مرکز دانلود خلاصه کتاب و جزوات دانشگاهی

ویژگی ها و خصوصیات انواع پارچه ها

مقدمه

تا به حال به تفاوت میان پارچه استفاده شده در لباس‌های مختلف خود فکر کرده‌اید؟ لباس‌هایی که بر تن می‌کنیم از پارچه‌های متفاوتی دوخته شده‌اند که شاید ما هیچ اطلاعی از مواد به کار رفته درآنها و کیفیت آن از نظر دوام، ثبات رنگ، حساسیت زایی و... نداشته باشیم. بیشتر افراد در هنگام خرید لباس فقط به طرح پارچه و مدل لباس توجه می‌کنند و اهمیتی به جنس پارچه نمی‌دهند، اما باید در نظر داشت که گاه جنس پارچه اهمیت بسیار زیادی در انتخاب لباس پیدا می‌کند. توجه به شرایطی که لباس در آن مورد استفاده قرار می‌گیرد، فصل، شرایط آب و هوایی، روحیات فرد، آلرژی نسبت به مواد مصنوعی یا طبیعی و... از عواملی است که باید هنگام انتخاب لباس مورد توجه قرار گیرد.

انواع دسته باندی پارچه

به طور کلی پارچه‌ها به دو دسته الیاف طبیعی و الیاف مصنوعی تقسیم می‌شوند.

گروه اول:الیاف طبیعی به نخ‌های بافته شده از پشم، پنبه و ابریشم گفته می‌شود و الیاف مصنوعی که از مواد مختلف خام و ترکیبات پیچیده شیمیایی تهیه می‌شوند را ریون، نایلون و پلی استر می‌نامند. هر دسته از این الیاف ویژگی‌های خاصی دارند که در شرایط مختلف کاربرد دارند. در ادامه این یادداشت به بررسی ویژگی‌های الیاف گوناگون می‌پردازیم تا بدانیم در شرایط مختلف از چه نوع لباسی باید استفاده کنیم.

پنبه پر استفاده‌ترین گیاه برای بافت پارچه است. پارچه‌ای که از پنبه بافته شده باشد حرارت بدن را به بیرون منتقل می‌کند و در نتیجه لباس دوخته شده از آن خنک است. پارچه پنبه‌ای که آن را به نام نخی می‌شناسیم به راحتی لکه‌گیری و شسته می‌شود و در برابر ساییدگی مقاوم است، اما باید توجه داشت که پس از استفاده اگر لباس خوب خشک نشود، بوی عرق بدن در آن باقی می‌ماند . کتان یا لنین گیاهی است که در ایران کشت نمی‌شود، اما خصوصیات آن مانند پنبه است. پارچه‌های کتانی دارای سطح صاف و درخشنده‌اند و زودتر از پنبه تمیز می‌شوند. این الیاف با وجود اینکه به اندازه پارچه‌های پنبه‌ای آب را جذب می‌کنند، اما زودتر خشک می‌شوند و به همین دلیل حوله‌ کتانی بهتر از پنبه‌ای است.

الیاف پشمی از پشم حیواناتی مانند گوسفند مرینوس، شتر لاما و موی بز تهیه می‌شود. این نوع پارچه به دلیل ذخیره شدن هوا در بین الیاف آن عایق حرارت است و چون خاصیت رطوبت پذیری دارد عرق بدن را جذب کرده و آن را به آرامی تبخیر می‌کند، به همین دلیل برای استفاده در فصل زمستان مناسب است و باعث می‌شود شخص کمتر احساس سرما کند. باید توجه داشت که لباس پشمی را بعد از شستن نباید آویزان کرد چون باعث کش آمدن و تغییر فرم آن می‌شود، بنابراین بهتر است لباس را روی پارچه نخی پهن کنید تا خشک شود.

ابریشم یکی دیگر از الیاف طبیعی است که از پیله کرم ابریشم بافته می‌شود. این پارچه‌ خیلی سبک و براق است و در برابر پارگی و چروک شدن مقاومت زیادی دارد. پارچه ابریشمی در عین لطافت عایق حرارت است و به همین دلیل در تابستان و زمستان قابل استفاده است.

