مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

رده: پستانداران (Mammalia)
راسته: خرگوشيان (Lagomorpha)
خانواده: خرگوشها (Leporidae)
نام علمي: Lepuscapensis

به هر دليل چه به خاطر پراكندگي طبيعي و چه به خاطر وارد شدن توسط انسان ها، خرگوش ها (Lagomorphs) در سرتاسر زمين ديده مي شوند. راسته خرگوشيان شامل دو خانواده است: پايكاهاي كوچك شبه جونده و خرگوش هاي صحرايي و خرگوش هاي معمولي درشت.
چنين به نظر مي رسد كه اين دو خانواده در اواخر رئوسن يعني در حدود ۳۵ تا ۳۸ ميليون سال قبل از يكديگر جدا شد ه اند. از طرف ديگر تجزيه تحليل هاي توالي DNA اخير حاكي از آن است كه خرگوش هاي معمولي (Rabbits) و خرگوش هاي صحرايي (Hare) در اثر رخداد يك تنوع يابي سريع در ۱۲ تا ۱۶ مـيليـون سـال قبل ظاهر شده اند. خرگوش شنل دار يا خرگوش قهوه اي (Cape or Brown Hare) يكي از حدوداً ۵۸ گونه خانواده خرگوش ها (Leporidae) است. اين خرگوش علاوه بر كليه مناطق كشور ما در آفريقاي زير صحارا Sub - sahara، شمال آفريقا به طرف صحراي سينا تا كشورهاي عربي، خاورميانه و مغولستان ديده مي شود.

خرگوش ها پاهاي عقبي طويلي دارند كه براي دويدن با سرعت بالا در دشت هاي باز سازش يافته است. گوش هاي بلند، بيني كشيده و ناحيه زيردمي به طور مشخص سفيد از مشخصات بارز خرگوش ها است. مهمترين تفاوت بين خرگوش هاي صحرايي متعلق به جنس Lepus و خرگوش هاي معمولي به اختلاف در راهكارهايي كه اين دو گروه در اجتناب از شكارشدن و توليد مثل به كار مي گيرند،مربوط مي شود. خرگوش هاي صحرايي پا بلند با رساندن سرعت خود به ۷۲ كيلومتر بر ساعت سعي مي كنند از دست تعقيب كنندگان خود فرار كنند اما خرگوش هاي معمولي كه پاهاي كوتاهتري دارند از راهكار اختفا در ميان پوشش گياهي انبوه يا سوراخ زيرزميني استفاده كرده و خود را از شر شكارچي خلاص مي كنند. علاوه بر اين نوزادان خرگوش هاي صحرايي در مقايسه با نوزادان خرگوش هاي معمولي در زمان تولد رشد يافته تر (رسيده تر) هستند. نوزادان در خرگوش هاي صحرايي غير زيرزميني (لانه شان زيرزمين نيست) پس از يك دوره آبستني طولاني تر، ۳۷ تا ۵۰ روزه و همراه با پوشش بدني كامل، چشم هاي باز و توانايي حركت مناسب متولد مي شوند. در مقابل نوزادان خرگوش هاي معمولي در زمان تولد كه پس از يك دوره آبستني كوتاه، ۲۷ تا ۳۰ روزه روي مي دهد پوشش بدني غيركامل و چشم هاي بسته اي دارد كه پس از ۴ تا ۱۰ روز باز مي شوند. گوش هاي بلند مهمترين و بارزترين مشخصه خرگوش است. چشم هاي درشت كه در هر دو گروه خرگوش ها ديده مي شود در جهت بينايي بهتر و الگوي فعاليت شبانه سازش يافته است. همگي خرگوش ها گياه خوارند اما بعضي در انتخاب نوع ماده غذايي گزينشي تر عمل مي كنند.

