مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

توصيفيوزپلنگآسيايي

بدنى باريك، پاهايى بلند، ناخن‌هايى كند و نيمه تورفته، پوستى قهوه‌اى روشن رنگ باخالهايى گرد و كوچك ، و مويى زبر و كوتاه دارد. سريوزپلنگكوچك است وچشمانش در بالاى كاسه سر قرار دارد. خطى سياه كه از گوشه چشمانيوزپلنگتا اطراف بينى و دهانش امتداد مييابد چشمان او را از آفتابمصون ميدارد و در شكار به او كمك ميكند. اندازه: درازناى بدنيوزپلنگبالغ بر ۱۱۲ تا ۱۳۵ سانتيمتر، طول دم ۶۶ تا ۸۴ سانتيمتر، بلندى شانه‌هايش ۷۳سانتيمتر يا بيشتر است و وزن حيوان به ۳۴ تا ۵۴ كيلوگرم ميرسد. جنس نر آن اندكىبزرگتر از جنس ماده است.

مهارت:برخوردارى از ستون فقراتانعطاف‌پذير، كبد و قلب بزرگ، سوراخ بينى گشاد، ظرفيت بالاى ريه، بدن عضلانى وباريك،يوزپلنگرا تيزروترين شكارچى جهان ساخته است. در حالى که هربار فقط يک پا بر روى زمين دارد، يوز قادر است در يک گام مسافت ۷ تا ۸ متر زير پابگذارد و در چند ثانيه بسرعت ۱۱۰ كيلومتر در ساعت برسد.

زيستگاه:يوزپلنگدرمراتع، مناطق نيمه كويرى و زيستگاههاى باز ديگرى كه طعمه در آن فراوان يافت ميشودبه خوبى رشد ميكند. در ايران تعداد معدوديوزپلنگآسيايى باقيمانده درحاشيه بيابان كوير يافت ميشوند.

رفتار:يوزپلنگاز نظماجتماعى منحصربه‌فردى برخوردار است. در ايران مطالعاتى دربارهيوزپلنگصورت نگرفته است، اما مطالعات مربوطه در آفريقا نشان ميدهد كهيوزپلنگماده تنها زندگى ميكند مگر زمانيكه توله خود را، آنهم به تنهايى، پرورش ميدهد. هجدهماه نخستْ دوره پر اهميتى در زندگى توله است چرا که اين دوره حساس فراگيرى است. چگونگى شکار طعمه‌هاى وحشى و گريز از گزند و آز شكارچيان ديگر مانند پلنگ، كفتار وگرگ در اين دوره بدست ميآيد. در ۱۸ ماهگى مادر به مراقبت از توله پايان ميدهد. توله‌ها از اين پس ممکن است با هم‌شيران خود حتى تا ۶ ماه به سر برند. در دو سالگىهم‌شيران مادهْ گروه را ترك ميکنند و نرهاى جوان تا آخر عمر با هم ميمانند. نرها بهتنهايى يا همراه با برادران خونى خود زندگى ميكند. برخى از اين گروهها براى خودحوزه‌اى تعيين ميكنند تايوزپلنگماده را براى جفت‌گيرى جلب کنند. مناطق مذكور اغلب در جايى است كه در آن طعمه و يا آب فراوان يافت ميشود. نزاع خشنميان نرهاى گروه در دفاع از حدّ و مرز منطقه‌شان ممكن است به جراحتهاى جدى يا مرگبيانجامد. يوزپلنگمعمولاً صبح زود يا غروب به شكار ميرود، در ۱۰ تا۳۰مترى طعمه خود قرار ميگيرد، سپس تعقيب را شروع ميكند و زير گلوى طعمه را بهدندان ميگزد تا شكار خفه شود. تعقيب طعمه ۲۰ ثانيه و به ندرت بيش از يك دقيقه بطولمى انجامد. قريب به نيمى از تعقيب‌ها موفق‌آميزند.