گروه دوم: پارچه‌هایی هستند که با الیاف مصنوعی بافته می‌شوند. ویسکوز پرکاربردترین این الیاف است و چون ‌رسانای گرما است باعث می‌شود بدن احساس گرما کند. در عین حال این پارچه از ابریشم طبیعی خنک‌تر است و منسوجات بسیار نرم و لطیفی از آن تهیه می‌شود.

نایلون جزء الیاف کاملاً مصنوعی است و استحکام زیادی در برابر سایش و کشش دارد و این خاصیت باعث می‌شود دجار کشیدگی یا چین خوردگی بعد از کشش نشود. به همین دلیل موارد استفاده زیادی دارد. لباس نایلونی سریع خشک می‌شود چون رطوبت کمی به خود جذب می‌کند. از نخ نایلونی برای تهیه جوراب ساق بلند، آستری لباس، مایوی شنا، لباس ورزشی، پارچه دانتل، بارانی، پوشاک پلیسه‌دار و پارچه‌های کشباف استفاده می‌شود.

پلی استر یکی دیگر از الیاف کاملاً مصنوعی است که مقامت فوق‌العاده‌ای در برابر چروک شدن دارد و حتی زمانی که خیس ‌شود چروک نمی‌شود. اگر پلی استر با الیاف طبیعی مخلوط شود در تهیه منسوجات سبک وزن مانند پارچه‌های پرده‌ای، ساتن، پیراهن و بلوز مورد استفاده قرار می‌گیرد. لباس‌های بافته شده با این الیاف به دلیل ضد چروک بودن استفاده راحتی دارند و به عنوان لباس بشور و بپوش شناخته می‌شوند.

 

الیاف، ماده اولیه صنعت نساجی است. امروزه شناسایی الیاف اهمیت زیادی پیدا کرده است. به خصوص برای آن دسته از افرادی که حرفه آنان تولید پوشاک ( طراح پارچه، طراح لباس و دوزنده ) است. هنگام طراحی الگو، برش پارچه، شست و شو و لکه گیری پارچه باید با خواص الیافی که در پارچه به کار رفته است آشنایی داشته باشیم.

الیافی که در صنایع نساجی مورد استفاده قرار می گیرد به دو طبقه اصلی، الیاف طبیعی ( که بشر در ساخت آن دخالتی نداشته ) و الیاف مصنوعی ( که بشر در ساخت و شکل گیری آن دخالت داشته ) تقسیم بندی می گردد. الیاف طبیعی مانند پنبه، پشم، ابریشم و الیاف مصنوعی مانند نایلون، پلی استر و ریون.

الیاف طبیعی

پنبه (Cotton)

پنبه یکی از مهم ترین و پرمصرف ترین الیاف طبیعی است که همواره در خدمت صنعت نساجی بوده و هست.

موارد استعمال پارچه های پنبه ای چون الیاف پنبه ای هادی حرارت هستند، حرارت بدن را به بیرون منتقل می کنند. از این رو البسه تابستانی را زا پارچه های پنبه ای انتخاب می کنند. این نوع پارچه به راحتی لکه گیری و شسته می شود. به همین دلیل برای لباس های مراکز بهداشتی، بیمارستان ها و آزمایشگاه ها به کار می رود. چون پارچه های پنبه ای در برابر ساییدگی از خود مقاومت نشان می دهند، از این رو لباس های سربازی را از آن تهیه می کنند.

مراقبت و نگهداری پارچه های پنبه ای پس از بیرون آوردن لباس از تن، آن ها را به چوب رختی آویزان کنید و تا وقتی که رطوبت دارند در کمد لباس ها نگذارید. زیرا بوی بدن شخص در پارچه باقی خواهد ماند. لباس را در صورت امکان دو روز متوالی نپوشید و آن را در جای خشک نگهداری کنید. عرق بدن باعث آسیب به پارچه می شود.