به جز چند گونه از خرگوش هاي صحرايي كه در مناطق جنگلي مي زيند اكثر آنها زيستگاه هاي بارز همراه با پوشش غير انبوه را ترجيح مي دهند. در نتيجه آنها انتشار گسترده اي را از بيابان تا چمنزار و توندرا دارا شده اند. از طرف ديگر خرگوش هاي معمولي به ندرت در مناطقي دور از پوشش انبوه يا راهروهاي زيرزميني ديده مي شوند. اين گروه در مناطقي كه زيستگاه هاي فصلي و غيريكسان داشته و پوشيده از انبوه گياهان هستند مي زيند چند گونه از خرگوش هاي صحرايي هم چون خرگوش آمريكايي دم سياه (Black - Tailed Jackrabbit) و همين خرگوش شنل دار يا قهوه اي گاهي براي رهايي از شر گرماي بالاي بيابان لانه هاي زيرزميني حفر مي كنند. گاهي اين محل ها توسط نسل هاي متوالي استفاده شده يا فقط براي چند ساعت به عنوان پناهگاهي موقتي به كار مي روند.

اكثر خرگو ش هاي صحرايي و خرگوش هاي معمولي فاقد قلمرو بوده و بين گستره خانه هاي فردي اي كه همپوشاني دارند (تا ۳۰۰ هكتار) حركت مي كنند. به جز گشتزني براي محافظت نوزادان از حملات ماده هاي بالغ، نرها هيچ گونه مراقبت والديني را نشان نمي دهند. در خرگوش هاي صحرايي حتي مراقبت والديني مادرانه نيز كه نوزادان خود را روي زمين به دنيا مي آورند،وجود ندارد. اين نوع راهكار زادآوري به والدين غيابي (absentee parentism) معروف است. اين وضعيت در خرگوش هاي صحرايي ديده مي شود كه نوزادانشان با بدن پوشيده از مو، چشم هاي باز و قابليت حركت در گودال هاي سطحي متولد مي شوند. يكي از ويژگي هاي غيرمعمول و نادر كه در مراقبت والدين مادرانه در خرگوش ها ديده مي شود، پرستاري و شيردهي نوزدان تنها براي پنج دقيقه در ۲۴ ساعت است. در حقيقت شير خرگوش ها بسيار مغذي و داراي چربي و پروتيئن بالا بوده و مادر آن را در يك دوره شيردهي كوتاه در اختيار نوزاد قرار مي دهد. به احتمال زياد كوتاه بودن دوره شيردهي و فقدان روابط اجتماعي بين مادر و فرزندان در جهت كاهش جلب توجه شكارچيان در آشيانه هاي به شدت آسيب پذير طراحي شده است. پس از هر بار شيردهي ورودي آشيانه به خوبي توسط مادر مورد بازبيني قرار گرفته و نسبت به عدم رويت آن اقدام مي شود. در خرگوش هاي صحرايي نوزادان در سه روز اول پس از تولد به مكان هاي مخفي و دور از هم برده شده اما پس از آن مدت، مجدداً در يك محل به خصوص و ايمن گردهم مي آيند.

در هر دو گروه خرگوش ها ارتباط بين اقليم و توليدمثل به خوبي مشخص شده است. تعداد زادگان در ميان خرگوش هاي صحرايي و آمريكايي از يك نوزاد در ۶ تا ۸ بار زايمان در شمال، تا ۸ نوزاد در ۱ يا ۲ زايمان در استوا متنوع است.

