آشنایی با روز معلم
روز 12 اردیبهشت در تقویم جمهوری اسلامی ایران، روز معلم نامگذاری شده است.پس از پیروزی انقلاب‌اسلامی و شهادت استاد مرتضی مطهری در روز 12 اردیبهشت ماه سال 1358 توسط گروه فرقان، این روز به عنوان روز معلم نامگذاری شد.
استاد مطهری در روشنگری اقشار باسواد به ویژه قشر فرهنگی جامعه قدم‌های اساسی برداشته بود و آثار عمیق شهید در احیای فکر دینی اصیل و بی پیرایه و منطبق با نیاز روز جامعه در حال گذار ما بسیار مؤثر بوده است.
نقش کلیدی معلمان به عنوان مجریان آموزش عمومی و الگوهای اولیه دانش آموزان بسیار مهم جلوه میکند. چرا که معلمان جامعه، انسان سازان نسل بعدی‌اند، لذا نقش آنان به گفته حضرت امام خمینی(ره) همچون نقش انبیا است برای مردم.
از سوی یونسکو، نهاد فرهنگی سازمان ملل متحد، 5 اکتبر روز جهانی معلم نامگذاری شده است.بیش از 100 کشور جهان، از جمله ایران، در جریان تصمیم‌گیری برای نامگذاری روز جهانی معلم حضور داشته و هدف از آن توجه بیشتر نسبت به وضعیت معاش معلمان و کیفیت تدریس است.
همه ساله و در چنین روزی در کشورهای مختلف جهان از مقام و نقش معلمان در جامعه تجلیل میشود.جوامع پیشرفته جهان اهمیت آموزش عمومی را به عنوان یکی از مهمترین و شاید تنهاترین عامل توسعه اجتماعی دریافته‌اند و سرمایه گذاری‌های عظیم و درازمدتی را روی آن انجام داده‌اند.
ارزش و مقام معلم
شرافت و مرتبت معلم زمانی اهمیت دارد كه بتواند شان خداوند و پیامبران را در وجود خود محقق سازد و پیوند انسان به هدف متعالی خلقت یعنی عبادت را برقرار سازد. لذا در این تعریف شهید مرتضی مطهری یكی از آن معلمان راستین است كه اولاً با نگاه تركیبی به همه معارف بشری نظر می كند و ثانیا تمامی تلاشهای علمی و عملی را مقدمه ای برای عبادت می داند و در این راه به مرحله سوم دینداری راه می یابد و با شهادت، عبادت عملی و علمی خود را كامل می سازد. خداوند را می خوانیم كه او رابا سالار و سرور شهیدان امام حسین (ع) محشور سازد.
هنر معلمی:
معلمی شغل و حرفه نیست، بلکه ذوق و هنر توانمندی است معلمی در قرآن به عنوان جلوه ای از قدرت لایزال الهی نخست ویژه ذات مقدس خداوند تبارک و تعالی است. در نخستین آیات قرآن که بر قلب مبارک پیغمبر اکرم (ص) نازل شد، به این هنر خداوند اشاره شده است:
اقرا باسم ربک الذی خلق، خلق الانسان من علق، اقرأ و ربک الاکرم، الذی علم بالقلم، علم الانسان ما لم یعلم. (علق: ۱ـ ۵)
بخوان به نام پروردگارت که جهانیان را آفرید. انسان را از خون بسته سرشت بخوان ! و پروردگارت کریمترین است همان که آموخت با قلم، آموخت به انسان آنچه را که نمی دانست.
در این آیات خداوند، خود را «معلم» می خواند و جالب این که معلم بودن خود را بعد از آفرینش پیچیده ترین و بهترین شاهکار خلقت، یعنی انسان آورده است.مقام معلم بودن خدا، بعد از آفرینش قرارداد. نوعی انسانی را که هیچ نمی دانست، به وسیله قلم آموزش داد که این از اوج خلاقیت و هنر شگفت خداوند در امر آفرینش حکایت دارد:
چو قاف قدرتش دَم بر قلم زد هزاران نقش بر لوح عدم زد
از این رو، می توان گفت که هنر شگفت معلمی از آن خداوند عالم است.ـ شهید ثانی رحمت الله درباره هنر معلمی خداوند می فرماید:
خداوند از آن جهت به وصف (اکرمیت) و نامحدود بودن کرامتش، توصیف شد که علم و دانش را به بشر ارزانی داشته است. اگر هر مزیت دیگری، جز علم و دانش، معیار فضیلت به شمار می رفت، شایسته بود همان مزیت با وصف (اکرمیت) در ضمن این آیات همراه و هم پا گردد و آن مزیت به عنوان معیار کرامت نامحدود خداوند به شمار آید. کرامت الهی در این آیات با تعبیر «الاکرام» بیان شده است. چنین تعبیری می فهماند که عالی ترین نوع کرامت پروردگار نسبت به انسان با والاترین مقام و جایگاه او، یعنی علم و دانش هم طراز است.
آسم
Asthma
شرح بيماري
عبارت است از يك بيماري مزمن همراه با حملات مكرر خس‌خس و تنگي نفس. اين بيماري در تمام سنين مي‌تواند وجود داشته باشد اما 50% از موارد، كودكان زير 10 سال هستند. آسم بيشتر در پسران رخ مي‌دهد تا دختران، اما در آسمي كه در سنين بزرگسالي آغاز ميشود زنان سهم بيشتري را به خود اختصاص مي‌دهند.
علايم شايع
علل
التهاب و اسپاسم ناشي از آن در مجاري هوايي (نايژه‌ها و نايژك‌ها)، و به دنبال آن ورم مجاري هوايي و غليظ شدن ترشحات ريه (خلط). اين امر باعث كاهش يا بسته شدن راه عبور هوا به ريه‌ها ميشود. عواملي كه مي‌توانند اين تغييرات را ايجاد كنند عبارتند از:
مواد آلرژي‌زا مثل گرده گياهان، گرد و غبار، شوره بدن حيوانات، كپك‌ها يا بعضي از غذاها
عفونت‌هاي ريوي مثل برونشيت
مواد آلاينده موجود در هوا، مثل دود و بوهاي مختلف
قرار گرفتن در معرض موادشيميايي يا ساير مواد، در قالب مواجهه شغلي
عوامل افزايش دهنده خطر
وجود ساير بيماري‌هاي آلرژيك، مثل اگزما يا تب يونجه
سابقه خانوادگي آسم يا آلرژي‌هاي ديگر
قرار گرفتن در معرض آلاينده‌هاي خطر
سيگار كشيدن
مصرف بعضي از داروها مثل آسپيرين
استرس‌هاي مختلف (عفونت‌هاي ويروسي، ورزش، ناراحتي عاطفي، بوهاي زيانبار، و دود تنباكو)
پيشگيري
از مواد آلرژي‌زاي شناخته شده و آلاينده‌هاي هوا دوري كنيد.
داروهايي كه به منظور پيشگيري از بروز حملات آسم تجويز ميشوند را به طور منظم مصرف كنيد؛ توجه داشته باشيد كه حتي اگر احساس مي‌كنيد مشكلي نداريد، مصرف داروها را قطع نكنيد.
از مصرف آسپيرين خودداري كنيد.
به دنبال عوامل آغازكننده حمله آسم بگرديد و از آنها دوري كنيد.
نرمش‌هاي آسوده‌سازي و شل‌كننده عضلات، و نيز حركات كمك‌كننده به تخليه ترشحات تنفسي را انجام دهيد.
عواقب مورد انتظار
علايم را مي‌توان با درمان و پايبندي جدي به اقدامات پيشگيرانه كنترل نمود.
نيمي از كودكان آسمي نهايتاً خوب خواهند شد.
در صورتي كه درمان انجام نشود، حملات شديد ممكن است مرگبار باشند.
عوارض احتمالي
نارسايي تنفسي
پنوموتوراكس (وارد شدن هوا به فضاي اطراف ريه‌ها)
عفونت ريه و مشكلات مزمن ريوي در اثر حملات مكرر آسم
درمان
اصول كلي
اقدامات تشخيصي ممكن است عبارت باشند از آزمايش خون؛ بررسي‌هاي مربوط به كار ريه؛ و بررسي‌هاي مربوط به آلرژي كه معمولاً به كمك آزمون‌هاي پوستي انجام مي‌گيرند.
مراقبت اورژانس و بستري كردن در موارد حملات شديد آسم
روان درماني يا مشاوره، در صورتي كه آسم با استرس ارتباط داشته باشد.
حتي‌المقدور مواد آلرژي‌زا و آزاردهنده را از خانه و محل كار حذف كنيد. درمان براي حساسيت‌زدايي از بعضي مواد آلرژي‌زاي خاص
داروهايي را كه به طور منظم استفاده مي‌كنيد هميشه به همراه داشته باشيد.
به هنگام حملات بنشينيد.
در زمان‌هايي از سال كه مواد آلرژي‌زا در محيط فراوان هستند در منزل بمانيد.
داروها
اكسپكتورانت براي رقيق كردن خلط
گشادكننده نايژه براي بازكردن مجاري هوايي
داروي كورتيزوني داخل رگي (تنها براي موارد اورژانس) براي كم كردن واكنش آلرژي بدن
استنشاق داروي كورتيزوني با دستگاه ريزقطره ساز. اين شكل از مصرف داروهاي كورتيزوني عوارض جانبي كمتري نسبت به نوع خوراكي دارد.
آنتي‌هيستامين (كرومولين سديم يا ندوكروميل) به صورت استنشاقي با دستگاه ريزه قطره‌ساز. اين نوع دارو جهت پيشگيري به كار مي‌رود.
فعاليت
فعاليت در زمان ابتلا به اين بيماري خود را حفظ كنيد، اما از فعاليت در زمان ابتلا به اين بيماري هاي ورزشي ناگهاني خودداري كنيد. اگر به دنبال ورزش سنگين حمله آسم رخ دهد، بنشينيد و استراحت كنيد. مقدار كمي آب گرم بنوشيد.
درمان با داروهاي گشادكننده نايژه غالباً از آسم ناشي از ورزش پيشگيري به عمل مي‌آورد.
شايد بهترين ورزش براي بيماران آسمي شنا باشد.
رژيم غذايي
رژيم خاصي توصيه نمي‌شود، اما از خوردن غذاهايي كه به آنها حساسيت داريد خودداري كنيد.
روزانه حداقل 3 ليتر آب بنوشيد تا ترشحات رقيق باقي بمانند.
درچه شرايطي بايد به پزشك مراجعه نمود؟
شما يا يكي از اعضاي خانواده علايم آسم را داريد.
شما دچار حمله آسمي شده‌ايد كه به درمان جواب نمي‌دهد. اين يك اورژانس است!
علايم جديد و بدون توجيه. داروهاي مورد استفاده در درمان ممكن است عوارض جانبي به همراه داشته باشند.
آداب غذا خوردن از نظر اسلام
رهنمودهای اسلام در مورد خوردن تنها سلامت جسم را تضمین نمی کند بلکه تضمین کننده سلامت هم جسم و هم جان است .
از آنجا که عقل و علم ،برهمه رازهای آفرینش احاطه ندارند ،چه بسا حکمت برخی از رهنمودهای اسلام برای دانش امروز ،مجهول باشد ولی بی تردید این به معنای بی دلیل بودن آن رهنمودها نیست ،چنان که فلسفه شماری از احکام اسلام ،در گذشته مجهول بود و امروزه علم به راز آنها پی برده است .
مهمترین رهنمود اسلام درمورد غذا خوردن :
نخستین و مهمترین رهنمود اسلام اینست که :
آنچه انسان مصرف می کند باید از راه مشروع تهیه شده و حلال باشد .
دوم: آداب غذا خوردن
آنچه رعایت آنها در هنگام غذا خوردن سفارش شده است :
الف: تدبر در اینکه انواع خوراکیها چگونه در نظام هستی پدید آمده اند .
ب: آغاز خوردن غذابا نام ویاد خدا
ج :آغاز کردن غذا با نمک ( در صورتیکه فرد سالم بوده و نمک برایش ضرر نداشته باشد .
د: آغاز کردن از سبک ترین غذاها
ه : نخوردن غذای گرم و خوردن غذای نیمه گرم قبل از سرد شدن
و:خوردن با دست راست
ز : کوچک گرفتن لقمه
ح:خوب جویدن غذا
ط: طولانی کردن نشستن برسر سفره
ی:گرامی داشتن نان و نگذاشتن آن زیر ظرف غذا
ک: دست کشیدن از خوردن غذا پیش از سیر شدن کامل و در حالی که قدری از اشتها با قی است .
ن: خوردن از قسمت جلوی خود
ل: نگاه نکردن به لقمه دیگران
ر:رعایت حقوق دیگران در آنچه برسر سفره است .
ق: آغاز شدن غذا به وسیله کسی که صاحب سفره است و یا کسی که بزرگتر مجلس است .
و: ادامه دادن صاحب سفره به خوردن تا سیر شدن همه کسانی که بر سر سفره نشسته اند .
آنچه هنگام غذا خوردن باید ترک کرد :
الف : زیاده روی در کیفیت و کمیت غذا
ب: نکوهش غذایی که نسبت به آن بی میل است .
ج: دمیدن در غذا
د: خوردن با دست چپ
ه : خوردن با یک انگشت یا دو انگشت
و : بلند آروغ زدن
ز: پاک کردن زیاداستخوانها
ح:آب خوردن در میان غذا
ط: آب خوردن ،پس از خوردن گوشت
ی: خوردن ،در حال سیری
حالاتی که غذا خوردن در آن حالات نهی شده است :
غذا خوردن به شیوه متکبران مثلاً در حال “تکیه زده ” ،” خوابیده به شکم ” ، ” دراز کشیده ” ،” ایستاده” همچنین غذا خوردن درحال راه رفتن و جنابت نیز بسیار نهی شده است .
آداب زیارت قبور
زیارت قبور ائمّه اطهار علیهم السلام آداب خاصی دارد که توجّه به آنها برای قبولی زیارت لازم است. از آنجا که ائمّه معصومین، زائرین خود را می بینند و کلام آنها را می‌شنوند و پاسخ میدهند، و نیز به دلیل طهارت مکان رفت‌وآمد امامان دیگر و ملائکه الهی و ارواح انبیاء و اولیاء خداوند، آداب این حرم‌های الهی باید کاملاًً مراعات شود.
شیعیان عقیده دارند امامان معصوم زنده‌اند و نزد خداوند روزی می‌خورند؛ بنابراین در هنگام زیارت باید خود را در محضر شریف آن ارواح مقدّسه دید و به غیر آنها توجهی نداشت.
دستورات زیارت قبور رسول خدا و ائمه علیه السلام
برای تشرّف به زیارت رسول خدا و ائمه اطهار دستورات زیادی در روایات وارد شده است، از آن جمله:
1- غسل زیارت مستحب است و بهتر است در هنگام غسل دعاهایی از این دست را خواند: "بسم لله و بالله اللهم اجعله لی نوراً وطهوراًً و حرزاً وشفاءً من کل واءٍ وآفةٍ وعاهه، اللهم طهریه قلبی واشرح به صدری وسهل به امری"؛ (به نام خدا و به امید خدا. خداوندا این غسل را برای من نور و پاک‌کننده و پناهگاه و شفا از هر مرض و ابتلایی قرار بده، قلب مرا به وسیله آن پاک گردان، سینه ام را فراخ کن و راه‌ها را بر من آسان گردان.)
غسل زیارت نور و طهارتی طولانی‌مدت به غسل‌کننده خواهد بخشید، به طوری که اگر در روز انجام شود، برای زیارت در آن روز و شب بعد کافی است و نیز اگر در شب باشد برای زیارت شب و روز بعد کفایت میکند.
2- پوشیدن لباس پاکیزه
3- استعمال عطر
4- ترک کلام بیهوده
5- برداشتن قدم‌های کوتاه و راه رفتن با وقار و آرامش
6- ذکرگفتن در راه، که بهترین آن صلوات بر محمد و آل محمد است.
7- در هنگام ورود به حرم مقدّس ائمه اطهار باید از آن بزرگواران اجازه ورود خواست.
شهید اول در "دروس" فرموده است اگر اجازه خواستی و در خود حالت خشوع و لطافتی حس کردی، داخل حرم شو، که این نشانه اجازه است؛ ولی اگر دیدی هنوز آماده زیارت نیستی، بهتر است صبر کنی تا آماده شوی.
8- بوسیدن عتبه (آستانه در یا همان چوبه های دو طرف در)
9- ایستادن در مقابل قبر امام و پشت به قبله.
10- خواندن زیارت‌های وارده؛ می‌توان از زبان خود نیز زیارت کرد ولی بهتر است زیاراتی که از طرف ائمّه معصومین به ما رسیده خوانده شود که شاید بهترین آنها برای همه امامان زیارت جامعه کبیره است.
11- خواندن دو رکعت یا بیشتر، نماز زیارت
12- دعا بعد از نماز که بسیار به اجابت نزدیک است.
13- تلاوت قرآن و هدیه ثوابش به امام
14- آهسته خواندن زیارت و دعا
15- خارج شدن از حرم بدون پشت‌کردن به قبر امام.
16- تکرار زیارت امام تا وقتی که در آن شهر زیارتی اقامت دارد.
17- بوسیدن در و دیوار حرم و ضریح مقدس، در صورتی که ایجاد مزاحمت نکند و با احترام آن مکان مقدس منافات نداشته باشد.
18- آماده کردن خود برای طاعت و ترک معصیت خداوند.
19- زیارت در ایام مخصوص زیارتی مستحب است؛ مانند شب و روز جمعه، شب قدر ،عید فطر، و عید قربان و روزهای ماه رجب برای زیارت حضرت رضا علیه السلام...
20- توجه به نمازهای یومیه که اول دقت خوانده شود. باید دقت کرد برای زیارت، نماز اول وقت از دست نرود.
21- باید محل زیارت زنان از مردان جدا باشد. بانوان باید با پوشیدگی کامل و بدون زینت و آرایش به زیارت بپردازند.
22- بعضی از زیارت‌های خود را به نیابت از طرف پدر و مادر و نزدیکان خود انجام دهد.
23- بعد از زیارت آخر، وداع کند.
آداب خاص در زیارت امام حسین
زیارت حضرت امام حسین علیه السلام آداب خاصی دارد؛ از جمله:
1- روزه گرفتن در سه روز قبل از سفر
2- اجتناب از خوردن غذاهای لذیذ و رنگارنگ و اکتفا به طعام ساده
3- زیارت با حالت حزن و اندوه و غصه
4- پرهیز از استعمال عطر و گلاب
5- زیارت با سر و صورت و لباس آشفته مانند افراد ماتم زده و مصیبت‌زده.
6- غسل قبل از زیارت با آب فرات
7- رفتن به زیارت با پای پیاده.
امام صادق علیه السلام فرمود:«برای هر قدم زائر، هزار حسنه و محو هزار گناه و هزار درجه تعالی است.» و فرمود:«با حال ذلّت مانند بردگان به زیارت امام حسین بروید.»
لازم به توضیح است که جمع بین اخبار غسل از آب فرات و اخبار زیارت به حالت ژولیدگی به این است که وقتی کسی به زیارت حضرت امام حسین علیه السلام می‌رود بهتر است برای بار اول با همان گرد راه و ژولیدگی و غمزدگی وارد حرم مطهر شود و امام را زیارت کند؛ و سپس برای دفعات بعدی از آب فرات غسل نماید و عطر بزند و لباس پاکیزه بپوشد و به زیارت رود.
آثار و نتايج نهضت عاشورا
مقدمه
شهادت مظلومانه سيدالشهدا و يارانش در كربلا، تأثير بيدارگر و حركت آفرين داشت و خونى تازه در رگ هاى جامعه اسلامى دواند، جو نامطلوب را شكست و امتداد آن حماسه، در طول تاريخ ، جاودانه ماند. حتى در همان سفر اسارت اهل بيت عليهم السلام نيز، تأثيرات سياسى اين حادثه در انديشه هاى مردم آشكار شد. گروهى از اسرا را كه به شام مى بردند، چون به "تكريت" رسيدند، مسيحيان آنجا در كليساها جمع شدند و به نشان اندوه بر كشته شدن حسين عليه السلام، ناقوس نواختند و نگذاشتند آن سربازان وارد آنجا شوند. به شهر" لينا" نيز که رسيدند، مردم آنجا همگى گرد آمدند و بر حسين(ع ) و دودمانش سلام و درود فرستادند، امويان را لعن كردند و سربازان را از آنجا بيرون كردند. چون خبر يافتند كه مردم " جهينه" هم جمع شدند تا با سربازان بجنگند وارد آن نشدند. به قلعه " كفر طاب " رفتند، به آنجا نيز راهشان ندادند. به "حمص" كه وارد شدند، مردم تظاهرات كردند و شعار دادند:" اكفرا بعد ايمان و ضلالا بعد هدى؟" و با آنان درگير شدند و تعدادى را كشتند. برخى از تأثيرات حماسه عاشورا از اين قرار است:
1ـ قطع نفوذ دينى بنى اميه بر افكار مردم .
2ـ احساس گناه و شرمسارى در جامعه، به خاطر يارى نكردن حق و كوتاهى در اداى تكليف.
3ـ فرو ريختن ترس و رعب ها از اقدام و قيام بر ضد ستم.
4ـ رسوايى يزيديان و حزب حاكم اموى.
5 ـ بيدارى روح مبارزه در مردم.
6ـ تقويت و رشد انگيزه هاى مبارزاتى انقلابيون.
7ـ پديد آمدن مكتب جديد اخلاقى و انسانى ( ارزش هاى نوين عاشورايى و حسينى ).
8ـ پديد آمدن انقلاب هاى متعدد با الهام از حماسه كربلا.
9ـ الهام بخشى عاشورا به همه نهضت هاى رهايى بخش و حركت هاى انقلابى تاريخ .
10ـ تبديل شدن "كربلا" به دانشگاه عشق، ايمان ، جهاد و شهادت براى نسل هاى انقلابى شيعه.
11ـ به وجود آمدن پايگاهي نيرومند، عميق و گسترده تبليغى و سازندگى در طول تاريخ ، بر محور شخصيت و شهادت سيد الشهدا عليه السلام.
از نهضت هاى شيعى پس از عاشورا، مىتوان "انقلاب توابين"، "انقلاب مدينه" ، " قيام مختار"، " قيام زيد" ،... و حركت هاى ديگر را نام برد. تأثير حماسه عاشورا را در انقلاب هاى بزرگى كه در طول تاريخ، بر ضد ستم انجام گرفته، چه در عراق و ايران و چه در كشورهاى ديگر، نبايد از ياد برد. " فرهنگ شهادت" و انگيزه جهاد و جانبازى كه در انقلاب اسلامى ايران و هشت سال دفاع مقدس در جبهه ها جلوه گر بود، گوشه اى از اين تأثير پذيرى است. يكى از نويسندگان محقق، نتايج نهضت كربلا را عبارت مىداند از:
1ـ پيروزى مسأله اسلام و حفظ آن از نابودى .
2ـ هزيمت امويان از عرصه فكرى مسلمين.
3ـ شناخت اهل بيت (ع ) به عنوان نمونه هاى پيشوايى امت.
4ـ تمركز شيعه از بُعد اعتقادى بر محور امامت.
5ـ وحدت صفوف شيعه در جبهه مبارزه.
6ـ ايجاد حس اجتماعى در مردم.
7ـ شكوفايى موهبت هاى ادبى و پديد آمدن ادبيات عاشورايى.
8 ـ منابر وعظ و ارشاد، به عنوان وسيله آگاه کردن مردم.
9ـ تداوم انقلاب به صورت زمينه سازى نهضت هاى پس از عاشورا.
حادثه كربلا، گشاينده جبهه اعتراض عليه حكومت امويان و سپس عباسيان شد، چه به صورت فردى كه روح هاى بزرگ را به عصيان و افشاگرى واداشت، و چه به شكل مبارزه هاى گروهى و قيام هاى عمومى در شهرى خاص يا منطقهاى وسيع.
حماسه عاشورا
کلمه «حماسه» به معنی شدت و صلابت است و گاه به معنی شهادت و حمیت استعمال می شود و سخن حماسی یعنی سخنی که در آن بویی از غیرت و شجاعت و مردانگی باشد، بویی از ایستادگی و مقاومت باشد، و یک شخصیت حماسی آن کسی است که در روحش این موج وجود دارد. یک روحیه متموج از عظمت، غیرت، حمیت، شجاعت، حس دفاع از حقوق و حس عدالتخواهی دارد و تاریخچه عاشورا نیز چنین است با درخششی مانند خورشید عالمتاب که بر همه مردم و بر همه جهانیان می تابد، و حسین بن علی علیه السلام یک روح بزرگ و یک وجود مقدس است و اساسا روح که بزرگ شد تن به زحمت می افتد، روح وقتی که بزرگ شد، خواه ناخواه باید در روز عاشورا سیصد زخم به بدنش وارد شود.
از شعارهای روز عاشورای حسین علیه السلام یکی این است؛
الموت اولی من رکوب العار والعار اولی من دخول النار
حماسه جاوید عاشورا که از بستر شنهای داغ و سوزان کربلا سر زد، همواره الهام بخش نهضتهای آزادی بخش جهان گردیده و در طول تاریخ خود، میلیونها انسان آزاده و مبارزه را به سوی کانون این عنصر رهایی بخش جهان اسلام متوجه ساخته است. حادثه جانسوز کربلا، تا کنون مشعل افروز محافل شیعه و محرک مجامع آنان در طول قرون و اعصار و در گستره نسلها بوده است و بی گمان در آینده نیز همچنان روشنایی بخش مجامع و محافل و امت اسلام باقی خواهد ماند.
پس حادثه ای در چنین گستره و وسعت و با چنین جاذبه و قدرت، جا دارد مورد توجه و عنایت همگان، بویژه محققان و دانش پژوهان مسائل اجتماعی، تاریخی و اعتقادی قرار بگیرد، آنچنان که در گذشته نیز مورد عنایت و توجه همگان قرار داشته است. این حادثه خونین، یکی از بزرگترین و شورانگیزترین حوادث صدر اسلام می باشد که با توجه به نقش قهرمان اصلی آن، نمی توان در تاریخ نظیری برایش یافت. با نگرش به این خصوصیات است که حادثه کربلا با عمق جان و با کنه باطن دل با باورهای اعتقادی، اجتماعی و انسانی مردم رقم خورده است. از این رو نسلها و قرنها هرگز
نمی توانند آن را از یاد برده و به بوته فراموشی و بی توجهی بسپارند. آنچنان که در گذشته نیز از زوایای مختلف و محورهای گوناگون مورد عنایت و توجه قرار گرفته است.
مردم مسلمان بویژه شیعیان، از روزهای نخستین به اهمیت سرنوشت ساز این حادثه بزرگ پی برده اند و از این رهگذر، تحلیلگران، در پی تحریر و نگارش درسهای آموزنده آن برآمده اند به حدی که بخش عظیمی از کتابخانه های بزرگ اسلامی را به این امر مهم اختصاص داده اند.