روش شستن پارچه های پنبه ای لباس های پنبه ای را قبلا در آب گرم و صابون خیس کنید. بعد از ۲۰ تا ۳۰ دقیقه که در آب ماند آن ها را خوب چنگ بزنید. لباس ها را در سایه خشک کنید. زیرا آفتاب رنگ آن ها را خراب می نماید. در کشورهای تولید کننده لباس، روی لباس های دوخته شده تصویر غوزه پنبه، نشان پارچه پنبه ای می باشد.

---

کتان (Leinen)

کتان گیاهی است از خانواده لیناسه و از نظر خصوصایت کلی شبیه به پنبه است. ( کتان در ایران کت نمی شود. )

موارد استعمال پارچه های کتانی : پارچه های کتانی چون دارای سطح صاف و درخشنده ای هستند چرک و کثافات به آسانی از روی آن برطرف می شود. از این رو شست و شوی پارچه های کتانی آسان تر از پارچه های پنبه ای است. پارچه های کتانی برای کسانی که به لباس های با دوام و لطیف تابستانی علاقه مندند بسیار مناسب هستند. الیاف کتانی مانند الیاف پنبه، آب را به خوبی جذب می کنند ولی الیاف کتان پس از جذب آب زودتر از الیاف پنبه خشک می شود، به همین جهت، حوله های تهیه شده از الیاف کتان مناسب تر از پنبه است.

روش شستن پارچه های کتانی هنگام شست و شو، لکه های باقی مانده روی پارچه های کتانی آسانتر از پارچه های پنبه ای برطرف می شود. خاصیت آب رفتگی کتان مانند پنبه نیست.

در کشورهای اروپایی و آمریکایی برای اطلاع مصرف کنندگان، روی لباس های دوخته شده علامت تمام کتان (Leinen-Rein) و علامت نصف کتان (Leinen-Halb) وصل می کنند. علامت L نشان دهنده کتان است.

---

پشم (Wool)

این دسته از الیاف از پوشش حیوانات مختلف به دست می آیند و براساس خصوصیات و مشخصات مختلف، تحت نام های منشعب شده از حیوان دسته بندی می شوند. ( نظیر گوسفند مرینوس و پشم لاما )

موارد استعمال پارچه های پشمی پوسته خارجی الیاف پشم از پولک ها یا فلس های ریز تشکیل شده است که بر اثر فشار، حرارت یا رطوبت، این اجزا درهم گره می خورند و حالتی نمدگونه پیدا می کنند. هوای ذخیره شده در بین الیاف، به پشم خاصیت عایق بودن می دهد. به علت خاصیت رطوبت پذیری و داشتن خلل و فرج، عرق بدن را جذب و آن را به آرامی تبخیر می کند و به همین دلیل شخص در زمستان کمتر احساس سرما می کند.

مهر پشم گوسفند مجاز است ( یعنی پشم متعلق به حیوان سالم و زنده است ) که از طرف دبیرخانه بین المللی پشم مورد آزمایش قرار گرفته است.

روش شستن پارچه های پشمی آب گرم و صابون، مواد قلیایی قوی و چنگ زدن به پشم آسیب می رساند و باعث نمدی شدن و کوتاه گشتن عمر منسوجات پشمی می گردد. برای این کار، از صابون های خنثی و کمی اسیدی استفاده کنید. معمولا صابون یا پودر لباسشویی در پارچه های پشمی متراکم می گردد و بعد از خشک شدن ذرات سفیدک بسیار ریزی ( اصطلاحا صابون زدگی ) در سطوح آن دیده می شود. برای رفع صابون زدگی دو قاشق چایخوری سرکه در هر لیتر آب بریزید و لباس را به مدت ده دقیقه در آن قرار دهید. سپس با آبی که چند قطره آمونیاک به آن افزوده شده، شست و شو دهید و با آب خالص آبکشی کنید. از قرار دادن لباس های پشمی در مقابل نور شدید خورشید جهت خشک کردن پارچه خودداری کنید. طریقه خشک کردن پارچه های پشمی بدین صورت است که آن ها را بر روی پارچه ای نخی پهن می کنند ( به علت تغییر شکل، از آویزان کردن خودداری کنید ) یا آن را در داخل یک توری می گذارند و توری را به بند لباس آویزان می نمایند. بهتر است برای این کار، یک جوراب نایلون زنانه را به داخل یکی از آستین های لباس پشمی فرو ببرید و سر دیگرش را از آستین دیگر بیرون بکشید و سپس گیره های لباس را به دو سر جوراب وصل نمایید. در این صورت لباس به اصطلاح از ریخت نمی افتد.

