تنوع اکولوژیکی، فیتوشیمیایی و آنتی اکسیدانی دو گونه مخلصه و مینای صخره زی با نام های علمیTanacetum persicum Boiss and Tanacetum polycephalum (L.) Schu

 

فهرست مطالب

عنوان صفحه

چکیده ………..…………………………………………………………………………………………….. 1

فصل اول: مقدمه و هدف

1- 1- مقدمه……..……………………………………………………………………………………………. 3

1-2- بیان مسئله ……..………………………………………………………………………………………. 6

فصل دوم: كليات و بررسی منابع

2-1- گياهان دارويي در جهان و ايران ………………………………………………………………………. 9

2-1-1 مزاياي استفاده از گياهان دارويي…………….…………………………….………………………..10

2-1-2 معايب استفاده از گياهان دارويي……………………………………………………………………. 11

2-2-معرفی گونه مورد مطالعه………..…………………………………………………………………….. 12

2- 2- 1-بررسی جایگاه سیستماتیکی گونه مورد مطالعه…..……………………………………………….12

2- 2- 2-خصوصیات تیره ستاره‏آسا……………………..………………………………….…………….. 13

2-2-2-1-توصیف تیره ستاره‏آسا.………………..……………………………………………………..... 14

2- 3-جنس تاناستوم………….……….……………………………………………………………………. 16

2- 3- 1- خصوصيات كلي گونه‏هاي جنس…………..…………………………………………………… 17

2- 3- 2- برخي گونه‏هاي جنس……………………………………………………………………………..18

2-4-گیاه‏شناسی………………………..………………………………………….Tanasetum persicum18

2 -5-گیاه‏شناسی……………………..……………………………………..Tanacetumpolycephalum21

فهرست مطالب

عنوان صفحه

2-6 استخراج موادموثره از گیاه………………………..…………………………………………………….22

2-6-1-روش‏های استخراج…………………………..………………………………………………………23

2-7- بیو‌شیمی اسانس.………………………..………………………………………………………………24

2-8- عوامل مؤثر بر ماده موثره……………………………………………………………………………… 25

2-8-1- انواع ترکیبات ثانویه…..…………………………………………………………………………….27

2-9- فیتوشیمی گیاهان……………………..………………………………………………………………..30

2-9-1- کاربرد فیتوشیمی ……………………..…………………………………………………………….30

2-10- و یژگی‏های آنتی اکسیدان­ها …....………………………………………………………………….31

2-11- خواص ضد میکروبی اسانس‏ها…..………………………………………………………………….32

2-12- بررسی منابع……..…………………………………………………………………………………….33

2- 13- اهداف مورد مطالعه……..…………………………………………………………………………..39

فصل سوم: مواد و روش‏ها

3-1- موقعیت جغرافیایی استان چهارمحال و بختیاری……………..……………………………………….41

3-1-1- موقعيت و مختصات جغرافيايي.........................................................................41

 

3-1-2-ناهمواری‏ها…………………………..………………………………………………….…………..41

3-1-3-آب وهوا……………………………………………………………………………………………. 42

فهرست مطالب

عنوان صفحه

3-1-4- بادها……………………..………..…………………………………………………………………42

3-1-5- منابع آب..................................................................................................43