متاسفانه وجهه خرگوش ها توسط چندگونه چون خرگوش اروپايي و بعضي خرگوش هاي صحرايي كه محصولات كشاورزي و مزارع را از بين مي برند،تخريب شده است. در نظر گرفتن خرگوش هاي معمولي و صحرايي به عنوان آفت سبب شده تا نقش عمده و بسيار مهم آنها در اكوسيستم هاي جهان گستر، خواه در نقش طعمه هاي مناسب براي مهره داران شكارچي خرد تا متوسط جثه و خواه در نقش چرندگان مهم، ناديده انگاشته شود. آوازه تخريب و آفت بودن خرگوش ها سبب شده تا در اثر برخورد انسان ها تعداد زيادي از آنها در ليست هاي بين المللي در وضعيت تهديد شده به سر ببرند. خرگوش هاي با پراكندگي محدود به خصوص از گونه هايي اند كه امروزه در اثر تخريب زيستگاه ها توسط انسان در حال قرباني شدن هستند. بسياري از اين گونه ها در مورد نيازهاي زيستگاهي خود بسيار تخصصي و تك موردي عمل مي كنند. با وجود آن كه چندين گونه از خرگوش ها در وضعيت تهديد شده قرار دارند بعضي از خرگوش ها از جمله خرگوش اروپايي به خصوص در نواحي كه توسط انسان به آن جا برده شده اند همچون نيوزيلند، از آفات كنترل ناشدني محسوب مي شوند.

«خرگوش شنل دار يا قهوه اي كه در ايران به خرگوش دوشان، هورشه، خروس، كروشك و ترگي معروف است تقريباً در كليه مناطق كشور و در اكثر زيستگاه ها اعم از جنگلي، كوهستاني، بياباني و استپي پراكندگي دارد. اندازه هايي كه براي اين گونه گزارش شده اند عبارتند از: طول سر و تنه ۴۰ تا ۶۵ سانتي متر، دم ۷ تا ۱۱ سانتي متر، پا ۵/۱۱ تا ۱۵ سانتي متر، گوش ۵/۸ تا ۱۴ سانتي متر و وزن ۵/۱ تا ۶ كيلوگرم.
اين خرگوش شب گرد است اما گاهي اوقات در طول روز نيز مشاده مي شود.»(۲)

۱- Macdonald, D.2001. The new encyclopedia ofMammals. Oxford university press.
۲- ضيايي، هوشنگ. ۱۳۷۵. راهنماي صحرايي پستانداران ايران. انتشارات سازمان حفاظت محيط زيست.

معرفي

خرگوش‌ اهلي‌ (OryctolagusCuniculus)حيواني‌ از راسته‌ خرگوش‌ شكلان‌ (Lagomorpha) و خانواده‌ Leporidae است‌ و خاستگاه‌ ابتدائي‌ آن‌ غرب‌ اروپا و شمال‌ غرب‌ آفريقا مي‌باشد.

در حال‌ حاضر از نژادهاي‌ مختلف‌ آن‌ به‌ منظورهاي‌ گوناگون‌ از جمله‌ توليد پشم‌ و گوشت‌، انجام‌ تحقيقات‌بيولوژيكي‌ و بعنوان‌ حيوانات‌ خانگي‌ استفاده‌ مي‌شود.

رفتار غير تهاجمي‌ و آرام‌ خرگوش‌ آنرا بعنوان‌ يك‌ حيوان‌ خانگي‌ ايده‌آل‌ مطرح‌ نموده‌ است‌. با اين‌ وجود جهت‌نگهداري‌ مناسب‌ آن‌، آشنائي‌ با خصوصيات‌ آناتوميكي‌، فيزيولوژيكي‌ و رفتاري‌ اين‌ حيوان‌ ضروري‌ است‌.

v ويژگيهاي‌ كالبد شناسي‌ و فيزيولوژيكي‌

سر:مهمترين‌ ويژگي‌ آناتوميكي‌ حيوان‌ در سر، گوشها مي‌باشند. بخش‌ خارجي‌ گوشها يعني‌ لاله‌ گوش‌خصوصيت‌ برجسته‌ اين‌ حيوان‌ بوده‌ و علاوه‌ بر نقش‌ آن‌ در شنوائي‌، به‌ لحاظ وجود شبكه‌ وسيع‌ عروقي‌ در زير پوست‌اين‌ ناحيه‌، تأثير مهمي‌ درتنظيم‌ حرارت‌ بدن‌ دارند. لاله‌هاي‌ گوش‌ نرم‌ و بسيار حساس‌ مي‌باشند و نبايد از آنها براي‌گرفتن‌ و مقيد كردن‌ حيوان‌ استفاده‌ نمود.

