي بر روي ان ظاهر ميشود.

وقتيتغذيهخوب باشد ممكن است دو يا سه جفت جوانه در بدن هيدر ديده شود.

پروتوستومها

گُل‌سان‌زیان یا رده ز، پولیپ‌های دریایی به شکل گل هستند و به اندازه‌های کوچک یا بزرگ یافت می‌شوند. بافت و ترکیب آنها نسبتاً محکم است و به علت وضع مری و دیواره‌های داخلی آن به تقارن دو شعاعی، تمایل دارند. همگی به شکل پولیپ هستند که معمولاً بر روی تخته‌سنگ‌ها ثابت می‌باشند و هیچ نوع تغییر محل نمی‌دهند. گاهی جدا و منفرد زندگی می‌کنند ولی غالبا کلنی‌های بزرگ درست می‌کنند. این جانوران در آبهای گرم سطحی فراوان هستند ولی بعضی در آنها در دریاهای قطبی ساکن هستند و گونه‌های مختلف از خطوط جزر و مد تا اعماق ۵۳۰۰ متری یافت می‌شوند. رده آنتوزوآ کنیداریاهای کاملاً دریایی بوده که منحصراً به صورت پولیپ مشاهده می‌شوند.

زیررده‌ها و راسته‌ها

رده آنتوزوآ به دو زیر رده تقسیم می‌شود:

• زیررده آلسیوناریا Alcyonaria یا اکتاکورالیا(Octacoralia) یا مرجان‌های هشت‌تیغه‌ای.
• زیررده زوآنتاریا (zoantariaZoantaria) زیر رده زوآنتاریا نام دیگر آن مرجان‌های سنگی می‌باشد. دارای اسکلت آهکی می‌باشند. اسکلت یک پولیپ تنها یا هر یک از افراد کلنی را «کورالیت»(Corallite) و اسکلت یک مجموعه کلنی را «کورالوم»(Corallum) می‌نامند.

زیررده زوآنتاریا به سه راسته تقسیم می‌شود: * راسته روگوزا(Rugosa) یا تتراکورال‌ها (Tetracorales) یا مرجان‌های چهار تیغه‌ای.

• راسته مرجان‌های تخته‌ای (تابولاتا)
• راسته مرجان‌های سنگی یا مرجان‌های شش‌تیغه‌ای

ساختمان شقایق دریایی

یک گونه معروف از شقایق دریایی به نام متریدیوم (Meridium) ، بدن استوانه‌ای کوتاهی دارد. روی صفحه دهانی که در بالا و بصورت مسطح است ، تعداد زیادی شاخکهای کوتاه و تو خالی در اطراف دهان ، قرار گرفته‌اند. پایه یا صفحه پایی نیز برای چسبیدن جانور به اجسام سخت دریا ، استفاده می‌شود. مری لوله پهن است که به دهان و حفره داخلی (انترون) متصل می‌شوند. در امتداد یک یا دو طرف مری شیار صاف و مژکداری به نام "سیفونوگلیف" وجود دارد که از آن آب به داخل انترون عبور می‌کند.

بدن از داخل بوسیله 6 زوج دیواره‌های عمودی کامل به نام سپتا (Septa) به قسمتهای شعاعی تقسیم می‌شود که از دیواره بدن به مری امتداد دارند. در میان این دیواره‌ها ، دیواره‌های ناقص وجود دارد که به مری نمی‌رسند. بواسطه وجود سپتاها ، کنار حفره گوارشی به بخشهای حفره مانند تقسیم می‌شود و شاخکها در دنباله حجره‌ها قرار دارند. در زیر صفحه دهانی منافذی یافت می‌شوند که می‌توانند آب را میان قسمتهای داخلی عبور دهند.

بر روی حاشیه داخلی و آزاد هر دیواره یک رشته ضخیم و چین خورده وجود دارد که تا پایین امتداد پیدا می‌کنند بر روی آنها نماتوسیت‌ها و سلولهای غده‌ای وجود دارند. سایر نماتوسیت‌ها در شاخکها یافت می‌شوند. رشته‌های معدی می‌توانند از سوراخهای دیواره بدن یا دهان بیرون آیند و در گرفتار ساختن طعمه ، کمک کنند. غدد تناسلی در امتداد جدارها ، تشکیل می‌شوند.