آثار و نتایج نهضت عاشورا
برخی از تاثیرات حماسه عاشورا از این قرار است؛
قطع نفوذ دینی بنی امیه بر افکار مردم - احساس گناه و شرمساری در جامعه، به خاطر یاری نکردن حق و کوتاهی در ادای تکلیف - فرو ریختن ترسها و رعب ها از اقدام و قیام بر ضد ستم - رسوایی یزیدیان و حزب حاکم اموی - بیداری روح مبارزه در مردم - تقویت و رشد انگیزه های مبارزاتی انقلابیون - پدید آمدن مکتب جدید اخلاقی و انسانی (ارزشهای نوین عاشورایی و حسینی) - پدید آمدن انقلابهای متعدد با الهام از حماسه کربلا - الهام بخشی عاشورا به همه نهضتهای رهایی بخش و حرکتهای انقلابی تاریخ - تبدیل شدن کربلا به دانشگاه عشق و ایمان و جهاد و شهادت، برای نسلهای انقلابی شیعه - به وجود آمدن پایگاه نیرومند و عمیق و گسترده تبلیغی و سازندگی در طول تاریخ، بر محور شخصیت و شهادت سیدالشهداء (ع)
ویژگی های افراد جبهه حسینی نیز چنین است؛
- اطاعت محض و عاشقانه - هماهنگی کامل با رهبری (تا جایی که بدون اجازه نمی جنگیدند) - خطر پذیری و شهادت طلبی-شجاعت ویژه -
مقاومت جاودانه - سازش ناپذیری - جدیت، قاطعیت و عزم راسخ - خدابینی و خداخواهی - از همه بریدن و به خدا پیوستن - دقت، نظم و انضباط - نهایت رشد و کمال و صلاح (سیاسی، فرهنگی) - الگوی عملی دفاع و مقاومت - باوفایی و پای بندی بر پیمان - آزادگی (هیهات مناالذله) - فرماندهی ویژه، مدیریت نمونه - غنای روحی از ماسوی الله - شرکت در میدانهای جنگ سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، نظامی - «کل» بینی نه «جزء» بینی - سازنده حرکتهای تاریخ ساز - مقاومت و مبارزه با وجود تنهایی - یقین و بصیرت کامل - پافشاری و استقامت در حق - - سپر دین بودن، نه دین سپری - اصالت با جهاد اکبر - ساختار روحی مناسب و هماهنگ با استراتژی عاشورا.
اصول تربیتی مدرسه حسینی؛
اصل حریت و آزادگی - اصل پارسایی و وارستگی - اصل خداترسی و ترس ناپذیری - اصل حفظ و مرزبانی حدود الهی- اصل بینایی و بیداری - اصل حمیت و سازش ناپذیری - اصل شجاعت و دلیری - اصل استقامت و پایداری - اصل پرواپیشگی و خودنگهداری - اصل استخدام وسایل درست در راه اهداف متعالی - اصل دیگرخواهی و مشارکت درونی - اصل برانگیختن به نیکی و بازداشتن از بدی - اصل والاهمتی - اصل جهاد و سختکوشی - اصل از خودگذشتگی و فداکاری - اصل غیرت دینی- اصل حق محوری و حق طلبی - اصل نفی خودکامگی ونفیپذیریفتن خودکامگی - اصل تواضع و فروتنی در برابر ولایت- اصل تنسک و عبادت پیشگی - اصل پایبندی به عهد و پیمان، وفاداری و امانتداری - اصل کرامت مندی و عزت مندی
درس هاى نهضت عاشورا
حسين (ع ) معلم بشريت
حسین بن على درس غيرت به مردم داد، درس تحمل و بردبارى به مردم داد، درس تحمل شدايد و سختى ها به مردم داد، اينها براى ملت مسلمان درس هاى بسيار بزرگى بود، پس اينكه مى گويند: حسين بن على چه كرد و چطور شد كه دين اسلام زنده شد، جوابش همين است ؟ حسين بن على روح تازه دميد، خونها را به جوش آورد، غيرتها بار تحريك كرد، عشق و ايده آل به مردم داد، حس استغناء در مردم به وجود آورد، درس صبر و تحمل و بردبارى و مقاومت و ايستادگى در مقابل شدايد به مردم داد، ترس را ريخت ، همان مردمى كه تا آن مقدار مى ترسيدند، تبديل به يك عده مردم شجاع و دلاور شدند.
درس زندگى همراه عزت
مى آييم روز عاشورا، مى بينيم تا آخرين لحظات حيات حسين عليه السلام مكرمت و بزرگوارى ؛ يعنى همان محور اخلاق اسلامى ، محور تربيت اسلامى در كلمات او وجود دارد. در جواب فرستاده ابن زياد مى گويد: لا اعطيكم بيدى اعطاء الذليل و لا افر فرار العبيد؛ من مانند يك آدم پست و دست به دست شما نمى دهم ، مانند يك بنده و برده هرگز نمى آيم اقرار بكنم كه من اشتباه كردم ، چنين چيزى محال است ، بالاتر از اين در همان حالى كه دارد مى جنگد؛ يعنى در حالى كه تمام اصحابش كشته شده اند، تمام نزديكان و اقاربش شهيد شده اند، كشته هاى فرزندان رشيدش را در مقابل چشمش مى بيند، برادرانش را قلم شده در مقابل چشمش مى بيند و به چشم دل مى بيند كه تا چند ساعت ديگر مى ريزند در خيام حرمش و اهل بيتش را هم اسير مى كنند، در عين حال در همان حال كه مى جنگد شعار مى دهد، شعار حكومت سيادت و آقايى ، اما نه آقايى به معنى اينكه من بايد رئيس باشم و تو مرئوس (بلكه به اين معنى كه ) من آقايى هستم كه آقاييم به من اجازه نمى دهد كه به يك صفت پست تن بدهم :
الموت خير من ركوب العار والعار اولى من دخول النار
درس ظلم ستيزى
امام حسين عليه السلام در كمال صراحت فرمود: اسلام دينى است كه به هيچ مؤ منى (حتى نفرموده به امام ) اجازه نمى دهد كه در مقابل ظلم ، سبم ، مفاسد و گناه بى تفاوت بماند.
درس ايجاد حس قهرمانى
اينكه من تاءكيد مى كنم كه حماسه حسينى و حادثه كربلا و عاشورا را بايد بيشتر از اين مورد استناد ما قرار بگيرد، به خاطر همين درس هاى بزرگى است كه اين قيام مى تواند به ما بياموزد. من مخالف رثاء و مرثيه نيستم ، ولى مى گويم اين رثاء و مرثيه بايد به شكلى باشد كه در عين حال آن حس قهرمانى حسينى را در وجود ما تحريك و احياء بكند.
درس عدالت و آزادى خواهى
در رثاى قهرمان بگرييد، براى اينكه احساسات قهرمانى پيدا كنيد، براى اينكه پرتوى از روح قهرمان در روح شما پيدا شود و شما هم تا اندازه اى نسبت به حق و حقيقت غيرت پيدا كنيد، شما هم عدالت خواه بشويد، شما هم با ظلم و ظالم نبرد بكنيد، شما هم آزاديخواه باشيد، براى آزارى احترام قائل باشيد، شما هم سرتان بشود كه عزت نفس يعنى چه ؟ شرف و انسانيت يعنى چه ؟ كرامت يعنى چه ؟
درس آزادى روح
حسن فرزند پيغمبر است . او وقتى ايمان خود را به تعليمات پيغمبر نشان مى دهد، پيغمبر جلوه مى كند، پيغمبر متجلى مى شود، آن چيزهايى كه بشر هميشه به زبان مى آورد، ولى در عمل او كمتر ديده مى شود در وجود حسين ديده مى شود. چطور روح بشر اين مقدار شكست ناپذير مى شود؟ سبحان الله بشر به كجا مى رسد، روح بشر چقدر شكست ناپذير بايد باشد كه بدنش قطعه قطعه مى شود، جوانانش جلوى چشمش قلم قلم مى شوند، در منتهى درجه تشنه مى شود و حتى به آسمان كه نگاه مى كند، به نظرش تيره و تار است ، خاندانش را مى بيند كه اسير مى شوند هر چه داشته از دست داده است ، ولى يك چيز براى او باقى مانده و آن روحش است . هرگز روحش شكست نمى خورد.
روز درس از عاشورا
روز عاشورا است . روز معراج حسين بن على عليه السلام است . روزى است كه ما بايد از روح حسين ، از غيرت حسين ، از مقاومت حسين ، از شجاعت و دليرى حسين ، از روشن بينى حسين پرتوى بگيريم ، بلكه ما هم ذره اى آدم شويم ، بيدار شويم .
ظهور هر ساله حسين
داشتان امام حسين بك سوژه است براى عالم اسلام و يك نوع تجديد حيات امر به معروف و نهى از منكر است ، يك نوع ظهورى است كه هما ساله سيدالشهداء در مظهر خطبا و گويندگان و يا در مظهر مصلحين و انقلابيون صالح مى كند.
درس اقامه امر به معروف و نهى از منكر
اين خطابه و منبر كه الان در ميان ما شايع است ، مولود حادثه عاشورا و توصيه ائمه اطهار به اقامه عزاى سيد الشهداء است ، از بركات عزادارى سيد الشهداء است . اشخاص عاقل و فهميده و متدين گفتند: حالا كه مجالسى به نام سيد الشهداء عليه السلام تشكيل مى شود، حالا كه مردم به نام امام حسين جمع ميشوند، چرا ما به اين وسيله از يك اصل ديگر استفاده نكنيم ؟ چرا ضمنا اصل ديگرى را اجرا نكنيم ؟ و آن ، اصل امر به معروف و نهى از منكر است . لهذا حسين بن على صاحب دو كرسى شد: يك كرسى مرثيه خوانى و كرسى ابراز احساسات به سود مظلوم و عليه ظالم ، كه اگر به طرز صحيحى اجرا شود آن هم آثار عظيم دارد كه قبلا عرض كردم ، و ديگر كرسى .
امر به معروف و نهى از منكر. در اين كشور آنچه ارشاد و هدايت به امر به معروف و نهى از منكر قولى و زبانى مى شود با نام مقدس حين بن على مى شود و چه كار خوبى و چه سنت خوبى بوده كه به عمل آمده است ، چه خوب كردند كه كرسى حسين بن على را ضمنا كرسى امر به معروف و تعليمات اصولى دين و فروع دين قرار دادند، از احساسات مردم نسبت به حسين بن على كه احساسات واقعى است استفاده خوب كردند،
مردم آنقدر كه به نام حسين بن على جمع مى شوند به نام ديگرى جمع نمى شوند. خوب استفاده كردند كه چنين سنتى را بر قرار كردند.
تنفر بشر از زشتى ها
اين چيست در بشر؟ اين ، چه حسين در بشر؟ اين ، مظهر انسانيت و نمايشگر اصالت انسانيت است . به طور كلى حس تحسين نسبت به نيكان و حس تنفر نسبت به بدان ، و لو اينكه در زمانهاى گذشته بوده‌اند، چيست ؟ وقتى كه نام يزيد و شمر را پيش ما مى برند با آن جنايت هايى كه مرتكب شده اند و از آن طرف نام شهيدان كربلا را براى ما ذكر مى كنند با آن فداكارى هايى كه انجام داده اند، در خودمان يك حس تنفر نسبت به دسته اول و يك حس اعجاب و احترام نسبت به دسته دوم پيدا مى كنيم ، اين چيست؟ آيا واقعا باز مساءله طبقه است ؛ ما فكر مى كنيم ، خودمان را در طبقه شهيدان كربلا مى بينيم و دشمنانمان را در آن دسته ديگر، و اين حس تنفر از يزيد و شمر همان حس تنفرى است كه از دشمن خودمان داريم ، ولى آنرا متوجه آنها مى كنيم و آن حس احترامى كه نسبت به شهيدان كربلا داريم ، همان ترحمى است كه به خودمان داريم يعنى همان تمايلى است كه به خودمان داريم ؛ و به اين صورت بيان مى كنيم ؟ اگر اين طور است ، پس آنكسى هم كه او را دشمن خودت و ستمگر نسبت به خودت حساب مى كنى به تو هيچ فرق ندارد. چون او هم (مطابق اين طرز تفكر) حق دارد كه مثلا از يزيد و شمر تحسين بكند و به آنها احترام بگذارد و از شهيدان كربلا تنفر داشته باشد؛ زيرا او هم خودش را كنار هم طبقه خود مى گذارد و به حكم همان حسى كه تو از دسته اول تنفر پيدا مى كردى و نسبت به دسته دوم تحسين و اعجاب داشتى او بر عكس ، نسبت به آنكه تو تنفر دارى ، تحسين دارد و نسبت به آنكه تو تحسين دارى ، تنفر دارد.
آثار و برکات قیام امام حسین(ع)
فرهنگ ایثار و شهادت از مهمترین ارزش ها و آرمان های جامعه اسلامی می باشد. دردین مبین اسلام شهادت از ویژگی های خاصی برخوردار است
فرهنگ شهادت همواره در جامعه اسلامی جزء بهترین ، والاترین و آرمانی ترین درجات بوده و هست. عظمت مقام معنوی و روحانی شهدا بر هیچ کس پوشیده نیست.شهادت یعنی خط بطلان کشیدن بر تمام خواسته های مادی و نفسانی و لبیک گفتن به ندای حضرت اجل می باشد. همواره محاسبات عقلی جوابگوی معادلات انسانی نمی باشد و گاهی اوقات احساسات و عواطف ، غیرت و تعصب دینی ، جاودان طلبی و آرمان خواهی و . . . بر عقل غلبه می کند و زیباترین سرود حیات یعنی شهادت سروده می شود.شهادت یعنی آبیاری نهالی که بعد از تبدیل شدن به درخت ، سایه سار آن تا سالها موجب رشد و افتخار نسل های بعد خواهد بود . درخت عاشورا و انقلاب اسلامی ایران مصداق بارز این آبیاری می باشد که ثمره خون هزاران شهید می باشند. ائمه معصوم نیز به فرهنگ شهادت توجه زیادی داشته اند .حضرت علی(ع) فرموده است : « به خدا سوگند ،اگر عشق به مقام شهادت و لقای حق نبود ، اصلاً به جنگ با دشمن نمی پرداختم و از شما جدا می شدم .» در قاموش شهادت ، فرد زندگی خود را فدای هدفی مقدس می کند و خاطره و افسانه شدن و زندگی در ذهن و یاد مردم را به زندگی با خود مردم ترجیح می دهد. فرهنگ شهادت عبارت است از آگاهی ها ، باور ها ، آداب و اعتقادات و اعمالی که موجب وصول انسان به عالی ترین درجه کمال یعنی انتخاب آگاهانه مرگ در راه خدا می گردد.
شهادت در اسلام:
شهادت در دین اسلام بعد از ظهور این دین و به موازات تبلیغ آن آغاز شد. یعنی آغازی سراسر با غرور و افتخار و جانفشانی .در این فرایند آورنده دین حضرت محمد (ص) و تمامی نزدیکان ایشان در معرض بزرگترین خطر ها و تهدیدات بودند و بسیار ی از نزدیکان ایشان در همان سالهای اول تبلیغات شهید شدند. قیام عاشورا مهمترین حادثه در تاریخ تشیع است، به طوری که صورت و سیرت شیعه را دگرگون کرد و به آن پشتوانه حماسی و عاطفی داد و تشیع را به مذهب حماسه و خون مبدل کرد.
فرهنگ عاشورا:
عاشورا، قبل از قیام مقدس حسینى(ع)، نام یک روز بود; اما امروز دیگر عاشورا نام یک مقطع زمانى
نیست، نام یک فرهنگ است. عاشورا امروز دیگر یک حادثه نیست، یک مکتب فکرى و یک نظام سیاسى و یک مجموعه فکرى، فرهنگى، اخلاقى، سیاسى و جهادى است.
عاشورا فریاد دفاع همیشگى از مظلومان و مستضعفان زمان و زمین و اعلام جهاد جاوید علیه کفر و نفاق و جهل و استثمار و قلدرى است. عاشورا دانشگاه عشق و عرفان و حماسه است. در این دانشگاه انسان مىآموزد که چگونه به خدا عشق ورزد، چگونه بدون سلاح بجنگد و چگونه در اوج غربتحماسه آزادى بسراید. عاشورا سمبل قیام در برابر ارتداد و ارتجاع مکتبى است; ارتجاع از اسلام ناب محمدى(ص) و بازگشت از عدالت علوى و تردید و توقف در اجراى قوانین قرآنى. عاشورا سد استوار حسینى(ع) براى جلوگیرى از یورش یاجوج و ماجوج غربى و شرقى به میهن بزرگ اسلامى است.
عظمت قیام امام حسینعلیهالسلام:
نهضت امام حسینعلیهالسلام نهضتى مقدس، متعالى و روحانى بود. پاکى، خلوص، بىاعتنایى به دنیا، برى بودن از اغراض شخصى و آز و جاهطلبى و خودخواهى از ویژگیهاى این قیام است. انقلاب آن حضرت درس قسط، عدالت، توحید، شرافت، ایثار و فداکارى به مردم داد.
فرزند پیامبرصلى الله علیه وآله با خون خویش درخت اسلام را که رو به خشکیدگى گذاشته بود، آبیارى کرد و در تاریکى ظلم و فساد بنىامیه درخششى بوجود آورد که آن محیط ظلمانى را نور و روشنایى بخشید و بزرگراه سعادت را نمایان کرد و ابرهاى تیره و تارى از آسمان بر جوامع اسلامى بلکه جوامع انسانى پراکنده شد و چهره اسلام را چنان که هستبر جهانیان آشکار ساخت
حسینبن علىعلیهالسلام کسى است که تمام هستى و متعلقات خویش را با اخلاص در راه خدا که اصل و منشا تمام کمالات و تقدسهاست، فدا و فانى نموده است پس جاى شگفتى نیست که بگوییم تمام تقدسها و کمالات و جاودانگى به وجود فدا شدهاش انتقال یافته است. و نیز بىجهت نیست که محبت و عشق به آن حضرت در دلهاى مؤمنان جایگزین شده به همانگونه که محبت و علاقه به خداوند در آن دلها جاى دارد. لذا از رسول اکرمصلى الله علیه وآله نقل شده است: «همانا براى شهادت حسینعلیهالسلام حرارتى وجود دارد که هیچگاه سرد نمىشود. و نیز فرمود: «براى حسینعلیهالسلام در دلهاى مؤمنان محبتى است».
آثار تربيتي ، روحي و رواني نماز
يكي از بهترين و اساسي‌ترين راه وروش ارتباط با پروردگار بزرگ، نمازاست. در آن زمان كه انسان خود رانيازمند به يك نيروي فراتر از ماده‌مي‌يابد رو به سوي پروردگار دانا، تواناو مهربان مي‌آورد، با او به راز و نيازمي‌پردازد و او را به ياري مي‌طلبد.نماز موجب ارتباط قلبي انسان باخداست و نقش بسيارسازنده‌اي در تربيت روح واخلاق انسان دارد. نماز روح وروان انسان را در برابر عوامل شرك زاو آلوده كننده‌اي كه در زندگي روزانه باآنها مواجه است پاك و منزه نگاه‌مي‌دارد. همان گونه كه وقتي دست،لباس، صورت، سر و پا و گاهي تمام‌جسم انسان در هنگام كاركردن آلوده‌مي‌شود او به شست شو و پاكيزه كردن‌آنها اقدام مي‌كند،روح و روان انسان‌نيز ممكن است آلوده به هوسهاي‌تحريك شده و افسارگسيخته،خودخواهيها ،غرور ،عقده‌ناشي از شكست و ناكامي ،حسد ،كينه،انتقام و صدها موارد ديگر شود كه‌انسان رااز راه راست زندگي و پاكي، به‌راه فساد مي‌كشاند و از ياد خدا غافل‌مي‌كند. براي رها شدن از اين آلودگي‌ها
همانطور كه فرد لباس و تن خود رامي‌شويد دل و جان خود را نيز باخواندن نماز پاكيزه و خود رابه خدانزديك و روح آلوده خود را شست وشو مي‌دهد.
آرامش روحي و رواني دراثر خواندن نماز
مقتي انسان خاضعانه در برابر خداوندمتعال به نماز مي‌ايستد در او نيرويي‌معنوي به وجود مي‌آيد كه سبب‌آرامش و امنيت روحي ،رواني و قلبي‌او ميشود. اگر انسان نماز را به طورصحيح ،شايسته و با توجه به معني ومفهوم آن به جاي آورد،با تمام حواس‌خود ،متوجه خدا ميشود و از همه‌مشكلات دنيا و دلمشغوليها روي‌گردان ميشود و به هيچ چيز خدا وآيات قرآن - كه در نماز بر زبان جاري‌ميكند - نمي‌انديشد،همين روي‌گرداني از مشكلات و مسايل و فكرنكردن در مورد آنهادر هنگام خواندن‌نماز باعث آرامش روحي و رواني درانسان و حتي كاهش فشارهاي رواني واضطراب ناشي از مشكلات روزمره وزندگي مي‌گردد. خواندن پنچ بار نمازدر روز ،خود بهترين تمرين براي‌آرامش روح و روان است و انسان‌مي‌تواند از فشارهاي رواني ناشي ازگرفتاريهاي روزمره زندگي رها شود.«ويليام جيمز» فيلسوف و روان‌شناسي‌معتقد است: «مؤثرترين داروي‌شفابخش نگرانيهاي انسان همان اعتقادو ايمان مذهبي انسان به خداست،نيرويي كه از اين طريق ايجاد مي‌شوداثر سازنده‌اي از خود به جاي‌مي‌گذارد.»
«سيرل برت» يكي از ديگر ازروان‌شناسان گفته است: «ما به واسطه‌نماز قادر خواهيم بود وارد انبار بزرگي‌از نشاط عقلاني شويم كه در شرايطعادي ياراي رسيدن به آن را نداريم.»
«آلكسيس كارل» نيز ثابت كرده است‌كه نماز باعث به وجود آمدن شور ونشاط مشخصي در انسان ميشود وهمين حالت است كه احتمالا منجربه‌شفاي سريع بعضي از بيماريها درزيارتگاهها و معابد ميشود.
درخواست راهنمايي وهدايت از خداوند هنگام قرائت سوره حمد، فرد نمازگزاراز خداوند مي‌خواهد او را به راه راست‌هدايت و ارشاد كند، اين اساسي‌ترين‌درخواست هر مسلمان در نماز و راز ونياز روزانه‌اش با خداست; مي‌توان‌فرض كرد فرد سوار بر قايقي است كه‌در مسير رودخانه به جلو مي‌رود،كناره‌هاي رودخانه باعث ميشود قايق‌از مسير خود منحرف نشود و به راه‌راست خود ادامه دهد تا سالم به مقصدبرسد. پس مي‌توان گفت اين‌درخواست راهنمايي از خداوندچارچوب مشخصي را در انسان به‌وجود مي‌آورد كه از راه راست منحرف‌نشود و از خداوند مي‌خواهد كه همواره‌راه راست را در زندگي به او نشان دهدو پيش پاي او بگذارد، راهي كه او رابراي استفاده از نعمتهاي خداداي، تواناكند و از محدوديتهاي نا به جايي كه‌ناشي از تنبلي و بيراهه رفتن انسان ونشانه‌اي از خشم خداست نجات دهد.
خداوند در سوره بقره آيات 2 تا 5مي‌فرمايند:
«قرآن اين كتاب آسماني بي‌هيچ شك‌و ترديدي راهنماي پرهيزكاران است.آن كساني كه به جهان غيب ايمان‌آورند و نماز را به پا دارند و از هر چه‌روزيشان داديم به فقيران انفاق‌مي‌كنند و همچنين آنان كه ايمان آورندبه آنچه خداي به تو و بر پيغمبران توفرستاد و آنها خود به عالم آخرت يقين‌كامل دارند، اينها از جانب‌پروردگارشان از هدايتي برخوردارند واينها به حقيقت رستگاران عالم‌هستند.»
انس گرفتن با خدا
انسان زماني كه از صميم قلب خدا رادرك كرده متوجه ميشود كه خداوندنسبت به او رحيم است و با او به طوررحمت و شفقت رفتار مي‌كند چنان بااو انس مي‌گيرد كه مي‌تواند با خداصحبت كند و در اين حالت است كه‌همه چيز را به كلي فراموش مي‌كند،يعني هر اندازه شناخت به رحمت‌پروردگار بيشتر شود در هنگام خواندن‌نماز مكالمه زيادتر و توجه و انس به‌خدا بيشتر ميشود و اين انس و الفتي‌كه انسان با پروردگار خويش پيدامي‌كند نتيجه اعتمادي است كه به‌رحيم‌بودن خدا دارد و خداوند نسبت‌به بنده‌اش عطوفت و رحمت دارد، ازاين رو يأس و نااميدي انسان نيزبرطرف و اميد و انس به خدا بيشترمي‌شود و يك قدم جلوتر مي‌گذارد،زيرا با توجه به اين رحمت، انسان به‌خدا قرب پيدا مي‌كند.
دعاي پس از نماز
انسان پس از خواندن نماز به ذكر دعا وتسبيح مي‌پردازد و اين خود به ادامه‌حالت آرامش رواني براي مدتي پس ازنماز كمك مي‌كند، انسان در دعا باخداي خود به راز و نياز مي‌پردازد و ازمشكلاتي كه در زندگي او را ناراحت ومضطرب كرده است به درگاه او پناه‌مي‌برد و با بازگو كردن رنج و اندوه‌خود از خدا مي‌خواهد كه در حل‌مشكلات و برآوردن حاجت به اوكمك كند و همين بازگو كردن‌مشكلات و مسايل اضطراب‌انگيز درحين حالتي از آرامش رواني، منجر به‌رهايي از اضطراب ميشود. آشكاركردن مشكلات و مسايل و بيان آنهابراي فرد ديگري سبب آرامش رواني‌انسان ميشود، در اين حالت اگر انسان‌مشكلات و ناراحتي‌هاي خود را براي‌خدا بازگو كند و پس از هر نماز به راز ونياز با پروردگار بپردازد و از او ياري وكمك بخواهد به يك نوع پالايش رواني‌و تخليه هيجاني دست پيدا مي‌كند. (به‌ويژه اينكه انسان مي‌داند كه خداوندهيچگاه بر بنده‌اش منت نمگذارد و يا اورا به خاطر رازي كه براي وي گفته‌است سرزنش نمي‌كند) دعا به درگاه‌خداوند از شدت اضطراب مي‌كاهد،چون انسان اميدوار است كه خداونددعايش را مستجاب مي‌كند، مشكلاتش‌را حل و حاجتش را برآورده و اندوه واضطراب او را رفع مي‌كند.
خداوند در سوره مؤمن آيه 60مي‌فرمايد: «و خداي شما فرمود كه مرابا (خلوص دل) بخوانيد تا دعاي شما رامستجاب كنم...»
توكل داشتن به خدا و ياري گرفتن از اوزندگي را براي انسان آسوده مي‌كند.خداوند در سوره اسرار آيه 80مي‌فرمايد:
«و اي رسول ما! دايم دعا كن كه‌بارالها مرا (هميشه به هر جا روم به‌مكه يا مدينه يا عالم قبر و محشر)به قدم صدق، داخل و به قدم‌صدق، خارج گردان و به من ازجانب خود بصيرت و حجت‌روشني كه دايم يار و مددكار من‌باشد عطا فرما.»