چشمها به‌ نسبت‌ اندازه‌ سر بزرگ‌ و داراي‌ زاويه‌ ديدي‌ حدود 190 درجه‌ مي‌باشند. مردمكها قدرت‌ اتساع‌زيادي‌ دارند و بدين‌ علت‌ حساسيت‌ بينائي‌ حيوان‌ به‌ نور را در مقايسه‌ با انسان‌ 8 برابر افزايش‌ مي‌دهند. پلك‌ سوم‌ دراين‌ حيوانات‌ رشد قابل‌ ملاحظه‌اي‌ دارد كه‌ در هنگام‌ خواب‌ از گوشه‌ داخلي‌ چشم‌ حركت‌ نموده‌ و سطح‌ قرنيه‌ رامي‌پوشاند.
دندانهاي‌ خرگوش‌ رشد دائمي‌ دارند، بعنوان‌ مثال‌ دندانهاي‌ پيشين‌ در طول‌ سال‌ بيش‌ از 10-12 سانتيمتر رشدمي‌نمايد بنابراين‌ بيماريهاي‌ دنداني‌ نظير رشد بيش‌ از حد دندانها و يا وجود دندانهاي‌ نابجا و بد شكل‌ از موارد متداول‌در خرگوشها مي‌باشند.

قفسه‌ صدري‌:حجم‌ قفسه‌ صدري‌ در مقايسه‌ با گنجايش‌ محوطه‌ خيلي‌ كوچك‌ است‌. قلب‌ نيز كوچك‌ است‌ وبر خلاف‌ ساير پستانداران‌ دريچه‌ دهليزي‌ - بطني‌ سمت‌ راست‌ سه‌ لختي‌ (Tricuspid) نبوده‌ و دو لختي‌ Bicuspid))است‌.

محوطه‌ بطني‌:طول‌ روده‌ها حدود 10 برابر طول‌ بدن‌ است‌ و بخش‌ مهمي‌ از آن‌ را (از نظر گنجايش‌ و عملكرد)روده‌كور (Cecum)تشكيل‌ مي‌دهد كه‌ باقيمانده‌ هضم‌ نشده‌ مواد غذائي‌ پس‌ از عبور از روده‌ باريك‌ وارد آن‌ شده‌ وتوسط ميكروفلور موجود در آن‌ مورد تجزيه‌ قرار مي‌گيرند و تركيبي‌ غني‌ از پروتئين‌ و ويتامين‌ را ايجاد مي‌كنند.

خرگوش‌ بطور طبيعي‌ و غريزي‌ رفتاري‌ تحت‌ عنوان‌ مدفوع‌ خواري‌ دارد. اين‌ حيوانات‌ دو نوع‌ مدفوع‌ توليدمي‌كنند كه‌ يك‌ نوع‌ آن‌ بشكل‌ دانه‌اي‌ و نوع‌ ديگر بحالت‌ خميري‌ است‌. نوع‌ دوم‌ غني‌ از تركيبات‌ پروتئيني‌ و ويتاميني‌است‌ و حيوان‌ فقط اين‌ نوع‌ مدفوع‌ را مورد تغذيه‌ قرار مي‌دهد. اين‌ عمل‌ معمولا صبح‌ زود انجام‌ مي‌شود و حيوان‌مدفوع‌ را مستقيما از مخرج‌ خود مي‌گيرد و بدين‌ ترتيب‌ بخشي‌ از نياز بدن‌ به‌ پروتئين‌ و تركيبات‌ ويتاميني‌ را تامين‌مي‌نمايد.