3-2- خصوصیات مناطق مورد مطالعه……..…………………………………………………………………44

3-2-1- خصوصیات جغرافیایی مناطق مورد مطالعه………………..……………………………….……..44

3-2-2-خصوصیات خاکشناسی مناطق موردمطالعه.……..……………………………………………….. 45

3-2-3- خصوصیات هواشناسی مناطق مورد مطالعه………..……………………………………………...46

3-3- روش بررسي خصوصيات گياه‏شناسي…………..…………………………………………………….46

3-3-1- زمان جمع‏آوري گياه………………..………………………………………………………………47

3-3-2- روش جمع‏آوري گياه……………………………………………………………………………….47

3-3-3- روش آماده‏سازي گياهان……………..…………………………………………………………….48

3-3-4- جداسازی اندام های مور نیاز……………….……………………………………………………...48

3-4- مراحل آزمایشی اندازه­گیری قدرت آنتی اکسیدانی به روش……………..…………….….DPPH49

3-4-1- تهیۀ محلول DPPH استوک……………..…………………………………………………………49

3-4-2- روش انجام تست ……………..……………………………………………………………DPPH49

3-4-3- محاسبۀ₅₀……………..………………………………………………………………………….IC50

3-5- مراحل آزمایشی اندازه گیری خاصیت ضدباکتریایی.…………….…………………………………51

3-5-1- تهيه سويه هاي ميكروبي…………..………………………………………………………………..51

فهرست مطالب

عنوان صفحه

3-5-2- استريليزاسيون…………..……………………………………………………………………………51

3-5-3- تهيه سوسپانسيون ميكروبي…………..………………………………………………………….....52

3-5-4- روش بررسي اثرات ضد ميكروبي………..………………………………………………………..52

3-6- روش بررسی فیتوشیمیایی گیاهان………..………..………………………………………………....53

3-6-1- دستگاه كروماتوگرافي گازی متصل به طیف‏سنج جرمی ..…………………………(GC/MS) 53

3-6-2- روش کاربا دستگاه……..…………………………………………………………………………..54

3-6-3- مشخصات دستگاه مورداستفاده.……..…………………………………………………………….54

3 -6-4- کاربرد ها………..………………………………………………………………………………….55

3 -7-روش محاسبات آماری………..……………………………………………………………………….56

فصل چهارم: نتايج و بحث

4-1- اکولوژی گونه مورد مطالعه…………………………………………………………………………… 58

4-2-عملکرداسانسT.polycephalumو………..………………………………………….T.persicum61

4 -3- فیتوشیمیایی اسانس………..…………………………………………………………………………..62

4-3-1-گونه …………..……………………………………………………………………..T.persicum62

4 -3-2-گونه……….…..……………………………………………………………….T.polycephalum67

4-3-2-1- عملکرد اسانس……………..…………………………………………………………………...75

4-3-2-2- آلفاپینن……………..…………………………………………………………………………….77

فهرست مطالب

عنوان صفحه

4-3-2-3- 1و8 سینئول……………..……………………………………………………………………….78

4-3-2- 4-کامفن……………..……………………………………………………………………………..80

4-3-2- 5-بورنئول…………..………………………………………………………………………………81

4-3-2-6-کامفور…………..………………………………………………………………………………..82

4-3-2-7-کریسانتنیل استات……………..………………………………………………………………….84

4-3-2-8- بورنیل استات……………..………………………………………………………………………85

4-3-2-9-کریستانتنون……………..………………………………………………………………………..86

4-4-ضد میکروبی……………..……………………………………………………………………………..87

4-5- آنتی اکسیدانی…………..……………………………………………………………………………..91

4-6- نتیجه گیری کلی………..………………………………………………………………………………92

4-7-پیشنهادات…………..…………………………………………………………………………………..93

منابع………..…………………………………………………………………………………………………103

فهرست شکل‏ها

عنوان صفحه

شکل 2-1persicum - ….…..…………….…………………………………………Tanacetum20

شکل 2-2…….…...………………………………………………….Tanacetum polycephalum- 22

شکل 3 -1- نقشه UTM مناطق…………....…………………………………………………………...44

شکل 3-2 - دستگاه اسانس گیری…………..….……………………………………………………….48

شکل 3-3 - مرحله آزمایشی خاصیت آنتی اکسیدانی.………………..……………………………….49

شکل 3-4- دستگاه آنتی اکسیدانی……………..……………………………………………………….50

شکل3-5- دستگاهGC/MC……..……………………………………………………………………….53

شکل 4-1- میزان بازده اسانس بین دو گونه مختلف T.persicum و T.polycephalum……..……61

شکل 4–2- کروماتوگرام تجزیه فیتوشیمیایی اسانس اندام هوایی جمعیتT.persicumتوسط …..………………………………………………………………………………………………GC/MC63

شکل 4– 3- کروماتوگرام تجزیه فیتوشیمیایی اسانس برگ جمعیت T.polycephalum توسط …..…………………………………………………………………………………………………GC/MC68

شکل 4– 4- کروماتوگرام تجزیه فیتوشیمیایی اسانس گل جمعیت T.polycephalumتوسط ……..……………………………………………………………………………………………GC/MC68

شکل4-5- مقایسه میانگین گل و برگ جمعیت های مختلف T.polycephalum از نظر میزان عملکرد اسانس…………….……………………………………………………………………….………………..75

شکل4-6- مقایسه میانگین گل و برگ جمعیت های مختلف T.polycephalumاز نظر میزان آلفا پینن………………………………………………….…….…………………………………………..77