حضور دايمي خدا در قلب :
خداوند به انسانها امر فرموده است كه‌شب و روز، صبح و شام و همواره به ياداو باشيم.
خداوند در سوره احزاب آيات 41 تا43 مي‌فرمايند:
«اي كساني كه به خدا ايمان آورده‌ايدذكر حق و ياد خدا (به دل و زبان)بسيار كنيد و دايم صبح و شام به‌تسبيح و تنزيه ذات پاكش بپردازيداوست خدايي كه هم او و هم‌فرشتگانش بر شما بندگان رحمت‌مي‌فرستند تا شما را از ظلمتها (جهل وگمراهي) بيرون آورد و به عالم (علم وايمان )رساند و او بر اهل ايمان بسياررؤوف و مهربان است.» ذكر خدا سبب‌حضور دايمي خداوند در دل ميشود به‌طوري كه انسان حتي يك لحظه هم ازياد خدا غافل نمي‌ماند.
نماز عامل پيشگيري ازانحرافات
خداوند در سوره عنكبوت آيه 45مي‌فرمايند:
«آنچه را از كتاب آسماني قرآن بر تووحي شد بر خلق تلاوت كن و نماز را(كه بزرگترين عبادت خداوند است) به‌جاي آر كه همانا نماز است كه اهل نمازرا از هر كار زشت و منكر باز مي‌دارد وهمانا ذكر خدا بزرگتر (و برتر از انديشه‌خلق )است و خدا بر هر چه كنيد آگاه‌است.»
نماز به انسان شناخت و قرب مي‌دهد واين نزديكي سبب ميشود تا معرفت‌فرد به زشت بودن گناه شديد شود وانسان را از گناهان باز دارد و به اوجهت دهد تا در صراط مستقيم گام‌بردارد و هرگز از اين راه به گمراهي‌كشيده نشود.
يك فرد معتقد و مذهبي كه نماز را به‌جاي مي‌آورد كمتر در معرض‌فشارهاي رواني، افسردگي و اضطراب‌قرار مي‌گيرد و هرگز به بزهكاري،اعتياد و ديگر انحرافات اجتماعي روي‌نمي‌آورد. فرد معتقد مي‌داند كه با توكل‌به خداوند از طريق نماز، دعا، نيايش وطلب حاجت از خداوند احساس بهتري‌پيدا خواهد كرد. او احساس مي‌كند درانجام كارها موفقتر ،با نشاطتر،اميدوارتر، پرانرژي‌تر و آرام بوده وحركات سنجيده و مطابق با واقعيتهاخواهد داشت.
نماز، عامل صبر و بردباري‌در برابر مشكلات
اعتقاد به قدرت لايزال الهي و نيايش وراز و نياز با خدا به انسان در برابرمشكلات قدرت تحمل مي‌دهد.
خداوند در سوره بقره آيه 154مي‌فرمايد: «اي اهل ايمان درپيشرفت كار خود صبر و مقاومت‌پيشه كنيد و به ذكر خدا و نمازتوسل جوييد كه خدا ياور صابران‌است.»
خداوند در سوره بقره آيه‌هاي 17 و 18مي‌فرمايند: «آنان كه چون به‌حادثه سخت و ناگواري دچارشوند صبوري پيشه كنند و گويندما به فرمان خدا آمده و به سوي اورجوع خواهيم كرد، آن گروهند كه‌به ايشان درودهاست از جانب‌پروردگار و رحمت خاص; و آنهاخود هدايت يافتگانند.»
خداوند در سوره بقره آيه 45مي‌فرمايند: «از خدا ياري بخواهيد ودر كارها صبر و تحمل كنيد و نمازبجاي آوريد، چرا كه امر نماز در دين‌سخت مهم و بزرگ خواهد بود و كاري‌دشوار مگر بر خدا پرستان.»
بهتر است در هر كاري از خدا طلب‌ياري كرد و كمك گرفت و از اومددخواست. عطار نيشابوري در اين‌باره گفته است:
به هر كاري خدا را ياد مي‌دار
خدا را تا تويي از ياد مگذار
به كاري گر مددخواهي از اوخواه كه به زين درنيابي هيچ‌درگاه
□
سپر دفاعي
اين واقعيت كه آدمي، موجودي آسيب پذير بوده و خطر آسيبهاي اخلاقي، فرهنگي و اجتماعي او را همچنان تهديد مي‌كند، مطلبي انكار ناپذير است. به ويژه در عصر حاضر كه تقابل فرهنگها و انديشهها در مواردي به نوعي تهاجم فرهنگي غرب عليه اسلام مبدل گرديده است. اين مسأله از اهميت بيشتري برخوردار مي شود. ماهيت تهاجم فرهنگي، تقريباً بر همگان روشن است اما شايد مكانيزمهاي اصلي و راهكارهاي مقابله با آن، به اين مقدار روشن نباشد.
نماز، يكي از مؤثرترين و مطمئن ترين شيوه هاي مقابله با آسيبهاي اخلاقي است. نماز از جهات شناختي و نيز عاطفي، همچون سپر دفاعي نيرومندي عمل مي نمايد. از يك سوي، نمازگزار با درك رابطه خويش با خدا از نسبت و رابطه موجودي بي نهايت كوچك با بي نهايت بزرگ آگاه شده و در محضر چنان بزرگي، به خود اجازهي نخطي و جسارت به ساحت را قدس او را نمي دهد و به عبارت ديگر گناه نمي كند، زيرا گناه به معناي شكستن حدود و حريم الهي است و از جهت ديگر، چون خود را از همه ابعاد نيازمند به خداوند مي بيند و او را«فعال ما يشاء» مي داند، سعي دارد تا رابطه خويش با خدا را با ارتكاب گناه، از بين نبرد. زيرا براساس فطرت الهي اش درك مي كند، هر عمل خطا گونه اي كه بر اين رابطه اثر منفي بگذارد و آن را تهديد نمايد، در حقيقت، مانند آن است كه منشأ خيرات و بركات زندگيش را مواجه با خطر جدي نموده باشد.
در همين زمينه، بيان حديث ذيل از حضرت امام حسين ـ عليه السّلام ـ مناسب به نظر مي رسد:
«مردي به حضور سيد شهيدان آمد و گفت:«من مردي گنهكار هستم و نيروي مقاومت در برابر گناه ندارم (نمي توانم گناهانم را ترك كنم مرا موعظه كن.)»
امام حسين ـ عليه السّلام ـ فرمود: پنج كار را انجام بده و هر چه مي خواهي گناه كن:
1ـ روزي خدا را نخور و هر چه خواهي گناه كن.
2ـ از قلمرو حكومت خدا بيرون برو و آنچه خواهي گناه كن.
3ـ به جايي برو كه خدا تو را نبيند و آنچه خواهي گناه كن.
4ـ هرگاه فرشته مرگ نزد تو آمد تا روحت را قبض كند، او را از خود بران و آنچه خواهي گناه كن.
5ـ هنگامي كه مالك دوزخ، تو را روانه دوزخ كرد، از رفتن به دوزخ سرپيچي كن و آنچه خواهي گناه كن»
در حقيقت نماز، همچون سپري است كه نه تنها نمازگزار را از لغرشها و گناهان در دنيا حفظ مي كند بلكه علاوه بر آن، او را از عذابهاي اخروي، مصون مي دارد. در باب چگونگي حفاظت وي از لغزشهاي دنيوي، حديث زير ارائه مي شود:
«از امام پنجم ـ عليه السلام ـ روايت شده است كه فرمودند: وقتي نمازگزار به نماز ايستاد، فرشتگان از آنجا تا دورنماي آسمان او را در برمي گيرند و او در ميان صفوف فرشتگان مي باشد.» اين چه نمازي است كه همه فرشتگان مأمور حفظ انسان اند؟ از چه چيز؟ از وسوسه ها، تا شيطان و وهم از هيچ راهي حواس نمازگزار را به خود متوجه نكند، چون شيطان در كمين است.
«شيخ طوسي از حضرت امام صادق ـ عليه السّلام ـ روايت مي كند كه پيرمردي از عابدهاي بني اسرائيل مشغول نماز بود كه مشاهده كرد دو طفل خروسي را گرفتند و پرش را مي كنند و آن خروس، ناله و فرياد مي كند، پس آن عابد همانطور مشغول نماز شد و آن حيوان را نجات نداد و از عمل آن كودكان جلوگيري نكرد. پس خداوند به زمين فرمود:آن عابد را فرو بَر. زمين او را فرو برد و تا آخر دنيا فرو مي رود[8]».
در باب احساس مسئوليت اجتماعي و آثار معنوي آن، مطالب مفصلي در منابع اسلامي آمده است.
نكته بسيار مهم اين است كه روح مسئوليت اجتماعي در اولياي الهي، خود از توجه به خدا و ارتباط با او سرچشمه مي گيرد كه نماز تجلي كامل چنين رابطه اي است.
منابع :
1 - قرآن كريم، ترجمه مهدي الهي قمشه‌اي،سازمان چاپ و انتشارات جاويدان
2 - نماز چيست؟ دكتر حسين بهشتي،1354، انتشارات دفترنشرفرهنگ‌اسلامي
3 - نماز، محي الدين حائري شيرازي،1376، دفتر انتشارات وابسته به جامعه‌مدرسين حوزه علميه قم
4 - قرآن و روان‌شناسي، دكتر محمدعثمان نجاتي، ترجمه عباس عرب، 1377،انتشارات آستان قدس رضوي
5 - روزنامه همشهري مورخ 79/9/10
آپاندیسیت
مقدمه
آپاندیسیت شایع ترین عـلت شکم حاد جراحی در کودکان وبزرگسالان است. تقریبا یک سوم کودکانی که به خاطر درد شکمی در بیمارستان بستری میشوند به علت آپاندیست است.
اگر چه علایم آپاندیست برای اولین بار قریب پانصدسال پیش توضیح داده شد ام این بیماری همچنان تا قرن 19 به صورت مرموز باقی ماند.
در قرن 19 فیزیوپاتولوژ ی این بیماری شرح داده شد.
در سال 1939 Wangensteenروشن کرد که انسداد لومن آپاندیس مقدمه ای برای پروسه ا لتهابی در آپاندیست است.
آقای مک بورنی MC Burney در مورد حد اکثر درد و تندرنس شکم در آپاندیسیت توضیح داد وپیشنهاد کرد که بهترین درمان آپاندکتومی است .
در آغاز قرن بیستم آپاندکتومی فوری درمان استاندارد آپاندیسیت شد که تا امروز باقی مانده است
شیوع
ریسک گرفتاری در پسرها 67/8 در صد ودر دختر ها 7/6 در صد است.
آپاندیسیت اکثرا در کودکان بزرگ ونوجوان شایع است. Peakآن 12تا 18 سالگی است ولی در هر سنی ممکن است دیده شود حتی در نوزادی .
در پاره ای موارد به نظر می رسد فاکتور ژنتیک دخالت دارد مخصوصا کودکانی که زیر 6 سال دچار می شوند.
علت بیماری
بیشتر مولفین اعتقاد دارند که علت ایجاد آپاندیسیت بسته شدن لومن آپاندیس است :
1- لنفوئید هیپرپلازی 2- رسوب مواد مدفوعی 3- جسم خارجی 5- انگل
و ............
فولیکول های لنفاری زیر مخاطی در موقع تولد اندک است وبه تدریج افزایش می یابد ودر سنین جوانی به حد اکثر مقدار خود می ر سد و پس از 30 سالگی بافت لنفاوی آپاندیس کاهش می یابد .
پاره ای مطالعات نشان داده است شیوع آپاندیسیت درجوامعی که رژیم غذایی حاوی فیبر مصرف میکنند کمتر است.
بعد از بسته شدن لومن آپاندیس به هر دلیل ترشحات مخاطی داخل آن جمع میشود و پرولیفراسیون باکتری ها افزایش می یابد وفشار داخل مجرا بالا میرودکه به نوبه خود درناژ لنف و ورید را مختل می کند و باعث ادم می شود . کو نژسیون این عضو خون رسانی شریانی را مورد تهدید قرار می دهد و ایسکمی نکروز و پرفوراسیون روند های بعدی است.
تنها موارد کمی از بررسی ها ی بافتی پروسه انسدادی در مجرای آپاندیسیت را نشان نداده اند.
میکروب هایی مثل یر سینیا ؛ سالمونلا ؛ شیگلا و ویروس ها مثل اوریون کوکساکی ب ؛ و آدنوویروسها در ارتباط با آپاندیسیت دخالت دارند.
گزارشاتی از آپاندیسیت به دنبا ل ترومای بلانت شکمی وجود دارد.
در C F ( سیستیک فیبروزیس ) دیستانسیون آپاندیس همراه با درد بدون التهاب دیده می شود.
آپاندیسیت در نوزادان نادر است و در موارد مشکوک باید به C F و هیرشپرونگ فکر کرد.
تشخیص :
تاریخچه دقیق ومعاینه فیزیکی راه تشخیص بیماری است . پزشک باید بخاطر داشته باشد آپاندیسیت در کودکان در مواردی تفاوت هایی با تظاهرات کلاسیک آن در بالغین دارد و تشخیص افتراقی آن نیز متناسب با سن بیمار است.
بطور کلاسیک علایم با بی اشتهایی بعد از یک درد مبهم اطراف ناف شروع می شود. اما بعید نیست کودکی که آپاندیسیت دارد اظهار گرسنگی کند. درد اطراف ناف پس از ساعاتی به ناحیهRLQ مهاجرت میکند. بعد از تمرکز در این ناحیه ثابت می ماند وبا هر حرکت بیمار بیشتر می شود.
تهوع واستفراغ به دنبال درد شکمی دیده می شود اما بسیاری از بچه ها قبل از شکایت از درد استفراغ میکنند.
اسهال یافته ای شایع در آپاندیسیت های پرفوره (بخصوص نوع لگنی ) است اما در آپاندیسیت های غیر پرفوره در بچه ها هم وجود دارد و ممکن است با گاسترو آنتریت اشتباه شود.
در آپاندیسیت های پیشرفته ممکن است (خصوصا در شیر خواران وبچه های کوچک) مقدمتا علایم انسداد روده مشاهده گردد.
تب اگر وجود داشته باشد (مختصر)LOW GRADE است .تب بالا در آپاندیسیت های پرفوره به چشم می خورد.
در کودکان غالب اوقات ( نه همیشه ) بعد از گذشت 48 ساعت آپاندیسیت پاره(پرفوره ) میشود.
از آنجا که آپاندیسیت نشانه های تعداد زیادی از بیماری هارا تقلید میکند بنابراین لازم است علایم بیمار به دقت بررسی وارزیابی شود.
علایم بالینی :
حساسیت TENDERNESS که بیشتر در ماک بورنی پوینت است.( نقطه ای درحد فاصل دو سوم ناف وخار خاصره ای قدامی فوقانی ) . ممکن است آپاندیس رتروسکال باشد و یا لگنی یا رترو ایلیال و یا جدار شکم ضخیم باشد در این صورت حد اکثر نقطه درد فرق می کند یا تندرنس ممکن است خفیف باشد.
رباند تندرنس (rebond tenderness) ارتباط کمی با پریتونیت دارد باید از این آزمایش خودداری شود.
بچه ممکن است بترسد گریه کند ومقاومت نماید معاینه کننده باید با حوصله باشد وقت صرف کند تا یک معاینه مطمین انجام شود.
رکتال اگزام در کودکان مطمین نیست مگر آبسه داخل لگن یا مسایل تخمدان و....در کار باشد .
صدای روده وقتی که آپاندیسیت پرفوره باشد وجود ندارد یا هیپو اکتیو است . ولی در گاسترو انتریت هیپرآکتیواست. درد شدید کولیکی همراه آپاندیسیت نشانه انسداد روده است.
وجود یک توده در RLQ شکم در صورتی که بیمار گاردینگ ارادی یا غیر ارادی داشته باشد به راحتی دیده می شود . اغلب این توده ها اولین بار روی تخت عمل بعد از گرفتن بیهوشی لمس میگردد ونشانه یک فلگمون یا آبسه آپاندیکولار است.
علایم آزمایشگاهی :
برای تشخیص آپاندیسیت متاسفانه آزمایشات حساس واختصاصی وجود ندارد . گویچه های سفید بطور ملایم بالا میروند(11000-16000). اما ممکن است مقدارشان طبیعی باشد یا در صورت وجود پرفوراسیون بسیار بالا رود. در هر حال اغلب لکوسیتوز خیلی شدید در حضور آپا ندیسیت پرفوره مطرح است یا بیماریهای دیگر .
ادرار باید بدون باکتری باشد. ولی ممکن است چند تایی RBC و WBC چنانچه آپاندیس ملتهب در جوار حالب یا مثانه باشد مشاهده گردد. ادرار ممکن است غلیظ وحاوی کتون باشد (به خاطر گرسنگی واستفراغ ). الکترولیت و سایرتست های شیمیایی وکبدی معمولا طبیعی است.
مطالعات نشان داده است که هیستوری ومعاینه فیزیکی اعتبار بالایی دارد و آزمایشات جهت تایید تشخیص طراحی میشود. هر چه زمان بگذرد معاینات مکرر تصمیم گیری و تشخیص را سهل تر میکند .
تصویر برداری :
عکس ساده شکم قدیمی ترین وساده ترین مطالعه رادیولوژیک است . ایلیوس اسکولیوز بعلت اسپاسم عضله پسواس فکالیت ( در 10 تا 15 در صد آپاندیسیت های پرفوره ) در عکس ساده شکم دیده میشود. در هر حال کلیشه ساده شکم حساسیت کمی دارد و معمولا دستور داده نمی شود مگر به انسداد و وجود توده ویا هوای آزاد مشکوک باشیم .
باریم انما جایی در تشخیص آپاندیسیت ندارد.
اولترا سونوگرافی( U S ) در اکثر مطالعات حساسیت عالی دارد ( بیش از 90 درصد ) .
میزان حساسیت(accuracy) آن بر حسب مهارت سونوگرافیست وفاکنور های مریض از جمله چاقی ، همکاری وی وتحریک پریتوان از50 تا 92 در صد متغیر است .
در سونوگرافی باید آپاندیس کاملا نرمال دیده شود تا آپاندیسیت رد شود. وجود یک توده توبولار غیر قابل کمپرسشن به قطر 6 میلی متر یا بیشتر وجود یک mass در RLQ یا دیدن فکالیت بشدت تشخیص آپاندیسیت را مطرح می کند.
در مراکزی که سونو گرافیست با تجربه دارند تقریبا تمام بچه ها ی مشکوک به آپاندیسیت ، سونو گرافی می شوند وبه عنوان اولین اقدام تشخیصی به کار می رود.چون کم خرج است ،بیمار اشعه نمی خورد و آمادگی قبلی نمی خواهد.
سی تی اسکن CT عملا مزیتی از نظر اختصاصی بودن وحساس بودن نسبت بهUS ندارد و بعلاوه گران هم است . نیاز به تجویز کنتراست دارد ودر بچه هایی که همکاری نمیکنند نیاز به سدیشن (آرامش بخش) است.
میزان خطر رادیشن (اشعه) آن کم است . هنوز CT در تشخیص آپاندیسیت حاد نسبت به شرح حال معاینه فیزیکی و تست های آزمایشگاهی مزیتی ندارد.
MRI گران وهمه جا در دسترس نیست اشعه ای اکسپوز نمیشود(بیمار در معرض اشعه قرار نمی گیزد) اما درحا ل حاضر کار برد عملی ندارد اگر چه درستی تشخیص آن نزدیک به صد در صد است.
شاید در آینده با بر طرف کردن نارسایی های آن ( نیاز به سدیشن وگرانی و ..........) برای ارزیابی شکم حاد بیشتر به کار رود .
بطور کلی مطالعات تصویری هم مخارج دارد وهم باعث تاخیر درمان میشود و می تواند مثبت کاذب و منفی کاذب داشته باشد.
حسن مطالعات ایماجینگ(imaging) در این است که در موارد مشکوک وعلایم مبهم از آن استفاده شود . در مواردی که علایم تیپیک وجود دارد استفاده از آنها لازم نیست . در صورت مبهم بودن اولین اقدام است الترا سونوگرافی US وبعد با CT تعقیب میشود.در صورت عدم نتیجه با US (دربچه های چاق) یا مشکوک به بیماری های دیگر CT اولین خط(step )آزمایش است چون صحت تشخیصی بالایی دارد وهم از نظر هزینه مناسبتر است .
تشخیص افتراقی:
نیمی از موارد آپاندیسیت در بچه ها ممکن است سایر بیماریها را تقلید کند یا با آنها اشتباه شود .
حتی در نزد ماهرترین کلینیسین ها در پاره ای موارد تشخیص مشکل میشود . بسته به نوع آپاندیس مسایل متفاوتی مطرح می گردد. ( آپاندیسیت لگنی رترو ایلیال رترو سکال وساب هپاتیک ..... ممکن است علایم بیماری های لگنی ، دستگاه ادراری،کبدی و.........مشاهده شود .)
درمان :
درمان آپاندیسیت بستگی به شرایط عمومی بیمار و وضعیت آپاندیس وی دارد. بچه ها با آپاندیسیت اغلب دزهیدراته وتب دار واسیدوتیک هستند وحتی ممکن است سپتیک باشند.
دادن مایعات وآنتی بیوتیکهای وریدی قبل از عمل اندیکاسیون دارد.
آنتی بیوتیکی که تجویز می شود باید بر فلور میکروبی آپاندیس مو ثر باشد.بیشترین کلونی میکروبی رامعمولا" بی هوازی ها" تشکیل می دهند. مثل :باکترویید ها (بخصوص باکترویید فراژیلیس ) کلستریدیا وپپتو سترپتوکوک. باکتری های هوازی گرم-نگاتیو مثل : "اشرشیا کولی" ، "پسو دو موناس آیروژنوزا "، "آنتروباکتر" و "کلبسیلا"حایز اهمیتند.
گرم – مثبت ها عموما در کولون وجود دارند . پوشش آنتی بیوتیکی برای آنها کونتراورسیال است.
برای یک آپاندیسیت غیر پرفوره یک آنتی بیوتیک منفرد مثل Cefoxitin کافی است. برای آپاندیسیت های پرفوره اکثرا روش Triple Antibiotic (آمپی سیلین جنتامایسین کلیندامایسین یا مترونیدازول ) را انتخاب می کنند و یا (سفتر یاکسون + مترونیدازول ) را به کار می برند که این دومی ارجح تر است.
اگر بیمار در مراحل ابتدایی آپاندیسیت غیر پرفوره است آپاندکتومی فوری اندیکاسیون دارد .
بطور رایج در این شرایط آپاندیسیت عمل نیمه اورزانس است. اطلاعات اخیر نشان میدهد که میزان پرفوراسیون وموربیدیتی اگر آپاندکتومی 12 تا 24 ساعت به تاخیر افتد بالا نمی رود . اگر چه همه با این تاخیر موافق نیستند و آنرا ریسک میدانند.
آپاندکتومی در آپاندیسیت های پرفوره کمتر اورژانس است. در این موارد و اگر پریتونیت وجود داشته باشد اکثر جراحان ترجیح میدهند بعد از دادن مایعات و آنتی بیوتیک کافی بیمار را عمل کنند .
عده ای به درمان نگهدارنده غیر جراحی اعتقاد دارند واز آپاندکتومی کلا پرهیز می کنند.یا با انتروال(interval) 8-12 هفته ای عمل می کنند.(هنگامی که بیمار کاملا طبیعی شود).
بچه ای که در عرض 24 تا 72 ساعت اصلاح نشود نیاز به آپاندکتومی دارد.
86 درصد جراحان اطفال آمریکا بعد از درمان غیر جراحی ( Non operative Treatment ) اولیه در آپاندیسیت پرفوره انتروال آپاندکتومی می کنند..
یک مطالعه نشان میدهد اگر بیمار بیش از 15 درصد باند سل در فرمول شمارش داشته باشد 84 درصد (بد نبال درمان غیر جراحی) آپاندکتومی اجتناب ناپذیر است.
در سالهای اخیر انجام آپاندکتومی به روش لاپاراسکوپی متداول شده است.
آقایmorrowوآقایnewmanترجیح میدهد از آن در بچه های چاق که مشکوک به تسخیص های دیگر هستند و بامطالعات رادیولوژیک نتیجه ای نگرفته اند ودر دختران که خونریزی قاعدگی دارند به کار ببرند .و تکنیک Open Surgery را برای بیشتر موارد استفاده می کنند.
عوارض :
Wound Infection بسیار شایع است ( البته در بچه ها کمتر از بالغین است.)
Intra Abdominal Abscess در 1-2 در صد بچه ها با آپاندیسیت های پرفوره رخ میدهد. وگاهی هم در اشکال غیر پرفوره است . دادن آنتی بیوتیک وریدی یا خوراکی در 90 درصد موارد باعث جذب آبسه بعد از عمل می شود.
Intestinal Obstruction به علت چسبدگی روده تقریبا در 5 درصد موارد پرفوره دیده می شود.
آبیاری کرتی :
برای انجام این روش آبیاری ، زمین را با ایجاد پشته هایی کم و بیش کوتاه تقسیم بندی می کنند.
به هر قطعه محدود شده توسط پشته ها یک کرت و در صورتی که پشته ها مرتفع باشند (مانند برنج کاری ) یک حوضچه گویند.
آبیاری کرتی در موارد زیر بکار می رود:
هنگامی که امکان تسطیح زمین در مقیاس بزرگ ( چند هکتاری ) وجود نداشته باشد.
می بایستی مقدار زیادی آب به زمین داده شود ( مانند درختکاری ).
مرزبندی ها دائمی تر هستند ( مثل برنج کاری ).
بافت خاک سبک بوده و حجم آبیاری نیز محدود است.
مساحت هر کرت به پستی و بلندی زمین و مقدار آب موجود بستگی دارد و در شرایط کمبود آّب از چند متر مربع تجاوز نمی کند ، ولی غالباً بین 100 تا 2000 متر مربع می باشد.
سطح داخلی هر کرت را تسطیح و شیب بسیار کمی ( حدود 1 در هزار ) می دهند. ممکن است آب را بطور مستقل از جویآبیاری وارد هر کرت نمود و یا آب را از یک کرت به کرت دیگر هدایت کرد.
تفاوت کرت از نوار در ابعاد آنها ، نحوه تسطیح و حجم آب ورودی به داخل آنها در واحد زمان است.
از جمله مزایای این آبیاری عبارت است از:
1- بومی ایران است.
2- وقتی آب یا خاک شور است بهتر از روش های دیگر شستشو می دهد.
3- وسائل و ادوات خاصی ندارد.
4- به تخصص و مهارت خاص نیاز ندارد.
و از جمله معایب آن عبارت است از:
1- تلفات آب زیاد است.
2- مواد غذایی را از خاک خارج می کند.
3- با آب کم نمی توان آبیاری کرد.
4- برای همه ی گیاهان مناسب نیست.
5- نیاز به تسطیح اولیه دارد.