توليدمثل:بلوغ جنسى در ۲۰ تا ۲۳ماهگى رخ ميدهد. زمان باردارى حدوداً ۹۵ روز است و تعداد توله‌ها به ۴ تا ۵ عددميرسد. توله هنگام تولد حدود ۳۰۰ گرم وزن و ۳۰ سانتيمتر طول دارد. رنگش خاكسترىتيره است و موهايى بلند بر پشتش دارد. اين موها فوايد چندى دارد، از آن جمله استاستتار توله در علف خشك و پنهان كردن او از ديدرس شكارچيان ديگر. اين موها همچنينتوله يوز را به گورکن شبيه ميکند، که خود نوعى جنبه دفاعى دارد.

تغذيه: يوزپلنگدر ايران عمدتاً به شکار گوسفند، آهو، بز وحشى، خرگوش صحرايىميرود.

زيستگاههاييوزپلنگ

١ - پارك ملي كوير استان سمنان،مساحت ۴۰۰،۰۰۰ هكتار، ۴ واحد محيط بانى، برآورد جمعيتيوزپلنگ

۴-۶قلاده. پارك ملى كوير در ۵۰ كيلومترى جنوب غربى تهران است. اين منطقه كه زمانى «آفريقاى كوچك» ناميده ميشد يك زيستگاه غنى از نظر تنوع زيستى در کشور است. گونه‌هاى حيوانى منطقه عبارتند از: جبير، آهو، قوچ و ميش وحشى، کل و بز وحشى،كفتار، پلنگ، گرگ، و گونه‌هاى نادر گربه‌سان كوچك ازجمله گربه‌شنى و کاراکال است.

٢ - پارك ملى، پناهگاه حياط وحش و ذخيره‌گاهزيست‌کره خارتوران استان سمنان،مساحت ۱،۴۰۰،۰۰۰هكتار، ۵ واحد محيط بانى، برآورد جمعيتيوزپلنگ: ۱۰-۱۴قلاده. خارتوران يكى از مهمترين و ارزشمندترين مناطق ويژه تحت نظارت سازمان حفاظت از محيطزيست ميباشد و مجموعه‌اى از تقريباً تمامى گونه‌هاى جانداران صحرايى ايران از جملهجبير، آهو، قوچ و ميش وحشى، کل و بز وحشى، كفتار، پلنگ، گرگ،يوزپلنگرا پناه ميدهد و يكى از دو پناهگاه باقيمانده براى گور است. تعداد گورهاى موجود دراين پارك ملى ۲۵۰ الى ۳۰۰ رأس برآورد شده است.

٣ - پناهگاه حيات وحش نايبندان طبس شمال شرق استانيزد، ۱،۵۰۰،۰۰۰هكتار، ۴ واحد محيط بانى، برآوردجمعيتيوزپلنگ: ۱۲-۱۵قلاده. اين منطقه از جديدترين مناطق تحت کنترلسازمان حفاظت از محيط زيست بوده و در زمره مهمترين زيستگاه‌هاى يوز قرار گرفته است. انواع وحوش کويرى و نيمه‌کويرى، از جمله روباه، شاه‌روباه، جبير، قوچ و ميش وحشى،آهو، خرگوش، كفتار، گربه شنى، کل و بز وحشى، و گرگ در اين منطقه ديده ميشوند.

٤ - منطقه حفاظت شده بافق استانيزد، ۱۵۰،۰۰۰هكتار، ۲ واحد محيط بانى، برآوردجمعيتيوزپلنگ: ۴-۶قلاده. بافق در ۱۰۰ كيلومترى شرق يزد است و آب وهوايى بسيار خشك دارد. گونه‌هاى حيوانى اين منطقه آهو، قوچ و ميش وحشى، کل و بزوحشى، كفتار، پلنگ، و گرگ است.

٥ - منطقهشكار ممنوع دره‌انجير استان يزد، ۱۵۰،۰۰۰هكتار، ۱واحد محيط بانى، برآورد جمعيتيوزپلنگ: ۳-۵قلاده. اين منطقه داراىمحيطى زيست شكننده و آسيب‌پذير بوده و از پوشش گياهى فقيرى برخوردار است. گونه‌هاىجانورى از قبيل جبير، قوچ و ميش وحشى، کل و بز وحشى در اين منطقه مشاهده ميشود.

