مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

پوشش گياهي ايران

در قسمت های مختلف ایران، پوشش گیاهی متنوعی دیده می شود. این تنوع بستگی به وضع طبیعی آب و هوا دارد. مرز قطعی نواحی گیاهی و جانوری كاملاً مشخص نیست، ولی با توجه به آب و هوا، تفاوت میان گیاهان و جانوران در سه ناحیه معتدل خزری، معتدل كوهستانی و ناحیه بیابانی و نیمه بیابانی دیده می شود.

• پوشش گیاهی ناحیه خزری

شامل جنگل های انبوه، نیمه انبوه و چمن زارهای سرسبز دایمی و پهناور است. علت این امر، بارش فراوان، خاك مساعد ودمای ملایم است كه موجب پیدایش پوشش گیاهی پیوسته و ممتد در آن شده است. مساحت جنگل های شمال حدود ۰۰۰/۸۴۰/۱ هكتار است و دامنه شمالی سلسله جبال البرز را پوشانیده است. این جنگل ها از بجنورد تا آستارا كشیده شده و جنگل های ناحیه خزری پوشیده از درختان پهن برگ از نوع بلوط، سپیدار، راش، افرا و غیره است.

ناحیه كوهستانی ایران از پوشش گیاهی ممتدی برخوردارنیست. در جاهایی كه برف و باران بیش تری می بارد و تبخیر به علت پایین بودن دما به كندی صورت می گیرد، رویش گیاهان بیش تر است و در آن جا جنگل نیز دیده می شود. در جاهایی كه رطوبت كم تر و ضخامت خاك كم تر است، گیاهان كم تری می روید.

جنگل های ناحیه كوهستانی در بعضی جاها تُتُك و فاقد گیاهان زیردرختی هستند و در برخی جاها انبوه ترند و در زیر آن ها درختچه های گوناگون می رویند. بارزترین این جنگل ها، جنگل های غرب ایران است و از آن جایی كه بیش تر درختان بلوط است، به جنگل های بلوط معروفند. بیش تر قسمت های كردستان، باختران، لرستان، كوه های چهارمحال و بختیاری و كهگیلویه و كوه های بخش كازرون فارس از جنگل های بلوط پوشیده شده است. مساحت جنگل های بلوط را روی هم رفته ۱۰ میلیون هكتار برآورد كرده اند. بخشی از این جنگل ها انبوه و بقیه تنك اند. در این جنگل ها درختان میوه از قبیل گلابی، انجیر، پسته و بادام وحشی وجود دارد.

در ناحیه بیابانی ایران

به علت باران كم و نامنظم و تبخیر زیاد و وزش باد، پوشش گیاهی ممتدی وجود ندارد. در این ناحیه تنها گیاهانی می توانند رشد كنند كه در مقابل گرما و خشكی هوا مقاومت داشته باشند. این گیاهان بسیار محدود و با فاصله روییده اند. در این ناحیه، به ویژه در نواحی خاوری استان فارس، مركز كویر نمك، كرمان، رفسنجان، حوالی یزد و انارك، نواحی جنوبی خراسان و كوه های شاه سواران و بارز جنگل های پسته كه اغلب آنها را «بنه» نیز می نامند، همراه درختان بادام وحشی دیده می شوند. مساحت این جنگل ها را ۰۰۰/۴۰۰/۲ هكتار برآورد كرده اند. هم چنین در كرانه های دریای عمان و خلیج فارس جنگل های گرمسیری به صورت پراكنده دیده می شوند كه درختان آن ها عبارتند از: گز، كهور، كنار آگاسیا و درخت حرا (در سواحل خلیج فارس) كه برگ آن مصرف علوفه دارد.

جنگل های مانگرواکوسیستم های کاملا ویژه ای هستند که اجتماعات گیاهی و جانوری آن ها درارتباط با شرایط خاصی می توانند شكل بگیرند. جنگل های حرای جنوب ایران در نوار ساحلی خلیج فارس و دریای عمان آخرین پراكنش جنگل های مانگرو در جنوب خاوری آسیا به شمار می روند. این جنگل ها از یك یا گاهی دو گونه مانگرو تشكیل شده و فراوان ترین گونه آن حراست كه درمنطقه حفاظت شده حرا به تنهایی حضور دارد. جذر و مد آب دریا در سواحل که به طور موزون و مستمر هر روز انجام می شود در شکل گیری تنوع حیات این اكوسیستم نقش اساسی دارد.