آبیاری طشتکی
نوعی آبیاری ابتدایی که از قدیم برای آبیاری درختان در مناطق کوهستانی که زمین کم عرض , شیب دار, آب ورودی کم و تا حدی سنگلاخی است استفاده می شود. در این روش اطراف درخت چاله ای با عمق کم به شکل دایره و یا چهار گوش ایجاد می کنند , آب از یک طرف وارد و از طرف دیگر خارج و به چاله ی بعدی می رسد.
آبیاری قطره ای
آبیاری قطره ای مانندهرروش دیگردارای محاسن ومحدودیتهایی است.این مزایا یا معایب عمدتاً ازنظرفنی ، اقتصادی ویاعوامل مربوط به رشدگیاه است. بنابراین درهنگام انتخاب روش آبیاری قطره ای ویا طراحی واجرای این روش لازم است این جنبه ها نیز موردارزیابی قرارگیرد وتنها در صورتی که محاسن سیستم بیستر از معایب آن باشد به مرحله اجرا گذاشته شود. بطورکلی درحال حاضر آبیاری قطره ای بیشتردرموارد زیر کاربرددارد:
الف- دروضعیتی که مقدارآب کم یاهزینه تأمین آن زیاداست.
ب- درزمینهای شنی ویاوضعیتهایی که نتوان زمین رابرای سایرروشهای آبیاری آماده کرد.
ج- درموردگیاهانی که محصول آن رابتوان باقیمت زیادبفروش رساند.
مزیتهای بالقوه آبیاری قطره ای
آبیاری قطره ای درمقایسه یاروشهای بارانی یاکرتی وجوی وپشته ای دارای محاسنی است که ازآن جمله
می توان به این موارد اشاره کرد:
1) بهره گیری بیشترازمنابع آب:
باتوجه به ماهیت وخصوصیات فنی روش آبیاری قطره ای ، مصرف آب دراین روش کمترازسایرروشهای آبیاری است. درآبیاری قطره ای تنهابخشی ازخاک اطراف بوته گیاه یادرخت آبیاری می شود.کاهش تبخیرازسطح خاک، عدم وجودرواناب سطحی وکنترل نفوذ عمقی ازعواملی هستندکه باعث کاهش مصرف آب ودرنتیجه افزایش بازده آبیاری می شود.دراین روش قسمتهای اضافی خاک معمولاً در روشهای سنتی مرطوب شده وآب آن بمصرف تبخیریاتعرق علفهای هرز می رسدخشک باقی می ماند.دربعضی روشهامانندروش بارانی مقداری ازآب پخش شده توسط آبپاشهامستقیماً درهواتبخیرویاتوسط بادازمزرعه خارج میگردد(بادبردگی)حال آنکه درروش قطره ای چنین مواردی وجودندارد.درروش قطره ای حتی دراراضی شیبدارودامنه تپه هانیزرواناب سطحی وجودنخواهدداشت زیرامعمولاً مقدارآبی که ازقطره چکانهاخارج می شودکمترازشدت نفوذاست. عدم ایجادسله درسطح خاکهای سیلتی ازدیگر مزایای این روش است. باکنترل مقداردبی درقطره چکان می توان ازتلفات عمقی آب درخاکهای شنی جلوگیری نموده ویاشدت پخش آب رامتناسب باظرفیت نفوذخاکهای رسی تنظیم نمود.
2) رشدبهترگیاه وافزایش محصول
در آبیاری قطره ای نیازآبی گیاه بطورروزانه تأمین می شودلذارطوبت خاک درمنطقه توسعه ریشه هادرطول دوره رشدتقریباً ثابت باقی مانده وگیاه کمترازنوسانهای تنش آب صدمه می بیند. مقایسه مقدارمحصول تولیدی در آبیاری قطره ای باسایرروشهای نشان داده است که تولیدی محصول دراین روش معمولاً بیشتر ویاحداقل مساوی باسایرروشهابوده است. به عبارت دیگر آبیاری قطره ای باعث کاهش مقدارمحصول نمی شود.
3) کاهش زیان وارده به گیاه دراثرشوری آب
آبیاری قطره ای دراستفاده ازآب شورنسبت سایرروشهای آبیاری ارجح است .این امررامی توان حداقل به 3دلیل دانست. اول اینکه درروش قطره ای فاصله آبیاریهاکوتاه بوده ومنطقه توسعه ریشه هاهمواره خیس نگهداشته می شود . لذامحلول خاک که ریشه های گیاه آب وموادغذایی موردنیازخودراازآن دریافت می دارندتقریباً درطول دوره رشدگیاه رقیق مانده وغلظت نمک درآن کم است. حال آنکه درسایرروشها بدلیل زیاد بودن فاصله آبیاریها خاک درروزهای قبل ازآبیاری نسبتاً خشک بوده و محلول خاک از نظر نمک غلیظ می گردد. جذب آب درچنین شرایطی باعث واردشدن نمک به داخل گیاه وصدمه زدن به آن می شود.دوم اینکه در آبیاری قطره ای برخلاف روشهایی مانند بارانی ، آب مستقیماً روی گیاه پاشیده نشده ویونهای کلروسدیم موجوددرسطح برگ که باعث سوختگی آنهاشود تجمع پیدانمی کند . سوم اینکه در آبیاری قطره ای حجم مرطوب شده خاک که اصطلاحاً به آن پیازرطوبتی گفته می شود بطرف خارج ازگیاه روبه گسترش بوده ونمک نیزدرجبهه رطوبت بطور مرتب ازنقطه ریزش قطره چکان به خارج ازآن رانده می شود.بطوریکه اگرقطره چکان کنارگیاه ویادرجای مناسبی قرارگرفته باشدنمک ازدسترس ریشه هادورمی شود.البته عدم استقرارصحیح قطره چکان می تواندبرعکس نمک رابطرف ریشه هارانده وباعث صدمه زدن به آن می شود.
4) امکان بکارگیری کودوسم همراه باآب آبیاری
درآبیاری قطره ای این امکان وجودداردتاکودهای شیمیایی محلول رابتدریج وهمراه باآب آبیاری دراختیارگیاه قرارداد.بدین ترتیب خطرشسته شدن کودهابه عمق خاک ویاخارج شدن آنها همراه با رواناب سطحی وجود ندارد.افزایش کارایی مصرف کود درآبیاری قطره ای به دلیل مصرف کم کوداست که فقط درکناربوته یادرخت ودرعمق توسعه ریشه هاواردمی گیرد ودیگری مربوط به زمان مصرف آن می باشد.بدین ترتیب که چون آبیاری بطورروزانه صورت می گیردمی توان کودپاشی رامنطبق بامرحله ای ازرشدکه گیاه شدیداً به آن نیازداردانجام داد .دلیل دیگرتوزیع یکنواخت کوددر منطقه ریشه هاوعدم شسته شدن کودبه اعماق خاک است.علاوه بر کودهاسایر مواد مانندقارچ کشها،حشره کشهاو یا علف کشهارا نیز می توان توام با آب واردخاک نمود.
5) جلوگیری ازرویش علفهای هرز
درآبیاری قطره ای آب قبل ازواردشدن به سیستم ازصافیهای مخصوص گذشته وتصفیه می شود.لذا امکان واردشدن بذرعلفهای هرزبه داخل زمین وجودندارد.ازطرف دیگرچون سطح سایه اندازگیاه آبیاری شده وقسمتهای دیگرزمین خشک باقی می ماندشرایط برای رشدعلفهای هرزفراهم نمی باشد.البته درقسمتی ازخاک که قطره چکانها وجوددارند علفهای هرزبه سرعت رشدمی کندکه باید با استفاده ازعلف کشهایا روشهای مکانیکی با آنهامبارزه کرد.
6) نیازکمتربه نیروی انسانی
سیستم آبیاری قطره ای رابه سادگی می توان خودکارنمودونیازآن رابه کارگرکاهش داد.بااستفاده ازشیرهای برقی ،زمان قطع ووصل جریان آب برنامه ریزی شده ونیازی به کارگربرای انجام این کارهاوجودندارد.کاربردهمزمان کودوسم باآبیاری می تواندتاحدزیادی درنیروی کارمورد نیازبرای انجام کودپاشی یاسم پاشی صرفه جویی نماید.ازمحاسن دیگرآبیاری قطره ای این است که همزمان باعمل آبیاری کارگران می تواننددربین ردیفهای گیاهی یادرخت هارفت وآمدنموده وبه انجام کارهای مربوطه بپردازند د ر صورتی که درسایرروشهای آبیاری می بایست چندروزی صبرکردتاخاک برای رفت وآمد کارگرها یاماشینهامناسب شود.
7) صرفه جویی درانرژی
سیستم آبیاری قطره ای درمقایسه باسایرروشهای آبیاری تحت فشاربه انرژی کمتری نیازدارد .زیرا فشارآب دراین سیستم بمراتب کمترازسیستم بارانی است.
8) بالابودن بازده آبیاری
محدودیت های بالقوه درآبیاری قطره ای
علیرغم مؤفقیتهایی که درآبیاری قطره ای حاصل شده است این روش مشکلاتی رانیزدربرداردکه ازآن جمله می توان به موارد زیراشاره نمود:
- گرفتگی قطره چکانهابااملاح وموادمعلق آب
- زیانهای ناشی ازجوندگان مانندموش وسایرحیوانات
- تجمع نمک خاک
- حرکت محدودآب درخاک وعدم امکان برای توسعه زیادریشه
آبگرمکن خورشیدی
به طور کلی آبگرمکن های خورشیدی دو دسته اند 1- صفحه ای 2- استوانه ای
در سیستم صفحه ای که قدیمی تر است و بازده کمتری دارد باید اشعه آفتاب عمود بر صفحه بتابد تا بیشترین جذب را داشته باشد.
اما در سیستم لوله ای استوانه های موازی در هر فصل و هر ساعتی از روز در هر زاویه ای که اشعه خورشید دارد می توانند اشعه آفتاب را جذب کنند و بنابراین حتی تا دمای جوش قابلیت افزایش دما دارند . سیستم صفحه ای کم کم از دور خارج می شود .
مکانیزم عمل آبگرمکن
اصلی ترین قسمت آبگرمکن خورشیدی مجموعه لوله هایی است به نام کلکتور collector که تشکیل شده از یک استوانه شیشه ای که روی سطح آنرا یک ترکیب خاص تیره رنگ پوشانده که اشعه آفتاب آنرا بشدت داغ می کند.
در داخل این استوانه آب جریان دارد که گرمای استوانه را جذب کرده و گرم میشود برای جلوگیری از دست رفتن گرمای استوانه تیره رنگ، آنرا در داخل استوانه شیشه ای بزرگتری قرار داده اند که شفاف است و بین این دو استوانه خلا است .خلا عایق کاملی است و اجازه نمی دهد گرمای استوانه داخلی به استوانه خارجی برسد و تلف شود .
آیا در زمستان که دمای هوا پایین است باز هم آب را گرم می کند؟
در زمستان با سه مسئله روبرو هستیم :
الف)زاویه مایل تابش خورشید
ب)دمای پایین هوا
ج) روزهای کوتاه
زاویه قرار گیری تیوبها نسبت به افق طوری است که در زمستان اشعه مایل خورشید کاملاً بر آن عمود می شود و بنابراین حتی بهتر از تابستان در واحد زمان اشعه خورشید را جذب می کند.
این آبگرمکن به دلیل سیستم عایق بندی قوی مشکلی با دمای پایین هوا ندارد با وجود وکیوم یا خلا بین دو جداره تیوبها و لایه ضخیم پلی اورتان جداره تانکها تقریباً هیچ گرمایی از سیستم خارج نمی شود .
اشعه زمستان با اشعه تابستان فرقی نمی کند ،اما بدلیل کوتاهی طول روز ها و ابر بیشتر دمای حداکثری آب نسبت به تابستان پایین تر و حدود 70 تا 75 درجه خواهد بود .
در هوای ابری
در هوای ابری باز هم کلکتور ها اشعه پراکنده در فضای روز را جذب می کنند و طبق آمار هوا شناسی تعداد روزهایی کاملا ابری در سال در حدود 13 درصد است که با توجه به قابلیت حفظ دمای آبگرمکن بعلت عایقبندی پیشرفته آن هرگز آب این آبگرمکن سرد نمیشود حتی شبهای زمستان .
آیا گرمای آب از سایر قسمت ها هدر نمی رود؟
قسمتهای دیگر آبگرمکن مخزن های ذخیره است که با عایقبندی ضخیم و پیشرفته ای بنام پلی اورتان پوشانده شده و تا 72 ساعت آب راحتی در سرمای 20- داغ نگه می دارد .
بازده این آبگرمکن
گنجایش 300 لیتری این آبگرمکن در پر مصرف ترین حالت برای استحمام و شستشو در تابستان روزانه و برای هفت نفر و در زمستان برای چهار نفر کاملا کافی است .
آیا آبگرمکن خورشیدی می تواند سیستم گرمایش ساختمان را هم تامین کند؟
بله اما گنجایش های بیشتری مورد نیاز است که بسته به مکان و زیر بنای ساختمان وسیستم تاسیسات باید طراحی ، محاسبه و اجراشود .
این آبگرمکن باید کجا نصب شود و چه فضایی اشغال می کند؟
در مکانی آفتابگیر معمولا در پشت بام یا در سطح شیروانی و یا در بالکن یا حتی در حیاط در جهت جنوب قابل نصب است و مساحتی حدود 4 متر مربع اشغال می کند .
استهلاک تعمیر و نگهداری این آبگرمکن به چه صورت است؟
چون قطعات مکانیکی - الکتریکی و الکترونیکی در آن بکار نرفته استهلاکی ندارد .برای کارایی هر چه بیشتر بهتر است پس از بارش برف یا جمع شدن غبار روی سطح کلکتور ها تمیز شود .
آیالوله های شیشه ای در اثر یخ زدگی نمی ترکد؟
هرگز آبگرمکن در مقابل یخ زدگی ضمانت مادام العمردارد.
چگونه آبگرمگن خورشیدی درهزینه ها صرفه جویی می کند؟
با نصب یک آبگرمکن خورشیدی شش ماه از سال می توانید کاملا موتور خانه یا پکیج را خاموش کنید در شش ماه دیگر هم بین 50 تا 70 درصد صرفه جویی در مصرف گاز خواهید داشت بگذارید قبض گاز شما را خورشید بپردازد! ضمناً طول عمر سیستم گرمایش شما افزایش میابد .
چرا تا بحال این آبگرمکن خورشیدی با این همه مزایا فراگیر نشده است؟
1- سوبسید بسیار بالا در قیمت گاز و گازوییل تا اوایل سال 1390
2- ناشناخته بودن این انرژی نزد مردم که هنوز هم ادامه دارد.
3- گران بودن انواع خارجی آبگرمکن خورشیدی حتی نمونه های چینی کم کیفیت بدلیل نرخ ارز و هزینه حمل و نقل بین المللی،نسبت به نمونه ایرانی که در حال حاضر منحصر به این کارخانه است .
4- مشترک بودن کنتور گاز در خیلی از مجتمع های مسکونی و عدم توافق تمام واحدها برای نصب آن البته کلیه ساختمانهای جدید و همچنین در آینده نزدیک تمام ساختمانهای قدیمی تر ملزم به نصب کنتور مجزای گاز می شوند
و جعلنا من الماء کل شیء حیّ ( سوره انبیاء آیه 30)
آب ماده ای فراوان در کره زمین است. به شکل های مختلفی همچون دریا ، باران ، رودخانه و... دیده میشود. آب در چرخه خود ، مرتباً از حالتی به حالت دیگر تبدیل میشود، اما از بین نمی‌رود. هر گونه حیات محتاج آب می‌باشد. انسان ها از آب آشامیدنی استفاده میکنند، یعنی آبی که کیفیت آن مناسب سوخت و ساز بدن باشد.
با رشد جمعیت، منابع آب طبیعی در حال تمام شدن هستند و این مسئله ، سبب نگرانی بسیاری از دولت‌ها در سراسر دنیا شده است. گاهی بدلیل مشکلات کمبود آب ، این ماده را جیره بندی میکنند تا مصرف آن را تعدیل نمایند.
یکی از راه های توسعه کشورها و حرکت آن ها به سوی تمدن و رفاه عمومی، استفاده بهینه و کارا از منابع طبیعی و خدادادی است. اگر کشوری بخواهد با کاروان تمدن و توسعه علمی حرکت کند ناچار است از منابع طبیعی خود استفاده لازم و مطلوب را بنماید. یکی از منابع بسیار مهم و حیاتی که در زندگی روز مره انسان ها و کشورها و تداوم تولیدات نقش فوق العاده دارد، منابع آبی است. اگر از این ماده حیاتی که خداوند به صورت مجانی و احیانا بی هزینه در خدمت انسان ها قرار داده است، استفاده مطلوب شود، بسیاری از مشکلات کشورها حل خواهد شد. اصولا انسان بگونه ای به این ماده حیاتی وابسته است که حتی قادر نیست یک روز بدون آن زندگی کند بلکه زندگی در طول دوازده ساعت بدون آب با مشکل روبرو می شود. لذا خداوند سبحان در مورد اهمیت و نقش آب در زندگی موجودات می فرماید: ما حیات و زنده بودن موجودات را بواسطه آب قرار دادیم.
آب ماده ای فراوان در کره زمین است که به شکل های مختلفی همچون دریا ، باران، رودخانه و... دیده میشود و دو سوم کره زمین را آب تشکیل می دهد ولی تنها دو درصد از این آبها آب شیرین می باشد. آب در چرخه خود ، مرتباً از حالتی به حالت دیگر تبدیل میشود، اما از بین نمی‌رود. آب اشکال مختلف بخود می گیرد؛ باران، برف، تگرگ، یخ، شبنم و مه. تنها ماده که دارای سه حالت، انجماد، میعان و گاز است، این ماده حیاتی است
آب نوعی ماده مرکباست که از دو عنصر اکسیژن و هیدروژن ساخته شده است. از ترکیب دو اتم هیدروژن و یک اتم اکسیژن، یک مولکول آب بوجود می‌آید. یک قطره آب دارای تعداد بی شماری مولکول آب می‌باشد.
کشورهای که از نعمت وجود آب شیرین و رود خانه های جاری بهره مندند، می تواند به انحاء مختلف از این منبع گرانسنگ استفاده شایانی کنند در ذیل به چند مورد از کابرد و اهمیت آب اشاره می کنیم:
1- با ایجاد سد و سیل بندها در مسیر آب های روان و رودخانه های خروشان، می توان آب فروانی برای مصارف آشامیدنی، کشاورزی، صنعتی و دامداری ذخیره سازی کرد و در مواقع نیاز از آن آب ها استفاده بهینه و مطلوب را نمود. در بسیاری از کشورها از جمله کشورهای جهان سوم بیش از نصف مردم به آب سالم و بهداشتی برای آشامیدن دسترسی ندارند و این نیازمندی روز بروز در حال افزایش و گسترش است چنانکه سازمان ملل متحد، سال 2003 م را سال آب شیرین نام نهاد. با ایجاد میکانیزم ذخیره سازی آب و انتقال آن به شهرها و روستاهای که فاقد آب های شیرین و بهداشتی است؛ بخشی اعظم مشکلات کم آبی و آب های بهداشتی حل خواهد گردید. نقش و اهمیت آب برای انسان از بسیاری از منابع طبیعی از جمله نفت، گاز، زغال و... بیشتر است. اگر آب شرب مردم بهداشتی و از معیارهای درست صحی برخوردار نباشد، امراض گوناگونی از این طریق در بین مردم شیوع پیدا نموده و در نتیجه بسیاری از قشر آسیب پذیر جامعه جان خود را از دست می دهند.
دولت ها و بخش خصوصی می توانند با ایجاد سدها و احداث نهرها راه ترقی و پیشرفت به سوی توسعه پایدار بردارند. آن ها از این طریق می توانند زمین های بایر و بلا استفاده را به منبع عظیم تولید محصولات کشاورزی و دام پروری تبدیل کنند. کشوری که بتواند از جهت محصولات کشاورزی ( برنج، گندم، جو، چغندر، انوع میوه جات، سبزیجات، لوبیا، عدس، علوفه برای دام ها و...) و فراورده های دامی (گوشت قرمز، گوشت سفید، شیر و منتجات آن " ماست، پنیر، کره، خامه و.." ) به خود کفایی برسد و مصارف داخلی خود را در داخل کشور تأمین کند، راه توسعه برای این کشور فراهم است زیرا بسیاری از مردم می توانند با امکانات موجود بدون پرداخت هزینه های گزاف، به کالاهای اساسی و اولیه دسترسی داشته باشند و این خود نشان دهنده سطح رفاه عمومی محسوب می شود. این کار در دراز مدت به نفع آن کشور خواهد بود که بدون خارج شدن ارز و سرمایه کشور، مردم از منتجات و تولیدات داخلی استفاده کنند. لذا کشورهای صنعتی با درک این موضوع، برای اینکه محصولات کشاورزی و دامی آن ها با قیمت و هزینه بسیار پائین تولید شود تا بتواند در خارج از کشور متبوع با محصولات کشاورزی و دامی دیگر کشور ها رقابت کند و از طرفی کشاورزان و دامپروران دچار ضرر نشوند، سوبسید های بسیار کلان به دامداران و کشاورزان خود پرداخت می کنند، تا راه توسعه این بخش از صنعت را از طریق صادرات با قیمت متعادل هموار گردانند.
2- کشورهای که از نعمت رودخانه های جاری برخورداراند می توانند با ایجاد سد، صنعت تولید انرژی های مورد نیاز مردم خود را با قیمت مناسب تأمین کنند. تولید برق از نیروگاه های آبی به مراتب کم هزینه تر از سایر نیروگاه ها و از لحاظ زیست محیطی بسیار کم ضرر می باشد. نیروگاه های آبی بخاطر استفاده از منابع آبی، محیط زیست را آلوده نمی سازد و آب مورد استفاده در نیروگاه های آبی از چرخه اقتصاد خارج نمی شود بلکه برای استفاده در سایر روش های تولیدی( کشاورزی، صنعتی و ...) به کار گرفته می شود این بزرگترین مزیت بحساب می آید. با توجه به نیاز روز افزون جوامع پیشرفته و در حال توسعه به انرژی هیدرولیکی و استفاده روز مره از آن، تأمین انرژی برای کشورها هزینه ای بسیار بالا را دارد. انرژی هیدرولیکی از راه های مختلف قابل تأمین است؛ از طریق سوخت های فسیلی ( نفت، گاز، ذغال سنگ)، از طریق خورشید گرمایی، زمین گرمایی، انرژی های بادی، منابع آبی و از طریق نیروگاه های هسته ای انرژی مورد نیاز تأمین می شود. یکی از فاکتور های اساسی، کم هزینه و بی خطر برای تأمین انرژی استفاده از منابع آبی است.
3- آب های که در سفره های زیر زمینی قرار دارد می تواند یکی از منابع مفید در توسعه کشورها بحساب آید. با استفاده از تکنولوژی جدید و در اختیار گرفتن زمین ها و دشت های بایر و وسیع، می توان تولیدات کشور را در زمینه های محصولات مختلف کشاورزی، دامی و صنعتی به توسعه رساند
با توجه به مطالب که در بالا به آن اشاره شد، نقش و اهمیت آب در توسعه و شکوفای اقتصادی کشورها و جوامع، بارز و آشکار است که بدون استفاده بهینه از این منبع گرانسنگ، رشد و ترقی کشورهای در حال توسعه مشکل به نظر می رسد. کشورهای که فقط وارد کننده کالاهای مصرفی باشند و نیاز به کالاهای ضروری و اساسی آن ها از خارج تأمین شود، هیچگاه به توسعه پایدار نخواهند رسید. بنابراین: منابع آبی+ استفاده بهینه= توسعه پایدار.
آب در اشکال متفاوتی بر روی زمین یافت میشود. تنها ماده ای است که در طبیعت به هر سه حالت جامد، مایع و گاز وجود دارد. ابرها در آسمان، موج دریا، کوه یخی، توده های یخی در دل کوه ها و منابع آبی زیرزمینی تنها چند شکل از آب می‌باشند. طی اعمال تبخیر، میعان، انجماد و ذوب، آب مرتباً از حالتی به حالت دیگر تبدیل میشود. این پدیده تبدیل آب را چرخه بزرگ آب می‌نامند.
از آنجا که بارندگی در صنعت کشاورزی و همچنین برای خود بشر بسیار با اهمیت است، به اشکال مختلف بارندگی نام های به خصوصی اطلاق میشود. بارندگی معمولاً بصورت باران است. دیگر اشکال آن، تگرگ،برف، مه و شبنم می‌باشند. همچنین، از برخورد نور با قطرات باران، رنگین کمان پدید می‌آید.
آبهای روی سطح زمین، نقش های مهمی ایفا میکنند؛ رودخانه‌ها آب مورد نیاز کشاورزی را فراهم میکنند و دریاها هم وسیله ای برای تجارت و مبادله کالاها محسوب میشوند. توده های یخی و آبشارها هم از دیگر اشکال آب هستند. فرسایش به وسیله ی آب، نقش مهمی در شکل محیط زیست ایفا میکند.
به علاوه، دره ها و دلتاهای حاصل از رسوبات رودخانه‌ها، محلی برای سکنی گزیدن انسان ها بوده است. آب به داخل زمین هم نفوذ میکند و آبهای زیرزمینی را ایجاد میکند. آبهای زیرزمینی را می‌توان با کندن چاه یا قنات استخراج نمود. البته آب های زیرزمینی به شکل چشمه یا چشمه آب گرم هم به سطح زمین می‌آیند.
آب املاح و مواد معدنی مختلفی دارد که بر حسب آن مواد، طعم و مزه اش بسیار تفاوت میکند. البته ما انسانها ، خود ، قادریم که آشامیدنی بودن آبی را ارزیابی کنیم؛ مثلاً از آب شور دریا و یا آبهای بدبوی باتلاق ها استفاده نمی‌کنیم. بلکه آبی می نوشیم که سالم بوده و مناسب نیازهای بدنمان باشد.
وجود هر گونه حیات، متکی به وجود آب است. آب در بیشتر فرایندهای متابولیسمی بدن، نقش حیاتی دارد. هنگام گوارش غذا، مقادیر قابل توجهی آب مورد استفاده قرار می‌گیرد.تقریباً 70 درصد وزن بدن را آب تشکیل میدهد. برای عملکرد درست، بدن ، روزانه به 1 تا 7 لیتر آب نیاز دارد البته این میزان آب به مقدار فعالیت بدن ، دمای هوا ، رطوبت و دیگر عوامل بستگی دارد. آب از طریق ادرار ، مدفوع ، تعریق و همچنین از طریق بازدم به شکل بخار آب دفع میشود.
بدن انسان به آبی نیاز دارد که نمک یا ناخالصی های دیگر ( مثل باکتری یا دیگر عوامل بیماری‌زا و یا مواد شیمیایی) نداشته باشد. البته برخی مواد محلول در آب طعم و مزه آن را بهتر هم میکند. امروزه ، با توجه به رشد روز افزون جمعیت ، میزان سرانه آب آشامیدنی کاهش یافته است.
راه حل های تحت بررسی، تولید بیشتر آب ، بهبود توزیع و جلوگیری از هدر رفتن آن می‌باشد.
