جزيره قشم
قِشم نام جزیرهای است در خلیج فارس و در استان هرمزگان ایران. جزیره قشم بزرگترین جزیره غیر مستقل دنیا و بزرگتر از ۲۲ کشور جهان است.
جغرافیای سیاسی
در سال ۱۳۸۵ این شهرستان به سه بخش مرکزی و بخش شهاب و بخش هرمز ۷ دهستان تقسیم شده بود.
شهر قشم در شرقیترین نقطه جزیره واقع شدهاست و به رغم آنکه این شهر نسبت به کل جزیره مرکزیت هندسی ندارد، اما به علت موقعیت مهم استراتژیک آن (دید گسترده به جنوب، شمال و شرق، دید به تنگه هرمز، نزدیکی به بندرعباس و...) از قدیم واجد اهمیت بوده و عمدهترین سکونتگاه جزیره محسوب میشدهاست. انتخاب شهر قشم به عنوان پایگاه اصلی توسعه منطقه آزاد تجاری-صنعتی قشم نیز بر اهمیت این شهر افزودهاست
جغرافیای انسانی
ترکیب جمعیتی (طبق سرشماری آبانماه سال ۱۳۸۵):
جمعیت کل جزیره قشم: ۹۸٫۸۲۹ نفر
عده مردان جزیره: ۴۹٫۷۴۲ نفر
عده زنان جزیره: ۴۹٫۰۸۷ نفر
عده کودکان زیر یکسال: ۲٫۲۶۸ نفر
عده کودکان زیر پنج سال: ۱۱٫۸۰۰ نفر
مهاجرت: علاوه بر جمعیت بومی و ساکن، جزیره قشم دارای جمعیت غیربومی و مهاجر بسیاری است که بهطور عمده در بخشهای تجارت، بازرگانی، صنایع و معادن، ادارات و دوایر دولتی و ارگانها، بانکها، تشکیلات سازمان منطقه آزاد قشم و دیگر بخشهای خدماتی به فعالیت اشتغال دارند. ضمن آنکه شمار قابل توجهی گردشگر نیز ـ همواره بهویژه در فصلهای پاییز و زمستان و تعطیلات نوروزی ـ وارد جزیره میشوند.
زبان و گویش:زبان اصلی مردم قشم، مانند تمام مردم ساکن بنادر و سواحل جنوب کشور و دیگر جزایر، فارسی و برای همه مردم و مسافرانی که به جزیره مسافرت میکنند قابل درک و فهم است. لهجهی محلی و متداول مردم قشم در شهرها و روستاهای آن تقریباً یکسان است، با این تفاوت که اهالی شهر قشم و درگهان به سبب رفت و آمد و دادوستد با مردم میناب، بندرعباس، پل، خمیر، کنگ، لنگه و دیگر بنادر مجاور، با لهجهای نزدیک به لهجه بندرعباسی، مینابی (بندری)، پلی (بندر پل خمیر) صحبت میکنند و ساکنان روستای اعماق جزیره به سبب مسافرت به شیخنشینها و هندوستان به زبان عربی هندی نیز آشنایی دارند یا واژههایی از این زبانها وارد لهجه آنها شدهاست. بهطور کلی باید گفت زبان محلی قشمی، آمیختهای از بانهای فارسی، بندری، هندی و انگلیسی است.
دین و مذهب: مردم شهرستان قشم مسلمان و پیرو مذهب تسنن شافعی و تشیع (اثنیعشری)اند.
زمین شناسی قشم
گنبد نمکی نمکدان
کوه نمکی ـ کوه نمکدان ـ در قسمت جنوب غربی جزیره، ویژگی عمده مجموعه کوهستانی غربی را تشکیل میدهد. این کوه که به شکل مخروط است تا ارتفاع ۳۹۷ متر (قله کوه نمکدان) میرسد. ساختار نمکی این کوه از انباشته شدن صخرههای آذرین با رسوبات تشکیل شدهاست. کوه گنبد نمکی، با بقایای معادن نمک باستانی و چشمههای آب شور، به خودی خود یک ”اثر تاریخی طبیعی دیدنی“ با امکانات آموزشی و تفریحی را به وجود آوردهاست.
دره ستارگان
روستای برکه خلف در فاصله پنج کیلومتری از ساحل جنوبی جزیره قرار گرفتهاست. در شمال این روستا یکی از زیباترین جلوههای فرسایش در جزیره قابل مشاهدهاست. اهالی منطقه به این روستا استاره کفته (گاهی هم استار افتیده) میگویند. اما، نام دره ستارهها برای این پدیده کمنظیر زمینشناسی جاافتادهاست.
به دلیل شکل ویژه این دره و انواع حجمها و پدیدههای فرسایش موجود در آن وزش بادهای تند و گردش هوا در لابهلای ستونها و حفرههای موجود در دره تولید صدا میکند و به دلیل این صداها است که اهالی معتقدند با تاریک شدن هوا این دره محل آمد و شد ارواح و اجنهاست و بنابراین از ورود به آب در شب خودداری میکنند.