فهرست شکل­ها

عنوان صفحه

شکل4-7- مقایسه میانگین گل و برگ جمعیت های مختلفT.polycephalumاز نظر میزان 1و8سینئول……………………………………………………………………………………………….78

شکل 4-8- مقایسه میانگین گل و برگ جمعیت های مختلف T.polycephalumاز نظر میزان کامفن………………………………………………………….…………………………………………80

شکل 4-9- مقایسه میانگین گل و برگ جمعیت های مختلف T.polycephalumاز نظر میزان بورنئول ……..……………………………………………………………………………………………81

شکل 4-10- مقایسه میانگین گل و برگ جمعیت های مختلف T.polycephalumاز نظر میزان کامفور……………………………………………….…………………………………………………..83

شکل 4-11- مقایسه میانگین گل و برگ جمعیت های مختلف T.polycephalumاز نظر میزان کریسانتنیل استات………………………………………………………………………………………..84

شکل 4-12- مقایسه میانگین گل و برگ جمعیت های مختلف T.polycephalumاز نظر میزان بورنیل­استات…………………………………..…………………………………………………………85

شکل 4-13- مقایسه میانگین گل و برگ جمعیت های مختلف T.polycephalumاز نظر میزان کریسانتنول……………………………………………………………………………………………… 86

فهرست جداول

عنوان صفحه

جدول2-1- موقعیت رده­.بندی درجایگاه سیستماتیک.……...…….…………….………………....12

جدول2-2 - شناسایی ترکیب های ثانویه درگیاهان عالی………..…………….………….………….29

جدول3-1 خصوصیات جغرافیایی مناطق مورد مطالعه……...………………………………………...44

جدول3-2 خصوصیت خاک شناسی مناطق موردمطالعه………………….…..……………………….45

جدول3-3خصوصیت هواشناسی مناطق مورد مطالعه………………………………………………….46

جدول3-4 زمان جمع­آوری گیاه……..…………………………………………………………………47

جدول 4-1-گیاهان همراه …………………..…………………………………………….T.persicum58

جدول 4-2-گیاهان همراه ……………..…………………………………..……….T.polycephalum59

جدول 4-3- تجزیه واریانس صفات فیتوشیمیایی بین جمعیت­های مختلف T.polycephalumمیانگین مربعات (M.S)……………………………..…………………………………………..……….60

جدول4-4- ترکیبات عمده شناسایی شده در گیاه مخلصه( …………..……………….(T.persicum64

جدول4-5-ترکیبات عمده شناساییشده دراندام‏های برگ وگل گیاه مینای­صخره‏زی(T.polycephalum) …………………………………………………………………..69

جدول4-6–مهم‏ترین ترکیبات شناسایی شده دراسانسجمعیت­های مختلف مینای­صخره‏زی (T.polycephalum)…………………..………………………………………………73

جدول 4-7– خاصیت ضدمیکروبی اسانس برگ T.polycephalum(قلعه تک) علیه چهار باکتری……………………………………………………………………………………………..87

فهرست جداول

عنوان صفحه

جدول 4-8– خاصیت ضدمیکروبی اسانس گل T.polycephalum(قلعه­تک) علیه چهار باکتری ………..…..………………………………………………………………………………………88

جدول 4-9–خاصیتضدمیکروبی اسانس برگT.polycephalum(قلعه­تک) علیه­ چهار باکتری..…………..………..………………………………………………………………………………89

جدول 4-10– خاصیت ضد میکروبی اسانس برگ T.polycephalum(قلعه تک) علیه چهار باکتری…….…..…………………………………………………………………………………………..90