مصرف آشکار و نهان آب
تحقیقات آماری در بسیاری از کشورها نشان میدهد که میانگین مصرف روزانه آب برای هر نفر ، حدود 300 لیتر است. در حالی که مصرف نهان آب برای هر نفر ، حدود 6000 لیتر و از قرار زیر می‌باشد:
آبیاری کشتزارها و تهیه و تولید مواد غذایی: 2600 لیتر
تأمین انرژی: 2400 لیتر
صنایع و معادن: 700 لیتر
امور بازرگانی و خدمات: 34 لیتر
منبع کمیاب
در بسیاری از کشورها ، آب نوعی منبع استراتژیک محسوب میشود. بسیاری از جنگ‌ها از جمله جنگ 6 روزه در خاور میانه، بر سر به دست آوردن منابع آبی بیشتر صورت گرفت. البته کارشناسان، مشکلات بیشتری را هم پیش بینی میکنند که بدلیل رشد جمعیت، آلودگی آب ها و گرم شدن زمین حادث میشود.
آبهای آشامیدنی را از چشمه ها ، قنات ها و یا چاه ها استخراج میکنند. بنابراین ، برای تولید بیشتر آب ، می‌توان چاه‌های بیشتری ساخت. باران و دریا هم از دیگر منابع آبی هستند که البته به عنوان آب آشامیدنی مناسب نیستند. این گونه آبها را باید تصفیه نمود. روش های معروف تصفیه آب ، تقطیر و جوشاندن می‌باشند.
در بیشتر ادیان از جمله اسلام، مسیحیت و یهودیت، آب ماده پاک‌کننده محسوب میشود. برای مثال، در مسیحیت غسل تعمید را در کلیسا با آب انجام میدهند.
در بسیاری ادیان همچون اسلام نوعی مراسم عبادی وجود دارد که در آن ، مرده را با آب پاک شستشو میدهند (غسل). در دین اسلام هم تنها پس از وضو گرفتن (شستن بخش‌هایی از بدن با آب پاک) می توان فریضه نماز را بجا آورد.
در مذهب شینتو (مذهب ژاپنی) در تمام مراسم عبادی از آب برای پاکیزه ساختن بدن فرد یا مکان خاصی استفاده میشود.
اهمیت آب در تولید محصولات گیاهی غیر قابل انکار است. میزان آب موجود در هر منطقه معرف آن است که از نظر اقتصادی چه گیاهی را می توان کاشت و چه گیاهی را نمی توان. بسیاری از اعمال حیاتی گیاه توسط آب کنترل می شود. آب از مواد اصلی تشکیل دهنده یاخته زنده می باشد و میزان آن در بافت های مختلف متفاوت بوده از 2% در بعضی بذور خشک تا 40% در بافت های چوبی در حال خواب و 95% در میوه های آبدار (مانند هندوانه) دیده می شود. آب هم حلال است و هم وسیله ای برای انتقال مواد در داخل گیاه کمبود آب در گیاه باعث توقف رشد، و ادامه این کمبود منجر به اختلالات برگشت ناپذیر می گردد و گاهی هم موجب مرگ گیاه می شود. این عمل در نواحی گرم و خشک و گیاهانی که بر اساس ویژگی گونه ای دارای تبخیر شدید می باشند، به سرعت اتفاق می افتد میزان مصرف آب در گیاهان مختلف متفاوت است برای مثال برای تولید هر گرم ماده خشک در سوزنی برگها 50 گرم آب و در سبزهای برگی 2500 گرم آب مصرف می شود بطورکلی، برای بیشتر گیاهان، این مقدار بین 300 تا 1000 گرم می باشد. وقتی گیاه در حال رشد است پیوسته آب از زمین جذب کرده و از برگ ها آن را تبخیر می کند. میزان تبخیر آب از سطح برگ بستگی به دما جریان هوا و عوامل دیگری مانند تعداد و چگونگی روزنه ها، رطوبت نسبی هوا و غیره دارد. خورشید ، انرژی لازم را برای تبخیر آب از سطح برگ تامین می کند. اگر بین جذب آب و تبخیر تعادل برقرار باشد تمام فرآیندهای گیاهی بطور طبیعی پیش می رود.
چرخه آب
چرخه آب وجود و حركت آب را در رو و زير زمين و بالاي سطح زمين نشان مي‌دهد. آب در زمين هميشه در حال حركت است و هميشه در حال تغيير شكل مي‌باشد، از مايع به بخار،به يخ و دوباره بازگشت به حالت اول. چرخه آب ميلياردها سال است كه در حال كار است و زندگي همه چيز روي زمين به آب بستگي دارد؛ زمين بدون آب غير قابل سكونت خواهد شد.
توده‌هاي هوا، ابرها را در اطراف زمين به حركت درمي‌آورند. قطعات ابر با يكديگر برخورد كرده، رشد مي‌كنند و به شكل بارش به سمت پايين مي‌آيند. قسمتي از اين بارش به شكل برف بر روي توده‌هاي برفي و يخچال‌ها تجمع مي‌يابند. برف در نقاط گرمتر ذوب شده و به شكل نهر جاري ميشود و تبديل به برفاب ميشوند. بارش‌ها بر روي سطح اقيانوس‌ها ريخته ميشوند و قسمت ديگري از آن نيز بر روي زمين مي‌بارند كه در اثر جاذبه روي سطح زمين جاري شده و تبديل به رواناب سطحي ميشوند.
بعضي از رواناب‌هاي سطحي وارد رودخانه‌ها شده و در نهايت به سمت اقيانوس‌ها حركت مي‌كنند؛ برخي ديگر نيز به صورت آب شيرين در درياچه‌ها و رودخانه‌ها تجمع پيدا مي‌كنند. تمام رواناب‌هاي بر روي سطح زمين جاري نمي‌شوند و قسمت زيادي از آنها به زير زمين فرو مي‌روند (نفوذ). بخشي از اين آب نفوذ يافته، به اعماق پايين‌تر رفته و آبخوان‌ها را تغذيه مي‌كنند (سنگ‌هاي زيرسطحي اشباع از آب) و حجم زيادي از آب شيرين را براي مدت‌هاي مديد نگهداري مي‌كنند.
بخشي از آب زيرزميني نيز نزديك به سطح زمين باقي مي‌ماند و مجدداً به شكل تراوش به بدنه‌هاي آبي (و اقيانوس‌ها) باز مي‌گردند و مانند تخليه آب زيرزميني عمل مي‌كنند. برخي ديگر نيز به صورت چشمه‌هاي آب شيرين از زير زمين بيرون مي‌آيند. در طول زمان، اين حجم آب در حال حركت است و هر از چند گاهي بخشي از آن به اقيانوس‌ها ختم مي‌يابند كه همان نقطه شروع است، و باز مجدداً اين مسير طي ميشود.
چرخه آب یک جریان مداوم حرکت آب بین زمین، اقیانوس، رودخانه ها و نهرها و جو (اتمسفر) می باشد. آب همواره در اطراف و بالای زمین در حال چرخش است. آب همان طور که در این چرخه در حال حرکت می باشد از شکل مایع (آب باران، آب نمک) به گاز (بخار آب) و دوباره به مایع تبدیل می شود. این مایع ممکن است سرد شود و به شکل جامد درآید (یخ یا برف).
چرخه آب برای ادامه زندگی بر روی زمین ضروری است و در مدت میلیاردها سال است که این چرخه در طبیعت جریان دارد. آب از آن زمان تا کنون بارها تمیز شده است و منابع آبی زمین همواره از طریق فرایند طبیعی که ما آن را چرخه آب می نامیم، در حال تجدید شدن می باشند.
مراحل چرخه آب و تشکیل باران
1-تبخیر: وقتی که خورشید آب رودخانه ها یا دریاچه ها و یا اقیانوس ها را گرم می کند، آب یه شکل بخار در می آید. این بخار آب در جو بالا می رود.
2-تراکم: بخار آب در هوا سرد می شود و دوباره به قطرات مایع کوچک تبدیل می شود و ابرها تشکیل می شوند.
3-بارش: هنگامی که مقدار زیادی آب متراکم شوند به طوری که هوا نتواند وزن آن را تحمل کند، آب از ابرها به شکل باران، تگرگ یا برف دوباره به زمین بر می گردد.
4-نفوذ: وقتی که آب به صورت باران تگرگ یا برف می بارد، مقداری از آن به زمین نفوذ می کند.
5-رواناب: مقداری از آب به زمین فرو نمی رود بلکه در رودخانه ها و نهرها می ریزد.
6-تعریق: فرایندی که آب موجود در گیاهان و به ویژه برگ ها تبخیر می شود. تعرق کمک می کند که بخار آب به هوا بر گردد.
اجزاي چرخه آب
١٦ جزء براي چرخه آب وجود دارد:
ذخيره آب در اقيانوس‌ها
تبخير
تصعيد
تبخير و تعرق
آب در اتمسفر
ميعان
بارش
ذخيره آب در برف و يخ
رواناب ناشي از برف به داخل نهرها
رواناب سطحي
جريان رودخانه
ذخيره آب شيرين
نفوذ
ذخيره آب زيرزميني
جريان آب زيرزميني
چشمه‌ها
فهرست مطالب
عنوان صفحه
آب و هوا 1
نواحی آب و هوایی 1
تغییرات آب و هوایی چیست؟ 2
عوامل تغییر اقلیمی 3
نوسانات درون اقلیم زمین 3
یخبندان 4
گاز گلخانه‌ای چیست؟ 5
چرا به این گازها، گازهای گلخانه‌ای می‌گوییم؟ 5
انسان ها چگونه آب و هوا را تغییر میدهند؟ 6
آب و هوا عبارت از آثار و شرایط و عوارض طبیعی در یک جو (هوا کره یا اتمسفر) معین و در یک دوره زمانی ثابت است.این اصطلاح معمولاً در مورد فعالیت شرایط و اوضاع عوارض طبیعی در یک دوره کوتاه مدت (چند ساعت یا چند روز) به کار می‌رود.هرچند این واژه در موارد کلی‌تری نظیر آب و هوای زمین نیز به کار می‌رود.
تمام نواحی روی کره زمین دارای ویژگیهای آب و هوایی خاص در طول سال هستند. این ساختار آب و هوایی تأثیرات مهمی روی حیوانات و حیات گیاهی دارد. آب و هوای یک منطقه از عوامل زیادی مانند فاصله از دریا، بادها وفاصله آنها ار خط استوا، تأثیر می پذیرد. فاصله هر نقطه از خط استوا را عرض جغرافیایی می نامند.
تغییر آب و هوا به نوسان در اقلیم جهانی زمین یا در اقلیمهای منطقه‌ای در طول زمان اشاره میکند. آن تغییرات را در نوسان پذیری یا شرایط میانگین جوی- یا آب و هوای متوسط (متعارف) – را در مقیاسهای زمانی تشریح میکند که در فاصله زمانی بین دهه‌ها تا ملیونها سال در نوسان می‌باشد. این تغییرات ممکنست از فرآیندهای درونی زمین، یا نیروهای خارج از آن (مثلا" نوسانات در شدت نور خورشید)، یا در زمانهای اخیر در اثر فعالیتهی مربوط به تغییرات اقلیمی دست بشر|انسانی حاصل شده باشد.
به خصوص در کاربرد اخیر، در مقوله سیاست محیطی، اصطلاح " تغییر اقلیم" اغلب تنها به تغییرات جاری در اقلیم جدید اشاره میکند، از جمله بالا رفتن سطح متوسط دمای سطح (زمین) که به عنوان گرم شدن جهانی شناخته میشود. در برخی موارد، این عبارت با فرض رابطه علت و معلولی بشری نیز بکار می‌رود، همچنان که در کنوانسیون چارچوب تغییر اقلیمی سازمان ملل| UNFCCC استفاده شده است. کنوانسیون UNFCCC اصطلاح " نوسان پذیری اقلیمی" را برای تغییراتی به کار می‌برد که منشاء غیر انسانی داشته باشند.
برای کسب اطلاعات بیشتر درباره سنجشهای دما طی دوره‌های مختلف، و منابع قابل دسترس آن، به بخش ثبت دما نگاه کنید. جهت بررسی ویژگی تغییر اقلیمی در قرن گذشته، به قسمت بررسی خصوصیت تغییر اقلیمی اخیر نگاه گنید.
تغییرات اقلیمی به نوسانات درون محیط زمین، فرآیندهای طبیعی موجود در اطراف آن، و تاثیر فعالیت بشر بر آن برمی گردد. عوامل خارجی که می‌تواند اقلیم را شکل دهد اغلب نیرهای اقلیمی نامیده میشوند شامل فرآیندهایی همچون نوسانات در تابش خورشیدی، گردش (وضعی) زمین، و مقادیر (تمرکز) گاز گلخانه‌ای می‌باشند.
آب و هوا در آن و به خودی خود، یک سیستم پویای غیرخطی نامنظم| بی نظم است، اما در بسیاری از موارد، مشاهده میشود که اقلیم (یعنی وضعیت میانگین آب و هوا) به درستی ثابت و قابل پیش بینی است. این مسئله شامل دمای متوسط، میزان بارش، روزهای آفتابی، و بسیاری متغیرهای دیگری میشود که در هر مکانی می‌توان آن را سنجش نمود. اما، تغییراتی نیز درون محیط زمین وجود دارند که می‌تواند بر اقلیم آن تاثیر بگذارد.
توده‌های یخی به عنوان یکی از حساس ترین شاخصهای تغییر اقلیمی شناخته میشوند، که عمدتاً طی دوره سرد شدن اقلیم افزایش می‌یابند (مانند دوره کوتاه یخبندان) و در طول گرم شدن آب و هوا در مقیاسهای متوسط زمانی شروع به پسرفت میکنند. افزایش و فروپاشی توده‌های یخی، هردو به نوسان پذیری طبیعی و عمدتاً نیروهای تشدید کننده خارجی کمک میکند. اما، طی قرن گذشته، توده‌های یخی نتوانسته‌اند به حدکافی لایه‌های یخی را مجدداً تولید کنند تا جبرانی برای یخ‌های از دست رفته طی ماه‌های تابستانی باشد. (نگاه به پسرفت توده‌های یخی از سال۱۸۵۰ به بعد | پسرفت توده یخی)
مهمترین فرآیندهای اقلیمی چند ملیون سال اخیر چرخه‌های یخبندان و درون یخبندان در دوره یخبندان کنونی می‌باشد. اما واکنشهای داخلی شکل گرفته در چرخه‌های میلانکویچ| نوسانات گردشی، شامل صفحات یخی قاره‌ای و m۱۳۰ تغییر سطح دریا است که قطعاً نقش کلیدی را درباره تصمیم گیری پیرامون این مسئله ایفا میکند که چه واکنش اقلیمی در بیشتر مناطق مشاهده خواخد شد. تغییرات دیگر، از جمله وقایع هاینریش، حوادث دانسگار اوشگر و یانگر درایاس نشانگر توان بالقوه نوسانات یخبندان است که حتی در غیاب تغییرات گردشی خاص بر اقلیم تاثیر می‌گذارد.
به مجموعه‌ای از گازها که مقداری از انرژی خورشیدی را در جو زمین نگه می‌دارندو باعث گرم شدن جو میشوند، گازهای گلخانه‌ای می‌گویند. بخار آب(H2O)، دی اکسیدنیتروژن (NO2)، دی اکسیدکربن (CO2) و متان (CH4) گازهای گلخانه‌ای اصلی هستند. اگر این گازها در جو نبودند، انرژی گرمایی خورشید مجددا به فضا بر می‌گشت و به این ترتیب هوای زمین ۳۳ درجه سانتیگراد سردتر از الان می‌شد. اثر گلخانه‌ای به افزایش دمای کره زمین در اثر وجود گازهای گلخانه‌ای در جو زمین گفته میشود. تحقیقات نشان میدهند بین افزایش میزان گازهای گلخانه‌ای موجود در اتمسفر با گرم شدن کره زمین ارتباط مستقیمی وجود دارد.
چرا به این گازها، گازهای گلخانه‌ای می‌گوییم؟
گلخانه یک اتاق شیشه‌ای است که نور خورشید از شیشه‌های آن به داخل می‌تابد و هوای گلخانه را گرم میکند. اما شیشه‌های گلخانه اجازه نمی‌دهند که این هوای گرم از گلخانه خارج‌شود.
جو یا هوایی که در اطراف ماست، شبیه یک گلخانه است. گازهای گلخانه‌ای در جو درست مثل شیشه‌های گلخانه عمل میکنند. نور خورشید پس از عبور از لایه‌های گازهای گلخانه‌ای وارد جو زمین میشود. زمانی که نور خورشید به سطح زمین می‌رسد، مقداری از انرژی گرمایی آن توسط خاک، آب و سایر موجودات جذب میشود. مقداری هم در جو زمین می‌ماند و باقیمانده آن به فضا برمی‌گردد. اگر مقدار گازهای گلخانه‌ای در جو از حد طبیعی آن بالاتر باشد، انرژی کمتری به فضا برمی‌گردد، در نتیجه جو زمین گرم تر میشود و به دنبال آن دمای کره زمین بالا می‌رود.
اثر گلخانه‌ای، کره زمین را به اندازه‌ای گرم نگه می‌دارد که ما انسان ها بتوانیم بر روی آن زندگی کنیم. اما اگر اثر گلخانه‌ای شدت یابد، ممکن است دمای زمین به قدری زیاد شود که ما و بقیه گیاهان و جانوران نتوانیم گرمای آن را تحمل کنیم.
انسان ها چگونه آب و هوا را تغییر میدهند؟
دانشمندان می‌گویند اکثر فعالیت‌های انسانها گاز گلخانه‌ای تولید میکند.پس از انقلاب صنعتی و اختراع انواع ماشین آلات صنعتی، انسانها بافعالیتهای کشاورزی و صنعتی چهره زمین و آب و هوای آن را دگرگون ساختند. با شروع انقلاب صنعتی روش زندگی مردم عوض شد. قبل از آن مقدار گازهای گلخانه‌ای در جو کم بود، اما با رشد جمعیت و افزایش استفاده از نفت و زغال سنگ ترکیب گازهای اتمسفر نیز تغییر کرد. به طوری که در حال حاضر، غلظت گازهای گلخانه‌ای از حدود ۲۷۰ واحد به ۳۶۷ واحد رسیده است.
ما برای انجام کارهای خود به انرژی نیاز داریم و این انرژی را از غذا تامین می‌کنیم. همچنین برای روشنایی و گرم کردن خانه‌هایمان به انرژی نیاز داریم. اتومبیل‌ها برای حرکت به سوخت نیاز دارد. ماشین‌های صنعتی نیز به انرژی نیاز دارند. اکثر انرژی‌های لازم برای موارد فوق به طور مستقیم یا غیر مستقیم از سوخت‌های فسیلی مثل نفت و گاز و زغال سنگ به دست می‌آید.این ها سوخت هایی هستند که سوزاندن آن ها، گاز گلخانه‌ای آزاد میکند. هر وقت که:
به تولید گازهای گلخانه‌ای در هوا کمک می‌کنیم.چون ما برای انجام این کارها به برق و سوخت نیاز داریم. نیروگاه‌ها زغال سنگ و نفت را می سوزانند تا برق تولید کنند و پالایشگاه‌ها نیز برای تصفیه نفت خام و تولید نفت و بنزین، سوخت مصرف میکنند.سوزاندن نفت و زغال سنگ هم گاز گلخانه‌ای تولید میکند. پس هر چه شما بیشتر برق مصرف کنید، نیروگاه‌ها از سوخت بیشتری استفاده میکنند و در نتیجه گاز گلخانه‌ای زیادتری تولید میشود. وقتی که ما:
گاز متان تولید می کنیم که آن هم جزء گازهای گلخانه‌ای می‌باشد.
اتومبیل ها و کارخانه‌هایی هم که مایحتاج روزانه ما را تولید میکنند، مقادیر زیادی از انواع گازهای گلخانه‌ای را به هوا می‌فرستند.
آّب
آب یکی از مواد مایع و فراوان‌ترین مادهٔ مرکب بر روی سطح کره زمین و بستر اولیه حیات به شکلی که امروزه می‌شناسیم، است. بیش از ۷۵٪ وزن یک انسان از آب تشکیل شده‌است و نیز بیش از ۷۰٪ سطح کره زمین را آب پوشانده است (نزدیک به ۳۶۰ میلیون از ۵۱۰ میلیون کیلومتر مربع) با وجود این حجم عظیم آب تنها ۲ درصد از آبهای کره زمین شیرین و قابل شرب است و باقی آن به علت محلول بودن انواع نمک‌ها خصوصاً نمک طعام غیر قابل استفاده است. از همین دو درصد آب شیرین بیش از ۹۰ درصد به صورت منجمد در دو قطب زمین و دور از دسترس بشر واقع شده‌است.
بیشترین چگالی آب خالص در دمای ۳٫۹۸ درجه سلسیوس (۳۹٫۱۶ درجه فارنهایت) حاصل میشود که برابر ۱ گرم بر سانتی‌متر مکعب یا ۱۰۰۰ کیلوگرم بر متر مکعب است.
در علم هواشناسی حالت‌های مختلف آب بر اساس نوع بارش یا معلق بودن آن در جو طبقه‌بندی میشود:
o باران
o تگرگ
o برف
o رگبار
o مه
o ابر
o شبنم
o بخار
منابع آب در کره زمین
اگر کسی از فضا به زمین نگاه کند، آن را یک سیاره آبی رنگ و پر از آب خواهد دید. حجم کل آبهای موجود در کره زمین، رقمی در حدود ۱٬۳۶۰ میلیون کیلومتر مکعب تخمین زده شده‌است. این حجم با توجه به چرخهٔ آب به طور دائم در بین منابع مختلف در حال جابه‌جایی‌است.
مهمترین منابع آب در کره زمین عبارتند از:
o آبهای زیرزمینی (چاه، چشمه و قنات)
o آبهای جوی (باران و برف)
o آبهای سطحی (رودخانه، دریاچه، دریا و اقیانوس)
o همچنین بخشی از آب موجود در کره زمین به‌صورت بخار در آتمسفر و بخش دیگری نیز به‌صورت جامد در یخچال‌های طبیعی وجود دارد.
حجم تقریبی میزان آب ذخیره شده در این منابع به این شرح است:
o اقیانوس‌ها: حدود ۱٬۳۲۰ میلیون کیلومتر مکعب (۹۷٫۲٪)
o یخچال‌های طبیعی: حدود ۲۵ میلیون کیلومتر مکعب (۱٫۷٪)
o سفره‌های زیرزمینی: ۱۳ میلیون کیلومتر مکعب (۰٫۹٪)
o آبهای شیرین موجود در در دریاها، دریاچه‌ها و رودها: ۲۵۰ هزار کیلومتر مکعب (۰٫۰۲٪)
o بخار آب در هواکره حدود ۱۳ هزار کیلومتر مکعب (۰٫۱۰٪)
استفاده از آب
میانگین جهانی توزیع میزان استفادهٔ آب در بخش‌های مختلف در سال ۲۰۰۳ به صورت زیر بود:
o کشاورزی: حدود ۶۹٪
o صنعت: حدود ۲۳٪
o مصارف خانگی: حدود ۸٪
بخش کشاورزی به دلیل آبیاری محصولات میزان زیادی آب مورد استفاده قرار میدهد. از سال ۱۹۶۰ میانگین جهانی میزان برداشت آب از منابع به منظور آبیاری زمین‌ها ۶۰٪ افزایش یافته‌است و این در حالی‌است که بین ۲۰٪ تا ۳۰٪ آن تبخیر یا جاری میشود و به هدر می‌رود . میزان برداشت آب در کشورهای درحال توسعه به علت نداشتن ابزار مناسب دوبرابر کشورهای توسعه‌یافته برای هر هکتار است، درحالی که میزان محصولات کشاورزی آنها یک‌سوم می‌باشد. به‌علاوه، در اکثر نقاط خشک و نیمه‌خشک، به علت کمبود بارش‌های جوی، ۹۰٪ آب مورد نیاز برای آبیاری زمین‌ها از آب شیرین تأمین میگردد، درحالی که کشورهای توسعه‌یافته این رقم را به ۴۰٪ رسانده‌اند.
توزیع میزان استفادهٔ آب به‌منظور مصارف خانگی نیز در نواحی گوناگون مختلف می‌باشد. به طور مثال و طبق آمار منتشر شده توسط برنامه عمران سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۶، میانگین میزان آب مصرفی در ایالات متحده حدود ۵۷۵ لیتر و در اروپا بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ لیتر در روز برای هر شخص می‌باشد، درحالی که در کشور موزامبیک این رقم حدود ۱۰ لیتر می‌باشد.
سـد
سَد به فارسی دَری «بَند» دیواری محکم که به منظور مهار کردن یا تغییر مسیر آب در عرض دره یا میان دو کوه و در مسیر رود ایجاد میکنند. افزودن ارتفاع آب به‌وسیله ایجاد سد، می‌تواند فقط به منظور مهار یا تغییر مسیر آب رودخانه باشد و یا ذخیره کردن آب در پشت سد برای کشاورزی، آبیاری و آبرسانی و یا حتی تولید انرژی برقابی هدف اصلی در ایجاد سد بوده باشد.
از آنجا که آب جمع شده در پشت یک سد، می‌تواند نیروی بسیار عظیمی به سد وارد کند، در طراحی سدها، اصلی‌ترین مسئله استاتیکی(ایستایی)، غلبه بر این نیرو و رسیدن به شرایط پایداری است که با تخلیه و یا آبگیری سد، پیوسته برقرار باشد.
انواع سـد
1) سدهای مخزنی:به منظور ذخیره آب برای تاءمین مصارف شرب، کشاورزی و صنعت احداث می گردد.حجم مخزن این سدها بسیار بزرگ است.این نوع سدها شامل سدهای بتنی دو قوسی و بتنی وزنی و سدهای خاکی می شوند.
2) سدهای تنظیمی:هدف از ساخت این سدها تنظیم دبی ثابتی برای رودخانه می باشد.این نوع سدها در پائین دست سدهای مخزنی بزرگ احداث می گردند.ارتفاع آنها کم و میزان حجم آبی که در آن ها ذخیره می شود، کم می باشد.جنس این سدها اکثرا بتنی با حاشیه های سنگریزه ای می باشد.
3)سدهای انحرافی:برای منحرف کردن آب مورد استفاده قرار می گیرند،این سدها در مسیر رودخانه ها احداث می گردند و با افزایش هد آب باعث سوار شدن آب بر زمین های مجاور می گردد.همچنین از این سدها برای منحرف کردن آب قبل و بعد از محل های ساخت سدهای بزرگ استفاده می شود.
4)سدهای رسوبگیر: این نوع سدها دارای ارتفاع کمی می باشد و جنس آنها بتن و سنگ می باشد.هدف ازاین سدها برای جلوگیری از ورود رسوبات به داخل سدهای بزرگ می باشد و قبل از این سدها احداث می شوند.
روشهاي صرفه جويي در آب
از آب حفاظت کنید، چون زندگی ما به آن وابسته است. هیچگاه به دلیل اینکه فرد دیگر مسئول پرداخت آب بهاء است، آب را هدر ندهید.