ادرار خرگوش‌ بواسطه‌ مصرف‌ جيره‌ غذائي‌ گياهي‌ داراي‌ PH قليائي‌ حدود 8/2 است‌ و رنگ‌ آن‌ از زرد روشن‌ تانارنجي‌ پر رنگ‌ يا قهوه‌اي‌ متمايل‌ به‌ قرمز متغير است‌ كه‌ ميزان‌ رنگ‌ بر اساس‌ دهيدراتاسيون‌ و قليائي‌ بودن‌ ادرار تغييرمي‌كند. همچنين‌ بخاطر وجود نمكهاي‌ كربنات‌ كلسيم‌ و فسفات‌ آمونيم‌ و منيزيم‌ ادرار كدر است‌. رسوب‌ اين‌ تركيبات‌بر سطح‌ ميله‌هاي‌ قفس‌، تميز كردن‌ لانه‌ را با اشكال‌ روبرو مي‌سازد.

درجه‌ حرارت‌ طبيعي‌ بدن‌ بين‌ 37 تا 39/4 درجه‌ سانتيگراد و به‌ طور متوسط 38/3 درجه‌ سانتيگراد مي‌باشد.

با توجه‌ به‌ وجود نژادهاي‌ مختلف‌ وزن‌ حيوان‌ بالغ‌ مي‌تواند از حداقل‌kg 0/9 در نژادهاي‌ كوچك‌ (آلماني‌،لهستاني‌) تا kg 1/8 در نژادهاي‌ متوسط (نيوزيلند) و kg 7/3 در نژادهاي‌ بزرگ‌ (فلاماندري‌ بزرگ‌) متغير باشد. متوسططول‌ عمر اين‌ حيوان‌ حدود 5 تا 6 سال‌ و حداكثر طول‌ عمر قابل‌ انتظار 15 سال‌ است‌.

v نگهداري

خرگوش‌ را مي‌توان‌ در داخل‌ منزل‌ (بعنوان‌ مثال‌ در حياط) نگهداري‌ نمود. حداقل‌ سطح‌ مورد نياز براي‌خرگوش‌ با وزن‌ kg 2 حدود 0/3 متر مربع‌ است‌. براي‌ خرگوشهاي‌ با وزن‌ بيش‌ از kg 2 به‌ ازاء هر كيلوگرم‌ وزن‌ اضافه‌سطح‌ لانه‌ بايد حدود 0/2 - 0/1 متر مربع‌ افزايش‌ يابد و در صورتيكه‌ چند خرگوش‌ با هم‌ نگهداري‌ شوند بايد به‌ ازاءهر خرگوش‌ اضافي‌ 0/2 متر مربع‌ به‌ سطح‌ لانه‌ افزوده‌ گردد.

ارتقاع‌ لانه‌ بايد در حدي‌ باشد كه‌ حيوان‌ بتواند بطور كامل‌ بر روي‌ پاهاي‌ خود بلند شود كه‌ بسته‌ به‌ جثه‌ حيوان‌مي‌تواند حدود 45-90 سانتيمتر در نظر گرفته‌ شود. در صورتيكه‌ خرگوش‌ در فضاي‌ خارج‌ منزل‌ نگهداري‌ مي‌شودكف‌ لانه‌ بايد در مقابل‌ نفوذ رطوبت‌ عايق‌ شود و در صورتيكه‌ نگهداري‌ در داخل‌ منزل‌ صورت‌ مي‌گيرد كف‌ لانه‌مي‌تواند مشبك‌ و يا توري‌ باشد كه‌ بدين‌ ترتيب‌ ادرار و رطوبت‌ ناشي‌ از آن‌ در كف‌ قفس‌ باقي‌ نمي‌ماند و اين‌ مسئله‌اجازه‌ مي‌دهد تا تميز كردن‌ لانه‌ در فواصل‌ طولاني‌تري‌ انجام‌ گيرد.
جهت‌ جلوگيري‌ از بروز نزاع‌ در بين‌ خرگوشها و عوارض‌ متعاقب‌ آن‌، خرگوشهاي‌ نر را بايد جدا از هم‌ نگهداري‌نمود. همچنين‌ نرها و ماده‌ها نيز جز در هنگام‌ جفتگيري‌ بايد در لانه‌هاي‌ جداگانه‌ نگهداري‌ شوند. نگهداري‌ چندخرگوش‌ ماده‌ با هم‌ در يك‌ قفس‌ اشكالي‌ ندارد.