دره ستارهها در واقع یک ناحیه فرسایش یافته توسط آبهای سطحی، رگبارهای فصلی و تندبادها است. فلات اولیه که هنوز در بخش شمالی بهصورت کم و بیش دست نخورده باقی مانده، در ارتفاع بین ۷ تا ۱۵ متری از کف دره قرار دارد و جنس آن ماسه سنگ با سیمان آهکی سست و پر از پوستههای فسیلی است. مخروطهای نوکتیز، ستوننها و ستونکهای فرسایشی، آرکها و تیغهها و دیوارههای نواری از جمله بخشهایی هستند که در این دره مشاهده میشوند.
به دلیل سست بودن جنس لایهها، میتوان انتظار داشت که پس از هر بارندگی شدید (که به ندرت اتفاق میافتد) تغییرات محسوسی در مورفولوژی دره صورت پذیرد.
سواحل
جزیره قشم با وسعتی نزدیک به ۱۵۰۰ کیلومترمربع، بیشترین سواحل و کرانهها را در بین جزایر خلیج فارس به خود اختصاص میدهد. سواحل زیتون، سیمین، جزایر ناز، سوزا، مسن، شیبدراز، سلخ و دوستکو از دیدنیترین سواحل جزیره قشم محسوب میشوند. از ویژگیهای ساحل شناختی این جزیره، تنوع سواحل صخرهای، ماسهای و گلی آن است که چنین خصوصیتی بهطور یک جا در کمتر جزیرهای یافت میشود. سواحل شنی و ماسهای نقرهفام و سیمین براق نیز از دیگر انواع سواحل در جزیره قشم محسوب میشوند. ساحل صخرهای زیتون، ساحل شنی سیمین و سواحل گلی لافت و جنگلهای حرا تنوع سواحل قشم را نشان میدهند. ساحل صخرهای ریگو معروف به ساحل لاکپشتها نیز از دیگر سواحل زیبای جزیره قشم است که لاکپشتها در آنجا برای نفسگیری و تغذیه به روی آب میآیند.
آب و هوا
قشم در گروه سرزمینهای گرم و خشک قرار میگیرد و این در حالی است که رطوبت نسبی هوا در قشم بالاست. فشار هوا در قشم بین ۱۰۱۵ تا ۱۰۱۸ میلیبار جیوهاست که در تابستان به دلیل گرمای زیاد، فشار هوا به کمتر از ۱۰۰۰ میلیبار میرسد. دمای متوسط سالیانه جزیره قشم حدود ۲۶ درجه سانتیگراد، با متوسط حداکثر و حداقل دمای روزانه به ترتیب ۳۳ و ۱۸ درجه سانتیگراد است. اختلاف درجه حرارت فصلی این جزیره بسیار زیاد است. گرمترین زمانها ۱۰ تیر تا ۱۰ شهریور و سردترین ماهها دی و بهمن است. در جزیره قشم حداکثر و حداقل دمای مطلق ۴۶ و صفر درجه سانتیگراد به ثبت رسیدهاست.
چشمههای جزیره قشم
چشمههای جزیره قشم، که بهطور پراکنده در جای جای جزیره وجود دارند، فاقد آب شیرین بوده و عمدتاً شور هستند. برخی از این چشمههای عبارتاند از:
چشمه کارگهچشمه معدنی سولفوره و شور کارگه در میانه و هسته مرکزی ساختار تاقدیسی مجاور بندر ماهیگیری سلخ (میدان گاز طبیعی سلخ، معروف به برهوت) واقع شدهاست. آب این چشمه (چند لیتر در ثاینه) پس از نهشته شدن بخشی از مواد معدنی سیاهرنگ همراه در محل تظاهر، موجب تغذیه بیشتر آب شور در آبرهه موجود این محل بوده و در اطراف و بستر آبراهه اخیر نیز رسوبات فراوان نمک گذاشته میشود.
ـ چشمه گوری: رسوبات واحد گوری دارای ضخامت حدود یکصدمتر، پوشاننده نهشتههای انیدریت و نمکهای مربوط به سازند گچساران است که با توجه به دانستهها، ستبرای حدود ۱۴۰۰ متر دارد.
چشمههای دامنه کوه نمکدان پهنههای پوشیده از رسوب نمک در کوه نمکدان دارای تودههای بسیار بزرگ و گسترده نمک با کمیت بالا با کیفیت و خلوص نسبتاً مناسب است و از نظر اقتصادی در تأمین نمک خوراکی، نمک طبی و حتی تأمین بخشی از مشتقات موردنیاز در ترکیباتی از پتروشیمی اهمیت دارد.