موقع مسواک زدن شیر آب تصفیه شده را باز نگذارید.
موقع شامپو و چنگ زدن موهای سر در هنگام استحمام، شیر آب را ببندید.
سعی کنید مدت استحمامتان کوتاه باشد. آب پخش کن دوش حمام را با نوع جدید آن (سردوش کاهنده مصرف) تعویض کنید.
برای آب دادن به درختان، درختچه ها، بوته ها و گل ها از آبیاری قطره ای صرفه جویی کننده آب استفاده کنید.
برای دوش گرفتن در حمام، زمان بگیرید و آنرا به کمتر از ٥ دقیقه برسانید، چون در این صورت ماهیانه حدود ٤٠٠٠ لیتر آب صرفه جویی خواهد شد.
بهتر است برای شستن سبزیجات ابتدا آنها را در ظرفی بخیسانید و سپس آب بکشید.
از جریان آب به منظور آب شدن یخ گوشت یا دیگر مواد غذایی منجمد استفاده نکنید؛ و برای آب شدن یخ مواد خوراکی منجمد، انرا در هوای آزاد قرار دهید.
فرزندانتان را در مورد نیاز به حفاظت از آب آگاه سازید. از خرید اسباب بازیها و سرگرمیهایی که به جریان ثابت آب نیاز دارند، اجتناب کنید.
هنگام استفاده از دستشویی شیر آب را بطور مداوم باز نگذارید چون جریان دائم آب موجب اتلاف آن می شود.
اگر دوش حمام شما بتواند در طی کمتر از ٢٠ ثانیه یک ظرف چهارلیتری را پر از آب کند در آنصورت حتماً آنرا با یک سر دوش کاهنده مصرف تعویض نمایید.
برای نظافت حیاط بجای مصرف آب، بهتر است از جاروب استفاده شود.
خشكسالي
خشک‌سالی به نبود یا اندک بودن باران در یک دورهٔ طولانی گفته میشود که باعث عدم توازن در میزان آب و در نتیجهٔ آن کمبود آب، نابودی گیاهان، کم شدن شدّت جریان آب (برای نیروگاه‌های برق‌آبی)، کاهش عمق آبهای سطحی و خاک مرطوب میشود. این اتّفاق زمانی رخ میدهد که تبخیر سطحی و تبخیر آب از گیاهان از حدّ معمول در مدّت معیّن بیشتر شود. خشک‌سالی جدّی‌ترین معضل فیزیکی برای کشاورزی در همهٔ جای دنیا است. برای مقابله با این پدیده بارور کردن ابرها روشی مؤثر ولی کوتاه‌مدت است.
به طور پایه‌ای چهار نوع خشک‌سالی وجود دارد:
خشک‌سالی همیشگی، مخصوص مناطق بسیار خشک، در این مناطق بدون روشهای مناسب آبیاری کشاورزی غیر ممکن است.
خشک‌سالی‌های مقطعی، برای مناطقی که فصل‌های خشک و فصل‌های بارانی دارند. کشاورزی در دوران بارانی تنها راه ممکن است.
خشک‌سالی ناگهانی، برای مناطق مرطوب و نیمه‌مرطوب. این خشک‌سالی غیرمتناوب است و مناطق کوچکی را همیشه در بر می‌گیرد.
خشک‌سالی مخفی، در تابستان زمانی که آب زیادی به دلیل گرمای هوا تبخیر میشود و به همین میزان بارندگی وجود ندارد. این خشک‌سالی، گیاهان دیمی را از بین می‌برد.
هم‌اکنون خشک‌سالی حدود ۲۵٪ از مردم جهان را تهدید میکند. در سال ۲۰۰۵ از هر ۴ نفر در جهان ۱ نفر در خشک‌سالی زندگی می‌کرد.
آّب
آب یکی از مواد مایع و فراوان‌ترین مادهٔ مرکب بر روی سطح کره زمین و بستر اولیه حیات به شکلی که امروزه می‌شناسیم، است. بیش از ۷۵٪ وزن یک انسان از آب تشکیل شده‌است و نیز بیش از ۷۰٪ سطح کره زمین را آب پوشانده است (نزدیک به ۳۶۰ میلیون از ۵۱۰ میلیون کیلومتر مربع) با وجود این حجم عظیم آب تنها ۲ درصد از آبهای کره زمین شیرین و قابل شرب است و باقی آن به علت محلول بودن انواع نمک‌ها خصوصاً نمک طعام غیر قابل استفاده است. از همین دو درصد آب شیرین بیش از ۹۰ درصد به صورت منجمد در دو قطب زمین و دور از دسترس بشر واقع شده‌است.
بیشترین چگالی آب خالص در دمای ۳٫۹۸ درجه سلسیوس (۳۹٫۱۶ درجه فارنهایت) حاصل میشود که برابر ۱ گرم بر سانتی‌متر مکعب یا ۱۰۰۰ کیلوگرم بر متر مکعب است.
در علم هواشناسی حالت‌های مختلف آب بر اساس نوع بارش یا معلق بودن آن در جو طبقه‌بندی میشود:
o باران
o تگرگ
o برف
o رگبار
o مه
o ابر
o شبنم
o بخار
منابع آب در کره زمین
اگر کسی از فضا به زمین نگاه کند، آن را یک سیاره آبی رنگ و پر از آب خواهد دید. حجم کل آبهای موجود در کره زمین، رقمی در حدود ۱٬۳۶۰ میلیون کیلومتر مکعب تخمین زده شده‌است. این حجم با توجه به چرخهٔ آب به طور دائم در بین منابع مختلف در حال جابه‌جایی‌است.
مهمترین منابع آب در کره زمین عبارتند از:
o آبهای زیرزمینی (چاه، چشمه و قنات)
o آبهای جوی (باران و برف)
o آبهای سطحی (رودخانه، دریاچه، دریا و اقیانوس)
o همچنین بخشی از آب موجود در کره زمین به‌صورت بخار در آتمسفر و بخش دیگری نیز به‌صورت جامد در یخچال‌های طبیعی وجود دارد.
حجم تقریبی میزان آب ذخیره شده در این منابع به این شرح است:
o اقیانوس‌ها: حدود ۱٬۳۲۰ میلیون کیلومتر مکعب (۹۷٫۲٪)
o یخچال‌های طبیعی: حدود ۲۵ میلیون کیلومتر مکعب (۱٫۷٪)
o سفره‌های زیرزمینی: ۱۳ میلیون کیلومتر مکعب (۰٫۹٪)
o آبهای شیرین موجود در در دریاها، دریاچه‌ها و رودها: ۲۵۰ هزار کیلومتر مکعب (۰٫۰۲٪)
o بخار آب در هواکره حدود ۱۳ هزار کیلومتر مکعب (۰٫۱۰٪)
استفاده از آب
میانگین جهانی توزیع میزان استفادهٔ آب در بخش‌های مختلف در سال ۲۰۰۳ به صورت زیر بود:
o کشاورزی: حدود ۶۹٪
o صنعت: حدود ۲۳٪
o مصارف خانگی: حدود ۸٪
بخش کشاورزی به دلیل آبیاری محصولات میزان زیادی آب مورد استفاده قرار میدهد. از سال ۱۹۶۰ میانگین جهانی میزان برداشت آب از منابع به منظور آبیاری زمین‌ها ۶۰٪ افزایش یافته‌است و این در حالی‌است که بین ۲۰٪ تا ۳۰٪ آن تبخیر یا جاری میشود و به هدر می‌رود . میزان برداشت آب در کشورهای درحال توسعه به علت نداشتن ابزار مناسب دوبرابر کشورهای توسعه‌یافته برای هر هکتار است، درحالی که میزان محصولات کشاورزی آنها یک‌سوم می‌باشد. به‌علاوه، در اکثر نقاط خشک و نیمه‌خشک، به علت کمبود بارش‌های جوی، ۹۰٪ آب مورد نیاز برای آبیاری زمین‌ها از آب شیرین تأمین میگردد، درحالی که کشورهای توسعه‌یافته این رقم را به ۴۰٪ رسانده‌اند.
توزیع میزان استفادهٔ آب به‌منظور مصارف خانگی نیز در نواحی گوناگون مختلف می‌باشد. به طور مثال و طبق آمار منتشر شده توسط برنامه عمران سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۶، میانگین میزان آب مصرفی در ایالات متحده حدود ۵۷۵ لیتر و در اروپا بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ لیتر در روز برای هر شخص می‌باشد، درحالی که در کشور موزامبیک این رقم حدود ۱۰ لیتر می‌باشد.
سـد
سَد به فارسی دَری «بَند» دیواری محکم که به منظور مهار کردن یا تغییر مسیر آب در عرض دره یا میان دو کوه و در مسیر رود ایجاد میکنند. افزودن ارتفاع آب به‌وسیله ایجاد سد، می‌تواند فقط به منظور مهار یا تغییر مسیر آب رودخانه باشد و یا ذخیره کردن آب در پشت سد برای کشاورزی، آبیاری و آبرسانی و یا حتی تولید انرژی برقابی هدف اصلی در ایجاد سد بوده باشد.
از آنجا که آب جمع شده در پشت یک سد، می‌تواند نیروی بسیار عظیمی به سد وارد کند، در طراحی سدها، اصلی‌ترین مسئله استاتیکی(ایستایی)، غلبه بر این نیرو و رسیدن به شرایط پایداری است که با تخلیه و یا آبگیری سد، پیوسته برقرار باشد.
انواع سـد
1) سدهای مخزنی:به منظور ذخیره آب برای تاءمین مصارف شرب، کشاورزی و صنعت احداث می گردد.حجم مخزن این سدها بسیار بزرگ است.این نوع سدها شامل سدهای بتنی دو قوسی و بتنی وزنی و سدهای خاکی می شوند.
2) سدهای تنظیمی:هدف از ساخت این سدها تنظیم دبی ثابتی برای رودخانه می باشد.این نوع سدها در پائین دست سدهای مخزنی بزرگ احداث می گردند.ارتفاع آنها کم و میزان حجم آبی که در آن ها ذخیره می شود، کم می باشد.جنس این سدها اکثرا بتنی با حاشیه های سنگریزه ای می باشد.
3)سدهای انحرافی:برای منحرف کردن آب مورد استفاده قرار می گیرند،این سدها در مسیر رودخانه ها احداث می گردند و با افزایش هد آب باعث سوار شدن آب بر زمین های مجاور می گردد.همچنین از این سدها برای منحرف کردن آب قبل و بعد از محل های ساخت سدهای بزرگ استفاده می شود.
4)سدهای رسوبگیر: این نوع سدها دارای ارتفاع کمی می باشد و جنس آنها بتن و سنگ می باشد.هدف ازاین سدها برای جلوگیری از ورود رسوبات به داخل سدهای بزرگ می باشد و قبل از این سدها احداث می شوند.
روشهاي صرفه جويي در آب
از آب حفاظت کنید، چون زندگی ما به آن وابسته است. هیچگاه به دلیل اینکه فرد دیگر مسئول پرداخت آب بهاء است، آب را هدر ندهید.
موقع مسواک زدن شیر آب تصفیه شده را باز نگذارید.
موقع شامپو و چنگ زدن موهای سر در هنگام استحمام، شیر آب را ببندید.
سعی کنید مدت استحمامتان کوتاه باشد. آب پخش کن دوش حمام را با نوع جدید آن (سردوش کاهنده مصرف) تعویض کنید.
برای آب دادن به درختان، درختچه ها، بوته ها و گل ها از آبیاری قطره ای صرفه جویی کننده آب استفاده کنید.
برای دوش گرفتن در حمام، زمان بگیرید و آنرا به کمتر از ٥ دقیقه برسانید، چون در این صورت ماهیانه حدود ٤٠٠٠ لیتر آب صرفه جویی خواهد شد.
بهتر است برای شستن سبزیجات ابتدا آنها را در ظرفی بخیسانید و سپس آب بکشید.
از جریان آب به منظور آب شدن یخ گوشت یا دیگر مواد غذایی منجمد استفاده نکنید؛ و برای آب شدن یخ مواد خوراکی منجمد، انرا در هوای آزاد قرار دهید.
فرزندانتان را در مورد نیاز به حفاظت از آب آگاه سازید. از خرید اسباب بازیها و سرگرمیهایی که به جریان ثابت آب نیاز دارند، اجتناب کنید.
هنگام استفاده از دستشویی شیر آب را بطور مداوم باز نگذارید چون جریان دائم آب موجب اتلاف آن می شود.
اگر دوش حمام شما بتواند در طی کمتر از ٢٠ ثانیه یک ظرف چهارلیتری را پر از آب کند در آنصورت حتماً آنرا با یک سر دوش کاهنده مصرف تعویض نمایید.
برای نظافت حیاط بجای مصرف آب، بهتر است از جاروب استفاده شود.
خشكسالي
خشک‌سالی به نبود یا اندک بودن باران در یک دورهٔ طولانی گفته میشود که باعث عدم توازن در میزان آب و در نتیجهٔ آن کمبود آب، نابودی گیاهان، کم شدن شدّت جریان آب (برای نیروگاه‌های برق‌آبی)، کاهش عمق آبهای سطحی و خاک مرطوب میشود. این اتّفاق زمانی رخ میدهد که تبخیر سطحی و تبخیر آب از گیاهان از حدّ معمول در مدّت معیّن بیشتر شود. خشک‌سالی جدّی‌ترین معضل فیزیکی برای کشاورزی در همهٔ جای دنیا است. برای مقابله با این پدیده بارور کردن ابرها روشی مؤثر ولی کوتاه‌مدت است.
به طور پایه‌ای چهار نوع خشک‌سالی وجود دارد:
خشک‌سالی همیشگی، مخصوص مناطق بسیار خشک، در این مناطق بدون روشهای مناسب آبیاری کشاورزی غیر ممکن است.
خشک‌سالی‌های مقطعی، برای مناطقی که فصل‌های خشک و فصل‌های بارانی دارند. کشاورزی در دوران بارانی تنها راه ممکن است.
خشک‌سالی ناگهانی، برای مناطق مرطوب و نیمه‌مرطوب. این خشک‌سالی غیرمتناوب است و مناطق کوچکی را همیشه در بر می‌گیرد.
خشک‌سالی مخفی، در تابستان زمانی که آب زیادی به دلیل گرمای هوا تبخیر میشود و به همین میزان بارندگی وجود ندارد. این خشک‌سالی، گیاهان دیمی را از بین می‌برد.
هم‌اکنون خشک‌سالی حدود ۲۵٪ از مردم جهان را تهدید میکند. در سال ۲۰۰۵ از هر ۴ نفر در جهان ۱ نفر در خشک‌سالی زندگی می‌کرد.
ايمان و عمل صالح
مقدمه
در آموزه هاي قرآني ايمان و عمل صالح از چنان ارتباطي برخوردارند كه فقدان هر يك، كارآيي و تأثيرگذاري ديگري را كم اهميت و يا بي ارزش مي كند. ايمان و عمل صالح دو بال پرواز بشر به مقام انسانيت و درك خليفه اللهي و وصول به سرمنزل مقصود است. در آموزه هاي قرآني، عمل صالح، بازتاب بيروني ايمان واقعي است. هر كس به ايمان واقعي دست يافته باشد در منش و كنش خويش نيك كردار خواهد بود. اين نوشتار تلاشي براي تبيين اين همبستگي استوار ميان ايمان و عمل صالح است.
مفهوم ايمان و عمل صالح
ايمان از ريشه «امن» به معناي تصديق و ضد آن تكذيب است و واژه «امن» در اصل، آرامش خاطر و از بين رفتن بيم و هراس مي باشد. «ايمان» ورود حقيقي به امانتي است كه خداوند به انسان واگذار كرده است، چون آن را با زبان و قلبش تصديق كند، امانت الهي را ادا كرده و در نتيجه چنين شخصي «مؤمن» است.
عمل صالح در اصطلاح، عملي است كه در شرع به عنوان واجب يا مستحب معرفي شده است. اما در اصطلاح اخلاقي و عرفاني عمل صالح به عملي گويند كه سالك با انجام آن مي تواند مراتب سير و سلوك عرفاني را طي كند و به مقام قرب نائل گردد.
بنابراين، عمل صالح، هر كار شايسته اي است كه وسيله تكامل نفوس و پرورش اخلاق و قرب الهي و پيشرفت جامعه انساني در تمام زمينه ها شود. از اين رو، اصطلاح «عمل صالح» در قرآن، شامل مسايل اخلاقي و امور عبادي مي شود.
در كاربرد قرآني، واژه ايمان در معاني شش گانه اي چون ايمن گردانيدن، ظاهر اسلام، راستگو بودن به دل و زبان ، شريعت، نماز خواندن به سوي بيت المقدس و توحيد به كار رفته است.
اما به نظر مي رسد كه همه وجوه معاني به همان اصل واحد در ماده «امن» كه اطمينان و سكون و آرامش است؛ برمي گردد.
حقيقت ايمان و عمل صالح
ايمان مجموعه اي از اقرار زباني و عمل قلبي و بدني است. امام علي(ع) در اين باره مي فرمايد: «ايمان، شناخت با دل، گفتن با زبان و عمل با اركان بدن است.» هر چند كه حقيقت و باطن ايمان همان اعتقاد قلبي و تصديق همراه با عمل مي باشد.
در حقيقت، ايمان واقعي اين است كه انسان در دل به حقيقت معتقد بوده و اين اعتقاد باطني اش را با زبان بيان و با عملش تثبيت كند. بنابراين كسي كه فاقد اعتقاد باطني است، هر چقدر هم كه به زبان بر آن حقيقت گواهي دهد و اعمال صالح انجام دهد، فردي منافق شمرده مي شود؛ چنان كه انسان نابكاري كه برخلاف اعتقاد حقاني اش عمل مي كند، انساني فاسق است.
روح ايمان، همان تسليم دربرابر خدا و خضوع درمقابل حقيقت مي باشد كه بر محور توحيد وخداشناسي مي چرخد وبه انسان اجازه شناخت حقايق همان گونه كه هست را مي دهد.
پس ايمان انديشه و اعتقادي بي اثر نيست؛ به اين معنا كه تنها يك امر روحاني صرف باشد، بلكه ايمان امري است كه تمام وجود انسان را به رنگ خود در مي آورد و در منش و كنش انسان تأثير مي گذارد. ( از اين رو بايد در تعريف ايمان به اين حقيقت توجه داشت كه ايمان شامل اعتقاد قلبي، گفتار زباني و عمل به آنها مي باشد.
اما درباره عمل صالح بايد گفت كه آن شامل همه كارهاي پسنديده اعم از فرايض و نوافل و اذكار وادعيه مي باشد كه از روي اخلاص انجام مي شود. براين اساس اخلاص، شرط قبولي عمل است؛ و ميزان و معيار صلاحيت عمل نيز مطابقت آن با شرع و وحي مي باشد درحقيقت عمل صالح، عملي است كه براي خدا باشد. ازنظر قرآن تنها چنين عملي پذيرفته مي شود: «اخلصوا اعمالكم لله فان الله لاتقبل الاماخلص له» يعني تنها عملي جزو ابزارهاي دستيابي به كمال مطلوب به شمار مي آيد كه افزون بر حسن فعلي داراي حسن فاعلي (نيت درست) باشد و عمل بدون نيت، پوست بي مغز و كالبد بي جان است بنابراين چيزي كه موجب خشنودي خدا شود، - طبق جمله «وان اعمل صالحا ترضاه» عمل صالح به حساب مي آيد.
رابطه ايمان و عمل صالح
ايمان و عمل صالح ارتباط متقابلي با يكديگر دارند. در آيات بسياري از قرآن كريم به عمل صالح نيز بعد از ايمان اشاره شده است. مقارنت ايمان و عمل صالح بيانگرارتباط بين آنهاست.
اين دو درحقيقت مانند دو كفه ترازويي هستند كه سنجش بدون يكي از آن دو ممكن نيست و ايمان بدون عمل صالح، سودي نخواهد داشت. اگر كسي بدون آنكه به برنامه هاي اسلام عمل كند، ادعاي ايمان داشته باشد، ايمانش صوري و ادعايي است و هيچ سودي به حال او نخواهد داشت. قرآن مجيد دراين باره مي فرمايد: «يوم يأتي بعض آيات ربك لاينفع نفسا ايمانها لم تكن ءامنت من قبل او كسبت في ايمانها خيرا» پس جدايي ناپذيري و عدم تفكيك و ارتباط متقابل ايمان و عمل صالح را مي توان با دلايل قرآني و روايي بدين صورت بيان كرد:
آثار و فوايد پيوند ايمان و عمل صالح
فوايد و ثمراتي كه از توأم بودن ايمان و عمل صالح درقرآن آمده، نشان دهنده اين است كه اين دو با هم ارتباط تنگاتنگ و مستقيمي دارند. اگر ايمان در اعماق جان نفوذ كند شعاع آن در اعمال انسان خواهد تابيد و عمل او را صالح مي كند. زيرا عمل صالح، ميوه درخت ايمان و ايمان همچون ريشه مي باشد، و وجود ميوه شيرين، دليل بر سلامت ريشه و ايمان بدون عمل صالح، درختي بي ميوه است. بنابراين ثمره اين دو عبارتست از:
1- زدودن گناهان
اعمال صالح موجب مي شود گناهان گذشته انسان محو شود. خداوند مي فرمايد: «يكفر عنكم من سياتكم؛(25) و بخشي از گناهانتان را مي زدايد.» و «ان الحسنات يذهبن السيئات؛ قطعاً نيكي ها بدي ها را از بين مي برند».
برخي مفسران ذيل اين آيه گفته اند: منظور از تكفير اين است كه عمل صالح، سبب مي شود تا خداوند اعمال ناپسند حاصل از گناهان را به اعمال شايسته تبديل كند. و بعضي منظور از تبديل سيئات به حسنات را تبديل عقاب ناشي از گناه به ثواب مي دانند. و برخي همچون آلوسي بر اين نظر است كه ايمان، موجب تكفير كفر، و طاعات، سبب تكفير گناهان آنهاست.
مرحوم طبرسي در تفسير آيه «و الذين امنوا وعملوا الصالحات لنكفرن عنهم سيئاتهم ولنجزينهم احسن الذي كانوا يعملون؛ و كساني كه ايمان آوردند و كارهاي شايسته كردند، گناهانشان را مي زداييم و بهتر از كردار خوبشان پاداش مي دهيم.» مي گويد: «ما يسئات در حال كفر آنان را تكفير، و در مقابل حسناتي كه در حال اسلام انجام داده اند، به آنها پاداش مي دهيم.»
فخر رازي مي نويسد: «تكفير سيئات در مقابل ايمان، و جزاي احسن در قبال عمل صالح است و آن ثمره ايمان مي باشد.»
عده اي عامل اصلي و اساسي «تكفير گناه» را تنها ايمان دانسته و امور ديگر مانند تقوا و عمل صالح را از لوازم تكفير دانسته اند و گفته اند كه ذكر عمل صالح بعد از ايمان در آيات قرآني، ممكن است تنها جنبه تربيتي داشته باشد و اگر عمل صالح و تقوايي كه از ايمان نشأت گرفته باشد، تقويت شود، ايمان نيز تقويت مي شود. ولي به نظر مي رسد نمي توان نقش ايمان و عمل صالح را ناديده گرفت و تنها به ايمان توجه داد؛ زيرا قرآن هردو را به عنوان قيد الزامي براي تكفير گناهان شرط دانسته است.
2-عامل سعادت و رستگاري
معيار سعادت آدمي، ايمان وعمل صالح است: «سعاده الرجل في احراز دينه و العمل لاخرته»(43) و سعادت داراي درجات و مراتب مختلفي مي باشد.(53) عمل صالح، مرحله اولي از مراحل كمال و سعادت انساني است و موجب صفا و طهارت در حواس و اعضا مي شود.(63) خداوند متعال مي فرمايد: «من عمل صالحا من ذكر او انثي و هومؤمن فلتحينيه حيوه طيبه؛(73) هركس از زن يا مرد عمل صالح انجام دهد، زندگي پاكيزه خواهيم داد و پاداشي بهتر از كردارش به او عطا خواهيم كرد.»
عمل صالح زندگي دنيوي و اخروي انسان را تغيير مي دهد و حيات طيب در دنيا و آخرت را نصيب افراد مؤمن نيكوكار مي سازد. عمل صالح (نيكوكاري) همراه ايمان، بزرگ ترين بهايي است كه خريداران فلاح و رستگاري را به آن مي رساند.(83) و از منظر قرآن، رستگاري محصول عمل صالح (93) و ايمان است. بنابراين ملاك در سعادت، حقيقت ايمان و عمل صالح است، نه صرف ادعاي لفظي و زباني.(04)
آخرين درجه سعادت، رسيدن به لقاي پروردگار است كه با عمل صالح ميسر و امكان پذير مي شود: «فمن كان يرجوا لقاء ربه فليعمل عملاً صلحاً؛(14) هركس به ملاقات پروردگارش اميدوار باشد، بايد عمل صالح انجام دهد.»
3-محبت آفريني و ايجاد دوستي
از ديگر ثمرات ايمان و عمل صالح، محبت آفريني است كه خداوند رحمان مي فرمايد: «ان الذين امنوا و عملواالصالحات سيجعل لهم لرحمن ودا؛(24) آنان كه ايمان آورده و كارهاي شايسته انجام داده اند، خداوند رحمان دوستي آنان را در دل هاي مردم قرار مي دهد. «در شأن نزول اين آيه شريفه آمده است پيامبر اكرم(ص) به حضرت علي(ع) تعليم داده بود تا به منظور مهربان شدن دل هاي ديگر مؤمنان به آن حضرت، اين دعا را بخواند «اللهم اجعل لي عندك وداً و اجعل لي في صدور المؤمنين موده »(34) كه اين آيه نازل شد و ازاين حقيقت پرده برداري كرد كه ايمان و عمل صالح، محبت آفرين است و خداوند رحمان تضمين كرده است كه هركس از ا ين دو بهره مند باشد، دوستي اش را در دل هاي ديگران جاي دهد.(44)
بنابراين ايجاد دوستي، يكي از ثمرات ايمان و عمل صالح است و از ديگر ثمرات اين دو عبارتند از: دادن جزا و پاداش نيكو و ضايع نشدن اجر، (54) كسب خوف و رجاء،(64) مورد مغفرت واقع شدن، (74) خوش عاقبتي،(84) رزق زياد، (94) بهره مندي از رحمت و موهبت الهي،(05) هدايت از ظلمات به نور، (15) زيانكار نبودن،(25) فوز و پيروزي بزرگ(35) وعده بهشت و جاودان بودن آن(45) و...
بايد توجه داشت ثمرات و فوائد مذكور به شرط توأم بودن ايمان وعمل صالح به دست مي آيد و لازمه حصول آنها منوط به وجود ايمان در كنار عمل صالح است و خداوند عمل صالح را به اندازه توان و طاقت انسان تعيين كرده؛(55) تا افراد مؤمن بتوانند عمل صالح را در كنار ايمان انجام دهند.