خرگوشها مي‌توانند درجه‌ حرارت‌ بين‌ 270 - 4 درجه‌ را تحمل‌ نمايند كه‌ البته‌ متوسط درجه‌ حرارت‌ توصيه‌شده‌ بين‌ 22 - 16 درجه‌ سانتيگراد است‌. رطوبت‌ محيط بايد حدود 60 - 40 % باشد و حداقل‌ طول‌ مدت‌ روشنائي‌مورد نياز 16 - 14 ساعت‌ است‌. در صورتيكه‌ طول‌ مدت‌ روشنائي‌ محيط از اين‌ مقدار كوتاهتر باشد حيوان‌ دچارنقصان‌ فعاليت‌ جنسي‌ پائيزي‌ (AutumnalSexual depression) مي‌گردد.

v تغذيه

ميزان‌ مصرف‌ غذا در خرگوشها بطور متوسط روزانه‌ حدود 5 گرم‌ به‌ ازاء 100 گرم‌ وزن‌ بدن‌ است‌. بهترين‌ ماده‌غذائي‌ براي‌ خرگوشها، جيره‌هاي‌ غذائي‌ تجاري‌ است‌ كه‌ تركيبات‌ آن‌ بر اساس‌ نياز حيوان‌ تنظيم‌ شده‌ است‌. اين‌جيره‌ها معمولا حاوي‌ 17% - 14% پروتئين‌، 22% - 12% فيبرخام‌ و 2500 - 2100 كيلو كالري‌ انرژي‌ هستند.

در كنار اين‌ مواد مي‌توان‌ از سبزيجات‌ مختلف‌ نيز استفاده‌ نمود و بايد توجه‌ كرد كه‌ سبزيجات‌ فاسد و كپك‌زده‌نباشند.

اين‌ حيوان‌ از نظر فيزيولوژيك‌ شبه‌ نشخوار كننده‌ (Pseudoruminant) بشمار ميرود و چون‌ ميكروفلور دستگاه‌گوارش‌ آن‌ نسبت‌ به‌ تغييرات‌ اسمولاريته‌ و PHبسيار حساس‌ است‌ بنابر اين‌ تغيير نوع‌ مواد غذائي‌ بايد به‌ آهستگي‌ وطي‌ مدت‌ 5 - 4 روز انجام‌ گيرد و هرگونه‌ تغيير ناگهاني‌ در محتويات‌ جيره‌ غذائي‌، بخصوص‌ استفاده‌ از جيره‌هاي‌ غني‌از كربوهيدرات‌ مي‌تواند با ايجاد اختلالات‌ شديد گوارشي‌ سبب‌ مرگ‌ حيوان‌ گردد.

v توليد مثل
تعيين‌ جنسيت‌ در خرگوشهاي‌ نابالغ‌ بسيار مشكل‌ بوده‌ و به‌ تجربه‌ نياز دارد. بنابراين‌ در اين‌ مورد از دامپزشك‌كمك‌ بگيريد.

خرگوشها در حدود سن‌ 24 - 16 هفتگي‌ به‌ بلوغ‌ مي‌رسند. نژادهاي‌ كوچكتر زودتر ازنژادهاي‌ بزرگتر و ماده‌هازودتر از نرها بالغ‌ مي‌شوند. خرگوش‌ ماده‌ سيكل‌ اوستروس‌ منظمي‌ ندارد ولي‌ مرحله‌ پذيرش‌ جنسي‌ طولاني‌ و حدود7-10 روز است‌. در صورتيكه‌ جفتگيري‌ انجام‌ نگيرد ظرف‌ 1-2 روز حالت‌ پذيرش‌ از بين‌ رفته‌ و پس‌ از آن‌ حيوان‌مجددٹ وارد مرحله‌ پذيرش‌ جنسي‌ مي‌گردد.