گياه شناسان معتقدند که پوشش گياهي فعلي اين سرزمين نتيجه ي نفوذ تدريجي گونه هاي گياهي مناطق مجاور به داخل فلات و تغيير آن ها به اقتضاي تنوع فراواني است که ارتفاع جغرافيايي و اختلاف اقليمي ايجاب مي کرده است. جغرافي دانان و گياه شناسان روش هاي مختلفي براي طبقه بندي پوشش گياهي ايران پيشنهاد کرده اند، ولي همه ي آن ها در يک موضوع وحدت نظر دارند و آن تنوع فراواني است که با وجود فقر اقليمي در نباتات سرزمين مشاهده مي شود. به عقيده آن ها در ايران بالغ بر ۱۰ هزار نوع گياه وجود دارد که آن بوم زاد و بقيه مربوط به گياهان قفقاز، آسياي صغير، عربستان، آفريقا و هندوستان است. سرزمين ايران را از نظر گروه هاي گياهي مي توان به ۶ منطقه تقسيم کرد:

۱) منطقه جنگل هاي برگ پهن مرطوب شمالي

که ميان خط الرأس هاي طالش و البرز در بخش هاي مشرف به درياي خزر قرار دارند و بر حسب ارتفاع از سطح دريا تفاوت مي کنند. تا ارتفاع ۱۰۰ متر باتلاق ها و مرداب هاي ساحلي قرار دارد که در آن انواع ني و گل هايي مانند عروس آبي و زنبق و نيلوفر آبي به حد وفور به چشم مي خورد. پس از آن انواع بلوط، انجيلي، نارون، راش، ممرز و توسکاست که تا ارتفاع ۸۰۰ و ۱.۰۰۰ متري همراه با درختان کوچک تر و انواع پيچک ها و شمشاد، انار، تمشک، زالزالک و امثال آن ها پوشش گياهي اصلي را تشکيل مي دهد. از ارتفاع ۱.۰۰۰ تا ۲.۵۰۰ متر انواع راش سفيد، بلوط و غان را مي توان گونه هاي عمده پوشش گياهي دانست. روي هم رفته از ۴/۱۲ ميليون هکتار جنگل کشور ۸/۱ ميليون هکتار را جنگل هايي تشکيل مي دهد که دورادور طوقه ي جنوبي درياي خزر تا ارتفاع ۲.۷۰۰ متر را مي پوشاند.

۲) منطقه جنگل هاي برگ پهن غربي

که شامل تمامي جنگل هاي ناحيه زاگرس است و در مقايسه با جنگل هاي انبوه مرطوب شمالي نسبتاً کم درخت، و بيشتر شبيه به پارک هستند. در اين منطقه ي وسيع که شامل کردستان، کرمانشاه، لرستان و بختياري است، درختان برگ پهن همراه با بوته هاي کوتاه و نباتات استپي به چشم مي خورد. درختان اين جنگل ها در دره ها متراکم و در جاهاي ديگر بسيار پراکنده اند، ولي تا ارتفاع دو هزار متري از سطح دريا وجود دارند. انواع عمده درختان اين جنگل ها شامل بلوط، گردو، انجير، گلابي، سيب، بادام و تمشک است که نوع آن ها بر حسب ارتفاع و عرض جغرافيايي تفاوت مي کند.

۳) منطقه استپي کوهستاني

که شامل کوه هاي شمال خراسان و آذربايجان است و انبوهي گياهان آن بر حسب جنس خاک و مقدار باران سالانه تفاوت مي کند. در اين منطقه وسيع در ارتفاعات بالا چمن يا استپ، و در طوقه هاي مياني گونه هاي نيمه استپي(گندميان)، و در دره هاي پر آب پايين انواع درخت هاي ميوه دار ديده مي شود.

۴) منطقه خشک رودهاي فلاتي(کوهپايه اي)

که بخش وسيعي از کشور را در بر مي گيرد. در نيمه ي شمالي اين منطقه، نباتات شبيه رستني هاي آسياي مرکزي و قفقاز شرقي است. در مرتفعات شمالي مرکز ايران بعضي از رستني ها از انواع بالشتي هستند که به جاي رشد در هوا براي فرار از تبخير فراوان روي زمين گسترش مي يابند. از جمله گونه هاي معتبر اين منطقه سرو کوهي يا اُرس، گيلاس، انواع آلو و در طوقه هاي پست تر چوبک، اسپرس و گياهان صمغ دار و گونه هاي مختلف خار، گل گندم و امثال آن است.