علاوه بر آيات،روايات زيادي بر ارتباط متقابل ايمان و عمل صالح، تصريح كرده اند كه به برخي از آنها اشاره مي شود. پيامبر اكرم(ص) در اين زمينه مي فرمايند: «ايمان و عمل، دو برادر بسته به يك ريسمانند، خداوند يكي را بدون ديگري نمي پذيرد.»(65)
امام علي (ع) نيز چنين فرموده اند: «با ايمان راه به سوي كارهاي شايسته و با كارهاي شايسته، راه به سوي ايمان برده مي شود و با ايمان، علم و معرفت آباد مي شود.»(75)
در روايتي از امام صادق(ع) آمده است: «ايمان مؤمن جز با عمل استوار نمي شود، عمل جزء ايمان است.»(85)
بنابراين از مجموع آيات و روايات استفاده مي شود كه ايمان و عمل مانند دو بال هستند كه پرواز با يك بال ممكن نيست. و دو واقعيت جدانشدني هستند و مقارنت ايمان و عمل صالح در آيات و عدم مخالفت روايات وارده در اين زمينه، ارتباط مستقيم و متقابل اين دو را تصديق مي كند.
]مركز فرهنگ و معارف قرآن[
¤ پانوشت ها در سرويس معارف موجود است.
انرژي هاي قابل تجديد
الف) انرژي خورشيدي:
چنانکه اشاره شد تقريباً تمام شکل هاي زميني انرژي، از خورشيد سرچشمه مي گيرند. کليه بحث هاي مربوط به بهره برداري از انرژي خورشيدي، به مسائل فني و هزينة آن ارتباط مي يابد. خورشيد با پرتوافشاني هميشگي خود، زندگي را در کره زمين امکان پذير ساخته است.
خورشيد شيء هيدرو ديناميکي شگفت انگيزي است به قطر 1390000 کيلومتر که از يک توده گاز، عمدتاً هيدروژن تشکيل شده است. هسته خورشيد به شدت گرم است، به طوري که همجوشي اتم هاي هيدروژن و تشکيل هليوم را امکان پذير مي سازد. بر اثر اين همجوشي، انرژي به صورت تشعشعات الکترومغناطيسي با فرکانس زياد آزاد مي شود. اين انرژي به وسيله يک رشته فرآيندهاي تشعشعي پي در پي به سطح خورشيد منتقل مي شود. پرتوهاي خورشيدي در فضا پراکنده شده و بخشي از آن به زمين مي رسد. تشعشعات الکترومغناطيسي که به صورت اشعه واگرا از خورشيد ساطع مي گردند، با سرعت 300000 کيلومتر در ثانيه در فضا منتشر مي شوند. زمين که در فاصله 150 ميليون کيلومتري خورشيد قرار دارد، تنها در حدود 2 ميليارديم انرژي منتشر شده از خورشيد را مي گيرد.
مقدار انرژي متوسط خورشيدي که به جو زمين مي رسد، در حدود 353/1 کيلووات بر هر مترمربع است. مقدار انرژي اي که به سطح زمين مي رسد، بسيار کمتر و مقداري که قابل بهره برداري است، از آن هم کمتر است. چنانکه مجموع انرژي خورشيدي را در زمين هايي که نه در تصرف کسي و نه زير کشت است حساب کنيم، در آن صورت به بهترين وجه ظرفيت بالقوه بهره برداري از انرژي خورشيدي به دست مي آيد. طبق برآوردها اين رقم به طور متوسط در سال[1] TW 10000 (تراوات) است كه تقريباً 1000 برابر مصرف كنوني انرژي در جهان مي باشد.
بالاترين رقم انرژي خورشيدي قابل دريافت تقريباً برابر KW 1 بر مترمربع و آن هم به مدت يکي دو ساعت در ظهر روزهاي گرم تابستان است. در بيشتر نواحي کره زمين اين رقم به طور متوسط در حدود W بر هر مترمربع است.
ظاهراً آسيا و افريقا بهترين نقاط براي گردآوري انرژي خورشيدي هستند. انرژي خورشيدي مصارف گوناگون دارد. رايج ترين آنها تأمين آب گرم منازل است. چشم انداز استفاده انرژي خورشيدي از تمام منابع انرژي اميد بخش تر است. يک روش ساده اين است که به وسيله رفلکتورهايي انرژي خورشيدي به درون يک ديگ بخار منتقل گردد و از بخار ايجاد شده براي گرداندن يک توربين بخار استفاده شود. روش ديگر اين است که با استفاده از سلولهاي فتوولتائيک، انرژي خورشيدي مستقيماً به برق تبديل شود. در اين روش بازده 10 تا 15 درصد است. در حال حاضر به خاطر بهاي گزاف سلولهاي فتوولتائيک، هزينه اين طرح گران تمام مي شود. با اين حال اميد مي رود که بتوان با پژوهش هاي بيشتر رقم اين هزينه را خيلي پايين آورد.
در نقاطي که مصرف انرژي کم و مسافت هاي برق رساني زياد است، هزينه هاي خطوط برق رساني موجه نيست و ايجاد تأسيسات محلي براي بهره برداري از انرژي خورشيدي يا بادي بهترين راه است.
بررسي ها نشان مي دهند که در نقاط کوهستاني و دور افتاده، استفاده از مولدهاي برق ديزلي پرخرج تر از مولدهاي بادي و خورشيدي است.
محاسبات نشان مي دهند. بر مبناي قيمت ها در سال 1979، براي آبياري اراضي باير با پمپ هاي 30 کيلوواتي، هزينه استفاده از پمپ هاي خورشيدي کمتر از هزينه پمپ هاي ديزلي است. از آن زمان تاکنون بهاي مواد نفتي مرتباً اضافه شده، حال آنکه بهاي سلولهاي فتوولتائيک در حال کاهش است.
با در نظر گرفتن کليه عوامل، از جمله قابليت اطمينان و دوام تجهيزات وجود کارکنان متخصص، نگاهداري تأسيسات، امکان ساختن تمام يا بعضي قطعات در کشور مصرف کننده و........، استفاده از انرژي خورشيدي بر ساير روش هاي توليد انرژي هاي نو برتري آشکار دارد.
کاربردهاي انرژي خورشيدي
در اين قسمت به تعدادي از کاربردهاي انرژي خورشيدي اشاره مي شود.
1. سيستم هاي گرما خورشيدي[2]:
اين گروه سيستم هايي را در بر مي گيرد که با درجه حرارت پايين عمل مي کنند اين سيستم ها از منبع خورشيدي براي توليد گرما استفاده مي کنند. انرژي خورشيدي که پايان ناپذير و رايگان است و محيط زيست را آلوده نمي کند.
الف) 5% به وسيله زمين منعکس مي شود.
ب) 20% به وسيله ابرها منعکس مي گردد.
ج) 25% به وسيله هوا جذب مي شود.
د) 23% به وسيله هوا پراکنده شده و به سطح زمين مي رسد.
ه) 27% به طور مستقيم به سطح زمين مي رسد.
جمع: 100%
2. جمع کننده هاي تخت:
از اين نوع جمع کننده هاي خورشيدي (کلکتورهاي خورشيدي) بيش از ساير جمع کننده ها استفاده مي شود. قسمت اصلي آنها يک ورق است که به وسيله تابش خورشيد گرم مي شود و حرارت خود را به يک سيال جذب کننده حرارت در حال گردش که ممکن است آب يا هوا باشد، منتقل مي کند.
در اينجا فرض شده است که اين نوع جمع کننده هاي تخت به مقدار عرض جغرافيايي محل با سطح افق زاويه داشته باشند تا اشعه خورشيدي به طور عمود بر سطح ورق بتابد. رنگ اين ورق به طور کلي تيره است تا انرژي خورشيدي را بيشتر جذب کند و ممکن است داراي پوشش مخصوصي باشد که ضريب جذب انرژي را به حداکثر برساند. از ورق هاي لاستيکي، پلاستيکي و فلزي در اين مورد استفاده مي شود. اين ورق، جمع کننده انرژي بوده و براي جلوگيري از تلفات گرماي به دست آمده معمولاً ورق را داخل يک جعبه عايق حرارت که روکش شفاف دارد قرار مي دهند تا از اثر گلخانه اي استفاده شود. تابش اشعه مرئي خورشيد از طريق اين پوشش شفاف وارد مي شود، ولي قسمت کمي از تابش طول موج بلندتر مادون قرمز که به وسيله ورق گرم شده داخل جعبه ساطع مي شود، درون جعبه به دام مي افتد و نمي تواند خارج شود.
3. آبگرمکن هاي خورشيدي:
در اينجا سيال جذب کننده انرژي خورشيدي آب است که هنگام گرم شدن با عمل ترموسيفوني خود به جريان افتاده و مي تواند آب گرم مورد نياز منازل را تأمين کند.
4. جمع کننده هاي «سهمي شکل ناوداني»:[3]
اين نوع جمع کننده (کلکتور) هاي انرژي خورشيدي، عمده ترين نوع تمرکز خطي است که از رديف هاي طولي تمرکز دهنده با مقطع سهمي تشکيل شده است. پوشش داخلي اين منعکس کننده ها، انرژي نور خورشيد را که موازي محور سهمي وارد مي شوند، منعکس کرده و روي يک لوله سياه که در طول کانون سهمي قرار دارد، متمرکز و جمع مي کند. داخل اين لوله سياه آب سرد جريان دارد که گرم شده و مورد استفاده قرار
مي گيرد.
- توضيح مختصري دربارة سهمي
سهمي يکي از مقاطع مخروطي است، به طوري که مطابق شکل 5 همواره:
PF= PQ
معادله سهمي:
با توجه به تساوي PF= PQ داريم:
پس از ساده کردن
سَهموي:
از گردش سهمي حول محور خود (محور y )، سهموي به دست مي آيد. اشعه خورشيدي که موازي محور سهمي به سهموي مي تابند، پس از انعکاس در کانون آن جمع مي شوند و انرژي گرمايي خود را در اين نقطه متمرکز مي کنند و درجه گرما بالا مي رود. از اين طريق از انرژي خورشيدي استفاده مي شود.
5. خوراک پزهاي خورشيدي:
با قرار دادن ظرف خوراک پزي در کانون سهموي که اشعه خورشيدي در آن متمرکز شده، مي توان غذا را طبخ نمود.
6. دودکش هاي خورشيدي[4]
سيستم دودکش هاي خورشيدي، سيستمي ساده، ولي با کارايي پايين است. زمين دايره شکل بزرگي را که پوشش شيشه اي دارد، در نظر بگيريم. تابش خورشيد هواي زير شيشه را گرم مي كند. در مرکز اين زمين، دودکشي نصب شده است. به سبب اختلاف درجه حرارت پايين و بالاي دودکش، هواي گرم به طرف بالاي آن رانده مي شود. در نتيجه توربين بادي و ژنراتور متصل به آن که داخل دودکش نصب است به گردش درآمده و توليد برق مي کند. يک نمونه دودکش خورشيدي به قدرت KW 100 در اسپانيا ساخته شده است.
ب) انرژي آبي
1. انرژي هيدروالکتريک:
انرژي هيدروالکتريک از ريزش آب به توربين آبي و به گردش در آوردن توربين و آلترناتور متصل به آن به دست مي آيد. مقدار برق به دست آمده، به مقدار آب و ارتفاعي که آب سقوط مي کند تا به توربين برسد، بستگي دارد. براي اين منظور اقدام به ساختن سدهاي مخزني مي کنند تا از آب ذخيره در پشت آن براي توليد برق و کشاورزي و احياناً آب شهري استفاده شود.
2. هزينه تأسيسات
هزينه سرمايه گذاري براي ساختن سدهاي مخزني و تأسيسات هيدروالکتريکي زياد است، ولي هزينه نگهداري آن به علت مصرف نکردن هر نوع سوخت کم است. در سال هاي اخير ثابت شده است که با افزايش ظرفيت اين مراکز، صرفه اقتصادي آنها بيش از پيش بالا مي رود. ظرفيت بالقوه مراکز هيدروالکتريک در سراسر جهان حدود 2/2 ميليون مگاوات است که تنها حدود 18% آن مورد بهره برداري قرار گرفته است. کشورهايي مانند نروژ، کانادا، سوئد، برزيل و سريلانکا بيش از ¾ برق مصرفي خود را از نيروي آب تأمين مي کنند.
به علت تغييرات اکولوژي منطقه، ساختن مراکز هيدروالکتريک مسئله اي را به وجود آورده است، بدين معني که بسياري از زمين هاي زراعي به زير آب مي رود، امراض منتشر مي گردد و شرايط اقليمي دستخوش تغيير مي شود.
3. تأسيسات کوچک
احداث مراکز هيدروالکتريک کوچک در کشورهاي رو به توسعه به تازگي مورد توجه قرار گرفته است. اين کارخانه ها را مي توان در نواحي دور افتاده فاقد برق احداث کرد و به صنعتي کردن آن نواحي کمک نمود. کشور چين تاکنون 90000 از اين مراکز هيدروالکتريک کوچک به وجود آورده است. ساختن مراکز هيدروالکتريک چند منظوره بسيار اقتصادي است، بدين طريق که از برق آن براي امور صنعتي و روشنايي و از آب ذخيره شده آن براي کشاورزي و شرب اهالي استفاده مي شود.
4. ظرفيت کره زمين
کره زمين داراي 18 10 تن آب است که آن در «گردش آب در طبيعت» شرکت مي کند، يعني تبخير مي شود و سپس به صورت برف و باران دوباره به زمين باز مي گردد. اين بخش کوچک معادل500000 کيلومتر مکعب است. در واقع هر سال 430000 کيلومتر مکعب از آب اقيانوس ها و 70000 کيلومتر مکعب از آب خشکي ها بخار مي شود و سپس متراکم شده و به مقدار 390000 کيلومتر مکعب در اقيانوس ها و درياها و 110000 کيلومتر مکعب در خشکي ها فرو مي بارد. بنابراين هر سال 40000 کيلومتر مکعب آب در خشکي ها جاري شده و به دريا مي ريزد . چون ارتفاع متوسط خشکي ها 800 متر است مي توان دريافت که کل انرژي نهفته در اين مقدار آب در سراسر جهان 10 ميليارد کيلو وات و يا TW10 يعني تقريباً معادل کل مصرف انرزي جهاني در سال 1981 است.
لازم است بدانيم تنها در حدود 15 درصد از اين انرزي قابل استخراج بوده و اين خود معادل TW 5/1 است. در سال 1975 کل نيروي هيدروالکتريکي تهيه شده در حدود 11 درصد اين مقدار بوده است. بنابراين خيلي جا دارد تا به سقف اين نيروي بالقوه برسيم. در کشورهاي افريقايي و آسيايي ظرفيت انرژي هيدروالکتريک از همه جا بيشتر است، ولي متأسفانه کمتر از جاهاي ديگر مورد بهره برداري قرار گرفته است. انرژي هيدرو الکتريک چون از يک منبع تجديد شونده به دست مي آيد و آلودگي محيط زيست را به همراه ندارد و بخصوص از آب آن مي توان براي امور کشاورزي و شرب اهالي استفاده کرد بيشتر مورد توجه قرار گرفته است.
5. فناوري و توسعه
در طراحي نيروگاههاي آبي، ظرفيت نيروگاه اغلب بيشتر از ميانگين جريان آب[5] رود خانه است. قسمت مهمي از اين ظرفيت اضافي در نيروگاههاي متصل به شبکه برق براي زمان پيک مصرف در نظر گرفته شده است. به طور کلي کشورهاي صنعتي جهان حدود⅔ و کشورهاي در حال توسعه حدود ⅓ از برق آبي جهان را توليد مي کنند.
6. ويژگي هاي تأسيسات کوچک
فناوري نيروگاههاي آبي کوچک تکامل يافته و آزمايش شده است. عمليات ساخت اين نيروگاه برق آبي کوچک شامل ساختن بند انحرافي، ساختن سد و سرانجام ساختن سرريز و مجراي آب رساني به توربين آبي است. در يک نيروگاه هيدروالکتريک، انرژي پتانسيل و انرژي جنبشي آب به انرژي الکتريکي تبديل مي شود. يروگاه هاي برق آبي کوچک جديد از نوع «جريان رودخانه اي» هستند که فقط از آب هنگام جريان آن استفاده مي شود و در آنها هيچگونه سد و مخزني براي ذخيره آب وجود ندارد.
7. مسائل زيست محيطي
طرح هاي برق آبي ممکن است خسارات زيست محيطي به همراه داشته باشند. مثلاً ساختن جاده براي دسترسي به نيروگاه، نصب پايه هاي انتقال نيروي برق و سرانجام ساختن سازه خود سد، ممکن است
زيستگاه هاي طبيعي را مورد تخريب قرار دهد. اين گونه صدمات ممکن است در اثر برخي فوايد جنبي نظير امکان فعاليت هاي تفريحي در کنار سد جبران شود.
انحراف مسير رودخانه هنگام ساختن سد ممکن است صدماتي از قبيل مرگ و مير ماهي ها به وجود آورد. به طور کلي در مورد نيروگاه هاي آبي کوچک صدمات زيست محيطي در مقايسه با منافع آنها و توليد الکتريسيته قابل توجه نيستند. صدمات نيروگاه هاي آبي کوچک به مراتب کمتر از صدمات نيروگاه هاي آبي بزرگ است.با اين همه ساختن اين گونه مراکز در مناطق بسيار زيباي طبيعي موجب آسيب رساندن به محيط زيست محيطي خواهد شد.
در بعضي کشورها مقررات حفظ محيط زيست چنان پرهزينه و دست و پا گير شده اند که عامل
بازدارنده اي در توسعه نيروگاه هاي برق آبي کوچک به شمار مي روند. اغلب لازم مي شود از مؤسسه هاي مختلفي با خواسته ها و نظرات متفاوت تأييديه گرفته شود.
8. توسعه نيروگاه هاي آبي
بالا رفتن ناگهاني قيمت نفت در دهه 1970 ميلادي، نظرها را به سوي استفاده از انرژي هاي تجديدپذير جلب کرده است. از ميان آنها انرژي هاي برق آبي به سبب چند منظوره بودن آنها بيشتر مورد توجه قرار گرفته است. به همين جهت در کشورهاي بزرگ صنعتي و کشورهاي در حال توسعه، طرح هاي ساخت نيروگاه هاي برق آبي بزرگ و کوچک رو به افزايش است. با اين همه تاکنون تنها 18درصد از پتانسيل قابل بهره برداري برق آبي جهان استفاده شده است.
سوخت هاي فسيلي که تأمين کننده قسمت اعظم انرژي مورد نياز جهان است، در معرض تغييرات غيرقابل
پيش بيني قيمت اين سوخت ها قرار دارند. استفاده از انرژي هاي فسيلي که آلوده کننده اصلي محيط زيست است، انگيزه جديدي براي توسعه نيروگاه هاي برق آبي است. به همين منظور ساخت نيروگاه هاي «جريان رودخانه اي» با ظرفيت هاي متوسط يا کوچک که تنها حوضچه کوچکي در بالا دست خود دارند رو به
افزايش است.
در حال حاضر يک روند جهاني قوي به سمت «خصوصي سازي» نيروگاه هاي برق آبي کوچک يا متوسط وجود دارد و کشورهاي در حال توسعه به سبب بدهکاري هاي زياد خود به کشورهاي بزرگ صنعتي، به عنوان راه حل مؤثر در برابر نياز روز افزون به انرژي الکتريکي به سمت خصوصي سازي اين نيروگاه ها سوق داده
مي شوند. براي بخش خصوصي هم اجراي طرح هاي کوچک يا متوسط برق آبي که هزينه کمتري را مي طلبد جذابتر است.
کشور چين که اغلب مناطق آن از شبکه برق رساني فاصله زياد دارد، بيشترين تعداد نيروگاه هاي آبي کوچک را داراست. مجموع ظرفيت اين نيروگاه هاي کوچک به WG 4 مي رسد.
آمريکا در اين مورد با دارا بودن WG 5/3 در مقام دوم قرار دارد. ر بعضي از کشورهاي اروپايي تشويق هايي براي توسعه انرژي هاي تجديدپذير در نظر گرفته شده است. کشور بريتانيا از سياستي پيروي مي کند که براساس آن خريداران برق حاصل از انرژي هاي فسيلي بايد بهاي بيشتري نسبت به انرژي توليد شده از منابع تجديدپذير بپردازند. جوامع بومي به نيروگاه هاي برق آبي کوچک به عنوان وسيله اي براي توسعه اقتصادي علاقه مند هستند.
در آسيا، آفريقا و آمريکاي لاتين، نياز جوامع روستايي به الکتريسيته توسط طرح هاي آبي کوچک تأمين مي شود. اين نيروگاه هاي برق معمولاً تحت مالکيت حکومتهاي محلي قرار دارند.
در جهان فهرست کاملي از مکان هاي مناسب براي تأسيس نيروگاه هاي برق آبي کوچک وجود ندارد، به عکس پتانسيل آبي کل جهان تقريباً موجود است. در جدول 4 پتانسيل هاي برق آبي بهره برداري از نظر اقتصادي و نيز درصد کنوني توسعه آنها نشان داده شده است. اين جدول نشان مي دهد که در آينده منابع عظيمي را مي توان توسعه داد.
پيش بيني مي شود به طور متوسط در دهه اول سال 2000 نرخ رشد توليد الکتريسيته از منابع آبي 25 درصد در سال باشد. با اين وصف انرژي برق آبي همچنان بزرگترين منبع انرژي تجديدپذير باقي خواهد ماند و تنها عوامل اقتصادي و زيست محيطي مي توانند پتانسيل واقعي اين منابع را محدود کنند.در مورد منابع برق آبي کوچک تقريباً ظرفيت WM 3000 گزارش شده است که دو سوم آن در کشور چين قرار دارد.
9. موانع گسترش نيروگاه هاي آبي
سرمايه گذاري اوليه زياد براي طرح هاي برق آبي بزرگ، مانع عظيمي در راه گسترش آنهاست. مسلم است اين امر در کشورهاي در حال توسعه که مشکلات مالي فراواني دارند، بيشتر به چشم مي خورد. طرح هاي کوچک برق آبي بايد با معيارهايي اقتصادي مطابقت داشته باشند و اين مسئله اغلب توسعه آنها را محدود
مي سازد. تأسيسات آبي کوچک، اغلب بدون مخزن ذخيره آب و تنها با «جريان رودخانه اي» ساخته مي شوند، ولي گاهي داراي ظرفيت هاي ذخيره سازي کوچک آب هستند. نيروگاه هاي آبي کوچک براي کشورهاي در حال توسعه مناسب است، اما ظرفيت هاي نصب شده فعلي چندان قابل توجه نيستند.
متمرکز شدن فعاليت هاي توسعه ملي کشورهاي در حال توسعه در مناطق مرکزي، مشکلاتي را در تأمين اعتبار برنامه هاي برق رساني به مناطق روستايي و دور افتاده به وجود آورده است.
آبرساني و آبياري کشاورزي، از فعاليت هاي کليدي آينده خواهند بود و سرمايه گذاري کلاني براي اين بخش بايد تخصيص داده شود. ساخت سدهاي بزرگ مخزني کمک شاياني به امرکشاورزي خواهد نمود. بنابراين فرصت مناسبي براي اضافه کردن يک بخش توليد برق به طرح هاي آبرساني به وجود مي آيد و اين به معناي توسعه بيشتر طرحهاي سدهاي چندمنظوره است که در سال هاي اخير تقريباً متوقف مانده است.
جدول 4. ميزان توسعه منابع انرژي آبي جهان
|
منطقه |
خالص قابل بهره برداري (TWH/yr ) |
بهره برداري شده (% ازکل قابل بهره برداري) |
|
آمريکاي شمالي |
3/801 |
4/72 |
|
آمريکاي لاتين |
7/3281 |
9/11 |
|
اروپاي غربي |
9/640 |
2/63 |
|
اروپاي شرقيCIS |
8/1264 |
6/20 |
|
خاورميانه و آفريقاي شمالي |
1/257 |
6/15 |
|
آفريقاي زيرصحرا |
2/711 |
3/6 |
|
اقيانوس آرام |
0/172 |
5/22 |
|
آسيا و چين |
6/1165 |
8/44 |
ج) انرژي بادي
انرژي بادي جهان:
بادهاي جهان جمعاً حدود TW 2700 انرژي در خود نهفته دارند. هزاران سال است که انسان براي به دست آوردن جزء بسيار کوچکي از اين انرژي، از آسيابهاي بادي استفاده مي کند. در سال هاي اخير با بالا رفتن قيمت انرژي هاي فسيلي، دوباره اذهان متوجه نيروي بادي شده است. انرژي بادي به علت رايگان بودن و آلوده نساختن محيط زيست بيشتر مورد توجه قرار دارد. استفاده از نيروي باد براي نيازهاي محلي بسيار مناسب است. از TW 2700 انرژي موجود در باد حدود ¼ آن در 100 متري زمين قرار دارد. با احداث مبدل هاي بادي[6] در سراسر جهان مي توان حداکثر TW 40 انرژي به دست آورد. با اين حال حتي 10% اين مقدار انرژي يعني TW 4 از ظرفيت کل انرژي آبي بيشتر است. قبل از نصب دستگاه توربين بادي لازم است نقاط بادخيز تعيين شود و مطالعاتي در خصوص شدت و دوام باد در طول سال به عمل آيد. دستگاه توربين بادي بايد در مکاني نصب شود که باد به اندازه کافي در بيشتر فصول سال وجود داشته باشد. شکل 9 يک توربين بادي با محور افقي براي آب کشي از چاه و شکل 10 يک توربين بادي با محور قائم براي توليد برق را نشان مي دهد. در بخش 4 اين کتاب دربارة انرژي بادي به طور کامل بحث خواهد شد.
د) انرژي جزر و مدي اقيانوس ها
جزر و مد:
جزر و مد در اثر جاذبه ماه و جاذبه خورشيد بر زمين و چرخش ماه و زمين به وجود مي آيد. در درياها جاذبه ماه ارتفاع آب را در هر دو طرف زمين يعني نزديکترين و دورترين فاصله ماه نسبت به زمين، بالا مي برد. در شکل 11 تأثير ماه و خورشيد بر ميزان جزر و مد به طور شماتيک نشان داده شده است.آب دريا در اثر «مد» و گردش زمين به دور خود، به سمت غرب جريان پيدا مي کند و به صورت موج هاي دريا ظاهر مي شود که دامنه[7] آن کمتر از 1 متر است.
کلياتي درباره انرژي بادي
انرژي بادي[8] مانند ساير منابع انرژي تجديد پذير به طور پراکنده روي کره زمين وجود دارد. اين انرژي قبل از انقلاب صنعتي به عنوان يک منبع انرژي مورد استفاده قرار مي گرفت. در طي انقلاب صنعتي، سوخت هاي فسيلي به سبب فراواني، ارزاني و بخصوص قابليت حمل آنها، جاي انرژي بادي را گرفتند.
بحران نفتي سال 1973 ميلادي سبب گرديد تا دوباره به انرژي بادي روي آورند و از برق حاصل از آن براي اتصال به شبکه برق، پمپ کردن آب و سرانجام تأمين برق نواحي دور افتاده استفاده کنند. در سال هاي اخير مشکلات زيست محيطي و مسئله تغيير آب و هواي کره زمين به سبب استفاده زياد از حد انرژي هاي فسيلي، استفاده از انرژي بادي را افزايش داده است.