---

ابریشم ( Silk )

موارد استعمال پارچه های ابریشمی نخ های ابریشمی خیلی سبک و برق هستند و کشش آن ها زیاد بوده و مقاومت آن ها در برابر پارگی و چروک پذیری بالاست. الیاف ابریشم به علت وجود پروتیین در ساختار آن، هادی حرارت نیست و حرارت را در خود نگهداری می کند. از این رو برای پوشش زمستانی مناسب هستند. از طرفی دیگر این نوع پارچه ها به دلیل لطافت و نازکی در فصول دیگر سال از جمله تابستان به خوبی استفاده می شوند.

کشورهای تولید کننده منسوجات روی البسه ابریشمی حرف S را نصب می نمایند.

روش شستن پارچه های ابریشمی باید با آب ملایم و صابون یا پودرهای قلیلیی ضعیف و آبکشی مکرر شست و شو شود. اگر پارچه ابریشمی سفید بعد از چند بار شست و شو غلط، زرد رنگ شد و جلای سابق خود را زا دست داد، باید مدتی آن را در محلول آب و شیر خوراکی خیس کنید و سپس نسبت به شست و شوی آن اقدام نمایید. پس از آبکشی، آن را در پارچه ای حوله ای می پیچند تا کمی خشک گردد. نور شدید خورشید به الیاف ابریشم صدمه می زند. به خصوص رنگ آن را از بین می برد.

الیاف نیمه مصنوعی و مصنوعی

ویسکوز ( Viscose ) ویسکوز جز الیاف بازیافته ( رژنره ) بوده و ماده تشکیل دهنده آن لیف طبیعی است که الیاف نیمه مصنوعی نیز نامیده می شود.

موارد استعمال پارچه های ویسکوزی پارچه های ویسکوزی گرما را هدایت می کنند لذا پوست بدن در مقابل حرارت، احساس خنکی می کند، به عبارت دیگر لباس های ویسکوزی خنک تر از ابریشم طبیعی است. می توان با به کار بردن الیاف طریف تر ویسکوز، منسوجات بسیار لطیف با زیر دست نرم تهیه کرد.

روش شستن پارچه های ویسکوزی ویسکوز در اثر رطوبت استحکام خود را به طور قابل ملاحطه ای از دست می دهد و پس از خشک شدن، استحکام اولیه خود را دوباره به دست می آورد. از این رو، هنگام شست و شو لازم است به این موضوع توجه کنید که اگر پارچه های ضخیم را پس از شست و شو آویزان نمایید کش می آید، شل می شود و باعث تغییر شکل آن می شود.

---

نایلون ( Nylon )

نایلون جز الیاف کاملا مصنوعی است.

موارد استعمال پارچه های نایلونی پارچه های نایلونی استحکام خوبی در برابر سایش و کشش دارند. این الیاف موارد استعمال زیادی دارند، از جمله این الیاف در جوراب های نایلونی به علت قابلیت الاستیکی زیاد، در قسمت زانو و مفاصل کیسه ای نمی شود و به حالت اول خود برمی گردد. منسوجات نایلونی پس از شست و شو فورا خشک می شوند، زیرا رطوبت کمی به خود جذب می کنند. از نخ فیلامنت برای تهیه جوراب ساق بلند، آستری، مایوی شنا، لباس ورزشی، پارچه دانتل، پارچه بارانی، پوشاک پلیسه دار و پارچه های کشبافت استفاده می شود.

---

پلی استر ( Polyesters )

پلی استر جز الیاف مصنوعی است.