مخاطرات

عواملى چند بقاىيوزپلنگآسيايى را در ايران تهديد ميكند کهاز آن ميان ميتوان به دو عامل اصلى اشاره کرد.نخست: تخريب و بهم‌ريختگى زيستگاه که ناشى از فرايند تبديل زمين به بياباندر بخشهاى وسيعى از كشور است. در اين ميان پاركهاى ملى و ديگر مناطق حفاظت شدهبخصوص مورد تخريب قرار گرفته‌اند كه عمده آن در سالهاى ۱۳۶۶ تا ۱۳۶۹ صورتپذيرفته. دوم:کاهشروزافزون طعمه.

تخريب زيستگاه: توسعه كشاورزى وصنايع، اسكان انسانها، معدن‌كاوى، و طرح‌هاى زيربنايى در اكثر زيستگاههاى طبيعىايران تغييراتى بوجود آورده است. افزايش تعداد دام، بدون توجه به ظرفيت محيط و فصلمناسب، در تخريب و كاستن گياهان نقش بسزايى داشته و اين به نوبه خود به از بين رفتنسم‌داران، كه مهمترين طعمهيوزپلنگميباشد، منتهى شده است. تقريباًتمامى مردم روستايى ساكن در زيستگاهيوزپلنگآسيايى بز، گوسفند، و شترپرورش ميدهند. اين مسئله مدت زيادى است كه به‌ مانعى در حفاظت از حيات وحش تبديلشده است. اما امروزه دامدارى به تجارتى فراگيرى تبديل شده است و چراى بيش از حد،بخصوص در مناطق حفاظت شده، کماکان رايج است (که در فصول خشک به تغذيه صنعتى بدلميشود). فرايند تبديل زمين به بيابان بسيارى از مناطقى را كهيوزپلنگدرآن زندگى ميكند از بين برده و مناطق وسيعى را به محيط تخريب شده، كه داراى ارزشاقتصادى يا حيات وحش اندكى ميباشد، تبديل كرده است. در چنين شرايطى، مناطق حفاظتشده به مکانهايى ايده‌آل براى چراى دام تبديل ميشوند. امروزه زيستگاهيوزپلنگپراكنده است و عمده‌ترين اين مناطق كه هنوز حيات وحش را حمايتميكند درايران قرار دارد. ارتفاع اكثر اين مناطق بين ۱۰۰ تا ۶۰۰ متر است و ويژگىآنها تپه‌هاى کم ارتفاع و رويش گياهى پراكنده است. بيشه‌زارها تخريب شده‌اند، رودهابه خشکى گراييده‌اند، مگر پس از بارندگى سنگين، و تعداد بسيار كمى گوسفند وحشى، بز،آهو، ويوزپلنگباقى مانده است.

تهديدهاى غيرزيستگاهى:شکار مستقيموحوش در ايران با وفور فزاينده سلاح گرم و استفاده از خودرو براى شكار همبستگى کاملدارد. اكثر شكارچيان غيرقانونى از اهميتيوزپلنگو طعمه‌هاى آن درنظام بوم‌شناختى آگاه نيستند و شكار غيرقانونى در نظر آنها جرمى ناچيز به حسابميآيد. علاوه بر شكار غيرقانونى، سالانه حدود يك ميليون مجوز شكار با سهميه ۳۰۰گلوله به‌ طور رسمى صادر ميشود. بايد به تمامى اين تهديدها بهره‌بردارى تجارى ازگونه‌هاى خاص را نيز افزود که به صورت بيرويه ادامه دارد. گونه‌هايى چون آهو، پلنگ،باز، هوبره، کبک، مرغابى و تمساح از جمله گونه‌هاى در خظرند. با توجه به تعداد اندکيوزپلنگباقى مانده در مناطق ، و به خاطر اينکه نسبت ماده به نر اينگونه هنوز روشن نيست، با شکار هر يک گربه‌سان لطمه سنگينى به نظام ژنتيکى گونه درحال انقراض وارد ميشود. متأسفانه نظارت بر شکار غيرقانونى دشوار است؛ به عنوانمثال، زيستگاه‌هاى يوز غنى از كانيهاى مهم صنعتى و تجارى است كه توسط وزارت صنايع ومعادن مورد بهره‌بردارى قرارگرفته ميشود. استخراج معدن به خوديخود تهديدى محسوبنميشود اما جاده سازىْ مناطق مذكور را براى همگان، از جمله شكارچيان غيرقانونى،قابل دسترس ميكند.