از سال 1975 ميلادي پيشرفت هاي زيادي در زمينه توربين هاي بادي مولد برق به دست آمده است. در سال 1980 با اتصال توربين هاي بادي مولد برق به شبکه، اولين بازار چند مگاواتي انرژي بادي در کاليفرنيا به وجود آمد.
در پايان سال 1990، ظرفيت توربين هاي بادي مولد برق متصل به شبکه در جهان، به حدود WM 2000 با توليد سالانه GWh[9] 3200 رسيد که تماماً مربوط به آمريکا و دانمارک بوده است. در اين زمان کشورهاي هلند، آلمان، انگلستان، ايتاليا و هندوستان برنامه ملي خود را براي استفاده از انرژي بادي آغاز کردند. به تدريج با پيشرفت فناوري، هزينه توليد انرژي با توربين هاي بادي کاهش يافته است، با اين همه استفاده همه جانبه از سيستم هاي مولد برق بادي هنوز آغاز نشده است.
يکي از کاربردهاي انرژي بادي پمپ کردن آب است. در دهه 60- 1950 که پمپ هاي موتوري به بازار عرضه شده، به سبب کاهش قيمت انرژي هاي فسيلي کاهش ناگهاني در مورد استفاده از پمپ هاي بادي به وجود آمد. در حال حاضر پمپ هاي بادي به طور عمده در چين، افريقاي جنوبي، آرژانتين و آمريکا به کار مشغولند.
پمپ هاي آب بادي به وسيله توربين هاي پُر پَره کلاسيک با دور کم و تُرک بالا کار مي کنند. به طور کلي در مورد استفاده از انرژي بادي، تأکيد بر توربين هاي بادي مولد برق براي اتصال به شبکه خواهد بود، زيرا اين کاربرد انرژي بادي مي تواند سهم مهمي در تأمين برق مصرفي جهان داشته باشد.
تخمين زده مي شود در سال 2020 ميلادي سهم انرژي بادي در تأمين انرژي جهان با قدرت مجموع
توربين هاي بادي GW 180 حدود TWh 375 در سال باشد. در قالب ضرورت هاي زيست محيطي[10], اين سهم ممکن است در سال 2020 به حدود TWh 900 با قدرت مجموع توربين هاي باديWG 470 افزايش يابد. استعداد نهايي انرژي بادي به عنوان يک منبع انرژي درازمدت تقريباً دو برابر مصرف انرژي فعلي جهاني تخمين زده مي شود.
1. منبع انرژي بادي
تابش نور خورشيد در عرض هاي مختلف کره زمين موجب تغييراتي در فشار و دماي هوا شده و باد به وجود مي آيد. در مناطق گرمسير، تابش نور خورشيد سبب افزايش حرارت محيط مي گردد و در مناطق قطبي افت درجه حرارت به وجود مي آيد. اتمسفره کره به وسيله چرخش زمين حل محور خود "PP که از قطبين زمين عبور مي کند، گرما را از مناطق گرمسير به مناطق قطبي انتقال مي دهد. در مقياس جهاني، اين جريانات اتمسفري به صورت يک عامل مهم انتقال گرما عمل مي نمايد.
علاوه بر عوامل فوق، عوامل ديگري مانند مشخصات توپوگرافي محل و تغييرات فصلي دما، توزيع انرژي باد را تغيير مي دهند. براي مثال اختلاف ظرفيت گرمايي بين زمين و آب دريا در ساحل، ايجاد نسيم دريايي مي کند و در دره ها و کوهستانها فرايند مشابهي منجر به ايجاد بادهاي محلي مي شود.
2. باد
باد هوايي است که حرکت دارد و جابه جا مي شود. باد از نسيم ملايم گرفته تا توفان، بر اثر اختلاف فشار هوا بين دو منطقه به وجود مي آيد. اين اختلاف فشار در نتيجة اختلاف دماست. چون فشار هواي سرد نسبت به هواي گرم بيشتر است، در نتيجه هوا از ناحيه پرفشار سرد به ناحيه کم فشار گرم حرکت مي کند و باد به وجود مي آيد. گردش زمين به دور خود نيز بر جهت باد تأثير مي گذارد.
سطح زمين مقداري از انرژي گرمايي تابش خورشيد را جذب مي کند و مقداري را به جو بر مي گرداند. هر اندازه پرتوهاي خورشيد نسبت به سطح زمين عمودي تر باشد، ميزان جذب انرژي زمين بيشتر خواهد بود. بنابراين مقدار انرژي اي که در منطقة استوايي جذب مي شود، نسبت به قطب ها بيشتر است. اين انرژي، هواي منطقه استوايي را گرم و سبک و فشار آن را کم مي کند. بنابراين هواي گرم و سبک بالا مي رود و در سطح زمين منطقه اي کم فشار ايجاد مي کند. در مناطق قطبي پرتوهاي خورشيد نسبت به سطح زمين مايل و ميزان جذب انرژي کمتر است. بنابراين هواي اين مناطق سرد، متراکم و پرفشار است.
اگر زمين دور محور خود نمي چرخيد، اختلاف فشار هوا ميان منطقة استوايي و هر يک از قطب ها سبب حرکت دائمي هوا، يعني باد، ميان اين دو منطقه مي شد.
اما به سبب چرخش زمين به دور خود، در نيمکره هاي شمالي و جنوبي دو منطقه پرفشار، ميان استوا و مدارهاي 30 درجه و دو منطقه کم فشار، ميان مدارهاي 30 و 60 درجه وجود دارد. حرکت هوا ميان اين
منطقه هاي پرفشار و کم فشار بادهايي را پديد مي آورد که مانند شش کمربند دور زمين را در بر مي گيرند. اين بادها عبارتند از: بادهاي تجارتي شمال شرقي و جنوب شرقي، بادهاي غربي و بادهاي شرقي قطبي که در دو نيمکره شمالي و جنوبي مي وزند.
اگر زمين ساکن بود و به دور خود نمي چرخيد، جهت باد از نقاط پرفشار به کم فشار در خط مستقيم حرکت مي کرد. اما از چرخش زمين نيرويي حاصل مي شود که «اثر کوريولي»[11] نام دارد و جهت حرکت باد از منحرف مي کند. بر اثر اين نيرو بادهايي که به طرف استوا مي وزندف به سمت غرب و بادهايي که به طرف قطب ها مي وزند، به سمت شرق منحرف مي شوند.
3. انواع بادها
باد گاهي در حالت هاي چرخه اي (سيکلوني) و واچرخه اي (آنتي سيکلوني) نيز به وجود مي آيد. در سيلکون ها يک منطقة کم فشار يا منطقة پرفشار احاطه مي شود. بنابراين هوا از منطقه پرفشار خارجي به شکل مارپيچ در اطراف منطقه کم فشار داخلي جريان مي يابد. جهت حرکت چرخه ها (سيکلونها) در نيمکرة شمالي خلاف جهت حرکت عقربه هاي ساعت و در نيمکرة جنوبي در جهت حرکت عقربه هاي ساعت است.
چرخه هاي بزرگ را گردباد مي نامند. معمولاً در پي وزش گردباد، هوا ابري و باراني مي شود. گردبادها در مسير حرکت خود سبب ويراني هاي بسيار مي شوند.
در واچرخه (آنتي سيکلون)، يک منطقة کم فشار، دور يک منطقه پرفشار را فرا مي گيرد و هوا از منطقة پرفشار داخلي به شکل مارپيچ به منطقه کم فشار خارجي حرکت مي کند. حرکت واچرخه در نيمکرة شمالي در جهت حرکت عقربه هاي ساعت و در نيمکرة جنوبي خلاف جهت حرکت عقربه هاي ساعت است.
4. جدول بوفورت
سرعت باد معمولاً روزها بيشتر از شب هاست. سرعت باد با بادسنج و جهت آن با بادنما اندازه گيري
مي شود. درياسالار سرفرانسيس بوفورت، دريانورد انگليس، در سال 1805م براي تعيين سرعت باد به طور تقريب ارائه داده است.
نيروي باد کاربرد بسيار دارد. قايق ها و کشتي هاي بادباني با نيروي باد حرکت مي کنند. در آسياب هاي بادي براي آرد کردن غلات و نيز در پمپ هاي بادي براي بيرون کشيدن آب از چاه از نيروي باد استفاده
مي کنند. در نيروگاه هاي بادي، انرژي باد براي توليد الکتريسيته به کار مي رود. انرژي باد تمام نشدني است و محيط زيست را آلوده نمي کند، از اين رو متخصصان راه هاي مختلف به کار گرفتن آن را مطالعه مي کنند.
باد مي تواند ويرانگر نيز باشد. بادهاي شديد درختان را ريشه کن و بناها را ويران و کشتي ها را غرق
مي کنند. از سرعت و جهت باد در پيش بيني وضع هوا استفاده مي شود. امروزه بالون ها و ماهواره هاي هواشناسي جهت و سرعت باد را اندازه مي گيرند و به ايستگاه هاي زميني مخابره مي کنند.
5. تغييرات سرعت باد
آزمايشگاه هواشناسي شمال غربي اقيانوس آرام[12] در سال 1981 ميلادي براي سازمان هواشناسي جهاني نقشه
جهاني[13] منابع باد را تهيه کرده است. اين نکته قابل توجه است که سرعت متوسط باد ممکن است تا 25% از سالي به سال ديگر تفاوت داشته باشد. عمدتاً باد در زمستان نسبت به تابستان سرعت بيشتري دارد که البته استثناهايي هم ممکن است وجود داشته باشد.
گرفتن انرژي از جزر و مد آب دريا (استفاده از اختلاف ارتفاع آب بين جزر و مد به وسيله نصب توربين آبي) هنگامي عملي است که انرژي زيادي به صورت جزر و مدهاي بزرگ (اختلاف ارتفاع زياد) و ذخيره کردن آب به ميزان زياد صورت پذيرد و وضعيت محل براي ايجاد نيروگاه جزر و مدي مناسب باشد.
بررسي هاي اخير ميزان انرژي بالقوه جزر و مدي را که اقتصادي باشد، TWh 200 در سال برآورد کرده است. روي کره زمين تقريباً 20 نقطه وجود دارد که از انرژي جزر و مدي بالايي برخوردارند که در شکل 12 نشان داده شده است.
فقط در چند نقطه از جهان که اختلاف ارتفاع بين جزر و مد بسيار زياد است، استفاده از اين انرژي از لحاظ اقتصادي با صرفه مي باشد، از جمله بخش هايي از کانال مانش، آبهاي ساحلي آمريکاي شمالي و استراليا و..... چون تعداد اين نقاط از 20 تجاوز نمي کند به سختي مي توان جزر و مد را يک منبع انرژي جهاني به حساب آورد. به دلايل فني، کارخانه هاي توليد برق از جزر و مد تنها به 25% ظرفيتشان مي توانند کار کنند، به همين جهت حداکثر ظرفيت جهاني انرژي جزر و مد[14] GW 20 (ژيگاوات) از مجموع GW 80 ظرفيت ممکن است. يک کارخانه بزرگ توليد برق از جزر و مد ساخته شده که در لارانس[15] در ساحل درياي مانش در فرانسه قرار دارد که توليد آن در حدود MW 60 [ از مجموع MW 240 ظرفيت ممکن آن ] است. (شکل 13) و از نظر اقتصادي با صرفه است. شايان ذکر است در مکان هاي مناسب در ساحل، هنگام مد يعني بالا آمدن سطح آب، مقدار زيادي از آب به کانال ها و مخازني که قبلاً ساخته شده است هدايت مي گردد. قبل از اينکه جزر رخ دهد و سطح آب پايين رود، جلوي کانال هاي ورودي آب را سد مي کنند و آب در مخازن باقي مي ماند. از اختلاف ارتفاعي که براي سطح آب هنگام جزر کامل به وجود آمده است، براي به حرکت در آوردن توربين آبي و ژنراتور برق استفاده کرده و انرژي الکتريک توليد مي کنند.
1. موج
موج در اثر انتقال انرژي باد به آب دريا و حرکت نوساني آن يعني بالا و پايين رفتن آب به وجود مي آيد. نرخ اين انتقال انرژي به سرعت باد و همچنين به مسافتي که در طول آن باد با سطح آب در تماس است بستگي دارد. موج ها به سبب جرم آبي که (M ) نسبت به ارتفاع سطح متوسط دريا (H ) جابه جا مي شود، داراي انرژي پتانسيل (MGH ) بوده و همچنين به خاطر سرعت ذرات آب (V ) که حمل مي شوند، داراي انرژي جنبشي ( 2V M ½ ) هستند.
اين انرژي ذخيره شده از طريق اصطکاک و توريولانس که بستگي به ويژگي امواج و عمق آب دريا دارد تلف شده و از بين مي رود. موج هاي بزرگ در آبهاي عميق، انرژي خود را به آهستگي از دست مي دهند.
يک موج توسط ارتفاع ( H )، طول ( L ) (فاصله بين دو قله متوالي موج) و دوره تناوب آن ( T ) (زمان طي شده بين دو قله متوالي) مشخص مي شود. قدرت موج معمولاً برحسب کيلووات بر متر بيان مي شود و آن عبارت از نرخ انتقال انرژي آب در عرض 1 متر موازي با جبهه موج[16] است.
بادهاي شديد در نيمکره شمالي و نيمکره جنوبي بين عرضهاي جغرافيايي 40 تا 60 درجه مي وزند. بادهاي با سرعت کمتر در هر دو نيمکره بين عرض جغرافيايي 30 درجه و خط استوا با نظم نسبي که دارند موج هاي بالقوه جذابي را ايجاد مي کنند.
سواحلي از دريا که در معرض بادهاي غالب[17] قرار دارند، احتمالاً داراي بزرگترين دانسيته موجي هستند. براي مثال انگلستان، سواحل غربي ايالات متحده آمريکا و سواحل جنوبي زلاندنو از وضعيت موجي بسيار خوبي برخوردارند.
2. دستيابي به انرژي موجي
ساده ترين شکل «جمع کننده انرژي[18]» امواج عبارت است از «انبان شناور ناقوسي» شکل که در آن حرکت انبان هوا را با فشار از داخل يک محفظه به خارج مي راند.
قرار دادن يک توربوژنر اتو بادي در محفظه، دستگاه را قادر به توليد برق مي کند. ژاپن در سال هاي 1978 و 1979 انبان هايي را با قدرت خروجي KW500 به کار گرفت که بعضي از آنها هنوز کار مي کنند يک ژنراتور فانوس دريايي[19] به قدرت KW 3 نيز در سال ها 84 – 1983 طراحي و ساخته شد. به علاوه يک انبان 120 تني مورد آزمايش قرار گرفت که قادر به توليد KW 300 برق بود.
تا زماني که اطلاعات بيشتري در مورد عملکردهاو طول عمر سيستم هاي موجي به دست نيامده است,
نبايد انتظار افزايش سريع ظرفيت نصب شده را داشت. بنابراين ظهور فناوري تکامل يافته و قابل اعتماد در زمينه انرژي امواج به زمان احتياج دارد.
اداره انرژي انگلستان پس از 15 سال تحقيق و با در نظر گرفتن تحقيقات جهاني در مورد انرژي امواج به اين نتيجه رسيده است که تجهيزات دور از ساحل در مقياس بزرگ اقتصادي نيستند و بهتر است تلاشها روي سيستم هاي با مقياس کوچک که در خط ساحلي نصب مي شوند متمرکز گردد. انرژي امواج موضوعي تازه و بکري است و ميدان تحقيقات و فناوري در آن وسيع است. تنها در انگلستان بيش از 200 روش براي کسب انرژي از امواج بين سالهاي 85 – 1984 آزمايش شده است.
3. اثرات زيست محيطي
انرژي حاصل از امواج دريا اصولاً محيط زيست را آلوده نمي سازد و به هر ميزان که جايگزين سوخت هاي فسيلي شود از آلوده شدن محيط زيست خواهد کاست. تنها خطري که احتمال وقوع آن وجود دارد تداخل با ترافيک کشتي هاي اقيانوس پيماست که با انتخاب درست محل هاي استقرار و به کار گيري وسايل و علائم ناوبري قابل پيشگيري است.
4. پيش بيني آينده
- انرژي امواج در سواحلي که در معرض بادهاي غالب مناطق حاره و معتدله قرار گرفته باشند قابل استفاده است.
- روش هاي مختلفي براي کسب انرژي از امواج وجود دارند. در اينجا بايد گفت فناوري انرژي موجي تکامل نيافته و جوان است و احتياج به تحقيق و بخصوص حمايت مستمر دولت ها دارد.
- پيش بيني مي شود توسعه انرژي موجي تحت شرايط مساعد TWh 12 در سال برسد.
- پيش بيني مي شود تا سال 2020 تنها بخش کوچکي از پتانسيل موجي در نواحي ساحلي توسعه پيدا کند.
و) انرژي زمين گرمايي (ژئوترمال)
1. انرژي گرمايي زمين
انرژي گرمايي درون زمين يا زمين گرمايي، در رآکتور هسته اي آن توليد مي شود. اين انرژي بر اثر تجزيه راديواکتيو ايزوتوپ پتاسيم و عناصر ديگري که در پوسته زمين پراکنده است، به وجود مي آيد.
به تجربه معلوم شده است هرچه به ژرفاي زمين افزوده شود، درجه گرماي آن افزايش خواهد يافت، بدين معني که به ازاي هر 100 متر عمق حدود 3 درجه سانتيگراد به گرماي آن اضافه مي شود. متأسفانه بيرون کشيدن گرما به طور مستقيم از کره زمين امکان پذير نيست، فقط مي توان از گرمايي استفاده کرد که در آبهاي زيرزميني وجود دارد. با اين وصف در حال حاضر بهره برداري از انرژي گرمايي درون زمين تنها به صورت آب گرم و بخار آب امکان پذير است.
2. فناوري انرژي زمين گرمايي
قرن هاست که گرماي درون زمين مورد بهره برداري قرار گرفته است، حتي روميان قديم نيز از آن براي گرم کردن حمام استفاده مي کردند. هم اکنون در حدود بيست کارخانه توليد برق با استفاده از گرماي درون زمين به کار اشتغال دارند که توليد آنها بين چند مگاوات تا 500 مگاوات است. جمع توليد نيروي اين کارخانه ها بيش از 500 مگاوات است.
از گرماي درون زمين تنها در جاهايي مي توان استفاده کرد که به سطح زمين نسبتاً نزديک باشند و آن هم معمولاً مناطقي است که در آن آتشفشان يا زمين لرزه هاي مستمر وجود دارد. برخي از کشورهايي که هم اکنون از گرماي درون زمين استفاده مي کنند عبارتند از:
امريکا، روسيه، نيوزلند، ژاپن، السالوادور، مکزيک، فيليپين، ايسلند، ايتاليا، فرانسه و مجارستان.
دو کشور اخير تنها از آب گرم براي گرمايش ساختمان استفاده مي کنند. ايران يکي از کشورهايي است که
مي تواند از انرژي گرمايي درون زمين استفاده کند. چشمه هاي آب گرم و آبهاي معدني، اغلب دليل بر وجود منابع ژئوترمال است که در ايران مناطق سبلان و دماوند در اين رابطه از ويژگي خاصي برخوردار هستند.
براي استفاده از گرماي لايه هاي سنگ هاي داغ و خشک درون زمين شيوه اي ابداع شده است، بدين ترتيب که دو چاه عميق در زمين حفر مي کنند، آنگاه توسط تلمبه اي، آب سرد وارد يکي از چاه ها شده و پس از داغ شدن و تبخير آن در اعماق زمين، از چاه ديگر بيرون مي آيد. مسئله عمده اين است که تا چه مدت
مي توان اين کار را پيش از آنکه سنگ هاي داغ سرد شوند، ادامه داد (براي گرم شدن مجدد سنگ ها مدت زمان بسيار زيادي لازم است). در حال حاضر هزينه توليد برق از انرژي گرمايي زمين با برق توليدي کارخانه هاي هسته اي و نفت سوز قابل رقابت است. در شکل 17 ايجاد بخار آب با استفاده از انرژي گرمايي درون زمين براي به حرکت درآوردن توربين بخار و ژنراتور برق متصل به آن نشان داده شده است.
شايان ذکر است که ايتاليا نخستين کشوري است که براي شبکه راه آهن برقي خود از انرژي گرمايي درون زمين استفاده کرده است. اين کشور در نزديکي شهر پيزا حدود 600 مگاوات برق از اين طريق توليد مي کند.
3. گرماي ذخيره شده در زمين
گرماي ذخيره شده در اعماق زمين تقريباً دست نخورده باقي مانده است، اين انرژي را مي توان در هر شرايطي بدست آورد. فناوري هايي که امروزه بشر در اختيار دارد امکان استفاده از اين انرژي را عملاً در همه جا فراهم آورده است.
هرچه به مرکز زمين نزديک شويم، دماي آن افزايش مي يابد. درجه حرارت در لايه هاي بالايي هسته مرکزي زمين حدود 1300 درجه سانتيگراد و در هسته مرکزي زمين حدود 5000 درجه سانتيگراد است.تابش نور خورشيد، درجه حرارت را در سطح زمين بالا مي برد. زمين حرارت را از خود عبور مي دهد و از عمق 20 متري به پايين حرارت خورشيد ديگر محسوس نيست. اگر با ديد فيزيکي نگاه کنيم، ديده مي شود که بين
درجه هاي حرارت هسته زمين و پوسته آن يک جريان گرمايي وجود دارد.
اگر بخواهند از انرژي زمين گرمايي بهره ببرند، معمولاً از انرژي گرمايي اي که در صخره ها و آب و يا بخار آب ذخيره شده است استفاده مي کنند.
انرژي هاي فسيلي
الف) نفت
بدون شک نفت پرمصرف ترين سوخت فسيلي است. علت عمده، سهولت حمل و نقل و ذخيره کردن آن است. بيش از نيمي از ذخاير شناخته شده آن در خاورميانه قرار دارد که تاکنون يک سوم آن به مصرف رسيده است. ذخاير شناخته شده نفت به بيش از GT 4/88 مي رسد. در حال حاضر سالانه به طور متوسط معادل GT 5 منابع جديد نفت کشف مي شود.
مصرف نفت در گذشته اندک بود، ولي در قرن حاضر به مقياس وسيعي براي کارهاي مکانيکي و توليد برق، بخصوص به دليل افزايش جمعيت اين مصرف بالا رفته است. در حال حاضر نفت قسمت اعظم انرژي خام جهان را غير از فتوسنتز توليد مي کند. منابع نفت دنيا محدود است و روزي تمام خواهد شد. در سال 1968 منابع نفت کفاف مصرف 200 سال دنيا را مي داد، ولي با توجه به مصرف شديد آن در سال هاي اخير، اين منابع خيلي زودتر از آنچه تصور مي رفت به پايان خواهد رسيد. اگر شتاب مصرف نفت با رشدي که در پيش دارد ادامه يابد، ذخاير نفت در کمتر از 50 سال به پايان خواهد رسيد.
ب) زغال سنگ
زغال سنگ بيشتر در شمال خط استوا و بخصوص در شمال مدار 30 درجه يافت مي شود. حدود 88% ذخاير شناخته شده آن در روسيه، امريکا و چين قرار دارد. ذخاير بزرگي نيز در اروپاي مرکزي وجود دارد. جهانيان تاکنون بيش از GT 130 زغال سنگ مصرف کرده اند. ذخاير قابل استخراج و شناخته شده زغال سنگ به GT 600 مي رسد. پيش بيني مي شود تا GT 10000 زغال سنگ در کره زمين وجود داشته باشد که تصور مي رود بتوان GT 2500 آن را استخراج کرد.
اکنون سالانه در حدود GT 6/2 زغال سنگ مصرف مي شود. سال 1980 مصرف انرژي کلي جهان از تمام سوختها تقريباً معادل GT 10 زغال سنگ بوده است. با اين وصف حدود 26% احتياجات جهاني انرژي را زغال سنگ تأمين مي کند. 50 سال قبل قسمت اعظم انرژي از زغال سنگ تأمين مي گرديد. در حال حاضر تحقيقاتي به منظور تبديل زغال سنگ به نفت و گاز طبيعي در جريان است. ذخاير زغال سنگ به تمام معني عظيم است، به طوري که ذخاير نفت، گاز، رس نفت دار و ماسه قيردار در مقابل آن ناچيز مي باشد.
ذخاير زغال سنگ که هم اکنون شناخته شده است و ظرفيت آنها از لحاظ انرژي6 برابر ظرفيت نفتي جهان است. تمام زغال سنگ جهان مکعبي که در شکل 26 ترسيم شده است نمايانگر حجم معادل صورت برداري شده زغال سنگ جهان در سال 1974 است (در صورتي که دست نخورده باقي بماند). اين مکعب 21 کليومتر ارتفاع دارد که تقريباً 5/2 برابر مرتفع ترين کوه جهان است. بريدگي 8/1 کيلومتري در طرف راست در بالا، مصرف کلي انرژي سالانه جهان را تحت همه اشکال آن که به عنوان هم ارز زغال سنگ بيان شده نشان
مي دهد. بريدگي عظيم مکعبي شکل سمت چپ به وسعت
مجموعه آزمایشات و گزارشات روانشناسی تجربی (شامل شرح 36 آزمایش) کاملترین مجموعه در اینترنت
جزوات و خلاصه کتاب دولت ایران و دولت الکترونیک- تالیف غلامرضا معمارزاده و محمد مبینی و مهدی فقیهی -کارشناسی ارشد مدیریت دولتی +نمونه سوالات
خلاصه جزوه جرایم علیه اموال و مالکیت - دکتر حسین میر محمد صادقی- به صورت PDF
راهنمای نصب و درایور اصلی دستگاه کپی رنگی کونیکا مینولتا C350 برای ویندوز 7 (درایور نصب اسکنر و پرینتر از طریق شبکه)
خلاصه زمینه روانشناسی هیلگارد- نوشته ریتا اتکینسون و ریچارد اتکینسون - ترجمه محمد تقی براهنی و بهروز بیرشک - رشته روانشناسی پیام نور
طرح لایه باز (psd) تقدیرنامه و لوح سپاس شماره 7
خلاصه کتاب PDF تغییر اجتماعی و توسعه (مروري بر نظریات نوسازي، وابستگی و نظام جهانی) نویسنده : الوین، ي، سو
خلاصه کتابPDF روانشناسی پرورشی نوین (روانشناسی یادگیری و آموزش) تالیف دکتر علی اکبر سیف
جزوه کامل اصول حسابداری 1 + راهنما و حل المسائل اصول حسابداری ۱
جزوات و خلاصه کتاب دولت ایران و دولت الکترونیک- تالیف غلامرضا معمارزاده و محمد مبینی و مهدی فقیهی -کارشناسی ارشد مدیریت دولتی +نمونه سوالات
جزوه و خلاصه کتاب ارزشیابی عملکرد دولت و حکومت همراه با نکات مهم - نوشته دکتر علی پورعزت و میریعقوب سیدرضایی
مقاله نقش نیروهای نظامی و مسلح در اقتصاد (57صفحهdoc)دفتر فنی دانشجو