جدول 4-11- مقایسه ترکیبات اسانس بین گونه­های مختلف تاناستوم…….……………………….…94

چکیده

مخلصه با نام علمی Tanacetum persicum(Boiss)) و مینای صخره‏زی با نام علمی Tanacetum polycephalum(L) Schultz-Bipگیاهانی چند‏ساله، ازخانواده ستاره‏آسا (Asteraceae)به طورطبیعی دردامنه‏های صخره‏ای در ارتفاعات 2500 تا3000 متر از سطح دریا رشد می‏کنند. جنس Tanacetum در، درمان بیماری‏های میگرن، روماتیسم، و ضدالتهاب استفاده می‏شود. در این روش ابتدا اندام هوایی گیاه persicumT.درمرحله گلدهی کامل از کوه کلار و polycephalumT.درمرحله گلدهی کاملبه طور تصادفی از سه منطقه سبزکوه، قلعه تک وکرسنک درخرداد ماه سال 1391 جمع‏آوری شدند. عمل اسانس‏گیري با استفاده از روش تقطیر با آب به کمک دستگاه کلونجر انجام شد. در نهایت پس ازآب‏گیری از اسانس با استفاده از دستگاه گاز کروماتوگرافی متصل به طیف­سنجی جرمی تجزیه شیمیایی شد.خاصیت آنتی‏اکسیدانی به روش DPPH مورد بررسی قرار گرفت. عملکرد اسانس T. persicum35/0 میلی لیتر در 100 گرم ماده‏ خشک و برگ-گل T.polycephalum48/0 و 50/0 میلی لیتر در 100 گرم ماده خشک به دست آمد. از کل ترکیبات موجود در اسانس 43 و44 ترکیب به میزان 81 ،85 و 81 % شناسایی شد. مهم‏ترین ترکیبات در اسانس گل polycephalum .T بورنئول (42/22%)، 1و8 سینئول(21/16%)، کامفور(39/8%)، بورنیل‏استات (79/4%) و در اسانس برگpolycephalum.Tبورنئول0(/17%)،1و8سینئول(31/12%) کامفور(53/5%) بودند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد از نظر عملکرد اسانس تفاوت معنی‏داری بین جمعیت‏های مختلف polycephalumT. وجود نداشت. نتایج آزمون ضد میکروبی نشان داد که اسانس برگpolycephalumT. منطقه کرسنک بر روی باکتری Listeria monocytogenesوBacillus cereusو اسانس گل و برگ قلعه تک بر روی باکتری Listeria monocytogenesProteusvulgarisوtifymoriomSalmonellaاثر بازدارندگی داشته هم‏چنین نتایج آزمون آنتی اکسیدانی نشان داد که اسانس این گیاه دارای خاصیت آنتی اکسیدانی چندانی نمی‏باشد.

واژگان كليدي: فیتوشیمی، ضدمیکروبی، خاصیت آنتی اکسیدانی،Tanacetum persicum (Boiss) )، T . polycephalum(L) Schultz-Bip

فصل اول

مقدمه و هدف

1-1 مقدمه:

اکنون بيش از 250 سال از مستندسازی مطالعات گياه­شناسي علمی مي‏گذرد، با اين حال تعداد گونه‌هاي گياهي کل دنيا هنوز به طور قطعي مشخص نيست. ساليان متمادي است که گياه‏شناسان و افرادي که در زمينه حفاظت از گیاهان فعاليت دارند، تعداد گونه هاي گياهي را بين 230 تا 270هزار گونه تخمين زده‏اند (عارفی،1381).

اين در حالي است که ايران با دارا بودن وسعت جغرافیایی زياد و آب و هواي متنوع، جزء مراکز انتشار و پراکنش بسياري از گونه‌هاي گياهي در دنیا شناخته شده است. اطلاعات پراکنده و به ويژه ادعای گياه‏شناسان، حاکي از اين است که در حال حاضر 12000 گونه گياهي در کشور وجود دارد که تنها حدود 8000 گونه آن شناخته و معرفي شده است. با توجه به گستردگي منابع ژنتيکي متنوع در ايران و با دقت به اين‌ که در داخل گونه‌ها نيز تنوع­هايي گسترده شامل زير گونه، رقم و نژادهاي گياهي وجود دارد، بهتر مي‌توان به اهميت اين تنوع ژنتيکي و لزوم شناخت بهتر آن به عنوان يک ثروت ملي و خداداد پي برد (وجدانی،1372).

منشأ تهيه و توليد گياهان، به رویشگاه‏های طبیعی ایران می­توانند به عنوان ذخایر ارزشمند، تولید گیاهان به خصوص گياهان دارويي مورد توجه قرار بگيرند. با توجه به اين كه عوامل محيطي سبب تغييراتي در رشد گياهان دارويي و كميت و كيفيت مواد مؤثره آن‏ها مي‏گردد، بايد از‏ نظر دور نداشت كه محصول يك گياه دارويي از نظر اقتصادي در زماني مقرون به صرفه مي باشد كه مقدار متابوليت‏هاي اوليه و ثانويه آن به حد مطلوب رسيده باشد (اميدبيگي، 1384).