موارد استعمال پارچه های پلی استری پارچه های پلی استر مقاومت فوق العاده ای در برابر چروک شدن دارند. کت و شلوارهای بافته شده از الیاف پلی استر، شکل خود را در هوای مرطوب حتی در مواقع خیس شدن به خوبی حفظ می کنند. این الیاف در مخلوط با الیاف طبیعی، در تهیه پارچه های نازک و منسوجات سبک وزن مانند پارچه های پرده ای و ساتن، پیراهن و بلوز مورد استفاده قرار می گیرد. هم چنین به علت خاصیت اتو پذیری زیاد آن ها، در تهیه پارچه های پلیسه زنانه مصرف می شود. این الیاف برای تهیه البسه و پارچه های بشور و بپوش بسیار مورد استفاده قرار می گیرد.

روش شست و شوی پارچه های پلی استری پلی استر به علت جذب کم رطوبت و جمع شدن الکتریسیته ساکن تمایل زیادی به گرد و خاک دارد. این عیب را می توان با استفاده از مواد ضدالکتریسیته شاکن ( مواد نرم کننده لباس در ایران ) رفع کرد. چون این الیاف آب جذب نمی کند و در آب متورم نمی شود، لذا منسوجات حاصله به راحتی شسته می گردد و فورا خشک می شود.

انواع پارچه

۱- بروکات ( Brokat ) نوعی پارچه با نخ های برجسته و درخشان است. نام این نوع پارچه از زبان ایتالیایی گرفته شده و به معنی زربفت است.

۲- بورکن کرپ ( Borken krepp ) نوعی پارچه با سطح بافته شده شبیه به پوست درخت است.

۳- بوکله ( Boucl eacute; ) نوعی پارچه با گره های نامنظم و سطحی گره دار که به دلیل نخ های گره دار، ضخیم است.

۴- چینل ( Chenille ) نوعی پارچه شبیه به مخمل و ضخیم که دارای کرک هایی در هر دو روی ( هر دو سطح ) پارچه است.

۵- کلوکه ( Cloqu eacute; ) نوعی کرپ بادی که از دو بافت کنار هم شکل گرفته است. هنگام عملیات شیمیایی، سطح زیرین پارچه جمع می شود و سطح فوقانی از نقوش برجسته نامنظم شکل می گیرد. کلوکه نیازی به اتو ندارد.

۶- مخمل کبریتی یا کورد ( Cord ) نامی برای نوعی پارچه با تارهایی شبیه مخمل بوده که از نخ های نازک بسیار نرم با نخ های ضخیم بافته شده است.

۷- دنیم ( Denim ) پارچه های جین هستند که فقط نخ های تار آن ها رنگ شده و پودرهای آن سفید رنگ اند. سطح روی پارچه در جین های آبی رنگ، آبی و در جین های مشکی، سیاه بوده و اغلب سطح پشت پارچه سفید است.

۸- فاکون ( Faconne ) پارچه ای بدون طرح است که طی روند بافت ناهمگون و متفاوت بافته می شود و اغلب تلفیقی از مات و براق است.

۹- دوشس ( Duchesse ) پارچه ساتن براق و محکم بوده که از ابریشم و الیاف مصنوعی بافته شده است.

۱۰- کرنیکل، کرش ( Crinkle, Crash ) نوعی پارچه بوده که دارای بافتی برجسته و چین دار است. ( پفکی ) چین ها اغلب در جهت تار بافته می شود.

۱۱- تیغ ماهی یا فیش گرات ( Fischgrat ) با استفاده از نخ های رنگی مختلف در تار و پود پارچه، پارچه ای طرح دار با طرح بافت جناغی شکل می گیرد.

۱۲- گاباردین ( Gabardine ) نوعی پارچه با بافت ریز از پنبه، پشم یا الیاف مصنوعی با نقوش برجسته تیغ ماهی یا جناغی یا خطوط راه راه اریب است که همواره از سمت راست پارچه به چپ و از پایین به بالا بافته می شود.

۱۳- گلن چک ( Glencheck ) نوعی پارچه چهارخانه، برجسته یا سایه روشن است که از چهارخانه های کوچک دیگری شکل گرفته است.

۱۴- ژاکارد ( Jacquard ) نامی است برای همه پارچه هایی که طرح آن ها از روند بافت شکل گرفته است. از طریق استفاده از نخ های مختلف در تار و پود مات، براق، تیره و روشن، می توان این تاثیرات را در طرح و رنگ پارچه افزایش داد.