۵) منطقه خشک رودهاي بياباني

که شامل تمامي کويرها و ريگ زارها، شن زارها و ماسه هاي داخلي با وسعت بسيار است و در تمامي آن ها نباتات نمک دوست مانند جغجغه، انواع خار، اسفند، کاروان کش، و در بستر رودهاي مرطوب تر و نواحي بيابان هاي شرقي و جنوبي، انواع قچ، اقاقيا، کنار و کهور ديده مي شود.

۶) منطقه جنگل هاي ساحلي جنوبي

که در حاشيه فلات ايران قرار گرفته است و شباهت بسياري با گياهان جزيره اي و شبه جزيره اي جنوب دارند. در شن زارها و شوره زارها و باتلاق هاي جنوبي بوته هاي متعدد از انواع انبه، استبرق، و لور از بندر لنگه تا پاکستان ديده مي شوند که در کنار آن ها گياهان هندي و آفريقايي مانند نارگيل، موز، خرزهره، کهور، نيشکر و از همه مهم تر خرما که اهميت اقتصادي فراوان دارد، مي رويد. در باتلاق هاي بندر خمير، جاسک و چاه بهار درخت حرّا يا تمر که مهم ترين نوع جامعه ي گياهي منگرو به شمار مي رود، ديده مي شود.

جنگل ونقش آن در توسعه توريسم

امروزه اهميت جنگل و پوشش گياهي بر کسي پوشيده نيست وسالانه صدها مقاله علمي و ده ها کنفرانس در سطوح ملي و بين المللي ، اهميت ونقش بسيار خطير درختان را در تداوم زندگي انساني در کره قابل زيست در عالم هستي برجسته مينمايد.

درختان جنگلهاي طبيعي ومصنوعي علاوه بر اينکه مستقيما در تأمين اکسيژن ، جذب دي اکسيد کربن ، الوار مورد نياز در صنليع چوب و ماده اوليه ي صنايع کاغذ سازي نقش اساسي بازي مي کنند به طور غير مستقيم نيز در کاهش مخاطرات طبيعي (سيل ، بهمن ، رانش زمين ) ، جلوگيري از فرسايش خاک ، تقويت آبهاي زير زميني ، کاهش خشونت هوا وآلودگي صوتي نقش غير قابل انکاري در تعادل زيست محيطي بر عهده دارند .

يکي از مهمترين مزاياي جنگل ، خلق چشم اندازهاي بسيار زيبا و بديع طبيعي است که موجب کشش و جذب بخش مهمي از گردشگران خصوصاً اکوتوريستها مي شود . اکوتوريسم بخشي از توريسم محسوب ميشود که در آن گردشگر مجذوب جاذبه هاي طبيعي همچون جنگلها ،کوهستانها ، بيابانها و کويرها و سواحل دريايي ميگردد .

پوشش گياهي به طور مستقيم و غير مستقيم نقش مهمي در تعادل زيست محيطي و بر آورده ساختن سهم مهمي از نيازهاي اقتصادي و جوامع توسعه يافته و در حال توسعه بازي ميکند .

گردشگري به دليل اينکه جزء فعاليتهاي نوع سوم محسوب ميشود و بدون اينکه بنيانهاي زيستي يک منطقه را دچار تخريب و نابودي چنداني قرار دهد ، موجب شکوفائي اقتصادي مي شود لذا به کار گيري تمامي پتانسيلهاي طبيعي و انساني يک منطقه در اين راستا اجتناب ناپذير مي نمايد . امروزه پهنه هاي جنگلي بعنوان يکي از پايه هاي پر جاذبه ي اکو توريستي (کاکسيون آب ،کوه ،جنگل ) نقش مهمي در جذب و ماندگاري اکو توريستها و همچنين گردشگراني باشد که از ناهنجاريهاي ناشي از رشد فزاينده شهري به مناطق بکر و طبيعي روي مي آورند . اجتماع گياهي و جانوري بخصوص در مناطق حفاظت شده بعنوان يکي از مهمترين جاذبه هاي گردشگري در قرن حاظر مطرح است . طبق بررسي ها ي انجام شده در بين گونه هاي مختلف گردشگري ، بيشترين سطح رشد به سفرهاي زيست محيطي اختصاص يافته است اينگونه سفرها يکي از درآمد زا ترين سفرهاي گردشگري است.

منابع:

پاپلي يزدي ،محمد حسين ، گردشگري (ماهيت و مفاهيم ) ، 1386 ، تهران ، انتشارات سمت

سایت اینترنتی http://marivanshora.com/user/viewer.aspx?id=8