وجود 11 اقلیم از 13 اقلیم شناخته شده جهان برخورداری از 300 روز آفتابی در سال و اختلاف دمای 40 – 50 درجه سانتی گراد میان سردترین و گرم­ترین نقطه در کشور شرایط مساعدی را به لحاظ بهره‏مندی از یک اکولوژی منحصر به فرد فراهم کرده است، این شرایط زمینه رشد و نمو گیاهان دارویی را در کشور فراهم کرده است، به طوری که هم‏ اکنون 90 درصد گونه های گیاهی جهان در ایران وجود دارد و همین امر کشورمان را در زمره مستعدترین کشورهای جهان به منظور پرورش گیاهان دارویی قرار داده است ( افشار،1380).

بی شک استفاده از گياهان دارویی[1]، کهن‏ترین ره یافت بشر برای درمان بیماری‌ها بوده است و در خلال توسعه تمامی تمدن‌های بشری همواره ارتباطی تنگاتنگ و نزدیک میان آدمی و گیاه وجود داشته است. با این حال هنوز بیش‏تر گونه‏های گیاهی بررسی نشده و نا‌شناخته مانده‌اند و هنوز زمان زیادی مانده است تا منابع جدید و با ارزش گیاهی کشف شوند. به این ترتیب گیاهان را می‌توان به عنوان منبعی از مواد شیمیایی طبیعی مفید دانست که تنها بخشی از آن مورد بهره برداری قرار گرفته است. این مواد شیمیایی مفید را می‌توان نه تنها به عنوان دارو بلکه به عنوان الگویی بی‌نظیر به صورت نقطه شروعی برای ساخت آنالوگ‌های دارویی به کار برد و هم چنین به عنوان ابزاری جالب به منظور فهم و درک بیشتر پدیده‏های زیست شناختی به کمک گرفت (سمنانی و همکاران،1386).

گياهان دارویی به آن گروه از گياهان گفته مي‌شود كهبرايمصارف پزشكي، درماني، بالينی و داروســازي انسان و دام مورد استفاده قرار مي‌گيرند و اندام‌هاي آن ها داراي تركيبات اثـربخش دارويي است. وجود موادي به نام تركيبات ثانويه در گيــاهان از جنبه هاي مختلف سازگاري و بقاي گياهان در برابر شرايط نامساعد محيطي و زيـستي، توليد داروهاي گياهي، سموم آفت‏كش و علف‏كش طبيعي، طعم دهنده، معـطركننده و نـگهدارنده‌ مواد غذايي از جايگاه ويژه‌اي برخوردارند. به اين مواد خاص در گياهان كه در، درمان يا پيشگيري از بيماري‌ها نقش مؤثري دارند، ماده_ی‌ ‌مؤثره گفته‏ مي‏شود (قاسمی، 1388).

در برخی کشورها اسانس‏های[2] گیاهی طی یک سری روش‌های محلی مثل بخار دادن ، تفت دادن و یا استفاده از مایعاتی مثل الکل و سایر روش‌ها به دست می‌آیند. اولین مرحله در اطمینان ازکیفیت اثر بخشی و بی‏ضرری گیاهان دارویی مشخص کردن تیره، جنس، گونه و حتی زیرگونه گیاهی است (آویژگان،13877).

ساختار فنوتیپی گیاهان با پاسخ رشدی آن‏ها به عوامل محیطی مانند رطوبت خاک و عوامل اقلیمی ارتباط دارد. انواع متفاوت پاسخ‏های گیاهی به این عوامل محیطی با روش‌های مختلفی صورت می‌گیرد که در بقای جمعیت‌های تحت شرایط محیطی متفاوت، تأثیر زیادی دارد. شرایط محیطی و منطقه‌ای در پراکندگی و گسترش گیاهان در زیستگاه آن‏ها نقش ویژه‌ای دارند. بیشتر عوامل اقلیمی با تغییر ارتفاع دستخوش تغییرات می‌شوند. مثلاً با افزایش ارتفاع، میزان تبخیر زیاد و میانگین رطوبت هوا کاهش می‌یابد. زندگی گیاهان خصوصاً ویژگی‏های مورفولوژیکی و ساختاری متأثر از این تغییرات است (Rezakhanlo and Talebi,2009).