خرگوش‌ ماده‌اي‌ كه‌ وارد اين‌ مرحله‌ شده‌ است‌ به‌ ساير خرگوشهاي‌ ماده‌ داخل‌ قفس‌ اجازه‌ مي‌دهد كه‌ بر پشت‌وي‌ بجهند كه‌ اين‌ نشانه‌ در جهت‌ تشخيص‌ حيوان‌ آماده‌ جفتگيري‌ حائز اهميت‌ است‌. همانگونه‌ كه‌ در مبحث‌ لانه‌ ذكرشد نرها و ماده‌ها بايد جدا از يكديگر نگهداري‌ شوند و فقط هنگام‌ پذيرش‌ جنسي‌ خرگوش‌ ماده‌ براي‌ مدت‌ حدود10 دقيقه‌ در قفس‌ خرگوش‌ نر قرار داده‌ شود.

در صورتيكه‌ جفتگيري‌ منجر به‌ لقاح‌ نگردد، ممكن‌ است‌ آبستني‌ كاذب‌ (Pseudopregnancy) رخ‌ دهد. در اين‌مرحله‌ حيوان‌ ماده‌ كليه‌ حالات‌ حيوان‌ آبستن‌ را دارد و حتي‌ پستانها نيز بزرگ‌ مي‌شوند ولي‌ اين‌ مرحله‌ حداكثر پس‌ ازحدود 18 روز خاتمه‌ مي‌يابد.
طول‌ مدت‌ آبستني‌ حدود 33 - 30 روز است‌. رشد پستانها سريع‌ بوده‌ و طي‌ هفته‌ آخر آبستني‌ صورت‌ مي‌گيرد.طي‌ روزهاي‌ آخر حيوان‌ ماده‌ شروع‌ به‌ ساخت‌ لانه‌ مي‌نمايد و براي‌ اين‌ منظور اقدام‌ به‌ كندن‌ موهاي‌ ناحيه‌ شكم‌مي‌كند. تعداد بچه‌ها بين‌ 4-12 و بطور متوسط 7 عدد است‌. بچه‌ها معمولا صبح‌ زود و طي‌ حدود يك‌ ساعت‌ و ياكمتر متولد مي‌شوند. طول‌ مدت‌ شيردهي‌ حدود 4-6 هفته‌ است‌. مادر در طول‌ روز فقط يكبار و معمولا صبحها به‌بچه‌ها شير مي‌دهد و بقيه‌ ساعات‌ روز لانه‌ بچه‌ها را ترك‌ مي‌نمايد كه‌ اين‌ مسئله‌ نبايد بعنوان‌ عدم‌ پذيرش‌ بچه‌هاتوسط مادر قلمداد شود. در صورت‌ مرگ‌ مادر و يا هنگامي‌ كه‌ مادر قادر به‌ شيردادن‌ بچه‌ها نباشد مي‌توان‌ آنها رابصورت‌ دستي‌ تغذيه‌ نمود. جهت‌ تغذيه‌ بچه‌ها شير با فرمولهاي‌ مختلفي‌ توصيه‌ شده‌ است‌ كه‌ يكي‌ از ساده‌ترين‌فرمولها بشرح‌ زير مي‌باشد:

شير گاو 240 سي‌سي‌
زرده‌ تخم‌ مرغ‌ 1 عدد
عسل ‌5 سي‌سي‌
موليتي‌ ويتامين‌ كودكان ‌5 سي‌سي‌

شير دادن‌ هر 12 تا 24 ساعت‌ انجام‌ مي‌گيرد. البته‌ بايد در نظر داشت‌ كه‌ تغذيه‌ دستي‌ بچه‌ خرگوشها بندرت‌موفقيت‌آميز بوده‌ و ممكن‌ است‌ با مشكلات‌ و عوارض‌ متعدد گوارشي‌ و تنفسي‌ در بچه‌ خرگوشها همراه‌ باشد.