پوشش گیاهی قشم
اولین و مهمترین جامعه گیاهی جزیره در جنگلهای حرا مشاهده میشود که گونهای از مانگروها به نام Avicennia marina (به نام ابوعلی سینا، دانشمند پرآوازه ایران) است و گسترهای بیش از ۲۰۰۰ کیلومتر مربع از مساحت جزیره را به خود اختصاص دادهاند. گیاهان قشم خشکی پسند و حرارتخواه بوده و نیاز به رطوبت زیاد در تابستان دارند و بیشتر به شکل درختچههای نیمبیابانی کوتاه قد قابل مشاهده هستند.
حیات جانوری
در آبها و خشکیهای جهان سه سیستم حیاتی از نظر تنوع زیستی از بیشترین تنوع جانوری و گیاهی برخوردارند. این سه اکوسیستم عبارتاند از جزایر مرجانی، جنگلهای حرا و جنگلهای بارانی. در جزیره قشم و آبهای پیرامونی آن دو اکوسیستمهای اول و دوم حضور دارند گونههای شناسایی شده پستانداران قشم عبارتاند از ۴ گونه خفاش که یک نوع آن خفاش میوهخوار است، خفاش میوهخوار بزرگترین خفاش کشور بوده و بیشتر از قشم گزارش شدهاست.
جونده۴ گونه، یک نوع خارپشت، یک گونه خرگوش، یک گونه روباه و دو نوع نمسی و یک نوع جبیر یا غزال ایرانی نیز در قشم شناسایی شدهاست.
خزندگان شناسایی شده قشم نیز بسیار متنوع هستند. سه نوع مار و ۱۷ گونه مارمولک و یک نوع دوزیست در قشم شناخته شدهاند.
مهرهداران قشم: پرندگان از بیشترین تنوع برخوردارند. فهرست پرندگان شناسایی شده قشم تا سال گذشته ۹۸ گونه بود اما با شناسایی ۷۵ گونه پرنده دیگر، این فهرست در حال حاضر به ۱۷۳ نوع رسیدهاست. برخی از این پرندگان از جمله پرندگان نادر کشورمان هستند که شاهین کبود و حواصیل سبز از آن جملهاند. معدود آهوان باقیمانده قشم به دشتهای بسیار زیبای فراز کوهها پناه بردهاند و آخرین روزهای پرخطر زندگی خود را در آنجام میگذرانند. نسل آهو در جزیره قشم به شدت در خطر انقراض است. از این جانواران بسیار زیبا و باارزش که در صورت حضور در جزیره، زیبایی خیرهکنندهای به طبیعت آن میبخشد طی سالهای گذشته هیچگونه حفاظتی به عمل نیامده و با این ثروتهای باارزش جزیره برخورد مناسبی صورت نگرفتهاست. دوزیستان و خزندگان جزیره قشم: با توجه به موقعیت جغرافیای جزیره قشم در خلیج فارس و به دلیل تنوع نواحی اکولوژیک آن و همچنین به دلیل وجود زیستگاههای متنوع نظیر: محیط تالابی جنگل حرا، پهنههای گلی، تپه ماهورهای متنوع، مناطق بیابانی، شنزارها، سواحل شنی، مناطق صخرهای، مزارع و باغهای کشاورزی و چمنزارهای فصلی ـ مطالعه مقدماتی اکولوژیک توزیع و پراکنش دوزیستان و خزندگان جزیره صورت پذیرفت.
پرندگان قشم
بارزترین پدیده طبیعی قشم گوناگونی پرندگان آن است. از میلیونها سال پیش به این سو حدود چهارمیلیون پرنده مهاجر بهطور منظم در فصلهای مختلف سال، به خلیج فارس همانند یک زیستگاه ویژه، پناه میآورند. بهطور کلی، در گشت و گذاری چند روزه در جزیره قشم به آسانی میتوان تا ۱۰۰ گونه از پرندگان آن را مشاهده کرد. برخی از پرندگان جزیره قشم عبارتاند از: پلیکان پا خاکستری ، باکلان ، حواصیل خاکستری ، اگرت کوچک ، اگرت ساحلی ، اگرت سفید ، حواصیل شب ، حواصیل هندی ، کفچه نوک ، فلامینگو ، عقاب ماهیگیر(جزیره قشم) ، کرکس ، جیرفتی ، هوبره ، سلیم خرچنگخوار ، صدفخوار ، دیدومک ، تله نوک پهن ، کاکایی سر سیاه ، کاکایی پشت سیاه ، پرستو دریایی دودی ، پرستو دریایی کاکلی کوچک ، پرستو دریایی معمولی ، پرستو دریایی کاکلی ، سبز قبای هندی ، زنبور خانگی کوچک ، دم جنبانک ابلق ، دم جنبانک کله زرد ، میوهخور ، بلبل خرما ، سنگ چشم کله سرخ ، سوسک چیفچاف ، سوسک جنبان ، سوک سرسیاه ، طرقه بنفش ، طرقه کوهی ، چکچک بیابانی ، شهدخور ، زرد پر مزرعه ، سهره خاکی .
منبع
http://fa.wikipedia.org