1-2 بیان مسئله

گیاهان به عنوان اولین حلقه تشکیل دهنده زنجیره اکولوژی ، نقش مهمی را در زندگی بشر ایفا می‏کنند. انسان به دلیل نیازهای روزمره_ی خویش، به گیاهان وابستگی کامل داشته و این نیاز او را ملزم نموده است تا به یاری روش‏های علمی و دانش موجود اطلاعات بیشتری را در مورد گیاهان کسب نماید. در حال حاضر اهمیت کاشت، داشت، برداشت و فرآیندهای پس از برداشت گیاهان دارویی به منظور افزایش مواد مؤثره آن‏ها بسیار مورد توجه است .

انقراض گیاهان دارویی به دلیل برداشت از طبيعت و بعضاً با شيوه های نادرست و چرای افراطی نه تنها به انقراض نسل گونه‏ها می انجامد بلكه تنوع زيستی منطقه و جهان را نيز با خطر نابودي مواجه می سازد. راهکار آن حفاظت گیاهان درداخل وخارج از زیستگاه است که لازمه شناخت اکولوژيکی و گیاه‏شناسی گیاهان دارویی است تا به‏ توان خارج از زیستگاه گیاهان‏دارویی را کشت وکار کرد تا فشار بر طبیعت کم شود.

فساد مواد غذایی ، آلودگی و سرطان زا بودن و مشکلات آنتی اکسیدان‏های مصنوعی و خطر تجمع مواد مضر ناشی از اكسیداسیون چربی‏ها در بدن در نتیجه حذف آن‏ها، استفاده از آنتی اكسیدان‏های حاصل از منابع طبیعی مثل گیاهی در چربی‏ها و روغن‏های خوراكی یك راه حل منطقی است. اثبات اثرات مخرب و عوارض جانبی داروهای شیمیایی، در صورتی که داروهای گیاهی دارای این اثرات نیستند .

یکی دیگر از مشکلات استفاده از گیاهان دارویی پایین بودن کمیت و کیفیت ماده موثره گیاهان دارویی و معطر است که با انتخاب جمعیت‏های با کیفیت و کمیت بالا، شناخت عوامل محیطی مؤثر بر افزایش کمیت و کیفیت ماده موثره گیاهان‏دارویی و کشت وپرورش این گیاهان می توان این مشکل را برطرف ساخت.

مصرف روز افزون داروهای شیمیایی روز به روز مشکلاتی حاد از قبیل پدیده خودایمنی بر اثر مصرف مداوم و عوارض جانبی برخی از داروها را به‏ وجود می‌آورند. به دلیل مشکلات مقاومت عوامل بیماری‌زا به داروهای شیمیایی و عوارض جانبی و ناخواسته آن‏ها، استفاده از عصاره‌های گیاهی و گیاهانی که فعالیت ضد میکروبی دارند در سال های اخیر مورد توجه قرار گرفته است (مجاب،1372).

عفونت‏هاي ميــــكروبي تهديد جدي براي سلامتي انسان­ها بوده و در طول تاريخ همواره باعث به مخاطره انداختن جان افراد شده است. لذا انسان همواره دنبال مواد و داروهايي بوده كه باعث بهبود بيماري و كاهش اثــــرات آن مي‏شود و در همين راستا استفاده از داروهاي گياهي از ديـــرباز مورد توجه بوده و به طور سنتي در بين اقوام و ملل مختلف ديده مي‏شود. از آن‏جايي كه گياهان مفيد دارويي در كشور ايران فراوان مي‏رويد، بررسي تركيب هاي مــؤثره اين گياهان و اثرات دارویي آن‏ها مي‏توانند گامي مثبت در شناسايي و استفاده بهينه از اين ثروت مــــلي باارزش باشد (صادق زاده و همكاران، 1385).

در نهایت با توجه به خواص دارویی و هم چنین عدم بررسی و انجام تحقیقات بر روی عوامل مؤثر بر ترکیبات مؤثره تصمیم به بررسی فیتوشیمیایی جمعیت‏های مختلف مینای صخره‏زی شرایط جغرافیایی متنوع گرفته شد. هم چنین در چند سال اخير عدم برداشت پايدار گياهـان داروئي نظير مینای صخره‏زی و مخلصه از مراتع استان چـــــهارمحال و بختياري، منجر به خطر انقراض گونه‏هاي مذكور شده است. بنابراين شناخت شرايط بهينه براي رشد گياهان وحــشي مذكور جهت حفاظت آن‏ها و تولید داروهاي گياهي امري ضروري به نظر مي‏رسد.

Medicinal plants -¹

Essential Oils-¹