سطح خارجی بدن جانور از اپیدرم خشنی بطور کامل پوشیده شده و صفحه قاعده‌ای و شاخکها ، علاوه بر پوشش مزبور دارای مژک هستند و مری انترون از گاسترودرم مفروش شده‌اند. اپیدرم در جدارها دارای یک شبکه ‌عصبی و اعصاب است ولی اندامهای حسی موضعی وجود ندارند.

وضع طبیعی شقایق دریایی

شقایق دریایی بالای سطح محکم بحالت چسبیده زندگی می‌کند. جانور وقتی که سالم و از آب پوشیده است بدن و شاخکهایش خیلی کشیده و طویل می‌شوند. هر گاه تحریک شود به داخل خمیدگی پیدا کرده و بدن به شدت منقبض می‌شود. یک جریان دائمی آب از سیفوگلیف به طرف پایین حرکت می‌کند و برای تنفس و متورم نگه داشتن بدن در داخل انترون به چرخش در می‌آید و یک جریان بطرف خارج نیز به سمت مری بالا می‌آید.

تغذیه شقایق دریایی

غذای این جانوران از نرم تنان ، سخت پوستان ، بی مهرگان دیگر و ماهیها تشکیل می‌گردد. شکارهای مزبور بوسیله نماتوسیت‌ها فلج می‌شوند و بوسیله شاخکها بسوی دهان برده می‌شوند. دهان و مری نیز می‌توانند وسیعا باز شوند و بعضی از شکارها را مستیقما بگیرند. غذا به داخل حفره داخلی (انترون) می‌آید و در آنجا بوسیله آنزیهای مترشحه گوارش می‌یابد و بوسیله گاسترودرم جذب می‌گردد، مواد زاید گوارش نیافته از راه دهان به خارج دفع می‌شوند.

تولید مثل در شقایق دریایی

جنسهای نر و ماده از هم مجزا هستند. تخمک ها و اسپرم ها از غدد تناسلی بیرون می‌آیند و از دهان به آب می‌ریزند و عمل لقاح در آب صورت می‌گیرد. تخم به صورت یک گاسترولای دراز مژک دار رشد می‌کند. بزودی جدارها در لوله گوارش تولید ظاهر می‌شود و بلاستوپور به دهان تبدیل می‌شود و مژک‌های طویل محکم در انتهای مقابل دهانی می‌رویند. این لارو به اطراف شنا می‌کند و از جانوران میکروسکوپی تغذیه می‌کند و سپس به کف آب می‌رود و در آنجا بوسیله انتهای مقابل دهانی خود ثابت می‌گردد. آنگاه با رشد و نمو شاخکها ، جدارها و ... لارو به شقایق دریایی کوچکی تبدیل می‌شود.

سایر خصوصیات شقایق دریایی

بیشتر انواع شقایق‌ها به صخره‌ها ، صدفها و سطوح دیگر می‌چسبند ولی بعضی از آنها می‌توانند به سهولت حرکت کنند و تعدادی از انواع بسیار کوچک شقایق قادر هستند با تکان دادن شاخکهای خود شنا کنند و بعضی از انواع باریک هم ، کف دریا را سوراخ می‌کنند و فقط شاخکها را رها می‌سازند و در نتیجه صفحه دهانی‌شان رو‌‌باز می‌شود.

شقایق‌ها بوسیله ماهیها ، خرچنگها ، سایر سخت پوستان ، ستاره‌های دریایی و نرم تنان خورده می‌شوند. ماهی روغن ، و ماهی پهن هم از شقایق استفاده می‌کنند. بعضی از انواع نرم تنان نسبت به زهرهای شقایق‌ها مصون بوده و حتی نماتوسیت‌های خارج شده را در داخل بدن جای می‌دهند.

http://daneshnameh.roshd.ir

http://bioclub.parsiblog.com

http://fa.wikipedia.org