۱۵- هانن تریت ( Hahnentritt ) پارچه ای با چهار خانه های کوچک است که در گوشه هر طرح چهارخانه نیز زائده های اریب مانندی وجود دارد.

۱۶- جین ( محکم - ضخیم) ( Jean - Stoffe ) پارچه ای شبیه پارچه پنبه ای است که اغلب سنگ شوی می شود. از این پارچه برای لباس های جین شبک استفاده می شود.

۱۷- لمه ( Lam eacute; ) پارچه ای رنگارنگ و براق که از الیاف رنگی یا نخ های براق بافته می شود.

۱۸- ماهوت ( Loden ) پارچه پشمی یا غیر ضخیم با نام ماهوت است که از طریق روشی مشابه نمدمالی، بسیار ضخیم و بادوام می شود. بین ماهوت های راه راه با پرزهای بلند و زبر در یک جهت و ماهوت های بدون خط و گونی مانند، تفاوت وجود دارد.

۱۹- مواره ( Moir eacute; ) پارچه ای با راه راه های اریب و طرحی موج دار است که از طریق پرس کردن پارچه شکل می گیرد.

۲۰- موسیلن ( Musseline ) پارچه ای لطیف با بافتی بسیار نرم بوده که شبیه پارچه کتانی است و اغلب از پنبه یا پشم بافته می شود.

۲۱- پانه زامت ( Pannesamt ) مخمل ضخیم و براق با کرک های فشرده است.

۲۲- پپیتا ( Pepita ) نوعی پارچه با چهار خانه های کوچک تیره و روشن است که برخلاف پارچه طرح جناغی کنگره دار نیست.

۲۳- پارچه پرزدار یا پوست مصنوعی ( Pelzimitaion ) پارچه هایی هستند که پوشش مویی ضخیمی دارند. ( از الیاف مصنوعی تهیه می شوند. ) رنگ پارچه و اندازه موها شبیه خز واقعی است. (این نوع پارچه در ایران به نام پولیش معروف است. )

۲۴- پیکی ( Pikee ) پارچه دو بافت با طرح های برجسته است که به نظر لایی می آیند.

۲۵- پارچه کشباف یا استرچ ( Rippen Strich Stoff ) نوعی پارچه با بافت هایی از راست به چپ ( مانند لباس های بافتنی با دست ) است که خاصیت ارتجاعی دارد و در ایران به استرچ معروف است.

۲۶- ریپس ( Rips ) نوعی پارچه با نخ های برجسته است که به صورت اریب بافته می شود.

۲۷- ژرسه رومانیت ( Romanit Jersey ) نوعی پارچه محکم با کمی خاصیت ارتجاعی ( حالت استرچ ) است که اغلب از پشم گوسفند بافته می شود و در هر دو رویه دانه های بافته شده کاملا واضح هستند.

۲۸- پارچه راه راه ( Seer Sucher ) نوعی پارچه راه راه که سطح ( روی ) آن شبیه پوست درخت، راه راه است. در پارچه های راه راه واقعی ( بافتنی با دست ) این حالت راه راه شکل، در طی روند بافت شکل گرفته است ولی در پارچه های مصنوعی از طریق عملیات شیمیایی شکل می گیرد.

۲۹- پارچه پلووری یا سویت شیرت اشتوف ( Sweat shirt stoffe ) اغلب از نوع پارچه تریکوی ضخیم یا ژرسه است و در بافت آن از پنبه یا پنبه های مخلوط استفاده می گردد.

۳۰- ترموفلورز یا فلیسه ( Thermovelours ) هر دو روی پارچه کاملا ضخیم، زبر و پشمی مانند است و از الیاف مصنوعی بافته می شود. این پارچه گرما را کاملا در خود نگاه می دارد.

۳۱- توخ ( Tuch ) پارچه های شطرنجی است که اغلب با طرح های مختلف ارائه می گردد.

۳۲- چیت ویچی ( Vichy ) نوعی پارچه چهارخانه است که از دو رنگ بافته می شود و معمولا آن را از پنبه می بافند.